Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1793 en 1794

[p. 52]

(Mei)

(1 meij 1793)

- fol. 108 - Op den 1 meij verscheen in 't licht liedeken getijtelt: ‘Den alzienden pierlala wederkeerende nog een keer uijt zijn oud graf, etc.’, versaemeling sub N. te zien. Om 6 uren van desen morgen is in de parochiale kercke van St.-Anne om den almogenden Godt over zijne weldaeden te bedanken en om den voorderen hemelschen segen over de waepens der Vereenigde Mogentheden te mogen verwerven, ter eeren van de H. Moeder Anna afgesongen eene zeer pligtige misse, waer om den hemelschen segen te mogen verwerven zoodaenig veel menschen tegenwoordig waeren dat de kercke te kleen was en er een groot getal voor dezelve moest staen. In meest alle de kercken deser stadt worden bijnae daegelijks diergelijcke pligtige missen gedaen, waer den toeloop van godtvrugtige telkens overgroot is.

(2 meij 1793)

Op den 2 meij verscheen in 't licht: ‘De notable prophetie van den smet van Huijsse mitsgaders die van Abacuch, etc.’, versaemeling sub N. te zien. Nu verneemt men voorseker dat er tot Oostende aengekomen zijn 32 schepen met schoone Ingelsche cavalerije, ider schip 40 peerden met de manschap inhoudende alle de peerden zijn uijt de schepen gewonden geworden en daegelijks wordt aldaer nog een veel grooter getal van Engelant verwagt. Alle dees magten der Vereenigde Mogentheden versaemelen hun op de grensen van Vranrijk. Daegelijks vallen er schermutselingen voor zoodat men eerstdaegs de grootste gebuertenissen te verwagten heeft. (XXXV gaset van 2 meij, etc.).

(4 meij 1793)

- fol. 109 - Op den 4 meij verscheen in 't licht: ‘Manifest of oorloogsverklaeringe van Zijne Catolijcke Majesteit den Koning van Spagnien, etc.’, in 't vervolg van ‘'t Vaderlandts Nieuwsblad’ sub N. te zien⁽¹⁶²⁾. Heden is in gebannen vierschaere van 't collegie der stadt Brugge voor den tijdt van 99 jaeren tot het Generael Correctiehuijs der stadt Gend⁽¹⁶³⁾ verwesen steenmatser, voor het begaen der diefte hiervooren fol. 35 vermelt, gelijk zijne complice voor een korteren tijdt van jaeren, dese naer hun bekomen sententie weder naer de vangenis geleijt zijnde, zijn geduerende den nagt het dak uijtgebroken met nog eenen derden ende en worden nergens ontdekt, niettegenstaende alle reserverven (sic) die er ten allen kant naer hun gedaen worden.

(162) Het Vaderlandsch Nieuwsblad verschijnt niet meer. Hier is bedoeld dat het Manifest in de verzameling van Van Walleghem zal geklasseerd worden na de collectie van het Vaderlandsch Nieuwsblad.

(163) Het woord ‘generael’ is hier voor de eerste maal gebruikt, er is elders meestal sprake van ‘Provinciael Correctiehuijs van Gend’. Het betreft hier ongetwijfeld een verschrijving van Van Walleghem. Zie echter ook fol. 130 en 180. Over het Provinciaal Correctiehuis, zie MV. 1788, p. 94, n. 40.

(5 meij 1793)

Op den 5 meij is 's morgens om 7 uren het restant van de Engelsche troupen alhier in besetting liggende, bestaende in ontrent 500 mannen, langs de Smedepoorte naer het Vereenigt Leger vertrokken, zoodat de stadt Brugge wederom zonder eenen man troupen is en de hooftwagt is gesloten geworden. Heden geviert worden het H. Bloetfeest, is agter de gewone processie gegaen in 't beste order met krijgsmusik in de waepens. Als iet seltsaems bemerkt men dat tot nog toe in de cathedraele kercke van St.-Donaes geen zilver op d'autaeren maer alleen koper gestelt wordt. Sedert het vertrek van de troupen worden wederom door alle de wijken de wagten gedaen, zoo aen de poorten als magasijnen, zijnde mijne wagt op den 6 meij volgens een toegesonden biliet. Welke te melden zoodat zulks andermael, tot groot overlast der borgers indien er geen troupen aenkomen, door ider wijke ten minsten alle twintig daegen door elken borger zal moeten gedaen worden. (XXXVI gaset van 6 meij, etc.).

