Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1793 en 1794

(April)

(2 april 1793)

- fol. 88 - Op den 2 april verscheen in 't licht: ‘Proclamatie Zijne Majesteijt den keijser ende koning over tugt, etc.’, versaemeling sub N. te zien, en uijt welke

[p. 44]

men siet hoe den boosen aenhang der Fransche verworpen en het geluk des Nederlandts staet gevestigtigt te worden. Heden is bij orders van de members van 't nieuw aengestelt collegie bij hallegebode, trommelinge en affixie de eerste waerschouwinge gedaen, behelsende dat aen eenider strengelijk verboden wordt langs de straeten ofte vesten deser stadt met eenige hoegenaemde schietgeweiren, canons ofte andere krijgsgetuijgen te schieten op pene van als stoorders der algemeene rust aengehouden te worden, ten waere zulks andermael zoud toegelaeten worden en den vijand de stadt zoude naederen. Zulks kan niet stiptelijk genoeg belet worden om de gevolgen die hieruijt te verwagten zijn, want om zoo te zeggen de jongers en kwaetwillige in den schrik van sondagnaermiddag zooveel fusikken, poer, cardouchen en kogels bijnae als sij begeerden ontweert, hebben veele die zelfs buijten voor een geringen prijs verkogt hebbende en uijt welke men de slegste gevolgen zoud konnen zien spruijten, gelijk een staljen hedenmorgen ten huijse van mijnen vader Joseph Van Walleghem aen de Nieuwjaerbrugge daeraf gebleken heeft⁽¹⁴²⁾. Eenen jongen aldaer op zijn werk zittende met circa twee onsen buspoeder, gewonden in een sakje, is hetzelve gevallen in zijnen vuurpot en hetzelve vuur gerakt hebbende heeft eenen overgrooten slag gegeven en de kleederen van veele deelen van - fol. 89 - zijn lichaem zoodaenig gebrant en gewont dat hij zeffens, lijdende groote pijnen, naer het hospital is moeten vertransporteert worden. Het springen van dese weijnige massepoeder veroorsakte zoodaenig eenen rook dat er honderden persoonen ter hulp kwaemen met de police in meijning dat het heele huijs was in brant staende.

In den naermiddag kwaem alhier eenen boer te peerde aen die wederom de heele stadt tragte te ontstellen, brengende de maere voor welke hij van eenen Fransch- of Clubgesinden eene croone hadde ontfangen dat de Fransche andermael tot ontrent Gistel waeren genaedert. Dog zulks teenemael besijden de waerheijd bevonden zijnde is hij als een stoorder der gemeene ruste in egte van vangenis geapparendeert geworden. En om elk nog geruster te stellen is er 's avons door alle de hoeken der stadt met de trompette afgekondigt dat elk gerust mag slaepen, en dat er wegens den inval der Fransche in Brugge geen perijkelen meer zijn.

(142) Jozef van Walleghem senior (24.11.1758-25.8.1815) was aanvankelijk meester in het wolweversambacht. Hij zetelde een tijdlang in het bestuur van dit ambacht. Daarnaast produceerde hij ook saaien. Later zag hij meer brood in de merceniershandel. (MV. 1787, p. 9-17).

(3 april 1793)

Op den 3 april verscheen in 't licht: ‘Het Brugs Nieuwsblad N.30’, zijn er door de borgerlijcke patrouillien en gewaepende van de borgerlijcke wagt op den Burg uijt hun huijs gehaelt en in vangenis beweegt verscheijde verdagt aen 's landts verraed, en die door valsche maeren die zij nog gedeurig verbreijden elk ongerust maeken en zelfs niet dan plonderingen en moorderijen voor oogmerk hebben. Bij orders van de members van 't magistraet is heden bij hallegebode, trommelinge en affixie bekent gemakt dat de stadtsrechten, welkers heffinge sedert eenigen tijdt was belet, zeffens en voor 't toekomende zullen ontfangen worden op den zelven voet zooals voor den inval der Fransche in dese provencie in gewoonte waeren van ontfangen te worden⁽¹⁴³⁾.

(143) Zie SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 35, nr. 36; SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 9v.

(4 april 1793)

- fol. 90 - Op den 4 april is bij orders van 't magistraet deser stadt bij hallegebode, trommelinge en affixie bekent gemakt dat de ruste binnen de stadt Brugge volkomentlijk herstelt is en dat men voor geene vijantlijcke aenvallen meer moet bevreest zijn, dat hierom aen eenider geordoneert wordt op de boete van 25 pond parasijse die hier aen zullen contrarie doen, van aen hunnen respectiven wijkmeester over te brengen de fusieken, sabers, pistolen, poeder, cardouchen, loot, bommen die hun op sondag lest gegeven zijn, of die door andere in de troubelen ontweert zijn geworden, op pene verders die men naederhand hiermede zal bevinden strengelijk volgens de wetten zullen

