Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[December]

(1 december 1792)

- fol. 145 - Op den 1 december vernam men van 's morgens met 't aenbreken van den dag dat de 95 verkosene der wijke tot den 2 uren van den nagt hebben vergaedert geseten, gelijk ook het magistraet, en dat dese als gedwongen hebben geweest door het menigte vergaedert volk (dat niet anders riep als het magistraet aen de lanterne te hangen, waerom de Fransche troupen den heelen nagt sterke patrouilliën hebben gedaen en de brandende lonte bij de canons op de Mart voor d'hooftwagt staende hebben ontsteken om in cas van obstant vuur te geven) van goet te kueren het project dat heden zal uijtgevoert worden, welkers voorbeelt in andere steden reets voorgegaen is.

Om 9 uren begonde het carilion op den thoren te speelen wegens eene aengekomen estafette van de capitulatie van het kasteel van Antwerpen aen de Fransche natie, welkers omstandigheden van d'overgaeve nog niet egt vertelt worden, maer genoegsaem in de Gasette van Gend zullen geannonceert worden. Om 10 uren

[p. 164]

wiert bij hallegebode⁽¹¹²⁾, affixcie en trommelinge aen het volk van Brugge bekent gemakt dat bij resolutie van gisteravond, - fol. 146 - gesloten door de 95 representanten van het volk, naermiddag om 2 uren in de kercke van O.L.V. bij aeclamatie ofte uijtroepinge zouden gekosen worden 40 provisioneele represantanten of administrateurs deser stadt, mitsgaeders 10 suppleanten. Nauwelijks was die bekentmaekinge gedaen of de wijkmeesters van alle de wijken rapporteerden alle de ingesetene der wijken van het mannelijk geslagt boven de 21 jaeren oudt zijnde van 's middags om 2 uren te eijnde voorseijt te compar[er]en in de gemelde kercke. Om 1 tot 2 uren begonden alle de klokken der stadt te luijden en het carilion op den thoren te speelen totdat den keus zal voltrokken zijn. Aen ider kerkduere van de gemelde kercke wierden 4 schaedebeletters geplaest, om alle die er niet gevraegt zijn niet te laeten inkomen. Om 2 uren was de heele voorkerk vol van het volk van Brugge vergaedert. Voor den predikstoel was er opgeregt eenen theater of tribune waerop den borger Van Severen⁽¹¹³⁾ geklommen zijnde aen het volk heeft bekent gemakt dat er eerst voor de verkiesinge moeste gesigneert worden eenen president en vier secretarissen. Nauwelijks was dien - fol. 147 - keus gedaen in welke met algemeen toejeuging den borger Van Overlope⁽¹¹⁴⁾ (welken ten tijde van d'eerste revolutie borgmeester van den Commune geweest heeft) tot president verkosen wiert, en de borgers Van Severen, Volkaert, Van Parijs⁽¹¹⁵⁾ en Van Heule⁽¹¹⁶⁾ tot vier secretarissen met allegemeene exclamatie en toejeuging uijtgeropen wierden of seffens stelde den borger Van Heule voor de verkiesing van 40 provisioneele representanten en 10 supplianten. Op elken borger die eerst door den borger Van Severen voorgestelt wiert, saeg men uijt het toegejeug, opsteken der hoeden en exclamatie van het vergaedert volk of den keus aengenaem of onaengenaem aen het volk was. Door het geroep van bravo of enbas konde de meerderheijd van stemmen een deels afgemeten worden, dog zoodaenig niet dat er konde besloten worden wie de meerderheijd van stemmen hadde hetwelk alleen aen 't opsteken der hoeden onderscheijden wiert. Ontrent zeven uren van den avondt geworden zijnde, was - fol. 148 - den keus voltrokken onder het onophoudelijk speelen van 't carilion en welkers naemlijst wanneer dezelve zal in 't licht gekomen zijn naeder zal handelen, want het bijnae onmogelijk was te onderscheijden wie er verkosen [is] door het overgroot geschreeuw en geroep van 't volk dat langs alle zijden verscheijde voorstellen hadde gedaen en ofschoon de naemlijst door de vier secretarissen opgeschreven was en voorgelesen wiert men die door het groot gedruijs niet konde verstaen. Hier geve ik voor bij d'onteering van Godts Tempel, (waeruijt nogtans het Alderhijligste in 't hospitael van St.-Jan benevens alle de besondere effecten uijt voorsorge geborgen waeren) want voor de latere tijden zal als 't ongeloovelijk zijn het getier, gevloek, geklop, geschreeuw en gestoot dat het aldaer geduerende desen naermiddag geweest heeft, hieruijt genoegsaem te voorsien zijnde d'aenstoot die de kerk en staet door de tweede omwenteling der Nederlanden te verwagten heeft.

(112) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 145.

(113) Advokaat Jean-Baptiste van Severen (1732-1802) was actief lid van de Jacobijnse Club. Hij werd als afgevaardigd naar de Nationale Conventie gestuurd om de aanhechting van Brugge bij Frankrijk te bevestigen (1793). Hij was tevens lid van de Société Littéraire. Tijdens de Brabantse Omwenteling had Van Severen de funktie van schepen in het Brugse Vrije waargenomen. Tijdens de eerste Franse overheersing was hij in het bestuur van Brugge en zelfs secretaris en president bij de Staten van Vlaanderen. In 1793 vluchtte hij met de Fransen naar Parijs. (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 300, 302, 307, 310, 315, 339, 380, 381 en II, p. 177, 180-181; SAB., Overlijdensberichten 19de eeuw).

(114) Zie MV. 1790, n. 460.

(115) Ch. Van Parijs, een traditionalistisch gezinde advokaat, werd op 1 december 1792 als voorlopige vertegenwoordiger aangesteld. Tijdens de Brabantse Omwenteling was hij stadspensionaris geweest van Brugge. In 1793 werd hij verkozen tot 6de commissaris van Brugge. (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 300 en II, p. 56-57).

(116) Pieter Van Heule, koopman, was lid van de Jacobijnse Club, en de Société Littéraire. Hij was ook in de Loge. Tijdens de Brabantse Omwenteling was Van Heule lid van het comité om de stad te helpen besturen. In 1792 was hij voorlopige vertegenwoordiger en in 1793 schepen van Brugge. (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 129, 300 en II, p. 56-57, 74-75, 172-173, 190-191).

(2 december 1792)

- fol. 149 - Op den 2 december wiert in den morgen bij hallegebode⁽¹¹⁷⁾, affixie en trommelinge vanwegens de hiervooren gemelde verkiesing der representanten des volks en op versoek van den h. borger Van Overlope, president, versogt eene algemeene illuminatie door alle de borgers der stadt om de gewichtige gebuertenis der nieuw verkosen representanten te vereeuwigen. Gevolgentlijk saeg men 's avons om 8 uren alle de publijke plaetsen der stadt, den Hallenthoren en alle de huijzen der stadt pragtig geïllumineert onder het onophoudelijk speelen van 't carilion tot den 12 uren en onder het luijden van alle de klokken der stadt van 8 tot 9

(117) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 263v.