(9 meij 1793)

- fol. 110 - Op den 9 meij verscheen in 't licht: ‘Redenvoering van Zijne Exellentie den graeve Merternich Winnebourg Beilsten, ridder, etc.’⁽¹⁶⁴⁾, ook een gedicht op den verhaesten aftogt der Fransche uijt het Nederland, etc., beijde versaemeling sub N. te zien. Heden siet men in den choor der cathedraele kercke van St.-Donaes de goddelijcke diensten bijwoonen zijne

(164) Betreft Franz Georg Karl Metternich, graaf en later prins Winneburg (1746-1818). Deze Oostenrijkse staatsman was gedurende de jaren 1791-1794 aangesteld als minister voor de Zuidelijke Nederlanden. Hij was de vader van de befaamde Klemens Metternich (1773-1859), minister van buitenlandse zaken (1809-1848) en voorzitter van het Congres van Wenen (1815), die een rote rol speelde in de Europese politiek van het begin van de 19de eeuw. (Nijhoffs geschiedenislexicon. Nederland en België, 's-Gravenhage-Antwerpen, 1981, p. 371).

[p. 53]

hoogweerdigheijd den bisschop van Iper, die sedert gisteren alhier is komen gevlugt ter oorsaeke dat de Fransche op de grensen van West-Vlaenderen verscheijde uijtvallen doen⁽¹⁶⁵⁾, deser daegen met meer als 1000 mannen tot Poperinge geweest hebbende, waer zij omstreeks alle het vee en andere levensmiddelen die zij hebben konnen bekomen als dieven hebben medegenomen, en andere plonderingen en verwoestingen hebben aengeregt; voor welke men alom zooveel te meer bevreest is omdat den hongersnoot in Vranrijk alom zoo groot wordt dat sij de peerden slagten en bij de ponde verkoopen, en er het broot reets eene kroone te ponde verkogt wordt. Dus is men niet zonder redens nog alom voor invallen bevreest, welke den hemel behoeden mag, om de groote plonderingen en verwoestingen die wij van die haetelijcke koningsmoorders te verwagten hebben, welcke genoegsaem voorsien dat zij door het regtveerdig sweert alle zullen omgebragt worden en hierom niets ontsien van alles te durven waegen dat noijt in geen gereguleerde legers geplogen is. Op de vesten deser stadt en nog meer te lande hoort men sedert twee daegen schrikkelijcke donderslaegen van kanons welke doet vermoeden dat Condé en Valencijn belegert wordt en par eersten door de Vereenigde Legers zal verovert zijn. (XXXVII gaset van 9 meij, etc.).

(165) Bisschop Charles Alexandre van Arberg, laatste bisschop van Ieper (1786-1802) was al sinds eind april 1792 afwezig uit zijn bisdom. In april 1793 was hij er teruggekeerd. Zijn afwezigheid waarvan hier sprake is, lijkt nog niet door zijn biografen te zijn opgemerkt, vlg. N. HUYGHEBAERT, De raadselachtige afwezigheid van mgr. Charles Alexandre van Arberg, laatste bisschop van Ieper, uit zijn bisschopsstad, in: Biekorf, LXXX (1980), p. 153-158.

(12 meij 1793)

- fol. 111 - Op den 12 meij verscheen in 't licht: ‘Bulletin officieel van de werkingen van het leger sedert den 15 tot 18 april, ook uijt het kwartier generael van den 1 meij’, vervolg ‘Vaderlandts Nieuwsblad’ sub nummer is te zien. Wegens de geluckige bevallinge van Haere Majesteijt de Keijserinne van eenen ardtshertog⁽¹⁶⁶⁾, als gasette N. aengewesen, heeft heden binnen de stadt Brugge eene groote pligtigheijd plaetse gehadt. Om 10 uren begonde het carilion op den thoren te speelen, wanneer om 11 in de cathedraele kercke van St.-Donaes in volle musik eene misse afgesongen wiert gevolgt door den Te Deum Laudamus, onder het luijden van alle de klokken de heeren der agtbaere magistraten hun geduerende de pligtigheijd in forme in den zelven choor begeven hebbende. Des avons om 9 uren speelde het carilion andermael tot in den middernagt, wanneer als bij voorgaende publicatie de heele stadt zeer schoon verlicht was.

(166) Frans II was voor de tweede maal gehuwd met Maria-Theresia van Bourbon-Sicilië. Zij schonk hem een zoon Ferdinand I (12.4.1793-29.6.1875), die keizer van Oostenrijk werd van 1835 tot 1848.