[p. 45]

gestraft worden⁽¹⁴⁴⁾. En om stadts veijligheijd meer te versekeren tegens alle kwadwillige die er nog gevonden worden zullen de borgerlijcke wagten aen de poorten en patrouillien tot naeders orders blijven continueeren op den zelven voet als bij de proclamatie van de municipaliteijt van den 22 maerte lestleden geordoneert, met dit verschil dat de wagten in plaets van 24 uren maer 12 uren zullen deuren en dat elken ingesetenen deser stadt, zijne wagt in persoons niet willende doen, zal ontslaegen zijn met contant aen zijnen wijkmeester tot twee schellingen wisselgelt te betaelen. 't Is bijnae ongeloovelijk met wat iver, die den besten uijtval voorspelt, de borgerlijcke wagten door alle de persoonen deser stadt daegelijks gedaen worden. (XXVII gaset van den 4 april, etc.).

(144) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 9v.-10r.; SBB., Van Huerne, 1793 I, nr. 155.

(5 april 1793)

- fol. 91 - Op den 5 april saeg men met het grootste genoegen uijt den Com deser stadt afvaeren naer het Vereenigt Keijserlijk en Koninglijk leger de twee kotterschepen en de andere schepen gelaeden door de Fransche met voorraed uijt de magasijnen, als prijs voor den keijser, wordende hetgone door Zijne Majesteijt den keijser ende koning op de Franschen binnen dese stadt verovert, geschat op meer dan een millioen guldens. Zulks voorspelt dat men nog niet zeer haest K. en K. troupen binnen dese stadt in garnisoen zal hebben, waerom het gemeijn gevoelen is dat de Vereenigde Legers seffens eenen [aanval] op het heele verwoest Vranrijk gaen waegen, om door dien middel zoo haest mogelijk de rust in Europa te herstellen. Ondertusschen is het hier binnen Brugge als een ander leven geworden; eenider begint zijne winckels te openen en de goederen die menigvuldige geborgen hadden daerin te plaetsen. De geformeerde batterije van canons aen de Smedepoorte wordt weggenomen, de boomen die in de wegen geleijt waeren worden op hunne gewone plaetsen geplaest, alle de menige calsijdesteenen die uijtgetrokken waeren worden in den grondt geleijt, en de geformeerde loopgragten worden opgedolven. Dat elk nog geruster begint te stellen is omdat men nu seker weet dat er reets drij van de gijselaers, over agt daegen door de Fransche uijt Brugge medegenomen, teruggekeert zijn te weten, den heer pastor van St.-Gillis, Van de Walle en Houckerout, welke op eene zeer behoudige wijse ontsnapt en langs den aftogt de handen van het woedende Fransche leger zeer listig ontvlugt zijn⁽¹⁴⁵⁾.

(145) Het betreft hier pastoor Melchior J. Gailliard, wethouder J. van de Walle en wethouder J.B. van Ockerhout-Willaeys (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, II, p. 7479). Vgl. n. 137.

(6 april 1793)

- fol. 92 - Op den 6 april verscheen in 't licht: ‘Aensprak gedaen aen Zijne Excellentie den minister, etc.’, ook: ‘Briefwisselinge tusschen eenen borger van Parijs en eenen, etc.’, welke beijde stukken konnen gesien worden in het vervolg van 't Vaderlandts Nieuwsblad, indien dezelve voortgang hebben, mits d'uijtgave van dit Nieuwsblad door den Gasetten van Gend is verboden binnen Brugge uijtgegeven te worden⁽¹⁴⁶⁾. Heden zijn op d'Halle op den thoren uijtgeschildert de belachelijcke Fransche fijguren, aldaer geplaest als hiervooren fol. 156 (1792) kan gesien worden. Nu siet men alom binnen dese stadt geplaest de keijserlijcke en koninglijcke waepens, zoo schandelijk veragt in 't begin der aenkomst van de Fransche in dese landen tot spot van alle keijsers en koningen. Nu siet men ook dezelve waepens geplaest boven de nombers van de K. en K. lotterije, opgeschort den 10 november lestleden, welke nombers als dan de laeste treckinge getrokken, nu andermael uijtgesteken worden tot op den 13 deser, wanneer de 760ste treckinge van die loterije die als nu moest getrokken zijn, en wanof alle de origineele biljetten waeren afgelevert, nu maer zal getrokken worden. Tusschen 3 en 4 uren van desen naermiddag zijn binnen Brugge met billanderschepen aengekomen 3 batalions K. en K. troupen met veele canons, cuissons, voorraet, bagasewaegens, etc., onder het spelen van 't carilion en den etat major op den Burg door 't actueel magistraet in corpora gecomplimenteert wordende.

(146) De uitgevers van de Gazette van Gendt hadden van de Oostenrijkse regering het monopolie weten te verwerven van het enige nieuwsblad in het graafschap Vlaanderen.