[p. 165]

uren. Gelijkelijk menige vuurpijlen hemelswaerts en een groot gedommel van canons gelosbrant wordende.

Op den 3 december verscheen in 't licht: de naemlijst van de representanten en supplieanten der stadt Brugge, sub N. te zien, welke op heden voor d'eerste mael op de collegiekamer sitting gehouden hebben eenider van groot tot kleen aldaer ter gehoor van 't goon dat er beslischt of verhandelt wordt toegelaeten wordende. (XCVII gaset van 3 december, etc.).

(4 december 1792)

- fol. 150 - Op den 4 december hadde wegens den feestdag van de H. Barbara de volgende pligtigheid plaetse, gisteren in den avond hadden de canoniers van onse Fransche besetting wegens hunnen feestdag van de H. Barabara die zij vieren⁽¹¹⁸⁾, met overschoon krijgsmusik en brandende torsen rond de stadt gegaen met eene schoon vercierde nationeele cocarde, liggende op een kussen, naer alle de besonderste overste der stadt en naer d'huijzen van de nieuw verkosen representanten waer sij in elk huijs verscheijde aeirden op 't krijgsmusik speelden. Heden morgen om 10 uren paradeerden dezelve in den zelven toestant in de kercke der eerw. paters Recoletten waer eene misse afgelesen wiert ter eeren van de H. Barbara en daernae broot gewijt zijnde is hetzelve aen 't volk uijtgedeelt geworden. Dese is d'eerste kerkpligtigheijd die men in 't openbaer sedert d'aenkomst der Fransche troupen siet plegen en uijt hunnen handel bespuert met genoegsaem d'aenstooten die de religie te verwagten heeft.

(118) De H. Barbara wordt o.. vereerd als patrones der artilleristen, en, in het algemeen, van iedereen die omgaat met springstof en munitie.

(5 december 1792)

- fol. 151 - Op den 5 december verscheen in 't licht: een wijtloopige proclamatie van den generael Dumouriez, voerende voor tijtel: ‘Den generael Dumouriez aen het Belgisch volk’, ook een stuk getijtelt: ‘Aen mijne medeborgers, de ingesetene der stadt Brugge over de vrijheijd en gelijkheijd der Nederlanders’, welke beijde stukken versaemeling sub N. konnen gesien worden.

Heden verneemt men dat geduerende den nagt de kercke van St.-Michiels buijten Brugge met verschijde braeken van alle des zelfs besonderste effecten is ontrooft en op eene argelistige wijze bestolen geworden, zonder dat iemant hetzelve geduerende de diefte gewaer geworden heeft of dat de dieven ontdekt zijn.

(6 december 1792)

Op den 6 december 's morgens ontrent den 6 uren ontstont er schielijk door het te groot vuur maeken, eenen swaeren brant in de schouwe van den kueken van het hostpitael van St.-Jan. Seffens klippen de klokken van de naest - fol. 152 - bijliggende kercken en de klokke van hetzelve hospitael klipte ook zeer hevig, waerop seffens menige ter hulpe kwaemen en eenige brantspeijten bijgevoert wierden dog het gelukte zonder het klippen der schelle op den thoren dat den brant, die de grootste onheijlen zoud konnen veroorsakt hebben, door de menige sieken die er in 't hospitael liggen, dat desen brant zonder merkelijcke schaede of het veroorsaeken van eenige onheijlen geblust wiert. (XCVIII gaset 6 december, etc.).

(7 december 1792)

Op den 7 december saeg men wegens den martdag de grootste onheijlen tegemoet. Het bijna ontemmelijk grouw dat meent met de Fransche omwenteling in alles vrij te wesen en te mogen doen wat zij willen, deed eerst den boter en eijeren op de mart tot eenen zoo leegen prijs geven als sij begeerden en die hun aen refus deden,

[p. 166]

wierden met gewelt heele manden afgenomen; op d'aerdappelmart deden zij dezelve tegen 24 stuijvers den sak afleveren, waeruijt men d'ergste gevolgen vreesde, dog in den naermiddag was wegens de genomen police alles wat geruster en het is door de boeren gerust zonder troubel verkogt geworden.

(8 december 1792)

- fol. 153 - Op den 8 december in den morgen wiert bij hallegebode en trommelinge aen het volk aengekondigt dat naermiddag om 3 uren, onder het luijden van alle de klokken der stadt en het speelen van den beijaert, den eedt van trouwe door de representanten des volks onder den vrijheijdsboom zal afgeleijt worden, nogtans versogt wordende van over dees heugelijkcke gebeurtenis niet te vuren, mits zulks ook in andere steden niet gepleegt wordt en eene algemeene verlichting reets plaetse gehadt heeft. Het formule van den eedt, welke versaemeling N. kan gesien worden is in den morgen aen alle de ingesetene der wijken van de vrije stadt Brugge toegesonden geworden. Om twee uren dan vergaederden de 40 representanten en 10 supplianten op de collegiekamer, eenider aldaer ter gehoor toegelaeten wordende. Wegens den hiervoor vermelden te doenen eed was er door de vrienden van eendragt, vrijheijd en gelijcheijd uijt de zoogenaemde klub eene protestatie toegesonden, van den eed in den naem van 't volk niet te laeten gebueren, tenzij daer zoude bijgevoegt worden te weten dat de - fol. 154 - representanten van het volk zouden sweeren van hun in alle gevallen die er zouden mogen overkomen te verdedigen tot'er doodt en voor de vrijheijd alles te zullen offeren, gelijkkelijk dat naer het doen van desen eed het volk ter plaetse op de Mart vergaedert ook den zelven eed aen de representanten zoude afleggen van hun tot'er doodt te zullen helpen en bijstaan. Naer veele debatten waeren eijndelinge de representanten en de gecomitteerde van de club om 3½ uren hierin in alles overeengekomen, wanneer dezelve van de colligiekamer met het menig vergaedert volk afkwaemen tot op den Burg in 't volgende order langs de Plaetse Maelenberg tot op de Mart vergeleijt wordende: voorop ging een escadron van 't alderschoonste Fransch krijgsmusik, dan volgden in de waepens ontrent 500 mannen, op 't schoonste in verscheijde monturen gemonteert, tusschen welke volgens rang vervoegt waeren de 40 representanten en 10 supplianten, den treijn door eenige dragonders te peert gesloten wordende. Aldus op de Mart gekomen zijnde tot onder den boom van vrijheijd, plaetsen hun de gewaepende troupen in eene groote ronde en seffens wiert door alle de repres. en supp. alle gelijk den - fol. 155 - eed van trouwe met opgesteken handen aen 't volk afgeleijt op de forme hiervooren aengemelt. Nauwelijks was den eed ontloken of een algemeen vruegdegeroep onder het opsteken van duijsenden hoeden weergalmde de locht, tusschen het gedommel van alle de klokken der stadt en 't speelen van den beijaert zoo groodt gedommel maekende dat men nauwelijks malkaer verstaen konde. Zulks eenigsints gestilt zijnde ging den borger Van Severen langs de vier hoeken der ronde en riep luijdop den eed aen 't vergaedert volk voor, welke door de menigte met opgesteken vingeren voor zoo veel mogelijk was gedaen wiert, 't eijnde welke andermael de locht door 't vruegdegeroep weergalmde. Naer verscheijde vruegdeteekenen zelfs het dansen in eene ronde door de representanten en suppl. met het volk is den treijn zooals sij aengekomen was naer de collegiekamer teruggekeert, den nagt verders gerust doorloopende zonder dat er, zooals versogt is, eenige illuminatiën ontsteken wierden.

