Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792
(1987)–Jozef van Walleghem–
Auteursrechtelijk beschermd[November](2 november 1792)Op den 2 november waeren aen de barge van Gend op 't aenkomen eenige schaedebeletters gestelt om te stutten de disorders die aldaer daegelijks op 't aenkomen der Fransche afgedankte voorvallen, want menige ruststoorders dese aenkomende opentlijk durven naeroepen, uijtjouwen en bespotten als of sij het slagvelt hadden moeten verlaeten en uijt welke lichtelijk groote troubelen zouden ontstaen, zoo hierin niet seffens voorsien wiert. (LXXXVIII gaset van 2 november, etc.). | |
(5 november 1792)- fol. 116 - Op den 5 november wierden van Stadthuijs afgekondigt en alom geaffixeert twee k. en k. edicten, behelsende het eersteGa naar eind(86) een stre[n]g verbodt van in de Nederlandsche provenciën te brengen, verkoopen of doen circuleeren ofte te lesen te geven alle slag van Fransche nieuwsblaederen als gasetten, etc., die zouden konnen voortsetten de grondregels der Fransche revolutie op de boete van 1000 guldens en breeder zooals men in de 84 gasette van den 18 oktober zien kan. Het tweede edictGa naar eind(87) behelst eene strenge ordonantie raekende de Fransche uijtwijkelingen zoo geestelijcke als weijreltlijcke die in de Nederlanden neergeseten zijn en | |
[pagina 154]
| |
die, naer eene nauwkuerige overgaeve van hun staet en conditie geene vaste woning of quartier in huere hebbende, binnen de agt daegen de Nederlanden zullen moeten uijtruijmen, breeder zooals men in de 87 gasette van den 29 oktober zien kan. Uijt dit alles ziet men genoegsaem dat de Fransche zoo licht geen inval in de Nederlanden zullen doen zooals menige nog daegelijks verbreijden. (LXXXIX gaset van 5 november, etc.). | |
(8 november 1792)- fol. 117 - Op den 8 november korts naer vier uren 's middaegs klipte op 't onvoorsiens de schelle op den thoren en seffens meer alle de klokken van de kercken deser stadt en het vaendel wiert uijt den Hallenthoren langs den kant der Cruijspoorte uijtgesteken ter oorsaek van eenen brant die ontstaen was in eene schouwe in het huijs van d'heer Goumarin in d'Hoogstraete, die naer meer dan een quartier swaere vlammen te hebben uijtgeworpen, seffens door degone binnen huijze zijnde geblust wiert. In eenen oogenblik was de heel stadt in roer en van alle zijden wierden brantspeijten en alle andere getuijg bijgebragt, die zonder eenige werking te konnen of moeten verrichten geluckig vertrokken zoo sij gekomen waeren. Het is bijnae ongelovelijk hoe vele menschen men seffens op de been saeg, temeer omdat de spraeke nu weder algemeen is dat de Fransche zullen aenkomen, veele nu meijnde dat met het klippen der schelle dat er troepen toekwaemen. Nu wort er niet anders als van 't aenkomen der Fransche meer gesproken, temeer omdat er heden tijdinge is toegekomen dat de stadt Bergen, hoofdstadt van Henegauw, door de Fransche met een overgroot verlies van weersijden is overmeestert en dat Meenen, Kortrijk, Doornijk en verscheijde andere plaetsen door keijserlijcke troupen ontruijmt zijnGa naar eind(88). (XC gaset van den 8 november, etc.). | |
(10 november 1792)- fol. 118 - Op den 10 november hoorde men door de heele stadt niet anders als dat het land door de Fransche natie verovert en dat de keijserlijcke troupen alom verdreven worden, zoo nogtans dat tot heden alles in taste is zonder dat men eenig publik movement ziet maeken, ondertusschen weet men nu voorseker dat er meer als 30 zoogenaemde fijgen uijt de stadt gevlugt zijn, tot'er tijdt dat de saeken eenen anderen keer zullen nemen. Ook en is op heden de k. en k. loterije de 760 treckinge tot Brussel niet getrokken geworden en van heden zijn in alle de comptoiren der zelve loterije de waepens en bordels ingetrokken, waeruijt men voorsiet dat tot Brussel hunne koninglijcke hoogheden met het heele gouvernement gevlugt zijn, temeer omdat men zegt dat de stadt Mons en heel Henegau nu voorseker door de Fransche overmeestert is. | |
(11 november 1792)Op den 11 november 's morgens tusschen vier en vijf uren zijn alhier binnen Brugge aengekomen drij gedeputeerde van de natie van Vran[k]rijk tot het overnemen van de stadt, die in d'herberge Den Aernd hunnen intrek genomen hebbenGa naar eind(89). Seffens saeg men met het opkomen van den - fol. 119 - den dag de heele rust onderbroken. Het eerste werk was den keijzerlijcken aernd, staende voor dese auberge af te saegen en in stukken te slaegen en het vrijheijdtsteeken wiert seffens opgesteken, want eer het agt uren van den morgen was saeg men meer als 1000 met de nationele cocarde van drij caleuren: root, blauw en wit, en eene zoodanig gewoel van volk dat het scheen dat ider uijtgelaeten was. De gedeputeerde wierden naer het onophoudelijk vergaedert collegie meer gedregen dan sij gingen en de locht weergalmde van het geroep ‘Vivat de natie’ en vijf waegens | |