[p. 46]

(7 april 1793)

- fol. 93 - Op den 7 april vertrokken 's morgens om 6 uren naer West-Vlaenderen, waer men verneemt de Fransche troupen nog veele wanorders te veroorsaeken, de drij batalions K. en K. troupen gisternaermiddag aengekomen met de canons, cuissons, etc. om aldaer de Fransche te verdrijven en ook de ruste te herstellen. Een batalion van Kinskij van 8 à 900 mannen op Schipsdaele met schepen moetende afvaeren, waeren die schepen bij negligentie van het commando deser stadt gisteravond door het sas niet afgevaeren, welke oorsaeke was dat dit batalion naer Brugge weerkeerde en niet voor de troupen in de caserne gereet zijnde, wierden dezelve tot den 1 uren, wanneer die vertrokken, beleijt bij de borgers met 2 en 4 mannen besonder in de huijsen op en omstreeks de Mart, aen welke troupen als onse waere verlosssers zijnde met liefde eten en drinken gegeven wiert. Heden heeft men met overgroot genoegen in meest alle kerken zien misse lesen menige Fransche priesters, die of gevlugt of versteken geweest hebben geweest en nu op vrije voeten tot alhier met groote blijdschap wederom toegekomen zijn. Om 9 uren is er brand ontstaen in een huijs van den Waterhalle op de Mart⁽¹⁴⁷⁾ in een der schouwen, welke naer een ½ uren gebrant te hebben geluckkig geblust is.

(147) Bedoeld is uiteraard het gebouw dat in de plaats gekomen was van de vroegere Waterhalle, afgebroken in 1787-89, zie MV. 1791, n. 3. Dit neo-classicistisch gebouwencomplex omvatte verschillende handelszaken en woningen, en pas in 1850 zou het middengedeelte als raadszaal voor de Bestendige Deputatie bestemd worden. Cfr. Het Provinciaal Hof te Brugge, Brugge, 1976 en Beeldig Brugge. Foto's en prentbriefkaarten, 1875-1900. Tentoonstellingscatalogus, Brugge, 1987, p. 7-8.

(8 april 1793)

Op den 8 april verscheenen in 't licht twee liedekens getijtelt: ‘Rouwklagt van de vrijheijd aen de gelijkheijd’ en gesang stemme ‘Broek af’, welke versaemeling sub N. konnen gesien worden. Geduerende desen nagt is uijt zijn huijs opgelicht Carel Stassijn, schilder en vermaerden Clubist⁽¹⁴⁸⁾, omdat hij den verbranden houten keijser uijt de Beenhouwerstraet heeft afgehaelt en aen ander diergelijcke daeden ten hoogsten pligtig is. Men weet voor vast dat er tot d'oplichting eene lijste geformeert is van verscheijde deser stadt die de K. en K. weerdigheijd zou opentlijk geblaemt hebben. (XXVIII gaset van den 8 april, etc.).

(148) Was vinder in de eed van de ‘beeldenmaeckers’ in 1789 (SAB., reeksnr. 114: Wetsvernieuwingen, 1762-1795, f. 18v.).

(10 april 1793)

- fol. 94 - Op den 10 april verscheen in 't licht: ‘Gedenkweerdig proces verbael van de mondelinge onderhandelinge tusschen den generael Dumourier, etc.’, welke in 't vervolg van 't Vaderlandts Nieuwsblad sub N. kan gesien worden en uijt welke men nu opentlijk siet dat den generael Dumourier met de troupen der Verreenigde Mogentheden de rust in Vranrijk gaet herstellen, de dwijngelanden aldaer uijtroijen en niet zal rusten voordat in dit beroemt koningrijk eenen nieuwen koning zal uijtgeropen zijn. Met ongedult verwagt men wat er van dit gewichtig stuk zal geworden en welke de belangen van heel Europa ingemengelt zijn en zonder welkers uijtvoering men noijt geene waere rust te verwagten heeft. Bij orders van 't collegie en van den K. en K. commandant deser stadt Brugge is heden bij hallegebode, trommelinge en affixie bekent gemakt dat alle degone, besittende eenige goederen uijt de Fransche magasijnen of eenig hoegenaemt krijgstuijg of schietgeweir, poeder, cardouchen ofte andere krijgsbehoeften, gehouden zijn dezelve seffens binnen de twee mael 24 uren over te brengen aen de police deser stadt, op pene van als ontweerders der zelve aengehouden en volgens de strengheijd der wetten gestraft te worden⁽¹⁴⁹⁾. Op dezelve penen ook aen eenider geene militaire of in den dienst der zelve zijnde, strengelijk verboden wordende de swarte cocarde te draegen ofte eenige andere hoegenaemde verschillende teekens van oproer waeruijt het goede order of de gemeene rust in eenige deelen zoude - fol. 95 - konnen gestoort worden. Desen naermiddag zijn hier binnen Brugge met billanderschepen van Gend aengekomen twee batalions Prusissche troupen, niet ongelijk gekleet aen de verdreven Fransche in blouwe monture. Dese troupen hebben wederom seffens besit genomen van d'hooftwagt op de Mart die sedert gister tegens den avond door de K. en K. troupen ontruijmt was, die den weg naer Rijssel genomen hebben zonder dat er geduerende desen nagt eenen man in de stadt was. Alle welke spoedige bewegingen aen de

(149) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 10v.; SBB., Van Huerne, 1793 II, nr. 34.

