Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1793 en 1794

(Juni)

(1 junij 1793)

- fol. 118 - Op den 1 junij was elk binnen dese stadt Brugge als door eenen blixemslag getroffen op 't vernemen der onaengenaeme tijdinge dat de Fransche barbaersche soldaeten de stadt Veurne zijn ingedrongen met 6000 mannen en 20 stukken canon, en dat de troupen der Vereenigde Mogentheden door d'overmagt zijn agtergeweken. Den schrik is binnen dese stadt nog vermeerdert op 't vernemen door menige die van die kanten gevlugt komen, dat dezelve aldaer alle soorten van grouweldaeden bedrijven en groote roverijen en brantstigtingen aenrechten. Door dese onverwagte tijdinge is men alhier uijt vreese voor die barbaeren in de grootste verslaegentheijd, te meer opdat men de menige Franschgesinde die er nog gevonden worden den kop opsteken en willen als doen gelooven dat de Fransche in 't kort wederom binnen Brugge sullen komen. Dog op den 3 junij wiert men wederom wat geruster gestelt op 't vernemen dat de stadt Vuerne op d'aenkomst van eene menige troupen der Verbondene Mogentheden is ontruijmt en dat sij wederom op hunne grensen getrokken zijn. Dog met het grootste hertzeer verneemt men dat de Fransche barbaeren aldaer menige winkels en huijsen hebben geplondert en ongehoorde vreetheden hebben begaen, waerdoor ongeluckig veele ingesetene teenemael zijn gerenueert geworden. (XLIV gaset van den 3 junij, etc.).

(6 junij 1793)

- fol. 119 - Op den 6 junij verscheen in 't licht: ‘Lofsang over de verlossing der Nederlanden uijt de dwijngelandije der Fransche natie’, versaemeling sub N. te zien, en waerin Fransche grouweldaeden opgehaelt worden die tot nog toe aen veele onbekent zijn. Om 11 uren van desen morgen wiert in de parochiale kercke van St.-Jacobs met expositie van 't Alderheijligste en het singen van den Te Deum Laudamus t'eijnden de pligtigheijd onder het luijden der klokken afgesongen eene zeer pligtige misse om den almogenden Godt over de bekomen weldaeden te bedanken en om den verderen segen over de waepens der Vereenigde Mogentheden af te smeeken. Geduerende de H. Sacramentfeest, die heden gesloten wordt en die zoo door het oprichten van autaeren en verciering van huijsen en straeten zeer plichtig is geviert, zijn er ter zelve intentie in meest alle de kercken der stadt pligtige missen op den zelven voet afgesongen geworden. (XLV gaset van 6 junij, etc.).

(7 junij 1793)

Op den 7 junij 's morgens bij het intreden van de parochiale kercke van St.-Gillis wiert den koster gewaer dat de kerkduere open was en groot was zijne verwondering als hij in het intreden van dezelve kercke saeg dat er eene groote zilvere lampe en alle de juweelen en verciercelen van het beelt van O.L. Vrouwe van Remedie en kindeken Jesus⁽¹⁷⁸⁾ en eenige andere effecten gestolen waeren. Zulks wiert seffens rugbaer, dog het soeken van den dief zal een geheijm blijven en seffens zijn er imformatien beleed wie dat er gisteravond lest in de kercke geweest en die opengelaeten heeft.

(178) Het met zilver- en goudbrokaat beklede beeld van O.-L.-V. van Remedie bevond zich vanouds in de Sint-Gilliskerk, zie ENGLISH, o.c., I, 1985, p. 137.