[pagina 155]
| |
met fusiken en krijgstuijg wierden uijt 't Stadthuijs naer d'hooftwagt op de Mart vervoert en alle dees... Seffens liepen bij duijzende naer alle de koninglijcke comptoiren en de waepens van Z.M. wierden verbrijselt en in stukken geslaegen en met andere wiert rondt de stadt rond gelopen en duijsenden jongers met stokken en knorren sloegen rondt de stadt dezelve in stukken, bestreeken die met stront en vuijligheijd onder het gedeurig geroep ‘Weg zulken keijzer, weg zulken verraeder’ en meer haetelijcke termen. De dekens wierden seffens op 't collegie geropen, daer verscheen uijt de drukerije van sr. Van Praet een soort van manifestGa naar eind(90) dat de veiligheijd aenkondigde en den heelen dag en nagt passeerde met zoo en gewoel dat men niet zonder redens voor plunderingen bedagt was. | |
(12 november 1792)- fol. 120 - Op den 12 november was in den morgen alles redelijk gerust, behalvens dat men er veele meer dan gisteren met cocarden saeg verschijnen. Geduerende den heelen dag hoorde men niet dan onsekere maeren, nu dat de keijserlijcke dan dat de Fransche staen aen te komen en niemant schijnt van alles den waeren inhout der saeken te konnen proberen, zulks dede het woedende volk wat verstillen en eenige scheenen met vreese bevangen te zijn, omdat men dagt dat het landtsverraeders mogten zijn die gistermorgen zouden konnen toegekomen zijn, geduerende den heelen dag vergaederen alle de corporatiën der stadt op hunne respective vergaederplaetsen, ider deken aen zijnen suposten voorenhoudende eenige prepostiën in druk toegesonden aen ider deken om op welke een besluijt te nemen en welke te melden volgens de gedrukte lijste. In den avond saeg men het woedende grouw meer als oijt rondloopen voor d'huijsen der fijgen en eenige glaese vensters wierden in stukken geslaegen, dog geen voordere plonderingen veroorsakt. Om negen uren 's avons begonde het carilion op den thoren dat reets verscheijde mael gespeelt heeft te speelen en alle - fol. 121 - de klokken der stadt wierden geduerende een ure geluijt wegens eene toegekomen estafette dat de stadt Gend, hooftstadt van Vlaenderen, door het Fransch leger verovert en in besit genomen is en dat er eenen merckelijcken nomber Fransche troupen zijn toegekomen. Op 't ontfangen deser tijding het spelen van 't carilion en luijden der klokken was de heele stadt zoodaenig in roer dat de heele Mart, Steenstraete en Catalinestraete vol menschen was, die meijnden dat er troupen gingen toekomen, die bijnae den heelen nagt de locht deden weergalmen door het vruegdegeroep ‘Vivat de natie’. Andere benden liepen voor d'huijsen der fijgen, sloegen eenige glaese vensters in, zonder dat er geluckiglijk eenige andere plonderingen behalvens groote gevegten in de caffehuijzen en herbergen bedreven wierden. Ook wierden seffens door eene overgroote menigte naer de abdijen, cloosters en vangenis geloopen, waer sij met gewelt verlosten verscheijde die door orders des keijzers gevangen saeten, welke meer gedregen wierden dan sij gingen en triumphantelijk tusschen een overgroot geschreeuw op de Mart gebragt wierden. (XCI gaset van den 12 november, welke als in dezelve te zien zonder eenige toelaetinge gedrukt is van den 11 november). | |
(13 november 1792)- fol. 122 - Op den 13 november scheen in den morgen alles gerust te zijn tot ontrent den 10 uren, wanneer andermael de heele stadt overhoog liepGa naar eind(91). D'eerste faitelijkheijd die er bedreven wiert was het aftrekken van de cocarde van den heer borgemeester van den Commune, d'heer Caloen, die op den Burg komende met veele scheltwoorden faitelijk de cocarde van den hoedt afgetrokken wiert, omdat desen heer gelijk veele andere gisternaermiddag op 't ontfangen van de verscheijde | |
[pagina 156]
| |