(10 december 1792)

- fol. 156 - Op den 10 december verscheen in 't licht: ‘Aenspraeke gedaen door den borger Michot⁽¹¹⁹⁾ aen het genootschap, etc.’, welke versaemeling N. kan gesien

(119) Zie MV. 1790, n. 459.

[p. 167]

worden, door welk stuk reets publik door den druk bekentgemakt men genoegsaem d'openbaere aenstooten die de regeerders der H. Kerk te verwagten hebben, van nu af reets in 't openbaer geblaemt wordende en nog meer in de vergaederinge der klub die alle avonden in d'Halle gehouden wordt⁽¹²⁰⁾. Op heden hebben de represantanten des volks openbaere sittinge op de collegiekamer gehouden, waeronder besloten is alle de eereteekenen van koningen en princen in die konstgewerkte collegiekamer seffens te doen afnemen en die heel wit te laeten witten. Nu is op d'Halle in plaets van het k. en k. waepen in de groote ronde geschildert eenen engel met eene kroon in d'hant, waer de vier ander waepens rondt dezelve geweest hebben is nu in caleuren afgebeelt een vuurig sweert, eene weegschael, eenen koffer krijgstuijg en een pilaster, alle dit in plaets der waepens verbeelt wordende. (XC gaset van 10 december, etc.).

(120) Zie over de reacties van de Jacobijnse Club in verband met geestelijkheid en godsdienst, VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 329-332.

(12 december 1792)

- fol. 157 - op den 12 december verscheen in 't licht eene stuk getijtelt: ‘Borgers, vrienden van de vrijheijd en gelijckheijd’, welke versaemeling N. kan gesien worden. Onder menige beraetslaegingen die nu de representanten des volks alle in 't openbaer daegelijks zeer lang besig houden, is heden eene zeer gewigtig stuk verhandelt. Door het genootschap van de klub was er gisterenavond (onder menige andere inutille beraetslaegingen raekende zoo geestelijk als weerlijcken ondergang) voorgehouden van alle de posturen van het konstgewerkte Stadthuijs af te werpen en te verbrijselen met alle de waepens en eereteekenen der princen en koningen. Zulks in de pritentie aen de representanten overgedraegen zijnde is er door dezelve met meerderheijd van stemmen beraetslaegt van het Stadthuijs in order te laeten staen, mits dat hetzelve heel zal herschildert en alle de posturen eene andere gedaente gegeven worden, dog siet hier alweder hoe de zoogenaemde klub begint den meester te speelen en het woort te voeren boven de representanten. De gedeputeerde der - fol. 158 - klub door het advijs van de represen gehoort hebbende, hebben in den naermiddag rond de stadt met twee bekkens⁽¹²¹⁾ laeten uijtklinken dat elk 's avons om 5½ uren in de vergaederinge van de klub versogt wordt om door het saementvergaedert volk te beraetslaegen over d'uijtvoering van een gewichtig point dat de generaliteijt van 't volk is raekende⁽¹²²⁾. Ter gestelde ure waeren er meer dan 2000 persoonen op d'Halle in de klub vergaedert, waeraen het vergaedert volk voorgestelt wiert, van de wegneming van de posturen van het Stadthuijs en verscheijde andere voorwerpen te lang om te melden, want de vergaedering der klub niet anders voor oogen heeft als den heelen ondergang van al dat kerk en religie aengaet en de omverwerping van 't heele goede order van alle ambagten en neeringen. Op den gemelden eersten voorstel dan wiert er door het meest vergaedert volk geropen ‘Bravo, bravo’, als teeken van toestemming, want zoo de voorstellen het volk niet aenstaen wort er geropen ‘Bas, bas’, dus zal morgen het schoonste werk van Vlaenderen tenietgebragt worden⁽¹²³⁾.

(121) Onder de omroepers van boodschappen (‘klinkers’) was er een onderscheid tussen diegene die gebruik maakten van een bel om de aandacht te trekken, en degene die dit deden met een bekken. Dit laatste was een hol metalen bord waartegen werd geslagen. De aard van de boodschap was bepalend voor wie hem mocht omroepen, de klinkers met de bel of de bekkenklinkers. Cfr. supra, n. 70. Zie ook MV. 1789.

(122) Zie voor de achtergronden en meer speciaal de rol die de Hollandse officieren van het te Brugge legerende legioen van Hollandse democraten in die beeldenstorm speelden: VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 334-336.

(123) Over de stadhuisbeelden en hun vernieling zie de catalogus 600 jaar Brugs stadhuis, Brugge, 1976, p. 12 en 49; A. JANSSENS DE BISTHOVEN, Het beeldhouwwerk van het Brugsche stadshuis, - Gentsche Bijdragen tot de Kunstgeschiedenis, X (1944), p. 16 en 78-79 De recente herschildering van de voorgevel, waarvan op volgend f. sprake, is gebeurd in 1786: zie de bron in n. 42, p. 17 van de geciteerde catalogus. Voor details over de vernietiging van de stadhuisbeelden zie VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 334-335.

(13 december 1792)

- fol. 159 - Op den 13 december van 's morgens met den dag wiert er een begin [gemaekt] met het wegnemen van de posturen en alle de eereteekenen van 't Stadthuijs, welke met regt den luijster van Vlaenderen mag genaemt worden wegens de kostbaerheijd en pracht met welk dit overschoon gebouw is verciert, en met eene kost van meer als 5000 guldens over eenige [tijdt] teenemael is herschildert geworden. Tot het wegnemen van dese posturen zijn swaere leeders opgeregt, ider der zelve met kloek touwwerk vastgemakt, afgelaeten en in 't Stadthuijs gedregen wordende, uijt welke men nog veruijt siet dat dese konstgewerkte posturen niet in stukken zullen gesmeten worden, zooals nogtans het

[p. 168]

besluijt der klub geweest, maer alle zullen in een versekerde plaetse bewaert worden tot'er tijdt men zal zien of de Nederlanden teenemael van het Huijs van Oostenrijk zullen ontslaegen worden en van alle andere mogentheden voor eene vrije republiq zullen herkent worden, welke het vervolg van tijdt zal moeten leeren, terwijl elk die welpeijst genoegsaem voorsiet dat de vrijheijd nog vele aenstooten te verwagten heeft. (C gaset van 13 december, etc.).