[p. 57]

(7 junij 1793)

- fol. 120 - Op den 7 junij wiert ook 's morgens tusschen 12 en 1 uren de huijsvrouw van sr. Constenoble, mercenier, wonende in d'Hoogstraet, bij orders van 't magistraet naer de vangenisse geleet om de volgende faitelijckheden geduerende dese weke door haer begaen. Dese gelijk haere dogters bij uijtnementheijd Franschgesint zijnde, heeft tusschen verscheijde van haere gebuers groote woorden gemakt en onder ander oproerige verwijtingen verweten dat de Fransche maer vier weken meer zullen weg zijn en dat sij zal maeken, zoo die in Brugge keeren, dat verscheijde van haere gebuers teenemael zullen geplondert worden, dat sij hun zoude doen vergiffenis vraegen en dan in 't gat van hunne deure doen ophangen. Immers onder meer andere diergelijcke redens dat sij van dese weke af zouden sien hoe sij gesint was, welke van 's anderdaegs bleek dat sij publijk Fransche patrioticque linten in haeren winckel uijthing. Hierop deden de gebuers klagten aen eenige heeren die in haeren winckel gekomen zijnde haer die met fatsoen wilden doen afdoen, welke sij tot vier mael weijgerde te doen, waerover sij die zelfs afnaemen en naer het collegie overbragten. Waerom sij als vermelt op 't collegie met de gebuers geropen zijnde, naer het hooren van partijen, voor eenige daegen op penitentie in egte van vangenis is beweegt geworden. Diergelijcke Franschgesinde, die er in menigte binnen dese stadt zijn, veroorsaeken dus den eenen troubel voor en den anderen naer en doen menige alteratien aen door de valsche maeren die sij alom verbreijden. Dat veele voor eenen inval der Fransche barbaeren nog ongeruster makt, is omdat er daegelijks van de kanten van Vuerne en Nieuport binnen dese stadt gevlugt komen heele waegens met bedden, muebelen en effecten in veijligheijd bergende en medebrengen.

(10 junij 1793)

- fol. 121 - Op den 10 junij was er 's avons in d'herberge Den Helm in de Pottemaekersstraete⁽¹⁷⁹⁾, een groot disorder tusschen eene compagnie zoogenaemde Clubbisten die aldaer verkeeren en tusschen eenige keijsersgesinde. Zulks ging zoo verre dat aldaer eenige keijserlijcke soldaeten van de invalides of wervers⁽¹⁸⁰⁾, die nu ontrent de 100 in stadt zijn, gehaelt wierden die het disorder zooveel mogelijk slisten; den herbergier en zijn vrouw die ook zeer Franschgesint zijn in een ander huijs vlugtende. Uijt alle dees ziet men genoegsaem wat ramspoedige gesintheden nog ten allen kant zoo buijten als binnen dese stadt zijn heerschende. (XLVI gaset 10 junij, etc.).

(179) Het huis ‘Den Helm’, gelegen aan de noordzijde van de Pottenmakersstraat wordt nog vermeld in een akte dd. 3 aug. 1770, zie SAB., reeksnr. 198: Klerken van de vierschaar, reg. nr. 149, f. 175v.

(180) ‘Invalides’ waren oud-soldaten en niet noodzakelijk invaliede oud-soldaten. Deze oud-soldaten konden inderdaad optreden als wervers of ronselaars. Het is natuurlijk de vraag of er honderd ronselaars op dat ogenblik in Brugge aanwezig waren.

(11 junij 1793)

Op den 11 junij om 11 uren 's morgens wiert de vrouw van Constenoble, hiervoor vermelt, vanuijt de vangenis naer 't collegie overgeleet, onder het gejouw van honderden menschen, waer gekomen zijnde dezelve voor amende voor haere buijtenspoorigheden moest excuse vraegen aen de verscheijde gebuers die zij heeft beledigt, waernaer zij onder geen minder uijtgejouw als vooren door de menigte versaemelde persoonen geslaekt wiert.

(13 junij 1793)

Op den 13 junij wiert aen alle de dekens deser stadt en aen menige particuliere ter hant gestelt: ‘Een berigt aen het publijk vanwegens de tresoriers, etc.’, versaemeling sub N. te zien, tot het ontfangen van patrioticque giften tot onderstant van den kostbaeren oorloog van Z.M. den K. en K., welkers naemlijst in de gasette zal bekent gemakt of verswegen worden en uijt [welke] men inderdaed zal zien welke al voor den besten des keijsers en 's landts welvaeren genegen zijn. (XLVII gaset van 13 junij, etc.).