ongegronde maeren van 't aenkomen van de keijzerlijcke die voor eenige uren hadde afgelaeten, waerom hij tevooren den naem van fijge hebbende nu nog voor een meerder uijtgejouwt wiert en zodaenig ontstelt was dat hij in plaets van naer 't collegie te gaen naer zijn huijs terug gekeert is. Nauwelijks was dese faitelijkheijd begaen of het woedende grouw begonst eene andere, duijzenden liepen naer het huijs van d'heer Van der HeedeGa naar eind(92), bijgenaemt de speijte, en haelden hem met gewelt tot in het Stadthuijs, waer gekomen zijnde sij met honderden de collegiekamer indrongen en desen heer in 't openbaer aen d'heer pensionaris Deurwaerder deden vergiffenis vraegen over verscheijde insulten - fol. 123 - die den zelven heer Van der Heede aen d'heer Deurwaerder aengedaen heeft, wanneer de Nederlanden wederom onder het gebiedt des keijzers gekomen waeren. De vergiffenis in 't collegie gevraegt zijnde, drongen de menigte langs de vertrekkaemer [uit] het collegie verselt met de beijde gemelde heeren en deden hem andermael, beneden op d'ardune plaetse gekomen zijnde op zijne kniën geknielt vergiffenis in d'open locht vraegen, aldus hunne woede gestilt wordende en door tusschenspreeken van d'heer Deurwaerder geconsenteert wordende hem naer zijn huijs te vergeleijden, zonder alle welke men in d'uijterste vrees was dat d'heer Van der Heede den slagoffer van de woedende menigte zoude geworden hebben. Tusschen dese menigte dan wiert hij langs de Mart naer zijn huijs vergeleijt, onder het onophoudelijk roepen ‘Vivat de natie’ met opsteken der hoeden, naer zijn huijs vergeleijt wordende hetwelk d'heer Van der Heede, die eene der meeste fijgen geweest heeft, voorop moeste doen, om dus de woede van het ontemmelijk grouw te voorkomen. Nauwelijks was dese faitelijkheijd begaen of het lot viel op d'heer TriestGa naar eind(93), actueelen schepenen, desen op het collegie sittende, wiert door - fol. 124 - het wederkeerende woedende grouw daervan gehaelt en tusschen de menigte zelfs onder het begaen van faitelijkheden (want sij onder andere eene doode ratte verscheijde mael in zijn aensicht sloegen omdat hij bijgenaemt zijnde de katte, sij zeijden dat hij de ratten moeste vangen), vergeleijt onder eenen geschreeuw dat de locht weergalmde vergeleijt naer het huijs van d'heer Van HeurneGa naar eind(94) in de Dweersstraete waer sij hem in 't openbaer deden vergiffenis vraegen, gelijk aen de omliggende gebeurs over de faitelijkheden die hij aldaer hadde begaen naer 's landts overgang aen den keijzer, ziet hiervooren fol. [?], dit alles tot genoegen des volks volbragt zijnde, wiert hij niet zonder 't grootste gevaer des levens, naer zijn huijs vergeleijt, onder het geduerig roepen 't welk hij moeste voordoen ‘Vivat de natie’, waermede noen geworden zijnde de woedende zig verscheijden tot ontrent den avont onder bedreijging dat nog verscheijde andere hetzelve nootlot zullen ondergaen. Om vier uren van desen naermiddg vergaederden de generaele dekens op d'ambagtkaemer der cleermaekers om waer 't mogelijk op het gepasseerde ende - fol. 125 - op de groote onruste der stadt die men te gemoet siet besluijten te nemen van welke het resultat was van elken deken met zijnen eedt zooveel mogelijk bij malkaer te blijven en in cas van noot seffens eenige confraters saemen te roepen om de rust indien 't mogelijk is te herstellen. Tusschen 5 en 6 uren van desen naermiddag kwam per fouture aen eenen heer commissaris verselt van vier dragonders te peert uijt het Fransch leger, welke onder een oneijndig vreugdegeroep naer 't Stadthuijs vergeleijt wierden en aen het onophoudelijk vergaedert collegie hunne commissie nopende verscheijde saeken van hunnen generael overbragten, waernaer dezelve onder een diergelijk vruegdegeroep naer 't Hof van Commercie vergeleijt wierden. Seffens begonde het carilion op den thoren te spelen en alle de klokken der stadt wierden van 6 tot 7 uren geluijt. Nu was de woede van 't overgroot vermenigvuldig grouw op den hoogsten top geresen, de duere van eene bekende fijge, genaemt La MaireGa naar eind(95), bakker in de | |
[pagina 157]
| |
Wollestraat, was reets ingeslaegen en voorseker saeg men den - fol. 126 -(den) ondergang van verscheijde fijgen te gemoet. Eenen andere bende liep naer de vangenis en wilden met gewelt daer uijtrukken twee dweesdrijvers die hadden bestaen de cocarden te willen aftrekken, die zoo de vangenis zoude overweldigt geweest hebben, voorseker zouden hebben opgehangen geweest. Dog eenen ijverigen jongelink (en door raedt en aenmoeding van verscheijde welpeijsende der ambagten en neeringen) genaemt Frans BreijdelGa naar eind(96), wiens broeder geduerende het patrioticq zoo manmoedig gesnevelt is zooals geduerende de revolutie kan gesien wordenGa naar eind(97), stelde zig aen 't hoofd van 't grouw op een peert, dede hun eerst alle vermaeningen tot voorkoming der plondering en de gevolgen die er hun zouden resulteeren hun voorstellende en siende dat alles op 't uijterste point gebragt was, riep hij de menigte naer de Mart, deed eene persse van 't gebouw der Waterhalle haelen, ontboodt alle soorten van instrumenten, liet zijnen hoedt op de persse naegelen en deed de boom van vrijheid planten waernaer hij voor de deur van vele patriotten liet spelen, waerdoor het grouw tot zijnen lof tot bedaeren gebragt en geluckig voor desen nagt van alle geweldigheijd en plondering afgehouden wiert. | |