[p. 47]

lichtgelovige alhier binnen Brugge nog ongerustheijd baeren dat de Fransche nog de kans zullen waegen van weer te komen, te meer omdat hier desen morgen brieven langs de straete gevonden zijn seker door den Clubisten aenhang verbreijt, waerin onder ander gemelt wordt dat zoo de Fransche andermael eenen inval zullen doen, door hun, de stadt Brugge en Oostende in vuur en vlamme zal vernielt worden.

(11 april 1793)

Op den 11 april verscheen in 't licht: ‘Gedenkweerdige omstandigheden van het leven en den doodt van drij vermoorde koningen, etc.’, ook liedeken stemme van ‘Pierlala’, beijde versaemeling sub N. te zien, en uijt welk eerste gedenkweerdig stuk men veele waerheden ontdekt die tot nog toe een geheijm waeren. Hedenmorgen zijn de resteerende Pruijssische troupen, gisteren toegekomen, wederom uijt Brugge vertrokken zoodat wederom de hooftwagt gesloten en de stadt zonder eenen man is. Men zegt dat morgen of overmorgen nog eenige duijsent mannen Pruijsschische troupen binnen Brugge zullen aenkomen, welke ook bij het Vereenigt Leger voor Rijssel zullen vervoegt worden. (XXIX gaset van den 11 april, etc.).

(13 april 1793)

- fol. 96 - Op den 13 april verscheen in 't licht: ‘Den generael Dumourier aen de Fransche natie met de antwoorden van den marechal, prins van Saxencoburg’, in welke gedenkweerdige stukken nu geenen twijffel meer overblijft of den generael Dumourier met de K. en K. legers vereenigt is, welkers spoedige en geluckige verandering aen 't naegeslagt tot verwonderinge zal strekken, vervolg Vaderlandts Nieuwsblad sub N. te zien. Bij orders van 't magistraet is heden bij hallegebode, trommelinge en affixie aengekondigt dat het op de boete van 10 patacons aen ider verboden is langs eenige straeten of publicke wegen af te schieten eenige canons, pistolen, fusieken, kamers, mortieren, fuseijen, cruijperkens⁽¹⁵⁰⁾ ofte eenige welkdaenige andere schietgetuijgen, dat op gelijcke boete alle attropperingen langs straeten en wegen verboden worden en dat de ouders voor de controventien van hunne minderjaerige kinders zullen moeten instaen op pene van aengehouden en volgens d'extinctie van 't cas gestraft te worden⁽¹⁵¹⁾. Ook is er verboden wegens de tijdtsomstandigheden van iemant, wie het zal mogen wesen, van voor en naer het sluijten van de stadtspoorten uijt en in dezelve te gaen tenzij de posteljons, publicke fouturen, vischcaretten, de vischnagtvente⁽¹⁵²⁾, docteurs, vroedvrouwen, chirurgins of ander persoonen die om dringende redens zouden moeten uijt of in de stadt zijn, aen welke de noodige certificaten zullen verleent worden⁽¹⁵³⁾.

(150) ‘Cruijperkens’: ongetwijfeld afgeleid van het werkwoord kruipen. In deze context wordt dus hoogstwaarschijnlijk bedoeld een soort vuurwerk dat zich laag bij de grond (kruipen) voortbeweegt, iets in de aard van een voetzoeker.

(151) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 11r.; SBB., Van Huerne, 1793 II, nr. 43.

(152) Vanaf de losplaats op de wijk Scheepsdale werd de vis met karretjes (‘caretten’) de stad binnengevoerd door de Ezelpoort. Om de versheid te waarborgen schreef het reglement van de beurdenaars (d.i. visdragers) voor dat de vis niet langer dan één nacht mocht gevangen zijn, en de keure van de visverkopers dat de aangevoerde vis tijdens de eerstvolgende ‘vente’ te koop moest aangeboden worden. Onder ‘vente’ wordt verstaan een verkoopperiode, nl. een voormiddag of namiddag. Zie A. VANHOUTRYVE, De vishandel en het visambacht te Brugge tot op het einde van het oud regiem, Brugge, 1975, p. 31, 45-50, 100.

(153) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 10v.; SBB., Van Huerne, 1793 II, nr. 42.