(15 december 1792)

- fol. 160 - Op den 15 december 's morgens om 9 uren alle de verscheijde Fransche troupen, hier in besetting liggende, op de Vrijdagmarkt op 't schoonste gemonteert zijnde, over alle welke door eenen generael alhier gister in den avond aengekomen de revue gedaen wiert, welken ook seffens naer deze verrichting uijt de stadt Brugge vertrokken is.

Heden zijnde martdag zaeg men zoo de boter-, eijer- als graenmart in 't beste order onderhouden zonder dat er eenige disorders of moetwilligheden plaetse hadden, want wegens de disorders saterdag gepasseert voorgevallen saeg men heden door de police alle de noodige maetregelen nemen.

Heden verscheen in 't licht drij stukken getijtelt: ‘Schriftelijk verslag 't welk door de borgers C. Hopsomere, etc.,’, ook ‘De thien geboden van de goede zeden, gedrukt, etc.’, ook ‘Liedeken stemme van Cou Cou’, welke versaemeling N. konnen gesien worden. Uijt dees twee laeste stukkens siet men hoe langer hoe meerder den haet van 't volk, t'welk veele tegens het geestelijk en edeldom hebben opgevat.

(16 december 1792)

- fol. 161 - Op den 16 december 's naermiddags om 3 uren waeren ter presentie van een overgroot getal borgers deser stadt op de collegiekamer vergaedert de representanten van het Brugs volk tot formeeren van een nieuw magistraet dat nu als in Vrankrijk municipaliteijt zal genoemt worden, welke keus op dese wijse toeging⁽¹²⁴⁾. De 40 representanten schreeven elk eene naemlijst van 13 borgers deser stadt, tot schepenen en 13 andere lijsten tot formeeren van 13 raeden. Naer d'aflesing en opneming van dees veertig lijsten wierden de 13 borgers, meest stemhebbende tot schepenen uijtgeropen, welke ook daernae gelijckelijk van de raeden gedaen wiert, welke naemlijst hierin te voegen met het getal van stemmen dat elken borger zoo voor schepenen als raedt gehadt heeft. Dus 26 borgers zullen verbeelden de municipaliteijt, zullende alle 14 daegen uijt de schepenen en raeden eenen president gekosen worden, die de fonctiën zullen bekleeden zooals voorgaendelijk den burgmeester van schepenen en Commune gedaen hebben.

(124) Voor meer achtergronden over de samenstelling en de ledenlijst van dit nieuwe gemeentebestuur, zie VANDEN BERGHE Jacobijnen, I, p. 300-301 en II, p. 64-69.

(17 december 1792)

- fol. 162 - Op den 17 december begonde men aen het Stadthuijs op eene maniere de hoogste posturen af te nemen, in welke hun bevinden het portrait der laeste keijzers van Carel den VI, Maria Theresia en Josephus den II van hoogloffelijcke gedagtenis, het portrait van Leopoldus den II en Franciscus den II daer nog niet geplaest zijnde. Nu is er aen eenen ijser gehangen eene groote diepe mande, in welke de werklieden geplaest worden en telkens dat er een posteur uijtgekapt is, wordt hetzelve met hun in de mande neergelaeten en in 't Stadthuijs vertransporteert, aldus de schending van die konstgewerkte beelden merkelijk voorkomen wordende, want er op de wijze zooals de laeste zijn afgelaeten verscheijde merkelijk beschaedigt zijn.

[p. 169]

Heden verscheen in 't licht: ‘Kortbondige beschrijvinge van den Burgt en het Stadthuijs van Brugge’, welke versaemeling N. kan gesien worden en uijt welk stuk men kan afmeten de kostelijkheijdt en siering op welke dit Stadthuijs opgepronkt is geworden. (CI gaset van 17 december, etc.).

(18 december 1792)

- fol. 163 - Op den 18 december 's morgens om 9 tot 12 uren begonde het carilion op den thoren te speelen wanneer ook de representanten des volks op de collegiekamer vergaederden en de verkosen borgers van de municipaliteijt in eene ander kamer, naer veele debatten tusschen de representanten en collegianten was alles maer naer den één uren beschikt, wanneer bij hallegebode het volk verwittigt wiert dat den eed van de municipaliteijt ging afgeleijt worden; ook aengekondigt wordende dat alle bedieningen tot eene naedere organisatie gratis zullen gedaen worden, dat men seffens 6 hoofdmannen zal kiesen en dat het buffet van de pensionarissen teenemael gesupprimeert is⁽¹²⁵⁾, zoodat alle saeken door de municipaliteijt met agreatie der representanten zullen beschikt worden. Naer het aflesen van dese beschikkingen aen het volk, benevens de naemlijst van de verkosene borgers tot de formatie van de municipaliteijt als hiervooren aengemelt, is ten 1½ uren voor de representanten van het volk, de souvereniteijt - fol. 164 - verbeeldende, voor hun en voor het volk daertegenwoordig zijnde, den eed van trouwe afgeleijt, één voor één voor het buffet, zooals sij volgens rang gekosen zijn, den eed van trouwe afgeleijt wordende. Om 12 uren van desen naermiddag waeren in 't Landthuijs van den Vrijen geropen de representanten van alle de parochiën, door de generaliteijt van alle de boeren van ider parochie gekosen, tot het formeeren door dese de 40 representanten van het Brugsche Vrije. Door de zoogenaemde klub was aen de representeerende boeren de poorten inkomende ter hand gestelt eene gedrukte lijste met veele artikelen en de naemen van 40 persoonen die de klub best oordeelde tot representanten bekwaem te zijn. Hierover waeren de representeerende boeren zeer t'onvreden, omdat men hun den keus niet liberlijk wilde laeten doen en scheijdeden onverrichter saeken om 4 uren en verscheijde der zelve boeren vertrokken uijt de stadt. Hierom wiert seffens den trommel rond de stadt geslaegen en de representeerende boeren wierden versogt om 5 uren te compareeren in de kercke van O.L.V. - fol. 165 -. Nu 5½ uren geworden zijnde, saeg men op 't kerkhof der gemelde kercke het meeste getal boeren vergaedert, de schaedebeletters waeren er vergaedert en welke moeijte men ook aenwende, wiert er niemant thuijs gevonden die de sluetels der kerk hadde. Zulks naer het ontsteken van eenige torsen tot ontrent den 6 uren deurende kwam op het kerkhof aen den borger Van Severen, nu president van de representanten van de stadt Brugge, met eenige lidmaeten van de klub en kondigde de boeren dat bij enkele kwaedwilligheijd de sleutels der kerk niet te bekomen waeren en versogt seffens de boeren andermael naer 't Vrije te willen komen (hieruijt siet men genoegsaem zulks met voordagt aldus beschikt te zijn om de boeren te konnen in stadt houden) tot het verkiesen van hunne representanten, hun voorhoudende de dringende nootsaekelijcheijd van niet eenen moment meer hier in te tardeeren. De boeren bewilligden dit versoek en gingen andermael naer 't Vrije waer zij alleen ingelaeten wierden en seffens bij acclamatie den borger Van Severen presideerende hunne 40 representanten verkoosen⁽¹²⁶⁾. Om 8½ uren die verkiesing voltrokken zijnde, is zulks geduerende een ure door spelen van 't carilion aengekondigt geworden.