(14 november 1792)- fol. 127 - Op den 14 november begonde men 's morgens door eenen schilder opgetrokken in eene mande het k. en k. waepen staende in de groote ronde van den Hallenthoren teenemael uijt te schilderen, zooals in 't begin van de revolutie andermael gedaen is en pragtig herschildert over jaer op den naemdag van Leopold den II, zooals hiervooren fol. [131 (1791)] kan gesien worden. Nu was alles wat geruster geworden tot in den naermiddag wanneer het carilion om twee uren begonde te spelen, op eenen waegen bespannen met twee peerden verciert met de Fransche vrij eereteekenen wiert eenen boom met wortel en takken te midden de Mart aengebragt en seffens tot het planten der zelve te midden de Mart eenen diepen put gemakt. Eenen grooten hoedt van blek verciert met de Fransche cocarde wiert met alle gespel eerst rondt de besonderste straeten der stadt vertoont en dan op eene verheven persse op den boom genaegelt en in de locht verheven onder een vruegdegeroep dat de locht weergalmde. Tegens den avondt wierden om die vruegdefeest te vermeerderen drij stukken canon op de Mart gebragt en gelosbrant tot laete in den avond, waermede het grouw zig tot laet in den avond amuseerende wederom van alle plondering afgehouden wiert. | |
(15 november 1792)- fol. 128 - Op den 15 november verscheen in 't licht: ‘Politique ordonantie omme den generael Bournonville’, zijnde d'eerste egte afdruksels waerin men voorsiet de nieuwe organisatie te zullen bestaen voor de Nederlanders. Om 12 uren wiert bij orders van de Staeten van Vlaenderen en van 't magistraet van 't Stadthuijs afgekondigt den inhout van de gemelde inst[r]uctie bij orders van den gemelden generael uijt het quartier generael van Doornijk, geteekent den 10 november 1792. In den naermiddag wiert zulks geaffixeert en bij trommelinge rondt de stadt afgekondigt waerover door alle inwoonders die niet dan naer de rust van een geluckige regeering zijn wenschende groote vruegt betoont wiert. 's Avons om 6½ uren waeren hierover alle de dekens der ambagten en neeringen in de ledekaemer van 't Stadthuijs geropen aen ider van welke een afdruksel gegeven wiert. Desen avond is zeer gerust afgelopen zonder dat het grouw zig saemengetrokken heeft, waerdoor het als een ander leven is door d'onbeschrijvelijcke onruste die men nu sedert sondag zoo bij daege als bij nachte ontmoet heeft van welke onmogelijk alle de omstandigheden niet konnen beschreven worden. (XCII gaset van 15 november, etc.). | |
[pagina 158]
| |
(16 november 1792)- fol. 129 - Op den 16 november verscheen in 't licht: ‘Verklaering van den generael DumouriezGa naar eind(98) aen het Nederlandts volk’ ook: ‘Eene aenwakkering aen onse mede borgers der stadt Brugge’, waeruijt men siet dat in 't cabinet littrareGa naar eind(99) op de Mart eene associatie van alle welpeijsende opgerecht wordt, tot hervormming der nieuw aenstaende regeering, welke beijde stukken versaemeling N. konnen gesien worden. Desen morgen waeren alle de gedeputeerde 's Landts van den Vrijen in 't Landthuijs saemengeropen aen alle welke den inhout van de voormelde instructie van den generael Bournonville bekent gemakt wiert. Ontrent den noen zijn de heeren Fransche commissarissen verselt door eenige dragonders te peert, die van hier uijt Brugge daer nae toe getrokken waeren aengekomen in het hotel van Commercie, medebrengende op eenen waegen gelaeden eene groote somme geldt uijt de comptoiren van Oostende tot het onderhouden van d'eerste nootsaekelijkheden der legers, gelijk hier ook uijt Brugge reets merckelijcke sommen gelicht zijn. Zoo men verneemt zijn dees heeren commissarissen binnen Oostende met de grootste blijdschap ontfangen en den standaert van vrijheijd is er reets geplant, maer men weet - fol. 130 - nu ook voorseker dat de drij heeren gedeputeerde hier sondag aengekomen en die naer Oostende vertrokken waeren, aldaer door 't magistraet wel zijn ontfangen, maer door de moetwillige visschers in perijkel zijn geweest van beledigt te worden en seffens zijn moeten vertrekken, hetwelk voor de stadt Oostende die om de menigte bekomen voorrechten van 't Huijs van Oostenrijk in den haet van 't heele land is en om den fijgennaem waermede die stadt beklad is voorseker meer naedeel dan voordeel zal bijbrengen. Agter de coetse van d'heeren commissarissen stont eenen man, genaemt