(16 junij 1793)

- fol. 122 - Op den 16 junij wiert zoo binnen dese stadt Brugge, als op alle de parochien 's Landts van den Vrijen, op de predikstoelen afgelesen en aen 't volk voorgehouden eenen herderlijcken brief van zijne doorlugtigste hoogweerdigheijd, etc., opsigtelijk tot de volmakte eendragtigheijd, etc.,

[p. 58]

versaemeling sub N. te zien, en door welke aen eenider aensogt wordt zooveel mogelijk de K. en K. waepenen te onderstuenen. Ten eijnde den hemel de waepenen der Vereenigde Mogentheden zoude gelieven te onderstuenen, is heden opnieuws in de cathedraele kercke van St.-Donaes hernomen de aenbiddinge van 't Alderheijligste, ingevolgen den herderlijcken brief diesaengaende voorgaendelijk uijtgegeven, en zal vervolgens onder den toeloop van menige godtvrugtige alle donderdaegen en sondaegen in alle de kercken deser stadt en te lande vervolgt worden.

(17 junij 1793)

Op den 17 junij wiert 's morgens om 6 uren ten eijnde voorschreven in de kercke van St.-Anna afgesongen eene misse ter eeren van de H. Moeder Anna, waer zoo menige godtvrugtige tegenwoordig waeren dat de kercke te kleen was. Weijnig daegen passeeren der zonder dat [er] ter zelve intentie in alle de kercken gedaen worden. Desen naermiddag zijn binnen Brugge aengekomen 700 mannen Holantsche troupen die des anderdaegs vroeg naer het groot leger vertrokken zijn, waer men nu zegt de groote werkingen te zullen beginnen. Heden zijn meest alle de ambagten en neeringen deser stadt vergaedert geweest om zoo veel als 't mogelijk is patrioticque giften ten dienste des keijsers te geven, alle welke door de Gendtsche gasette zullen gekent gemakt worden. (XLVIII gaset van 17 junij, etc.).

(20 junij 1793)

- fol. 123 - Op den 20 junij verscheen in 't licht: ‘Schets der vreedheden begaen tot Parijs, etc.’, versaemeling sub N. te zien. Alleenelijk moet men dese verfoeijlijcke en afgrijselijcke gebuertenissen lesen om met afschrik te verfoeijen de grouweldaeden die tot nog op den dag van heden op eene alderongeluckigste wijse heel dit tevooren bloeijende koningsijk verschueren. Heden is bij hallegebode en trommelinge binnen de stadt Brugge bekent gemakt dat alle degone hun vrijwillig willen begeven naer het Vereenigt Leger bij Valencijn en Condé tot het opdelven van de batterijen en loopgragten, zullen bekomen van den dag dat sij hun laeten opschrijven 21 stuivers daegs en twee pond broot, welke ook op alle buijteparochien gedaen wordt, reets een groot getal boeren daer naertoe getrokken zijnde. (L gaset van 20 junij.).

(24 junij 1793)

Op den 24 junij LI gasette dito, nopende criminele sententie van 't hof, etc.

(25 junij 1793)

Op den 25 junij is 's morgens om 12 uren den eedt van trouwe door het nieuw magistraet der stadt Brugge afgeleijt in handen van den heer hoogbalieu⁽¹⁸¹⁾, onder het spelen van 't carilion. Zijnde het heel oudt magistraet afgedankt en alle verkosen heeren door het volk bemint, welke in 't doen van den eedt onder het geroep van: ‘bravo’ in 't stadthuijs genoeg betoont wiert; welke in 't begin van 't patrioticq in 1789 door het volk gekosen zijn zijnde: d'heer Van Caprijke, borgmeester van schepen en d'heer Van Overloope, borgmeester van den commune. Op de gewesten waer de nieuwe collegianten woonen zaeg men heden veel wimpels en vlaggen gespannen, wanneer ook 's avons de huijsen op 't schoonste geillumineert waeren.

(181) De nieuwe wet van 25 juni 1793 was een ware innovatie: er zetelden meer burgers en ambachtslieden in het schepencollege dan ambtsedellieden. De Oostenrijkers hadden geprobeerd een populair college aan te stellen. (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 378-379 en lijst van het college ibidem, II, p. 88-93).