(125) Met buffet wordt bedoeld het bureau waar de pensionarissen zetelen (zie hierna f. 164), of in ruimere zin (zoals hier, f. 163) de instelling zelf: de groep pensionarissen die de magistraat als juridisch geschoolde raadgevers ter zijde stonden. K. STALLAERT, Glossarium van verouderde rechtstermen..., I, 1890, p. 296; L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, Coutume de la ville de Bruges, II, Brussel, 1875, p. 326.

(126) Zie de lijst van de voorlopige vertegenwoordigers van het Vrije in VANDEN BERGHE, Jacobijnen, II, p. 166-167.

(20 december 1792)

- fol. 166 - Op den 20 december verscheen in 't licht: ‘Naemlijst der provisioneele representanten 's Landts van den Vrijen, etc.’, versaemelinge sub N. te zien.

[p. 170]

Heden hebben dezelve repres[ent]anten zeer lang vergaedert geweest, zoo tot het formeeren van de municipaliteijt 's Landts van den Vrijen als het senden van gedeputeerde uijt de representanten naer Gend tot het formeeren van eene organisatie of nationeele conventie voor de provencie van Vlaenderen, welke ook zoo uijt degone van Brugge als andere steden eerstdaegs daer gevraegt zijn.

Heden morgen zijn van Blankenberge gekomen de troupen als fol. [144] aengemelt over eenige daegen aldaer vertrokken, om gesaementlijk met alle de andere troupen van 't garnisoen van Brugge op overmorgen naer Antwerpen te vertrekken, tot welkers transport reets 22 billanderscheepen in de Coupure in gereetheijd liggen en de bagase reets ingelaeden wordt. Dese zegt men door circa 4000 troupen die van Parijs afkomen te zullen vervangen worden. Hierom is op het heden bij trommelinge op versoek der representanten van Brugge afgekondigt en versogt dat alle die matrassen en sargen konnen missen, versogt worden die te transporteeren op de aria der Jesuiten⁽¹²⁷⁾ over welke hun eene recepisse zal verleent en in cas van schaede aen dezelve vergoet worden. (CII gaset van 20 december, etc.).

(127) De ‘aria der Jesuïeten’ is de aula van het gebouwencomplex van het gewezen Jezuïetenklooster aan de Boomgaardstraat, waar zeker van 1792 tot 1797 de zondagsschool van Brugge werd gehouden. Met aria, later nog verbasterd tot nooria eigenlijk het latijnse aurea bedoeld (lett. open ruimte, vandaar ook overdekte binnenplaats), zie DUCLOS, o.c., p. 298-299.

(21 december 1792)

- fol. 167 - Op den 21 december is 's morgens van 't Stadthuijs bij orders van de municipalijteijt bij hallegebode⁽¹²⁸⁾ en trommelinge rond de stadt afgekondigt dat alle ingesetene deser stadt gewaerschouwt worden dat de borgers raeden der municipaliteijt in hunne bedieningen langs de stadt door een onderschijdende teeken zullen konnen gekent worden, om dus van elk gekent zijnde in hunne fontiën van niemant op pene van arbitraire correctie gestoort te worden. Heden was den borger Serréz⁽¹²⁹⁾ voor de barre de representanten ingedaegt om rekening te geven van een corps troupen, welke onder desen borger van welke hij commandant is, sedert eenigen tijdt gelicht worden en tot welke hij reets merckelijcke sommen opgelicht heeft, ook om te vernemen nopende het gedrag van dese zijne reets gelichte krijgsbenden, die in blouw uniforme zijn, omdat er geduerende den gepasseerden nagt vijf van dese zijne gelichte troupen de stadt zijn ingebragt, welke in d'herberge De Vijf Ringen, buijten de Dampoort niet alleen groote dievereijen en geweldigheden hebben gedreven maer ook de vrouw met gewelt hebben verkragt, van alle welke niet zonder reden aen den gemelde borger commandant rekening is gevraegt geworden.

(128) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 265v.

(129) François-Joseph de Serret (1741-1797), Zie MV. 1790, n. 127.

(22 december 1792)

- fol. 168 - Op den 22 december verscheen in 't licht: ‘Aenspraeke gedaen aen het volk in de vergaedringe, etc.’ ook ‘N^o 1 Vaderlandts Nieuwsblad, etc.’, beijde dezelve stukken versaemeling N. te zien en uijt welk leste, indien d'uijtgaeve continueert, men zal sien alle de werkingen en verrichtingen van de club, etc.⁽¹³⁰⁾.

Heden van in den morgen wierden van voor d'hoofdwagt vertransporteert verscheijde stukken canon en zeer veele bagase van alle kanten, welke alle in de schepen liggende in de Coupure gelaeden wiert en geduerende desen naermiddag naer Gend en verders naer Antwerpen met onse heele besetting vertrokken zijn, bestaende in ontrent 3000 mannen, welke alle gelaeden in 22 billanderscheepen de stadt Brugge verlaeten hebben. Het vertrek nogtans van verscheijde schepen tot in den avond geterdeert wordende, omdat er meer als 200 mannen vermist wierden, van welke geduerende den nagt 42 vastgenomen wierden en in 't prison gesteken wierden, totdat sij zullen agtergesonden worden. De desertie van die troupen, onder welke geen order is, nu sedert eenigen tijdt zeer groot zijnde, omdat voor

(130) Het eerste door drukker J. Bogaert uitgegeven Vaderlands Nieuws-Blad verscheen op 21 december 1792. Tot 2 april 1793 publiceerde Bogaert wekelijks twee nummers. Het blad was inderdaad zowat het lijfblad van de Brugse Jacobijnen en is een uitstekende bron voor deze periode (Y. VANDEN BERGHE, De eerste schakel van een lange ketting te Brugge. Het Vaderlands Nieuws-Blad, in: Biekorf, LXV (1964), p. 311-314, herdrukt in ID., Brugge in de Revolutietijd, Brugge, 1978, p. 15-19).