BalieuGa naar eind(100), met den blooten sable in d'hant die met dezelve heeren vertrokken was en die geduerende dese week eenen der meest oproerders binnen Brugge geweest is, want hij nauwelijks aengekomen zijnde, saeg men wederom meer als tevooren het gepuepel saemenrotten, tot zoo verre dat sij in den avond bestonden uijt zijn huijs te haelen sr. StasignonGa naar eind(101), wonende in de snuijfwijnckel op den hoek van de Mart, die sij onder den boom van vrijheijd gebragt hebbende, hem deden neerknielen, den boom verscheijde mael kussen en herroepen veele fijgedaeden die bij begaen hadde, waer sij hem - fol. 131 - onder een overgroot geschreeuw zonder verder leet aen te doen naer zijn huijs vergeleijdedenGa naar eind(102). Tot laet in den avond bleef diergelijk geschreeuw met groote hevigheijd aenhouden, geluckiglijk geene andere, die nogtans op de lijst der fijgen genoteert staen onder den boom van vrijheijd gebragt wordende. | |
(17 november 1792)Op den 17 november van in den morgen wiert op de Mart, mits het martdag was, aen alle de besitters der kraemen aengeseijt dat sij ten een uren moesten opkraemen, ook luijde de klokke eene ure vroeger tot het beginnen der marten, mits tegen die ure de Fransche troupen die tot Eecloo hebben vernagt verwagt worden. Om 12 uren wiert van ' Stadhuijs afgekondigt eene ordonantie nopende het overbrengen van de Fransche vlugtelingen, welke versaemeling N. kan gesien worden. Om een ure begonde het carilion op den thoren te spelen en alle de klokken der stadt tot den twee uren te luijden. Onsen eerw. heer bisschop, de gedeputeerde van 't magistraet voorop gaende trommels en timbaelen vertrokken met de sleutels der stadt tot buijten de - fol. 132 - de Cruijspoorte waeronder een oneijndig vruegdegroep van 't volk de sleutels der stadt aen den heer commandant der Fransche troupen, bestaende in een detachement van vijfhondert mannen gepresenteert wierden, zijnde het eerste batalion van Douaij en in monture met blouw casakken en witte vesten en broeken, door de campagnieën die zij gedaen | |
[pagina 159]
| |
hebben zeer verarmt daer uijtziende. Alzoo binnen de stadt tot op den Burg ontrent den 2 uren vergeleijt wordende, mits alle de kraemen en het graen nog niet van de Mart waeren, paradeerden de troupen voor 't Stadthuijs en wierden vergeleijt tot in de casernen op de Lange Reije. Onder den boom van vrijheijd op de Mart waeren gestelt vier canons die tot laet in den avond gelostbrant wierden. In den naermiddag wiert rond de stadt bij trommelinge afgekondigtGa naar eind(103) dat terwijl de aengekomen van troupen van de nootsaekelijkheijd van slaepinge onvoorsien zijn alle welpeijsende borgers de matrassen die sij niet gebruijken zouden willen draegen naer den pand der eerw. paters Predikheeren, mits daeraf te ontfangen een herkentenis en zelfs aen die zulks begeeren heure zal betaelt worden. Reflectiën te maken dat het in 't heden drij jaeren is dat de stadt Brugge weder van 't Huijs van Oostenrijk ontsleegen wiert, als voorgaande deel fol. [24] te zien. | |
(18 november 1792)- fol. 133 - Op den 18 november wierden den dag tamelijk gerust doorgebragt, zonder dat er eenige merkkensweerdige disorders voorvielen. Van heden is er in d'herberge. Den Hert aen 't hooft gestelt zijnde eenige commissarissen geopent eene inschrijving tot formatie van een nationeel leger, op den voet als over drij jaeren gedaen is. Van heden ziet men den edeldom zijne eereteekens, waepens en livereijen der knegten afleggen, zoodat met haest den borger tusschen den edelman niet meer zal kennen. De brieven die geschreven worden is het adres in plaets van aen mijnheer of monsr., aen den borger... en het onderschrift is in plaets van uli D.W. dienaer, votre egale, zoodat van nu af zoo in dese als in andere pointen d'egaliteijt die in Vranrijk heescht ook in alle de plaetsen van 't Neerland begint ingevoert te worden. D'hooftwagt op de Mart wordt nu in 't beste order door de Fransche troupen onderhouden, op de poort der zelve staet geaffixeert in groote letteren ‘Vive la nation, la liberté et l'égalité’ zoodat alles nu als in Vranrijk gepleegt wordt. | |
