Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1793 en 1794

(Juli)

(1 julij 1793)

Op den 1 julij verscheen in 't licht: ‘Het leven ende marteldood van Ludovicus den XVI, koning van Vranrijk, 1 deel, etc.’, versaemeling sub N. te zien, etc. te melden en tijtelplaet. Heden is vanwegens het magistraet 's Landts van den Vrijen geaffixeert eene waerschouwinge over twee circuleerende oproerige schriften voerende, voor tijtel: ‘Antwoort op den herderlijcken brief van Felix Guillialmus Brenart van den 20 junij’, en ‘Aenspraek van Fransche vrije natie aen de Belgen, Vranrijk 1793 tweede jaer der republik’, de verbreijdinge van welke schriften volgens de edicten van den keijser op pene van de galge en verbeurte van goederen zeer streng is verboden geworden⁽¹⁸⁵⁾. (LIII gaset van den 1 julij, etc.).

(185) Zie SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 38, nr. 94.

(4 julij 1793)

- fol. 126 Op den 4 julij is bij hallegebode en trommelinge bij orders van 't magistraet afgekondigt en vernieuwt de voorgaende politique ordonantie, waerbij aen alle ingesetene deser stadt strengelijk verboden wordt zonder voorafgaende permissie van 't magistraet te ontsteken eenige illuminatien of af te schieten eenige canons, fusieken, mortieren, geweeren, kruijperkens, logtfuseijen, vuurwerken ofte eenige andere hoegenaemde schietgetuijgen⁽¹⁸⁶⁾. Dese ordonantie is nu wegens de tijdtsomstandigheden zooveel te nootsaekelijcker, omdat er voor de minste vruegdefeest alom binnen dese stadt schietgetuijgen worden afgeschoten waeruijt groote onheijlen zouden konnen veroorsakt worden, welke nog gisterennaermiddag plaetse hadden op 't doortrekken deser stadt van den nieuwen verkosen heer pastor van Damme genaemt Van den Bulcke, die heden binnen dezelve stadt Damme met grooten luijster possessie is nemende, ten welken eijnde alles aldaer pragtig verciert is en een kostelijcke taefel opgeregt is, waer meer als 125 persoonen, zoo vreemden als bekende, zullen tegenwoordig zijn, die alle hier gisterennaermiddag geseten op meer dan 50 vercierde overtrokken boerewaegens daer naertoe gereden zijn, in 't passeeren van welke hier binnen Brugge wederom eenige canons en fusikschooten afgelost wierden. (LIV gaset van 4 julij, etc.).

(186) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 20.

[p. 60]

(5 julij 1793)

- fol. 127 - Op den 5 julij om 11 uren 's morgens waeren bij orders van 't magistraet in 't stadthuijs saemengeropen alle de wijkmeesters en substituten, geduerende de Fransche regeering door alle de wijken deser stadt gekosen. Aen alle welke wijkmeesters en substituten hunne demissie bekent gemakt wiert, met versoek nogtans dat sij tot naerdere orders in hunne respective wijken zouden willen den gewoonen toesicht draegen opdat het goedt order onderhouden wordt. Tot nog toe weet niemant of er in plaetse van dese nieuwe wijkmeesters en substituten zullen gekosen worden, te meer omdat men nu seker weet dat de dekens deser stadt, besonder de swaerdekens, hun beklaegen hierdoor hunne voorrechten ontnomen te zijn die aen hun volgens de oude erstelde constitutie niet ontnomen konnen worden, zoodat voorseker dese haest in hunne voorige previlegien zullen herstelt worden⁽¹⁸⁷⁾.

(187) Tijdens het gezagsvacuüm van de periode 1792-1793 waren de gekozen wijkmeesters de morele en ook werkelijke gezagsdragers in de stad geworden. Ze kwamen natuurlijk in botsing met het college van zwaardekens en de ambachtsdekens in het algemeen die vonden dat zij de natuurlijke machthebbers waren. (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 383-386).