[p. 171]

ider man door d'Holanders tot 20 ducaten gegeven wordt. Voor het vertrek der troupen wierden de 5 geapparendeerde (die bij misslag gemelt fol. [167] niet van degone van Serréz zijn, maer onder de vaendels van de vertrokkene zijn) door den scherpregter het hair afgesneden, waervoor hij 100 livers ontfing, zonder hun nogtans te mogen gerpakken en de kleederen uijtgetrokken zijnde, zij sij als vagebonden van den dienst gedisgratieert en de stadt uijtgejaegt geworden.

(24 december 1792)

- fol. 169 - Op den 24 december verscheen in 't licht: ‘Aenspraeke der provisioneele representanten des volks der vrije parochie van Oedelem, etc.’, sub N. te zien.

Sedert het vertrek der Fransche legionen siet men nu de hooftwagt op de Mart en de poorten door de geïngaseerde troupen van den borger Serréz in 't beste order onderhouden, dese zijn geïnkwartiert in het gewesen clooster van de Apostolinnen op de Ganseplaetse⁽¹³¹⁾ en zijn nog ten meerderen deele in hunne kleederen, dog voorsien van geweer en ciberne⁽¹³²⁾. De kleeding der oversten is blouw omset met root als degone van 't gepasseerde patrioticq geweest heeft.

Geduerende den gepasseerden nagt is gekoort en gebonden ingebragt eenen officier van 't Vrije, den welcken bij orders van eenige gewesen magistraetspersoonen van 't Vrije (die ook zoo men zegt in hunne huijzen in arrest gehouden worden) alom te landen circulare brieven heeft rond gedraegen, hooftsaekelijk behelsende dat de landtslieden op gepasseerden saterdag genoot wierden naer de stadt te komen met vorken en gereepen⁽¹³³⁾ in plaets van met eetwaeren, om van kant te helpen de representanten en degone van de club, door welke zoo er in die brieven geseijt wiert rond de stad uijtgeklonken dat elk versogt wordt om gewichtige affairen naer de club te komen om 5 uren, wanneer aldaer (behalvens eenen rimram van slegte redenen tot ondergang van kerk en stadt) afgelesen wierden eenige brieven uijt Gend nopende de verrichtingen die de gedeputeerde representanten van Brugge aldaer verrichten, dat er een nationeele conventie zoud konnen opgeregt worden. (CIII gaset 24 december, etc.).

(131) In 1717 kwamen enkele zusters Apostolinen op verzoek van bisschop H.J. van Susteren naar Brugge om er aan arme meisjes enig rudimentair beroepsonderwijs te verstrekken. Tot 1783 waren ze gevestigd in de Ganzenstraat, in het huis ‘Magerzo’. Toen trokken ze naar het afgeschafte Theresianenklooster in de Hugo Losschaertstraat. Na enige omzwervingen zouden ze zich uiteindelijk in 1835 vestigen in het herenhuis Jeruzalem naast de gelijknamige kapel. (J. PENNINCK, De Jeruzalemkerk te Brugge, Brugge, 1986, p. 33).

(132) ciberne: van Fr. giberne, patroontas.

(133) gereepen: grepen. Een greep is een vork met drie of vier rechte tanden (DE BO, o.c., p. 386).

(26 december 1792)

- fol. 170 - Op den 26 december verscheen in 't licht: ‘N^o 2 Vaderlandts Nieuwsblad, etc.’, sub N. te zien.

Heden gelijk gisteren heerscht binnen dese stadt Brugge eene volkomen ruste, waeruijt het schijnt dat de ongeluckige saeken die het heele Nederland in eene zee van ellenden zoo wegens staet als religie staen te dompelen haest eenen anderen keer zullen nemen en dat men nog eens den dag zal zien komen die de ongeluckige daegen zullen eijndigen en dat de heerschapije der Nederlanden wederom onder de geluckige regeering van den koning Franciscus zullen gebragt worden, 't zij bij overeenkomst ofte door de kragt zijner waepenen. Dit is ondertusschen eventwel seker dat er in Brabant groote gistinge der gemoederen heerscht en dat de dappere Brabanders liever alle zullen sterven als te gedoogen dat alle de constitutiën, voor welke nu sedert 1787 zoo veele opofferingen gedaen zijn, in eenmael door de Fransche conventie teniet gedaen wordent⁽¹³⁴⁾.

Om 4 uren van desen avond wiert er club gehouden in welke wederom veele ongerijmtheden voorgehouden wierden, die ook de gemoederen van veele welpeij-

(134) Van Walleghem alludeert hier op het dekreet van de Franse Nationale Conventie van 15 december 1792. Tot dan kon aangenomen worden dat de Fransen aan de Zuidelijke Nederlanden de onafhankelijkheid zouden garanderen. Nu werden hervormingen opgedrongen en de onafhankelijkheid werd onwaarschijnlijk. Om al die redenen verlangde Van Walleghem naar de terugkeer van de Oostenrijkers.

[p. 172]

sende ophitsen. Op 't eijnde van de club verscheen den borger Feijts, meestertimmerman⁽¹³⁵⁾, op den tribune met een verdedingsschrift wegens den paster van St.-Jacobs, op de betigting hiervooren N. 2 vermelt, tegens den zelven heer pastor gedaen, fol. 17, dog 't wijl die justificatie van den pastor niet - fol. 171 - onderteekent was en dat den aflesser bij de lesing der zelve zeer vertroubeleert scheen, wierden sijne redens onderbroken, het volk schrewende ‘Bas, bas, hij heeft de pastors huijs gebouwt, hij heeft zijne birous gemakt, etc.’, waerom hij nog t'alven de lesing niet zijnde met schaemte van de tribune ging, roepende het volk dat de justificatie van den pastor moet onderteekent zijn of dat hij zelfs moet komen om zig te rechtveerdigen, waermede de club van heden eijndigde. Dit exempel brenge hierbij onder menige om in de laetere tijden te konnen sien wat al misslaegen, dweersdrijverijen en eerschendingen aldaer verricht worden.

(135) Vermoedelijk Bernard Feijs die van 1789 tot 1791 in de eed van de timmerlieden zetelde als vinder (1789) en als gouverneur (1790-1791) (A. VANDEWALLE, m.m.v. J. DE GROOTE, J. D'HONDT en P. VANDERMEERSCH, Brugse ambachten in documenten. De schoenmakers, timmerlieden en schrijnwerkers (14de-18de eeuw), Brugge, 1985, p. 122).

(27 december 1792)

Op den 27 december verscheen in 't licht: ‘Manifest der vereenigde Belgen en Luijkenaeren. April 1792’, sub N. te zien. Hieruijt siet men klaerlijk hoe van dien tijdt af de ongeluckige revolutie der Nederlanden opnieuws door kwaedtwillige gesmeet was.