(14 april 1793)

- fol. 97 - Op den 14 april was aen de kerken geaffixeert en wiert van de predikstoelen afgelesen eenen herderlijcken brief van zijne doorlugtigste hoogweerdigheijd Felix Guillialmus Brenart, versaemeling sub N. te zien, en naer den wonderen inhout deser herderlijcken brief wegens de wederkomste van Z.M. den keijser ende koning in de Oostenrijksche Nederlanden, de openbaere gebeden die er door heel het bischdom ingestelt zijn, die zullen voortdueren totdat den vrede met Vranrijk zal herstelt zijn. Om 10 uren van desen morgen zijn volgens dezelve beveelen naer de capelle van O.L.V. ter Poorterije gegaen de heeren van het kapittel van St.-Donaes agtervolgt wordende door onsen eerw. heer bisschop en de heeren der agtbaere collegien, met eenen zoodaenigen toeloop van volk dat er meer als 1000 menschen voor de kerke moesten staen⁽¹⁵⁴⁾. Heden zijnde 8 daegen naer Beloken Paesschen is maer de Paestfeest geeijndigt zooals er op de predikstoelen afgeropen was, want menigvuldige wegens de ongeluckige gebuertenissen in 't houden van hunne paeschfeest geduerende den gewonen tijdt hebben verhindert geweest.

(154) De devotie tot O.-L.-Vrouw van de Potterie is vanouds verbonden met het afsmeken van militaire successen en bescherming tegen de (militaire) vijand en oorlogsgevaar, zie de herdruk van het 17de-eeuws devotieboekje van P.F. TAISNE, Onse Lieve Vrauwe van Potterye, toevlucht der sondaeren en van alle behoeftighe menschen, het oudste mirakuleus beeldt van ons Nederlant, door veel jonsten vermaert, ende te Brugghe besonderlyck vereert, in: Van Blindekens naar de Potterie. Een eeuwenoude Brugse belofte, Brugge, 1980, p. 173-174, 179 en 187.

[p. 48]

(15 april 1793)

's Anderdaegs op den 15 april wiert met gelijkken toeloop van volk naer de capelle van O.L.V. ter Poorterije vervolgt de publicke gebeden door het capittel van St.-Salvators en eerw. paters Capucinen, welke vervolgens alle de daegen deser weke door alle de kercken deser stadt zal vervolgt worden. 't Is ongelovelijk met wat iver men de godvrugtige deser openbaere processien siet bijwoonen om den almogenden Godt over onse verlossing te bedanken, etc. (XXX gaset van den 15 april, etc.).

(16 april 1793)

- fol. 98 - Op den 16 april wiert 's morgens bij orders van d'heeren van 't collegie bij hallegebode en trommelinge geordoneert en aen ider versogt geduerende den avond van 8 tot 10 uren zijne huijsen te verlichten⁽¹⁵⁵⁾. Om 2 uren begonde het carilion op den thoren te spelen en om 3 uren vertrokken de drij gildens deser stadt⁽¹⁵⁶⁾, in volle uniforme met slaende trommels en vliegende vaendels, van de Mart ter onthaeling van den hertog van IJork, tweeden soon van den koning van Engeland, wiens naemlijst te melden⁽¹⁵⁷⁾. Z.K. Hoogheijd kwam ontrent den 6 uren met een jagtschuijte van Gend aen met eenen grooten etat major, welke voorgereden door trommels en timbaelen agter welke de gildens elk met eenen degen in den hant volgden en dan Z.K.H., geseten in de voorste carossen agter welke eenige ander volgden. Aldus onder een oneijndig vruegdegeroep: ‘Lang leve Z.K.H., lang leve Franciscus, lang leve het huijs van Oostenrijk’ langs de besonderste straeten der stadt het bischdom inrijdende en aldaer hunnen intrek nemende onder het spelen van 't carilion en het luijden van alle de klokken der stadt, wanneer seffens Z.K.H. door de beijde agtbaere collegien gecomplimenteert wiert. Korts daernaer verdobbelde het vruegdegeroep door het planten van een hooge staek op den Burg, op welke men seffens de vlagge waerin den keijserlijcken aernd geschildert is, saeg waeijen. Het welke met zoodaenige teekens van vruegt geschiede dat men mag zeggen noijt blijder dag gesien te hebben, ons nu seker van - fol. 99 - de Fransche slavernij verlost ziende. Om agt uren begonde het carilion andermael den heelen avond te speelen en alle de huijsen van de stadt waeren op eene verrukkende maniere verlicht. Dog de vruegt veranderde bij menige haest in drofheijd wanneer er tusschen negen en thien uren meer als 2000 mannen uijtgelesen manschap van de lijfgarde van Z.K.H. aenkwaemen, die alle seffens op de borgers beleijt wierden d'eene met twee en andere met vier mannen Engelsche troupen beleijt wordende, zijnde nog het ergste dat behalvens de onbekwaeme uren niemant die kan verstaen en dat veele van hoogen rang zijnde aen menige borgers tot een overgroot overlast zijn dienende.

(155) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 11v.

(156) Zie MV. 1791, p. 13, fol. 13 en p. 74, n. 32.

(157) Hier is bedoeld prins Frederik, hertog van York, zoon van koning George III, aanvoerder van het leger van het Verenigd Koninkrijk in de oorlog tegen Frankrijk.