(13 meij 1793)

Op den 13 meij verscheen in 't licht: ‘Saemenspraeke over de nieuwe vrijheijd en gelijkheid ons aengeboden, etc.’, sub N. te zien. Heden om 11 uren wiert in de kercke der eerw. paters Discalsen ter eeren van den H. Joseph afgesongen eene pligtige misse, ten bijwesen van menige godtvrugtige om den hemel over de bekomen weldaeden te bedanken en verderen segen over de waepens der Vereenigde Mogentheden nu tegen Vranrijk in volle werksaemheijd af te smeeken⁽¹⁶⁷⁾. (XXXVIII gaset van den 13 meij, etc.).

(167) In het Ongeschoeide-Karmelietenklooster (Discalsen) werd vanouds grote aandacht besteed aan de Sint-Jozefsverering, zie J. VAN DEN HEUVEL, Historiek van de Sint-Jozefsverering te Brugge, Brugge, 1981, p. 39 en 59-61 en J. ROTSAERT, De broederschap van de Heilige Jozef in de Discalsenkerk te Brugge, in: Het Brugs Ommeland, XXVIII (1988), p. 65-81.

(16 meij 1793)

- fol. 112 - Op den 16 meij verscheen in 't licht: ‘Kort begrijp der Fransche vreedheijd ... hoofdstoffe, etc.’, versaemeling sub N. te zien, in versen en in welke men Fransche grouweldaeden ontdekt die tot nog toe onbekent waeren. Om 6 uren van desen morgen is wederom in parochiale kercke van St.-Anne afgesongen eene zeer pligtige misse ter eeren van de H. Moeder Anna, om den almogenden Godt voor de bekomen weldaeden te bedanken en den segen des hemels over de Vereenigde Waepens af te smeeken, waer wederom zoo veele godtvrugtige waeren dat de kercke te kleen was, want gelijk nu de legers tegens de Fransche in volle waksaemheijd zijn, worden er van weerzijden menige gesnevelt maer meest van den kant der Fransche die groote nederlaegen ondergaen, dog tot nog toe zoo verre niet dat er steden konnen verovert ofte beschoten worden. (XXXIX gaset van 16 meij, etc.).

[p. 54]

(20 meij 1793)

Op den 20 meij verscheen in 't licht: ‘Aenspraek gedaen door zijne uijtmuntheijd den, etc.’, versaemeling sub N. te zien. Ter intentie als vooren gemelt is desen morgen om 11 uren in de kercke der eerw. paters Discalsen gedaen een solemnele misse ter eeren van den H. Naem Jesus, gevolgt door den Te Deum Laudamus waer vele godvrugtige tegenwoordig waeren⁽¹⁶⁸⁾. Ter zelver intentie wiert heden het H. Bloetfeest pligtig gesloten door alle de kinders der arme sondaegsche scholen, die verselt door hunne meesters alle godtvrugtig 's middaegs den ommegang gingen, door welkers menigvuldigheijd zulks een zeer lange reek van kinderen van beijde geslagten uijtmaekende was⁽¹⁶⁹⁾. (XL gaset van 16 meij, etc.).

(168) De devotie tot de Zoete Naam Jezus, met confrerie, bestond in de Discalsenkerk sinds 1659 en bloeide nog volop, zeker van 1768 tot in 1794 (ENGLISH, o.c., I, 1985, p. 85 en II, 1985, p. 262).

(169) Zie MV. 1790, p. 56, f. 299 en p. 187, n. 245.

(21 meij 1793)

- fol. 113 - Op den 21 meij verscheen in 't licht: ‘Aenspraek der goddinne van den vrede aen Zijne Koninglijcke Hoogheijd, etc.’, sub N. te zien. Heden siet men alom binnen dese stadt Brugge geaffixeert eene verklaeringe van zijne excellentie den generael Latour, waerbij de welgemakte jonkheijd deser provencie van Vlaenderen aengemoedigt wordt om hunne onder de vaendels van hetzelve schoon regiment te begeven, onder veele uijtdrukkingen behelsende dat de Vlamingen noijt grooteren dienst aen het vaderland zullen hebben bewesen als hun nu onder de waepens des keijsers te begeven, om de koningsmoordende Fransche teenemael uijt te roijen. Boven een schoone monture en peert zal aen de jonge recruten gegeven worden vijf stuijvers daegs en alle de nootsaekelijckheden. Dese bekentmaekinge bevestigt genoegsaem dat dit schoon regement vele van de Fransche in de aenvallen geleden heeft.