(19 november 1792)- fol. 134 - Op den 19 november was alles binnen Brugge nog gerust tot in den avond, wanneer wederom eene groote menigte volk op de Mart vergaederde, wegens een vuurwerk dat op de Mart onder den boom van vrijheijd om 7 uren 's avons afgeschoten wiert onder een geschreeuw dat de locht weergalmde. Geduerende desen avond waeren de generaele dekens in de ledekaemer van 't Stadthuijs vergaedert tot het nemen van de beste besluijten zoo tot aenstaende verandering van 't magistraet als de nieuwe organisatie van regeering welke staet ingevoert te worden. Men saeg ook geduerende desen avond een grooten troubel tegemoet, want meest alle de wolle goederen zoo sargen als wolle fabricken binnen dese stadt opgekogt zijnde door d'heer Emmerij d'Alvoije van Meenen om tegens contante penningen gelevert te worden, is den heer commandant der troupen gegaen naer verscheijde huijsen en heeft menige sargen doen afleveren van het verkogte goedt, onder zijn garandatie, onder bedreijging zelfs van weijgering van het kanon voor hunne huijzen te planten, waerdoor aen hem menige sargen voor slaeping der troupen zijn afgelevert geworden. (XCIII gaset 19 november, etc. Zonder waepen of eenige preveligie). | |
[pagina 160]
| |
medeborgers’, welke versaemeling N. kan gesien worden. Van nu af word met allen spoet aen de nootsae[k]lijkheijd van slaepinge voor de Fransche troupen voorsien Het lijnwaet daertoe noodig wordt in het Stadthuijs aen menigvuldige naeijsters uijtgegeven, opdat 't zelve binnen de twee daegen van alles zouden konnen voorsien worden. Geduerende den avond saeg men een overgrooten troubel tegemoet, eenen valschen commandant die men zegt eenen Brabancon te zijn, zig aen het hooft van honderden jongers en oproerige gestelt hebbende, begaf zig in verscheijde plaetsen tot het lichten van matrassen en sargen die zoo hij zeijde voor de troupen noodig waeren, over zig driegende vier gelaeden pistolen een sable en degen, zulks ter ooren van de Fransche troupen gekomen zijnde, wiert hij seffens door dezelve vastgenomen en onder een overgroot getal van volk naer het Stadthuijs gebragt en in bewaering gestelt om niet door het volk omgebragt te zijn, zullende zijn proces seffens opgestelt worden. | |
(21 november 1792)- fol. 136 - Op den 21 november was alles binnen de stadt Brugge zoo geduerende den dag als avond tamelijk gerust, behalvens dat er in den morgen een groot geloop van 't volk ontrent het Stadthuijs was, om te zien overleen naer de vangenis den gewaenden commandant van gisteravond, die men nu weet geenen Brabander maer eenen geboren Gentenaer te zijn, genaemt Wouters, die zig als graveur binnen dese stadt Brugge sedert eenigen [tijd] opgehouden heeft. Den commandant der Fransche troupen was heden morgen ook op het vergaedert collegie geropen, die volgens dat de spraeke algemeen is over de gepleegde geweldigheden van gisteravond, korte justitie afgeheerst heeft. | |
(22 november 1792)Op den 22 november wiert er een begin gemakt met het herschilderen van de waepens in den Hallenthoren, in plaets van dese zullen nu zoo men vooruijt siet, in plaets van wapens sinnebeelden geschildert worden van welke op de voltrekking nader zal handelen. Nu zijn ook uijt den choor der cathedraele kercke van St.-Donaes alle de rondhangende k. en k. wapens weggenomen, gelijk uijt alle andere kercken de waepens weggenomen worden. Nu loopt er zelfs een gerugt dat eerstdaegs alle de wapens van den edeldom openbaerelijk op de Mart zullen verbrant worden. (XCIV gaset van 22 november, etc.). | |
(23 november 1792)- fol. 137 - Op den 23 november van in den morgen waeren alle de wijkmeesters met hunne substituten in 't Stadthuijs vergaedert, nu in plaets van de dekens de generaliteijt van 't volk verbeeldende om gesaementlijk met het magistraet te nemen de maetregelen tot het logeeren van de troupen die heden van alle zijden, zoo langs Oostende, Duijnkerke en Meenen verwagt worden. Over den noen kwaemen langs de Smedepoorte de eerte batalions aen en vervolgens van alle zijden langs de gemelde poorte en Ezelpoorte tot ontrent 1500 mannen in alle differente soorten van montureGa naar eind(104). Meest alle dese wierden met de bagasewaegens op de Mart geplaetst tot'er tijdt dat er voor hun logement bestemt was, menige hun ook naer het Stadthuijs begevende om te weten waer zij zouden moeten logeeren. Door eenige die in 't Stadthuijs door de vensters laegen, saeg men hunnen haet tegens de koningen uijtschijnen, terwijl door hun eenige van de konstgewerkte posturen beschaedigt wierden, tot zoo verre hadden sij door hunne oversten niet weerhouden geweest, sij alle de posturen van het konstgewerkt Stadthuijs aen stukken geslaegen hebben. In den naermiddag was de verovering van de heele | |
[pagina 161]
| |