(17 april 1793)

Op den 17 april wierden de gemelde troupen gevolgt door nog ontrent 4000 mannen die alle met de voorige tot 54 billanderschepen in getal op de Coupure aengekomen zijn en wederom alle seffens bij de borgers beleijt wierden. Om 12 uren van desen morgen en 6 uren van desen avond was het groote parade op de Mart van alle de troupen hier hun nu in stadt bevindende ter presentie van Z.K.H. en den heelen uijtgelesen etat major over welke uijtgelesen manschap, nettigheijd en overschoone roode en blouwe monture eenider in 't algemeen verwondert is, terwijl niemant geheugt hier oijt diergelijcke troupen gesien te hebben. In den naermiddag kwamen er alhier 14 stukken grof geschut aen en een zoo groote menigte cuissons, bagasewagens en overschoone artilrerije dat men vreest in d'herbergen plaetse te zullen te kort zijn.

(18 april 1793)

- fol. 100 - Op den 18 april verscheen in 't licht: ‘Openbaere afkondinge van den generael Dumourier aen de Fransche natie, met eene andere verklaeringe van den Prins van Saxecoburg aen de Fransche’, welke in 't vervolg van ‘'t Vaderlandts [Nieuwsblad]’ versaemeling sub N. kan gesien worden, en uijt

[p. 49]

welke men nu klaer afgeschest ziet op welken voet de Vereenigde Legers in Vranrijk zullen dringen om er de rust langs alle zijden te herstellen. Ook verscheen in 't licht: ‘Rijk van Christus eeuwig deursaem, etc.’, sub N. te zien en welke in 't heel tot Fransche saeken betrekkelijk is. Heden om 7 uren 's morgens zijn van de Mart vertrokken ontrent 1000 mannen Engelsche troupen naer Schipsdaele om van daer naer Nieuport en verders naer West-Vlaenderen af te vaeren met veele waegens, bagasewaegens en oorloogtuijg, eenider zig verwonderende over den goeden regeltugt deser overschoone troupen die van alles overvloedig voorsien zijn. Zoo men in 't algemeen versekert zullen d'Engelsche en Holantsche troupen langs den kant van West-Vlaenderen een cordon trekken, terwijl de Vereenigde Legers in den schoot van Vrankrijk zullen indringen om er eenen koning te kroonen en er de rust te herstellen. De hope die men hieruijt opvat van geen inval der Fransche barbaeren meer te ontmoeten doet veele in 't algemeen vergeten de moeijte en onkost die men heeft in 't logeren der Engelsche troupen, die zonder tegenseg voor onse verdedigers en verlossers voor alle aenvallen mogen aensien worden. (XXXI gaset van den 18 april, etc.).

(19 april 1793)

- fol. 101 - Op den 19 april 's morgens om 11 uren is Z.K.H. den hertog van IJork te voet uijt het bisschoppelijk paleijs gekomen, verselt door onsen eerw. heer bisschop en met den zelven gegaen naer het Hof van Commercie⁽¹⁵⁸⁾, agter hun den etat major en een groot gevolg gaende waer den Z.K.H. naer een teerder afscheijt genomen te hebben, getreden is in zijn rijtuijg en regt naer Kortrijk afgereden is. Om 12 uren is hem van de Mart gevolgt zijnen uijtgelesen lijfgarde en tusschen 2 à 3000 ander mannen Engelsche troupen met een groot gesleep canons, cuissons en bagase en voorraetwaegens, ten welken eijnde desen morgen seffens 80 waegens van de naeste parochien rond dese stadt gelicht zijn om de menigte vrouwen, kinders, koffers en kisten te vervoeren, want d'Engelsche troupen bij uijtnementheijd van alles voorsien zijn. Desen spoedigen aftogt is heden zeer onverwagt overgekomen welke doet vermoeden dat de Fransche troupen langs Doornijk andermael eenen inval in de Nederlanden te doen, waeraf ons den hemel behoeden mag terwijl wij nu naer zoo veele miserien nog het begin nog niet zouden gesien hebbben en nu zoo geluckig van die koningsmoorders niet zouden ontslegen worden.

(158) Zie MV. 1791, p. 55, fol. 116 en p. 81, n. 152.

(20 april 1793)

- fol. 102 - Op den 20 april verscheen in 't licht: ‘Laeste verklaeringe van den generael Dumourier aen de Fransche natie’, ook: ‘Bulletin officieel van het Oostenrijks leger van den 10 tot den 12 april’, welke in 't vervolg van ‘'t Vaderlandts Nieuwsblad’ sub N. konnen gesien worden. Heden zijn in den morgen nog ontrent 1000 mannen Engelsche troupen van den Burg met veele bagasewaegens naer het leger boven Meenen en Kortrijk vertrokken zoodat er van alle de aengekomen troupen nu maer ontrent 500 mannen uijtgelesen manschap Engelsche troupen binnen Brugge gebleven zijn, die men zegt voor eenigen tijdt alhier in besetting te zullen blijven. Heden was er een overgroot disorder op de graenmart wegens eene gedaene publicatie op gisteren bij orders van 't collegie behelsende veele artikelen tot voorkominge van alle processen tusschen de molenaers en bakkers en bij welke aen ider geboden wordt graen ter mart koopende, ten comptoire op de Mart een biliet af te haelen, opdat den pagt van het malderijeregt⁽¹⁵⁹⁾ dat nu gelijk alle andere pagten en regten teenemael als voor den inval der Fransche herstelt is, zonder fraude zoud konnen ontfangen worden. De molenaers deser stadt, die genoegsaem voorsien nu zooveel niet meer voor desen te zullen konnen fraudeeren zijn als naer gewoonte met hunne waegens tot het vervoeren der graenen ter mart niet gekomen, uijt welk een groot disorder veroorsakt is omdat elk nu zelve zijne bakte moet naer den molen draegen of doen draegen,