Nu is er op den nieuwen bouw voltrokken, waer St.-Jooris en St.-Cristoffelscapelle gestaen heeft, eenen sparreboom met eenen hoedt van vrijheijd en nationeele cocarde geplant, niet ongelijk aen den hoedt van vrijheijd op den boom in 't midden der Mart geplaest, als hiervooren fol. [127] te zien. Nu is ook het schoone Stadthuijs van alle zijne cieraeden ontbloot, dat van een der schoonste gebouwen als een verlaeten schuere geworden is. (CIV gaset 27 december, etc.).

(28 december 1792)

- fol. 172 - Op den 28 december wiert in den morgen een billanderschip gelaeden met graenen, door de schaedebeletters vanuijt den Com getrokken tot op den Dijver, waer hetzelve zeffens met alle vlijt gelost wiert. Den schipper van dit schip is in egtenis beweegt en het schip is over eenige daegen ontrent Stallille in d'Oostensche vaert aengeslaegen, omdat die graenen voor 't leger des keijsers gedestineert waeren, zoo men zegt zullen die graenen gemaelen en gebakken en door de wijkmeesters aen den armen uijtgedeelt worden. Desen morgen waeren de representeerende boeren van het Brugsche Vrije, andermael vergaedert in het Landthuijs om eenen nieuwen keus te doen van representanten van hetzelve Brugsche Vrije, den voorigen keus om verscheijde oorsaeken door veele verworpen zijnde. Den heelen morgen verliep zonder dat de menige boeren tot accoord konden komen, waerom geresolveert wiert dat elken representeerende boer of borger eene lijst van 40 persoonen zoud formeeren uijt welke in den naermiddag bij meerderheijd van stemmen de representanten gekosen worden. Uijt dit alles, gelijk uijt de verwarring die er onder de representanten van het volk van Brugge heerscht, siet men genoegsaem over wat alle - fol. 173 - ongeluckige en rampspoedige onheijlen de bloeijende provenciën der Nederlanden blootgestelt zijn, door eene alderongeluckigste Fransche regeering die men naemt vrijheijd en gelijkheijd. Tot zoo verre dat indien niet haest de provenciën van 't Nederland door den keijzer herovert worden, men genoegsaem den totalen ondergang van 't Nederland voor oogen siet. Nopende de disorders die in Brabant voorvallen en die voorseker schrikkelijk zijn, wordt een diep stilswijgen gehouden om het volk alhier in geen disorders te brengen. Een postschriptum van een brief uijt Brussel mij heden toegekomen melt in 't kort het volgende: ‘De misleijde aenhangers van

[p. 173]

de zoogenaemde oude constitutie gebruijken alle middelen om de rust te stooren, sedert eenige daegen vergaedert een omgekogte hoop des avons en mishandelen in de herbergen die met hun niet van een gevoelen zijn. Deser daegen is eene bloedige affairen tusschen de beijde partijen geweest, welke niet dan door tusschenkomst van een detachement nationeele gendarmerie geeijndigt is. Men is hier voor de grootste ongelukken bevreest en elken goeden borger verlangt zeer naer den oogenblik opdat door het formeeren van eene nationeele conventie het lot der Belgen zoud konnen beslist worden’.

(29 december 1792)

- fol. 174 - Op den 29 december verscheen in 't licht: ‘N^o 3 Vaderlandts Nieuwsblad, etc.’, ook ‘Redenvoering gedaen door den borger Donnij⁽¹³⁶⁾, in de sitting van de vrienden van eendragt, etc.’, beijde versaemeling sub N. te zien. Uijt dees beijde stukken siet men genoegsaem en hoe langer hoe meerder hoe de vergaederinge van de club geene andere voorwerpen voor handen heeft als eene heele hervorminge zoo van den geestelijcken als weerelijcken staet, die dat den hemel behoeden mag een volstrekten ondergang van alle de Neerlandsche provenciën zal teweegbrengen.

Geduerende desen morgen was voltrokken den keus van de representanten van het Vrije, van welcke men nog den uijtslag niet weet, dog zoo men hoort maer eene kleene verandering volgens d'eerste verkiesing ingevoert is⁽¹³⁷⁾.

Heden is het beste order in de marten onderhouden, van nu af kan men de borgers raeden onderscheijden tusschen alle andere persoonen, draegende eene degen, en over hunne schouwders geslaegen eenen breeden sluijer van zijde, in drij nationeele caleuren, door welk teeken de borgers raeden in alle gevallen die er zullen mogen overkomen, gemakkelijk tusschen alle persoonen in bediening of geene zijnde zullen konnen onderscheijden worden.

(136) Notaris J. Donny speelde een actieve rol in de Jacobijnse Club. In 1793 werd hij verscheidene malen aangeduid als president van de club. Hij werd samen met Jean-Baptiste Van Severen als gezant naar Parijs gestuurd. Hij was tevens lid van de Société Littéraire. Tijdens de Franse overheersing was hij 5de commissaris van Brugge. In 1793, bij de terugkeer van de Oostenrijkers, vluchtte hij naar Parijs. (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, 302, 310, 332, 337-338, 341-342, en II, p. 182-183; betr. zijn redevoering, ibid; I, p. 332).

(137) Zie voor de namenlijst VANDEN BERGHE, Jacobijnen, II, p. 166-167.

(30 december 1792)

- fol. 175 - Op den 30 december verscheen in 't licht: ‘Actum ter generaele vergaederinge van de kiesers representanten van den vrijen lande van den Vrijen, etc.’, sub N. versaemeling te zien. Uijt welke naemlijst men kan sien de verandering bij de voorgaende van de verkosen representanten, alsook de 10 verkosen supplianten, ook den eed die door dezelve zal moeten gedaen worden. Alles was heden gerust tot 's middags tusschen 2 en 3 uren, wanneer er door de gedeputeerde bij klinking rondt de stadt aengekondigt wiert dat het volk om 4 uren op de klub versogt wordt om extrare affairens. Het was sondag en zulks was nauwelijks aengekondigt of eene overgroote menigte nieuwsgierige lieten hun aldaer vinden, wanneer totdat het volk genoegsaem bij malkaer was, afgelesen wierden eenige brieven van de gedeputeerde representanten van Gend en eijndelinge den borger Gasbeke⁽¹³⁸⁾ op de tribune verscheen en het volk aenkondigde dat den eedt door het Vrije te doen, ziet dezelve als hiervooren, door scherpregters handen moet verbrant worden. Dat de posturen van 't Stadthuijs afgedaen gelijckelijk moeten verbrant en verbreijselt worden en dat de galge, rat en al dat de justitie aengaet als volgens de Fransche wet onnoodig, die niet anders als d'onthoofding voorschrijft, ook door de vlammen moet vernietigt worden. Siet hier den wonderbaerste gevolgen van alles dat tot nog toe de heele revolutie verselt heeft. Nauwelijks was dien voorstel gedaen, door de gemelden borger Gasbeke, die nogtans schepenen van - fol. 176 - municipaliteijt is, dog den opstoker van die

(138) Zie MV. 1790, n. 46.