(8 julij 1793)

Op den 8 julij is alhier binnen Brugge andermael verbreijt dat de Fransche troupen tot een ure voor Vuerne en Nieuport genaedert zijn en aldaer een camp formeeren, niettegenstaende het cordon dat door de Vereenigde Mogentheden langs alle zijden geplaest is. Het verbreijden van alle zulke tijdingen houd door de Franschgesinde nog daegelijks aen, waerdoor de lichtgelovige nog altijdt door een ongegronde vreese voor de Franschen inval bevangen worden. (LV gaset van den 8 julij, etc.).

(10 julij 1793)

- fol. 128 - Op den 10 julij is bij orders van 't magistraet bij hallegebode en affixie bekent gemakt de volgende advertentie: dat het magistraet niet zoo zeer ter herten heeft volgens den wensch van de Staeten van Vlaenderen, als dat alle de schulden zoo van gemakte werken als welkdaenige leveringen het zouden mogen wesen, veroorsakt geduerende de laeste Fransche beroerten, zouden voldaen worden, zoo worden mits dese aen eenigelijk gewaerschouwt binnen den tijdt van agt daegen naer d'afkondinge deser ter ferie van de kamer⁽¹⁸⁸⁾ over te brengen hunne deugdelijcke pretensien behoorlijk gereverieert, welke naer behoorlijk goedvinden gecolationeert aen elk zullen voldaen worden. Uijt d'afkondinge deser voorsiet men dat ook de menige matrassen en wolle, door de particuliere deser stadt gelevert voor de Fransche troupen, als fol. 132 en 134 (1792) te zien, zullen voldaen worden, van welke men nogtans in 't algemeen verwagte dat niemant daeraf iets zoud ontfangen hebben.

(188) Zie SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 36, nr. 180.
Ferie is de rol van de te behandelen zaken; met kamer wordt schepenkamer bedoeld, gewoonlijk als rechtsprekend lichaam in burgerlijke geschillen met een kleine inzet, zie A. VANDEWALLE, Beknopte Inventaris van het Stadsarchief van Brugge, dl. I: Oud Archief, Brugge, 1979, p. 84.

(11 julij 1793)

Op den 11 julij waeren op d'ambagtskamer van het ambagt van de kleeremaekers⁽¹⁸⁹⁾ om 9 uren 's morgens saemengeropen alle de dekens der ambagten en neeringen deser stadt, alwaer aen dezelve ter presentie van den heer borgmeester van den commune en eenen heer raedt en hooftman voorgelesen wiert de rekening van ontfang en betaeling van de jaeren 1790 en 1791, nog baetelijk zijnde tot L.18 courant, welke geresolveert wiert tot naerdere te doen onkosten bewaert te worden, mits nu volgens oude constitutie de vergaederingen en voorrechten der dekens wederom zullen toegelaeten worden⁽¹⁹⁰⁾. (LVI gaset van den 11 julij, etc.).

(189) Aan de Steenhouwersdijk. Zie A. JANSSENS DE BISTHOVEN, Catalogus van de Brugse stadsgezichten, Brugge, 1977, p. 39-40, nr. S. 23.

(190) Het is niet duidelijk om welke rekening het hier gaat. Door het Hallegebod van 16 juli 1789 was het aan de zwaardekens verboden om nog zonder toestemming van de burgemeester van de commune te vergaderen. Nu zou deze maatregel ongedaan worden gemaakt. Zie VANDEN BERGHE, o.c., I, p. 183-184.

(12 julij 1793)

- fol. 129 - Op den 12 julij om 11 uren 's morgens wiert het magistraet deser stadt Brugge door eene estafette verwittigt van de zeer aengenaeme tijdinge, dat de stadt Condé door de Vereenigde Legers op de Fransche bij capitulatie verovert is, dog van welkers inhout men nog geen seker bescheet hoort. Seffens wiert die aengenaeme maere aen 't volk afgekondigt door het spelen van 't carilion geduerende eene ure, over welke tijdinge als d'eerste sterkte zijnde door de Vereenigde Legers verovert, alle vredelievende vaderlanders ten hoogsten verheugt zijn, terwijl men nu eerstdaegs de veroveringe van Valencijn te verwagten heeft. Hierover nogtans zijn binnen dese stadt geen voordere

[p. 61]

vruegdebedrijven gepleegt. Door sekere tijdingen nogtans uijt Doornijk verneemt men dat er op d'aenkondinge van die aengenaeme tijdinge, aldaer des avons de heele stadt verlicht geweest heeft en dat er veele glaesevensters der Clubbisten, die aldaer zoowel als alhier nog d'oneenigheden tragten te verbreijden, zijn ingeslaegen geworden.