(159) Zie voor een beschrijving van de gang van zaken op de wekelijkse graanmarkt en het systeem van belastingen op het malen van graan en het broodbakken Y. VANDEN BERGHE, Prijzen van tarwe en rogge te Brugge (1758-1798), in: Brugge in de Revolutietijd (1770-1794), Brugge, 1978, p. 103-112.

[p. 50]

wilt hij die gemaelen hebben, in welken opstant der molenaers nootsaekelijk door 't collegie zal moeten in voorzien worden.

(21 april 1793)

- fol. 103 - Op den 21 april wiert 's morgens om 11 uren door den eerw. heer prelaet van St.-Andries⁽¹⁶⁰⁾, welkers abdije ten tijde van de goddeloose Fransche regeeringe zeer verwoest, begint herstelt te worden en er de religeusen wederom gehuijsvest zijn en welke zooals hiervooren verhaelt is met alle de besonderste schatten gevlugt was, in de capelle van 't Landtshuijs van den Vrijen gedaen eene solemnele misse gevolgt door den Te Deum Laudamus en ter presentie van d'agtbaere heeren van 't magistraet 's Landts van den Vrijen om den almogenden Godt te bedanken over onse spoedige verlossinge en om den verderen segen over de waepens der Vereenigde Mogentheden te mogen verwerven. Desen naermiddag hadde onder het spelen van 't carilion en menige overschoone musicale instrumenten, besonder der Engelsche troupen, eene groote pligtigheijd plaetse. De staek met de vlagge, op welke den keijserlijcken arend afgebeelt is, geplant als hiervooren fol. 98, is in de plaets der zelve eenen hoogverheven geschilderden staek geplant, op den top op de spille draeijende eenen konstigen van beijde zijden geschilderden aernd met de K. en K. waepens, gemakt van blek, welken staek onder eene onbeschrijvelijcke toejueging en vruegdegeroep: ‘vivat Franciscus, vivat het huijs van Oostenrijk’, door duijsenden menschen op den Burg vergaedert in de locht regt voor 't stadthuijs verheven wiert. Het onderste van den staek verbeelt een vierkant pedestal konstig geschildert, rondt welke - fol. 104 - in konst geschilderde letters afgebeelt staen dees vier wondere jaerschriften: neeMt nU VoorWaer franCIsCUs keIJser graeVe Van VLaenDeren / Waer zIJt gIJ VerDWenen gIJ sChanDeLIJke LIefhebbers Van De geLIJkheIJt / goD Lof WIJ zIJn VoorWaer aL ontsLaegen Van De fransChe VrIJheIJD / WILCoM Waeren VerLosser Van 's WettenLoosheIJD. Over welkers vruegdefeest zig ider heden zoo veel te meer verheugt omdat men nu vast en voorgoed begint te zien dat wij voor altijdt van de Fransche verdrukkers zullen ontslaegen worden.

(160) Abt Maur Helewaut, zie MV. 1787, p. 180, n. 135.

(22 april 1793)

Op den 22 april verscheen in 't licht: ‘Omstandig verhael van alle het voorgevallene binnen de stede en port van Oostende sedert den 4 april tot den 14 dito, etc.’, met eenen brief uijt Rijssel door eenen bekeerden Clubist, versaemeling sub N. te zien, en uijt welke men wegens de ongeluckigge gepasseerde tijdtsomstandigheden veele waerheden ontdekt die voor 't naegeslagt, naesiende de rampen die wij geleden hebben, eenen spoorslag zullen geven om altijdt hun wettig opperhooft getrouw en onderdaenig te blijven, om in zoo veele rampen en ellenden niet gedompelt te worden. Nu siet men in den choor der cathedraele kercke van St.-Donaes geplaest de K. en K. waepens gelijk ook alom de met gewelt afgetrokken waepens door de moetwillige Fransche, zoo in kerken als publicke plaetsen tot elks genoegen erplaest en in meerdere luijster herstelt worden. (XXXII gaset van 22 april, etc.).