stadt algemeen, terwijl nog het collegie nog de wijkmeesters met hunne substituten wisten waer zij den volgenden nagt de menigte troupen voor welke nu niets het alderminste gereet is, zouden gelogeert hebben. Naer veele besluijten wiert er besloten de - fol. 138 - menigte bij de generaele borgers te plaetsen en seffens deden de wijkmeesters en substituten de ronde door de stadt, ider langs zijne wijk opnemende hoe veele persoonen hij konde logeeren, van welke een lijst gemakt wiert. Ontrent den 4 uren kwaem er nog een detachtement ruterije aen met schoone peerden en monture van welke d'ontsteltenis der borgers nog vermeerderde. Nauwelijks was het 's avons vijf uren geworden of alle wijkmeesters met hunne substituten kwaemen elk met eene verdeelinge troupen voor ider huijs aen en bestemden dezelve volgens hunne opgenomen lijst, zommige met één andere met twee en andere met drij en vier mannen volgens de bekwaemheijd der huijzen, welke voor de borgers een groot overlast is, terwijl die niet alleen logiest maer ook alle de nootsaekheden van eten en drinken moet besorgt worden. Zulks zegt men maer eenige daegen te zullen deuren. Ondertusschen liep den heelen avond en nagt zeer ongerust door, terwijl er geen ingekwartiert zijnde alom langs de straeten de eene herberg in en d'andere uijt liepen en veele die nog zonder logist waeren al woedende rondt de straeten liepen tot dat eijndelinge alle de overige die nog geen logist hadden op stroij geplaest en in alle de kloosters der stadt geïnkwartiert wierden. | |
(24 november 1792)- fol. 139 - Op den 24 november liep den heelen dag bij uijtnementheijd mits het martdag was zeer ongerust door, de menigte troupen liepen dan heelen dag langs de straeten en zulks veroorsakte op verscheijde plaetsen disorders, mits zij de buijtenlieden die nog geen cocarde draegen met gewelt dwongen eene cocarde op te steken en naer de winkels dreeven, om eene te koopen. De menigte van volk binnen in het landt verspreijt veroorsakt van nu groote dierte in d'eetwaeren. De graenen en andere nootsaekelijkheden worden te lande opgekogt en het gepuepel heeft reets verdreegt de boeren, zoo sij hunnen waeren toekomende saterdag aen den ordinairen prijs niet geven, aen den boom van vrijheijd op te hangen, want ider van nu af als bestierder der lande is, door de scheijnbaere vrijheijd en gelijkheijd die aen het volk gegeven is. Heden zijn naer Duijnkerke vervoert eenige zoldaeten om hunne straffe te ondergaen, die gisteren op hunnen doortogt op St.-Andries hadden bestaen eene vrouw haer gout iserken met gewelt af te trekken en eene kasse open te breken en daeruijt tot twalf kroonen te ontweeren. Heden is ook binnen Brugge eenen man zijne borse van 40 pond wisselgelt gesneden en eenen anderen zijne borse van 9 kroonen en eenig kleengelt, zonder dat er ontdekt is door wie zulks begaen is, uijt alle welke en andere faitelijkheden niet kan oordeelen in wat alle ongeruste desen martdag heden doorgebragt is. | |
(25 november 1792)- fol. 140 - Op den 25 november saeg men 's morgens in 't midden der Mart gedeurende den gepasseerden nagt opgemakt eene hoog verheven pijramijde van houtwerk, aen welke reets van alle zijden de waepens van de edeldom gehangen waeren met een opschrift in groote gedrukte letteren in 't Fransch en Vlaemsch met de woorden: ‘'t is aldus dat de eeuwen van dwijngelandije eijndigen’Ga naar eind(105). In den morgen gelijk 's naermiddags saeg men door duijzenden jongers en andere van alle zijden als in triumphe de waepens uijt huijsen van edelmans toebrengen en die er niet konden gehangen worden, wierden onder de pijramijde gesmeten en als door verwoede in stukken gekapt en gebroken. Meest alle de waepens opgehaelt zijnde, | |
[pagina 162]
| |
hadden dezelve jongers uijt menige huijzen stroij en alle soorten van hout en om 4 uren 's middags wiert het heele getuijg in brant gesteken, welke als een vuurwerk verbeelde. Op de Mart onder den boom van vrijheijd laegen verscheijde tonnen bier die aen het volk tot buijt gegeven waeren en die meer verkwist dan gedronken wierden. Rond het groot ontsteken waepenpijramijde was het militaire gespel en door de menigte wiert er rond hetzelve zoo door soldaeten als borgers gedanst. Desen naermiddag wierden ook twee persoonen in egte van vangenis gesteken die verkleet voor keijzerlijcke wervers van het volk bekent wierden. | |