(13 julij 1793)

Op den 13 julij wiert door een buijtengewoon bijvoegsel tot de ‘Gasette van Gend’ heden alhier toegesonden de bovengemelde aengenaeme tijdinge van de veroveringe van Condé voor seker aengemelt, uijt welke men siet in welken nood die ongeluckige stadt geweest heeft en hoe veele sieke van de besettinge die er gevonden zijn. Uijt berichten uijt Parijs siet men ook tot hoe verre de beroerten door heele dat ongeluckig koningrijk gevoordert worden.

(15 julij 1793)

- fol. 130 - Op den 15 julij verscheen in 't licht een liedeken getijtelt: ‘De roode Fransche clubsmuts’, op de wijse: ‘Liefste lieze, etc.’, versaemeling sub N. te zien. Heden van 's morgens van 7 uren tot 's avons ten 8 uren waeren in de cloosters deser stadt van ½ tot ½ ure saemengeropen alle de ingesetene van de 94 wijken deser stadt, waerdoor ider wijk bij meerderheijd van voijsen, volgens het gedrukt biliet aen elk toegesonden, en welke te melden, verkosen wierden vier persoonen, van welke vier door het magistraet twee zullen gekosen worden, te weten eenen wijkmeester en substitut, door alle welke par eersten zonder tegenseg den eedt naer behoorlijcke vermaeninge zal ontloken worden⁽¹⁹¹⁾. (LVII gaset van den 15 julij, etc.).

(191) Zie voor de lijst van deze nieuwe wijkmeesters VANDEN BERGHE, Jacobijnen, II, p. 144-163.

(18 julij 1793)

Op den 18 julij, LVIII volgende gasette dito.

(20 julij 1793)

Op den 20 julij is bij sententie crimineel van 't magistraet 's Landts van den Vrijen, voor hetzelve landtshuijs, op een schavot met roeden gegeselt eenen jongman, oudt circa 24 jaeren, geboortig van St-Cruijs en hengsteknegt van stijle, ontfangende 102 slaegen, ende voor den tijdt van 10 jaeren tot het Generael Correctiehuijs der stadt Gend verwesen zijnde. Omdieswille den zelven wettelijk is overtuijgt geworden van geduerende eenige der gepasseerde maenden te hebben begaen meer dan 16 distincte dieften, zoo binnen dese stadt Brugge als op verscheijde parochien 's Landts van den Vrijen in 't doen van welke nogtans geene gedaene braeken maer groote argelistigheden bevonden waeren.

(22 julij 1793)

- fol. 131 - Op den 22 julij verscheen in 't licht: ‘Pierlala protesteert tegen de zoogenaemde administratie generael van Vlaenderen, etc.’, versaemeling sub N. te zien. Heden om 10 uren waeren de wijkmeesters en substituten van de 94 wijken deser stadt verkosen volgens het order, hiervooren fol. 126 vermelt, op het stadthuijs vergaedert, door alle welke aldaer den gewonen eedt is afgeleijt geworden om seffens hunne bedieningen te konnen ernemen; want sedert de cassasie der wijkmeesters, onwettig sedert de Fransche regeering gemakt, heescht er geen order in het observeeren der wagten meer, zooverre dat nu de poorten en d'hooftwagt op den Burg zonder volk staet waerin nu een ander order staet ingevoert te worden, te weten: dat degone der ambagten en neeringen onder hunne deken zullen moeten de wagten observeeren, en degone van geen ambagt of neering zijnde zullen de wagten onder hun wijkmeesters gedaen worden. (LVIX gaset van 22 julij, etc.).