(23 april 1793)

- fol. 105 - Op den 23 april verscheen in 't licht: ‘Klagt en smeekschrift der Nederlanders aen Zijne K. en Koninglijcke Majesteijt Franciscus den II, etc.’, versaemeling sub N. te zien. Heden is om 10 uren in de kercke der eerw. paters Predikheeren gedaen eene zeer pligtige misse met expositie van 't Alderheijligste en 't beelt van Maria de Victoria in 't midden der kercke, ten bijwesen van menige godvrugtige alle gelijk den almogenden Godt bedankende over onse bekomen victorie, en van den hemel den verderen segen over de waepens der Vereenigde Mogentheden afsmeekende⁽¹⁶¹⁾. Bijnae daegelijks ziet men ten eijnde voormelt diergelijcke missen van dankbaerheijd nu in d'een

(161) Betreft de verering tot Maria de Victoria, zie MV. 1790, p. 24-25, f. 182-183 en p. 165-166, n. 121 aan te vullen met ENGLISH, o.c., V, 1986, p. 90-95.

[p. 51]

dan in d'andere kercke doen, zoodat de godtvrugtigheijd die ten tijde van de rebelle Fransche regeering als uijt het land gebannen was tot onser aller vrugt zijn voorigen luijster begint op te vatten.

(25 april 1793)

Op den 25 april verscheen in 't licht twee liedekens stemme van ‘Pierlala’, betrekkelijk tot de Fransche revolutie, versaemeling sub N. te zien. Heden om 12 uren zijn langs de Cruijspoorte van Gend aengekomen ontrent 2000 mannen Holantsche troupen, schoone manschap en in blouw monture, niet ongelijk aen de Fransche rebellen die wij in zoo groote menigte gesien hebben. Ontrent 300 mannen peerdevolk reeden dees troupen voorop en vier stukken canon en menige bagasewaegens volgden dezelve. Meest alle dese troupen zijn in de casernen en maer een kleen gedeelte bij de borgers beleijt geworden. (XXXIII gaset van den 25 april, etc.).

(27 april 1793)

- fol. 106 - Op den 27 april verscheen in 't licht: ‘Bericht van den generael Custine aen de presedent van de Nationeele Convententie’, vervolg ‘Vaderlandts Nieuws’ sub N. te zien, waerin men ook behalvens veele merkweerdigheden siet eene verklaering van Z.M. den Keijser ende Koning wegens de laest voorgevallen beroerten. Om 5 uren van desen morgen zijn op de Mart gekomen ontrent 2000 Holantsche soldaeten zoo peerde- als voetvolk, welke naer geparadeert te hebben langs de Smedepoorte naer West-Vlaender vertrokken zijn, om aldaer met de vereenigde K. en K. en Engelsche troupen een cordon tegens den inval der Fransche te trekken, wanneer het Vereenigt Leger langs Valencijn en Condé den inval in het ongeluckig Vranrijk zal doen om er eenen koning te kroonen en er de rust te herstellen. Heden zijn de molenaers met hunne waegens op de Mart verschenen die saterdag lest hadden geweijgert naer dezelve te komen, zoodat men nu gemakkelijk zijne bakte kan te maelen geven mits van 't comptoir afhaelende eene schriftelijcke declaratie en de regten betaelende, welk comptoir is opgeregt op de Mart in het gebouw der Waterhalle waerboven de deur in groote letters stadt: ‘Stadtsmalderije comptoir’, waerdoor de mart geruster als gepasseerden saterdag geweest heeft en het volk zulks metertijdt zal gewoon worden hoewel zulks groote moeijte veroorsaekende is.

(28 april 1793)

- fol. 107 - Op den 28 april is om den almogenden Godt voor zijne weldaeden te bedanken en om den voorderen segen over de waepens der Vereenigde Mogentheden van den hemel af te smeeken, in de kercke van O.L.V. ter Poorterije 's morgens om agt uren afgesongen eene zeer pligtige misse, welke onder eenen grooten toeloop van godtvrugtige geduerende agt daegen zal gecontinueert worden. Ter gelijcke intentie is in de capelle van O.L.V. van Blendekens gasthuijs 's morgens om 10 uren afgesongen eene zeer pligtige misse in volle musik, waernaer volgde eene solemnele processie met het Alderheijligste, het beelt van Maria en alle de confrerien van O.L.V. van de heele stadt met waschlicht langs den gewonenen toer als op Maria Hemelvaertdag gedaen wordt. Langs den weg waeren verscheijde autaeren opgeregt gelijk ook de huijsen en straeten met waschligten en groen verciert waeren, den toeloop van godtvrugtige voor 's landts geluk overgroot zijnde.

(29 april 1793)

Op den 29 april verscheen in 't licht: ‘Prophetie ofte voorsegging van 't gone desen jaere 1793 in Vranrijk zal geschieden, etc.’, versaemeling sub N. te zien. Hedenmorgen zijn binnen Brugge aengekomen 10 transportschepen met Engelsche troupen, op ider circa 50 mannen en veele bagasie en voorraed voor het Engelsch leger, welke schepen langs de Coupure naer Gend afgevaeren en van daer naer Doornijk bestemt zijn. (XXXIV gaset van 29 april, etc.).