(26 november 1792)- fol. 141 - Op den 26 november vergaederden 's morgens generaelijk de dekens der ambagten en neeringen op hunne respective vergaedertplaetsen aen hunne gemeijnten, voorlesende een plan door het collegie toegesonden tot organisatie van de stadt Brugge, door de vrienden van eendragt, vrijheijd en gelijkheijd door den druk bekent gemakt, zijnde eene vergaederinge van alle de borgers die hun daegelijks 's avons op d'Halle in de zaele der schermers willen laeten vinden, genaemt wordende ‘Le Cloup’ en in Vlaemsch door het gemeente geseijt wordende ‘De Clop’Ga naar eind(106), waer alle degone die eenige goede projecten voor te houden hebben hun mogen aenbieden; welk voorgestelt project gelijk ook een stukje voerende voor tijtel: ‘Geen schoonder saek als zig te spiegelen in 't gepasseerde’ en ‘Korte bemerkingen voor alle goede borgers en beminders van de egaliteijt’, versaemeling N. onder de stukken N. konnen gesien worden. Om 10 uren waeren alle de dekens op 't collegie geropen waer met meerderheijd van stemmen het project zoo door 't collegie als dekens geagrieert wiert. Hieruijt voorsiet men dat het heele gesag der dekens van ambagten en neeringen zal vernietigt worden. (XCV gaset van 26 november, etc.). | |
(27 november 1792)- fol. 142 - Op den 27 november saeg men voor d'eerste mael verscheijde corpsen van de troupen die hun binnen Brugge bevinden in 't bester order met krijgsmusik de wachten optrekken, zullende die zoo er geseijt wordt eerstdaegs naer Holant optrekken en door andere vervangen worden, want dese meest alle Holantsche patriotten zijnde, zullen zoo 't gevoelen van ider is naer Holant optrekken en aldaer de revolutie die er over eenige [tijd] eerst begonst is hernemen en eene nieuwe revolutie beginnen, waeruijt men voorsiet dat al haest het heele Nederland het tonneel van een ongeluckigen oorloog zal worden. Nu worden onse casernen van de noodige slaepingen voorsien en alle de sargen die voor als hiervooren vermelt door d'heer Emmerij d'Alvoije binnen Brugge zijn opgekogt, zijn nu door alle de verkoopers aen 't collegie moeten gelevert worden, zoodat hieruijt groote moeijlijkheden te verwagten zijn, temeer omdat den zelven Emmerij d'Alvoije alle stukken frise goetGa naar eind(107) in stukken van drij alle heeft doen snijden en nu voorseker het een zonder het ander niet zal wille aenveerden. Heden is het eerste schip Fransche oesters aengekomen en in de mijne verkogt zijnde, groote oesters tegens 14 stuijvers het hondert daer de minste soort tot nu tot uijt d'oesterputten van Oostende niet min als tegens 24 stuijvers verkogt worden, welke oesterputten ook seker eerstdaegs zullen vernietigt worden. | |
[pagina 163]
| |
verders naer 't kasteel van Antwerpen, ontrent 500 mannen met swarte casakken en witte vesten en broeken, om het hetzelve kasteel dat nog vol keijserlijcke is en voorraed meer als een jaer heeft, met 400 stukken canon te gaen storm'er hant innemen, zoodat men met ongedult afwagt welken keer de heele saek tot geluk der nog bloeijende Neerlanden zal nemen. Om 12 uren is van 't Stadthuijs afgekondigt en bij affixcieGa naar eind(108) en trommelinge aen 't volk der stadt Brugge bekent gemakt dat op morgen den 30 deser uijt de 95 wijken der stadt Brugge uijt ijdere wijk met meerderheijd van stemmen eenen provisioneelen representanteur of administrateur der wijk zal moeten gekosen, welke 95 verkosene hun op morgenavond zullen moeten begeven in 't Stadthuijs in de de ledekaemer om te beraemen of het project van organisatie als hiervooren fol. [141] zal konnen aengenomen of moeten verandert worden. In den naermiddag is zulks aen ider ingeseten der wijken tegens 's anderdaegs te vergaederen bekent gemakt geworden. (XCVI gaset 29 november, etc.). | |
(30 november 1792)- fol. 144 - Op den 30 november 's morgens om 9 uren zijn van den Burg vertrokken langs de Ezelpoorte ontrent 300 mannen met swarte casakken en witte vesten en broeken naer Blankenberge zoo tot conservatie der duijnen als tot stutten van oneenigheiden die er tusschen de visschers en borgers heerschen, dese zullen aldaer mits er geene casernen zijn bij de borgers beleijt worden en d'armoede die er tot Blankenberge wegens den slegten vischvangst heerscht meer vermeerderen dan verminderen. Nu beginnen het meeste der borgers binnen Brugge van het last van troupen te logeren ontslaegen te worden, mits de weggetrokkenen en de casernen van noodigheden beginnen voorsien te zijn. Om 10 uren van desen morgen was ik met onze wijk D No 21 met de wijkmeesters, substituts en verdere overste des huijsgesin onser wijk vergaedert in d'herberge Het SchomminkelGa naar eind(109), alwaer met meerderheijd van stemmen tot provisioneelen representanteur of administrateur der zelve wijk verkosen wiert den borger Joseph VolkaertGa naar eind(110), wonende op de Mart, welken keus hem seffens door den wijkmeester en substitut onderteekent thuijs gedraegen wiertGa naar eind(111). Nu desen avond om vijf uren in de ledekaemer te konnen vergaederen bij de 94 andere verkosene, welke op ieder wijk in 't zelve order is gedaen geworden. |
|