(27 junij 1793)

- fol. 124 - Op den 27 junij wiert 's morgens gebonden binnen dese stadt ingebragt en in egte van vangenis beweegt eenen vremdeling, den welken op eene parochie in 't noorden hadde bestaen te ontweeren een peert met het welke hij nog geen drij uren verre gereden zijnde, door de souverains⁽¹⁸²⁾ is aengehouden geworden. Heden hebben twee heeren schepenen van 't magistraet deser stadt, dewelke om besondere redens met de heeren collegianten den eedt niet hadden konnen ontluijken ten daege als hiervooren vermelt, hunnen eedt ontloken, zijnde dees heeren d'heer Canneel, vischkooper en d'heer. Imbert, welke ook in d'opkomste van 't patrioticq in 1789 door het

(182) ‘Souverains’: ordehandhavers, zie MV. 1789, p. 51, 14de dl., fol. 356 en p. 148, n. 183; MV. 1790, p. 62, fol. 321 en p. 190, n. 264; en MV. 1791, p. 14, fol. 18 en p. 74, n. 39.

[p. 59]

volk gekosen zijn⁽¹⁸³⁾. In de straeten waer dees heeren collegianten zijn woonende saeg men heden veel wimpels en vlaggen gespannen en eenige huijsen verciert gelijk dezelve ook 's avons schoon geillumineert waeren. (LII gaset 27 junij, etc.).

(183) Betreft Bartholomeus Canneel, zie MV. 1789, p. 173, n. 414. Charles Imbert de Mottelettes, een traditionalistisch edelman die in de opeenvolgende regimewisselingen tot dan toe steeds aan de kant van de machthebbers van het moment had gestaan (zie VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 225, 246, 266, 278, 300, 377 en II, p. 84-85).

(30 junij 1793)

Op den 30 junij wiert in den morgen bij denomatie van Zijne Majesteijt den Keijser ende Koning door zijne edele doorlugtigste hoogweerdigheijd Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, als prelaet van Den Duijne geinstalleert, wegens het overlijden van d'heer Van Severen, den eerweerden heer Mourus de Mol, tevooren lector deser abdije geweest hebbende⁽¹⁸⁴⁾. t'Eijnde welke pligtigheijd een overgroot tractament in dezelve abdije gegeven wiert, waer 106 persoonen ter - fol. 125 - taefel, die zeer kostbaer opgerecht was, genoot waeren. 't Is bijnaer onseggelijk welke al vruegde bedrijven dat men wegens de verheffinge van desen heer, die van elk bemint is, saeg plegen. Langs beijde zijden van de Lange Reije en in d'omliggende straeten saeg men nauwelijks een huijs dat niet pragtig verciert was langs alle zijden en op de schepen menige wimpels en vlaggen gespannen zijnde. Wanneer des avons op de gemelde plaetsen de vercieringen door illuminatien overtreften, den heer prelaet met heel zijn gevolg zig langs de wandeling begeven hebbende tussche een overgroot getal menschen, wierden er langs den weg tusschen het afschieten van duijsenden vuurpijlen, canon- en fusikschooten nog afgeschooten drij schoone vuurwerken; welke vruegdebedrijven maer 's nagts om 1 uren zonder ongemakken te veroorsaeken geeijndigt wierden.

(184) Maurus de Mol (1750-1799) was al benoemd op 9 november 1792, maar kon door de politieke gebeurtenissen pas eind juni 1793 worden geïnstalleerd als abt van de Duinenabdij en opvolger van Robert van Severen (over deze figuur, zie MV. 1788, p. 115, n. 206). In 1794 vluchtte hij naar Duitsland, waar hij op 24 september 1799 overleed. Volgens de bronnen van de abdij werd hij op 29 juni 1793 geïnstalleerd (N. HUYGHEBAERT & A. DUBOIS, Abbaye des Dunes à Koksijde et à Bruges, in: Monasticon belge, III, vol. 2, Luik, 1966, p. 442-443).