(25 julij 1793)

Op den 25 julij waeren de dekens der ambagten ter generaele vergaederinge om 10 uren 's morgens op het collegie ontboden, wegens de vraege van de Staeten van Vlaenderen om tot onderstant der K. en K. waepens te lichten 1600000 guldens, waerbij de Staeten van Vlaenderen voor den patriotique

[p. 62]

bijgevoegt hebben tot 400000 guld., dus saemen twee millionen. Zullende het segelregt verdobbelt en de beestialen in 't algemeen belast worden, welke vraege door de dekens is geconsenteert, mits dat er geene voordere lasten op de geringe classe der borgers meer zullen geheven worden⁽¹⁹²⁾. (LX gaset van den 25 julij, etc.).

(192) Zegelrecht en beestiaalgeld (= belasting op grazend vee) waren provinciale belastingen, zie VANDEWALLE, o.c., p. 52-53, nrs. 49-56.
Er wordt voortaan ernstig met de ambachten rekening gehouden en de dekens kunnen mee beslissen over de stedelijke begroting en de keizerlijke beden (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 383).

(27 julij 1793)

- fol. 132 - Op den 27 julij wiert andermael bij hallegebode en trommelinge aen het volk deser stadt Brugge bekent gemakt dat alle degone deser stadt (welke te lande op alle parochien bij lotinge gebuert), hun vrijwillig naer het leger willen begeven om te spanneeren⁽¹⁹³⁾, zullen bekomen van den dag hunner reijse totdat sij afgedankt worden tot 21 stuijvers daegs en twee pond broot, tot welken dienst voor 't vaderland eenider zooveel zijnen staet toelaet genoot word. Sedert gisteren zijn de berichten algemeen dat de stadt Mentz⁽¹⁹⁴⁾ en de besettinge bij capitulatie in de magt der Vereenigde Legers is, en een buijtengewoon bijvoegsel tot de Gasette van Gend, desen avond toegekomen, geeft aen ider diesaengaende tot elks volkomen genoegen de sekere bevestinge, naerdat die stadt negen maenden onder het bewelt der Fransche barbaeren en goddeloose Clubisten verdrukt geweest heeft.

(193) Zie ook infra, fol. 138 en 1794, fol. 79. Uit deze vermeldingen kan afgeleid worden dat het gaat om het werken met spaden, om versterkingen of verschansingen aan te leggen voor het leger.

(194) In de Gazette van Gend van 25/06/1793 is sprake van een beschieting van ‘Mentz’ dor de Duitsers, gelegerd aan de overzijde van de Rijn. Hier wordt dus ongetwijfeld de stad Mainz bedoeld.

(29 julij 1793)

Op den 29 julij verscheen in 't licht het tweede deel van het leven ende marteldoodt van Ludovicus den XVI, uijt welke men niet als met het grootste hertzeer alle de schrikkelijcke gevolgen siet die dese ongeluckige marteldoodt verselt hebben, versaemeling sub N. te zien. Heden is door heel dese stadt een zeer aengenaeme tijdinge dog misschien nog te voorbaerig verbreijt dat saterdagavond de stadt Valencijn bij capitulatie in de magt der Vereenigde Legers is. Verscheijde brieven heden toegekomen geven hiervan gelijcke berichten, dog alzoo zulks nog niet officieelijk aen 't collegie is bekent gemakt, kan daer op nog geene sekerheijd genomen worden. (LXI gaset van 29 julij, etc.).

(30 julij 1793)

- fol. 133 - Op den 30 julij is in den morgen alhier eene estafette aengekomen die het magistraet officieelijk bericht heeft dat de stadt Valencijn in de magt der Vereenigde Legers gevallen is, dog van welkers inneming men alhier tot nog toe niets met sekerheijd weet hoe zulks vergaen is. Nauwelijks was dese zoo aengenaeme tijdinge, die nu het heele lot der Fransche zal gaen beslissen, alhier aengebragt of zulks wiert door het spelen van 't carilion geduerende twee uren aen het volk aengekondigt, eenider van minst tot meest behalvens de Franschgesinde en Clubbisten, die nu gedeurig d'eene voor en d'andere naer binnen dese stadt weerkeeren, hierover ten hoogsten verheugt zijnde.