[p. 174]

zoo verregaende misbruijken waerdoor hij van alle welpeijsende eenen eeuwigdueren haet op zig zal trekken. Siet hier dan het schaedelijk uijtwerksel van dese zijne haetelijcke uijtspraeke, van alle welke de verderffelijcke en noijt genoeg te vervloeken club d'oorsaeke is. Het volk tot alle het gemelde nauwelijks consent bekomen hebbende, deden seffens openen de boeijen onder de H. Bloetcapelle en als verwoede daer binnengetreden zijnde, was hun eerste werk het afbeelsel van Maria Theresia en Joseph den II, van saliger gedagtenisse, naer de Mart nevens den vrijheijdsboom te sleepen, benevens eenige andere posturen, alle d'ander posturen die aldaer in bewaering gebragt waeren, wierden in den tijdt van minder dan een halve ure alle in stukken geslaegen en als door verwoede honden met gewelt verbrijselt, zoodat in een halve ure moetswillig verbrijselt wiert een werk dat meer als 25.000 guldens gekost heeft en nu alle hope verdwenen is van nog oijt het vermaerde Stadthuijs te herstellen. Nauwelijks was alles verbrijselt of aen de woede des volks was er geen paelen meer en men saeg op den tijdt van eene halve ure meer houtwerk uijt dezelve boeije sleepen dan dat ses werklieden op twee daegen zouden konnen doen. Vervolgens wierden de galgen, ratten, horden, schavotten, pijnbanken en alles generalijk dat tot het doen van 't regt aen de stadt behoort⁽¹³⁹⁾ door het woedende grouw - fol. 177 - op de Mart gedregen en gesleept en geleijt op eenen hoop nevens den vrijheijdtsboom op de gemelde posturen. Nu circa 5 uren geworden zijnde, was de heele boeije gesuijvert van de geregtstoebehoorten en alles voorspelde des zelfs heelen ondergang. Van alle zijden wierden meer dan 50 busschen, heel sakken schaeveling, bonden stroeij en andere brandstoffen bijgebragt, tot alles tot dien brant veerdig was. Rond het truertonneel verscheenen ontrent 100 mannen in de waepens uijt de hooftwagt van de troupe van den borger Serréz, die aenschouwers van die baldaedigheijd waeren. Nu alles veerdig zijnde, verscheen in 't rond park den scherpregter met zijnen soon die seffens dit truerig vuur, voor alle weldunkende in den brant staeken langs vier hoeken, hetwelk in minder dan een kwaertier eurs zoodaenig een overgroot vuur deed blaeken dat de sperkken van 't zelve zoo hoog als den Hallenthoren vloogen, langs waer geluckig de windt was, terwijl er zoo de windt heviger en anders geweest hadde menige huijsen zouden konnen hebben beschaedigt geweest. Het galgenhout, nu in vollen brant zijnde, weergalmde de locht van een truerig vruegdegeroep ‘Vivat de natie’ en den scherpregter zig regt voor 't vuur geplaest hebbende haelde uijt zijnen sak eenen pak met de - fol. 178 - afdruksels van den eed in 't bericht hiervooren vermelt, welke hij in stukken geschuert hebbende in het open vuur wierp, dus tot schandael van die van 't Brugsche Vrije desen eedt door scherpregters handen verbrant wordende, welke eene der strengste justitiën is, die men in de voorgaende geruste tijden saeg plegen, wanneer iet door den scherpregter moeste verbrant worden. En dit alleen omdat in dien eedt van de H. Kercke gehandelt word en 't voorstaen van de oude constitutiën van 't Vrije. Wanneer nu den scherpregter zijne executie volbragt hadde hoorde men andermael een truerig vruegdegeroep de locht weergalmen ‘Vivat de vrijheijd en gelijckheijd, vivat de Fransche natie’. Den scherpregter en zoon, voor welke hij van de club een guinei voor zijn devoire ontfangen heeft, gevolgentlijk vertrokken zijnde, is het heele branttuijg aen de woede des volks overgelaeten, welke nu alles naer hun zin hebbende, het vuur meer dan te vooren hebben doen branden om te eerder te konnen stelen ende roven alle het koper en ijzer aen de noodige werktuijgen van 't gerecht vastgeheijd, van welke zommige tot 50 pond en meer ijser tot buijt gemakt hebben. Door dese verassing van het vuur te doen branden en alles in stukken te slaen totdat het verteert was - fol. 179 - saeg men naer den negen ueren een vuur uijtgedooft, in 't welke op vier uren tijdts meer dan ses gelaeden peerdevoeren hout verbrant

(139) ratten: blijkbaar meervoud van rad, d.i. een strafwerktuig dat bestond uit een wiel op een paal bevestigd waarop het lichaam van een misdadiger gelegd werd, nadat hem eerste de ledematen gebroken waren; horden waren matten van gevlochten tenen waarmee o.a. zelfmoordenaars naar het galgeveld werden gesleept. Het woord wordt ook gebruikt in de betekenis van staketsel, stellage (VERWIJS en VERDAM, o.c., III, kol. 588).

[p. 175]

waeren, naer welke executie den nagt gerust doorliep. Siet nu lief naegeslagt en bewondert de ongeoorde aenslaegen van de alles nu regneerende club aen welke nog representanten nog municipaliteijt iets te zeggen hebben, maer alles met eene klinking het volk versaemelt zijnde naer hun wille uijtwerken. Nu moet niemant meer vreesen, het galgenhout is verbrant, de galge buijten de Smedepoorte ook reets geheel afgebroken⁽¹⁴⁰⁾, de misdaeders wegens de leste revolutie en plundering van 1787 worden op vrije voeten gestelt, zoodat stelen en roven voor geene misdaeden meer zullen gerekent worden, voordere bemerkingen te maeken, etc.

(140) De galg bevond zich sinds de 13de eeuw - naar algemeen gebruik - buiten de stadsmuren, in de omgeving van de voormalige Magdalenaleprozerij (huidige Magdalenastraat). DUCLOS, o.c., p. 119, vergist zich blijkbaar in zijn bewering dat de galg daar stond tot 1795.

(31 december 1792)

Op den 31 december verscheen in 't licht: ‘Medeborgers en vrienden. Zijnde eenen plan nopende de te lichten troupen’, sub N. te zien.

Geduerende desen naermiddag zijn naer het tuijghuijs van de Magdaleene gesonden 20 mannen volontaire gewaepende deser stadt met verscheijde cardoucen, om de gevangene aldaer in toom te houden en zelfs op te schieten, want dese siende dat alles vrij is, met alle gewelt willen uijtbreken.

Om 5 uren is wederom club gehouden waer wederom het volk tot het verbranden der lijkwaegens en ander faitelijkheden is opgeluit geworden. (CV gaset van 31 december, etc. en eijnde van 't schrikkeljaer 1792).