(22 meij 1793)

Op den 22 meij verscheen in 't licht: ‘Verklaeringe van den keijser ende koning van den 17 meij 1793’, versaemeling sub N. te zien, waerbij een generaele amnistie voor Brabant vergunt wordt voor alle de crimen van de jaeren 1789 en 1790. Men verneemt uijt Gend dat aldaer met de trompette afgekondigt is dat elk zig moet wagten van te drinken uijt de revieren om de ongevallen die daeruijt zouden konnen spruijten, want men voorseker zegt dat men de waeters vermengelt siet met bloet door de menigte doode die in de verscheijde aenvallen onlangs in de waters geworpen zijn. (XLI gaset van den 22 meij, etc.).

(24 meij 1793)

- fol. 114 - Op den 24 meij wierden in den morgen van eene parochie gelegen in 't noorden, door eene compagnie Holantsche soldaeten op eenen waegen gebonden ingebragt en in vangenisse beweegt eenige boeren, welke aldaer hadden bestaen in 't openbaer club te houden om de Fransche barbaersche regeering nog te blijven voorenstaen. Nog daegelijks weet men voor vast, worden binnen dese stadt Brugge diergelijcke geheijme vergaederingen door moetwillige Franschgesinde gehouden, waeruijt blijkt dat de goedertierentheijd des keijsers niettegenstaende de genietinge aller voorrechten en constitutien, zoo geestelijcke als weereltlijcke, en de gewenschte rust die men nu begint te genieten sedert het vertrek der Fransche, nog door dese die alles soeken omverre te werpen schandelijk misbruijkt wordt.

(25 meij 1793)

Op den 25 meij wierden van 't stadthuijs bij hallegebode en trommelinge aen 't volk afgekondigt twee K. en K. edicten, in de gasetten sub N. is te zien, d'eerste behelsende de generaele amnistie voor alle degone gedient hebben onder de legers van de zoogenaemde bethunisten⁽¹⁷⁰⁾, en de tweede behelsende dat elk gehouden is binnen de agt daegen over te brengen ten collegie de naemen en toenaemen hunne actueele en laeste woonste, van alle vremdelingen die hun tegenwoordig in de stadt bevinden, op pene van te vervallen in eene boete van drij guldens van ider die zij zullen verswegen hebben⁽¹⁷¹⁾.

(170) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 17r.; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 35, nr. 43.
Zie over A. de Béthune-Charost en zijn aanhangers MV. 1791-1792, p. 177-178, n. 41.

(171) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 15v.-16r.

[p. 55]

(26 meij 1793)

- fol. 115 - Op den 26 meij verneemt eene zeer onaengenaeme tijdinge, begaen door de moordaedige Fransche. Een corps Holantsche soldaeten van circa 1000 mannen, bericht ontfangen hebbende dat de stadt Tourcouing door de Fransche ontruijmt was, zijn op dat bericht in de stadt gegaen om dezelve in besetting te nemen, wanneer sij nouwelijks te midden in dezelve gemarceert waeren, viel op hun van alle zijden een haegelvlaeg van loot uijt de vensters, goten en van de daeken der huijsen door meer dan 1000 verraederlijcke Fransche die door de borgers voorsien van alles verborgen waeren. Door dit verraed zijn er tusschen 5 à 600 Holanders zonder hun te konnen verdedigen ongeluckig ter plaetse gebleven en het overig deel heeft zig door de vlugt gered. Men twijffelt niet of dit ongehoort verraed zal door de Vereenigde Legers haest gevroken worden.

(27 meij 1793)

Op den 27 meij om 10 uren 's morgens begonde het carilion op den thoren te speelen, wanneer om 11 uren bij orders van 't gouvernement generael het magistraet vernieuwt moest worden, en in handen van den heer hoogbalieu deser stadt in de voorsaele van 't stadthuijs, als oudts geplogen, den eedt moest ontloken worden, waerop reets de kussens geleijt waeren. Zulks nogtans konde op heden geen plaetse hebben ter oorsaeke dat 17 van de nieuw verkosen magistraetpersoonen of bedankt of hun verexcuseert hadden van te komen den eedt afleggen, welke weijgering niemant weet waeraen toeschrijven nog welke redens de verkosen heeren hebben beweegt van aen den wille van 't gouvernement tegen te kanten, te meer omdat alle de nieuw verkosen - fol. 116 - heeren collegianten, behalvens drij à vier, dezelve heeren zijn die in 't begin der revolutie ten jaere 1789 door het volk zelve gekosen zijn, als t'zijnen tijde aengemelt kan gesien worden, zoodat Z.M. den Keijser ende Koning, gelijk in meest alle andere steden van Vlaenderen en Brabant ook gedaen is, nu voorseker niets gedagt heeft beter te konnen doen om de gemeene ruste te behouden als magistraetspersoonen aenstellen waerin het volk zijn vertrouwen gestelt heeft, en die hetzelve in dien tijdt met liberen wille verkosen heeft⁽¹⁷²⁾. Uijt welke genoegsaem blijkt dat er nog altijdt tusschen den souvereijn en het volk oneenigheden heerschen, waerschijnelijk omdat hier in de oude constitutie, die nu teenemael herstelt is, niet gevolgt wordt, welke medebragt dat t'elke verandering van 't magistraet hetzelve door d'ambagten en neeringen moest verkosen worden⁽¹⁷³⁾. Voor borgmeester van schepenen was, als ten jaere 1789, verkosen d'heer Van Kaprijke⁽¹⁷⁴⁾ en voor borgmeester van den commune d'heer Van Overlope⁽¹⁷⁵⁾. Nu zal het gevolg gaen leeren of de verkosen heeren zullen gedwongen worden te dienen of of er ander in hunne plaetse zullen gestelt worden. Met de verandering van 't magistraet 's Landts van den Vrijen is het heden naermiddag geruster afgeloopen, waer zonder tegenseg den eedt van trouwe hebben afgeleijt alle de verkosen heeren collegianten volgens de in 't licht verschenen lijste, welke versaemeling sub N. kan gesien worden, en ter welke gelegentheijd verscheijde wijken der stadt waer de heeren collegianten waeren wonende, desen avond pragtig geillumineert waeren⁽¹⁷⁶⁾. (XLII gaset van 27 meij, etc.).

(172) Vele Bruggelingen namen het zekere voor het onzekere en wilden in deze troebele tijden geen bestuursverantwoordelijkheden opnemen (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 376-378 en lijst van het college, ibidem, II, p. 80-87).

(173) De ambachten waren niet tevreden want nog steeds bestond het schepencollege grotendeels uit ambtsedellieden. Ze wilden, zoals het privilege van 1477 het voorschreef, over 9 schepenplaatsen kunnen beschikken. (Ibidem, I, p. 170-172 en 376-378).

(174) Zie MV. 1790, p. 166, n. 128.

(175) Zie noot 10.

(176) Lijst van het college van het Vrije bij VANDEN BERGHE, Jacobijnen,II, p. 169.

(30 meij 1793)

- fol. 117 - Op den 30 meij verscheen in 't licht: ‘Memorie gepresenteert den 14 meij 1793 aen Zijne K.H. den prins Karel, etc.’, versaemeling sub N. te zien. Heden feest van het H. Sacrament des autaers wiert de gewone processie met alle pligtigheijd rond den gewonen toer omgedraegen en geduerende de groote misse stonden op den Burg een uijtgelesen batalion volontaire jongelingen deser stadt in de waepens, die geduerende dezelve een drijvaudige salvo uijt de musquetterije gaeven. Dese volgden ook de processie en gaeven eene salvo wanneer de benedictie op d'autaeren gegeven was. Dezelve op de Mart gekomen zijnde formeerden een vierkant batalion wanneer de benedictie op

[p. 56]

een zeer schoon vaendel dat zij bij hun hadden, gegeven wiert op welk vaendel behalvens menige vercieringen geprent is de maegt van Brugge, in haere handt de verbeelding van 't Alderheijligste houdende, en nevens haer de K. en K. waepens⁽¹⁷⁷⁾. Naerdat de benedictie gegeven was wiert andermael eene salvo in 't beste order gegeven. De oude bediende heeren van 't magistraet volgden ook de processie, uijt welke men siet dat sij hunne bedieninge continueeren totdat diesaengaende nader zal gedisponeert zijn. Als iets zeltsaems bemerkt men dat er tot nog toe in St.-Donaes niet dan koper kandelaers en ander koperwerk in de kercke, niettegenstaende dees groote feest, gebruijkt wordt. (XLIII gaset van 30 meij, etc.).

(177) Betreffende de Sacramentsprocessie, zie MV. 1788, p. 38-39, f. 69 en p. 97-98, n. 64. Zie het vaandel afgebeeld op de omslag van dit boek en het bijhorend onderschrift. Dit vaandel werd op 20 april 1920, op verzoek van de ‘Société archéologique de Bruges’, door de stadsarchivaris R. Parmentier in bruikleen aan deze vereniging overgemaakt, samen met andere voorwerpen die tot dan toe in het Stadsarchief berustten. Zie SAB., map m.b.t. stukken overgebracht naar andere bewaarplaatsen, 1867-1920.