Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[Juni]

(4 junij 1792)

- fol. 77 - Op den 4 junij vemeemt men uijt Gend dat men aldaer sedert eenige daegen met alle vlijt besig is met den theater voor d'hulding van den koning van Hongariën en Bohemen als graeve van Vlaenderen bereijt te maeken, zoodat vervolgens d'inaugaratie eerstdaegs zal plaetse hebben. Niettegenstaende nogtans verscheijde protesten die door meest alle de corporatiën der stadt Brugge, zoo men nu seker weet, darop gedaen zijn, die de huldinge niet anders willen gedoogen dan dat den koning in persoons moet komen om den eed van trouwe te besweeren dat dezelve op den voet moet gedaen worden, zooals d'hulding door wijlent den keijser Karel den VI van hoogloffelijcke gedagtenisse is gedaen geworden en op meer andere voorstellen te lang om alhier te melden⁽⁵⁶⁾. Zoo hierop door de corporatiën der stadt Brugge geen ander resultat genomen wordt zal zoo men zegt de hulding dies niettegenstaende voortgang hebben, terwijl alle andere steden en caselarijen daer in hebben geconsenteert, waeruijt het zoude konnen gebueren dat de hulding zoud konnen plaetse hebben zonder dat de gedeputeerde van Brugge daerop zullen gevraegt worden, om welke te voorkomen en te vermijden den haet des keijsers die onse stadt op zig zoud konnen trekken, men verhoopt dat hier op een belissende resultat zal genomen worden. (XLV gaset van den 4 junij, etc.).

(56) De dekens van de Brugse ambachten hadden de inhuldiging van de nieuwe keizer niet willen toestaan. Ze deden dit vooral als reactie tegen het feit dat het stadsbestuur niet meer toeliet dat de zwaardekens afzonderlijk vergaderden. Het stadsbestuur wou de politieke macht van de Brugse ambachten breken. Ook wilden de ambachten dat de nieuwe keizer alle oude voorrechten en dus ook de ambachtsmonopolies herstelde (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 274).

(7 junij 1792)

- fol. 78 - Op den 7 junij, feestdag van 't Heijlig Sacrament des autaers, is als naer jaerelfiksche gewoonte vanuijt de cathedraele kercke van St.-Donaes de gewone processie omgedregen geworden op de Vischmart en op de Plaetse Malenberg twee autaeren gestelt zijnde⁽⁵⁷⁾. Zoo als jaerelijks in gebruijk is en wierden door de militaire onser besetting de waepens op de Mart niet gebragt, nog geen detachement in 't midden van de Mart geplaest, alleen wiert de plichtige processie verselt door een uijtgelesen batalion voetvolk, die naer de benedictie van 't Alderheijligste eene salvo uijt de musquetterije aen d'autaeren gaeven, gelijk ook op de Mart den segen over de koninglijcke waepens gegevens wiert. d'Oorsaek van dese veranderinge alleen zijnde dat wegens den oorloogentijdt onse besettinge van waepens onvoorsiens is. (XLVI gaset van 7 junij, etc.).

(57) Zie MV. 1788, f. 69 en. n. 64.

(10 junij 1792)

Op den 10 junij, zijnde den feestdag van den sondag onder de H. Sacramentfeest, saeg men meer als oijt de godtvrugtigheijd tot het Alderheijligste herleven alle wegen langs welcke de pligtige processiën passeerden saeg men van alle zijden schoon verciert de straeten ook met menige portairen van bloemen beleijt zijnde,

[p. 138]

op verscheijde gewesten der stadt waeren buijten de gewone autaeren seven nieuwe opgeregt, alle schoon verciert en geschildert zijnde⁽⁵⁸⁾.

(58) Zie MV. 1791, f. 82 en n. 113.

(11 junij 1792)

- fol. 79 - Op den 11 junij wiert naer middag vanuijt de kercke der eerw. paters Augustinen eene pligtige processie wegens het H. Sacramentfeest omgedregen, welke gewoonte van alle daegen geduerende dezelve octave nu door het een dan door het ander clooster om te draegen in gebruijk gebleven is, sedert de menige veranderingen der processiën die tevooren maer alle door de cloosters op den laesten dag van de H. Sacramentfeest omgedregen wierden⁽⁵⁹⁾. Sedert eenige daegen siet men alhier binnen Brugge zoo te voet als te peert aenkomen verscheijde Fransche deserteurs die schoon gemonteert zijn en met peert en steert naer het leger der gevlugte Fransche princen overgaen. Dezelve aen d'eene of d'ander poorte aenkomende worden door de keijserlijcke wagten vergeleijt tot in d'hoofdwagt van waer sij naer eenen dag verblijf in de stadt weder uijt dezelve vergeleijt worden. (XLVII gaset van 11 junij, etc.).

(59) Vgl. MV. 1791, f. 83.

(14 junij 1792)

Op den 14 junij, laesten dag van de H. Sacramentoctave, wierden naer middag uijt alle de parochiale kercken deser stadt pligtige processiën omgedregen, dog geen als hiervooren verhaelt, als voor de veranderinge der processiën in gebruijk uijt de cloosters. Wederom als sondag saeg men met alle iver de straeten en huijzen vercieren en de gewone en nieuwe autaeren opgeregt, elk over dees oude gebruijken ten hoogsten verheugt zijnde. (XLVIII gaset van 14 junij, etc.).

(16 junij 1792)

- fol. 80 - Op den 16 junij ontrent den 12 uren stonden op den Burg van alle zijden der stadt bij honderden nieuwsgierige in meijning dat eenen man⁽⁶⁰⁾, over eenige daegen in egtenis genomen, zoud amende gedaen hebben met eene wassche keerse in d'hand en met een wit hemde aen rond den toer van den ommegang. Desen over eenigen lijdt alhier binnen Brugge zijnde komen woonen van buijten, als stalboer in Blindekensstraetje⁽⁶¹⁾, hadde zijn egte vrouw verlaeten en is door alle listen getrouwt met een ander met welke hij nu eenige jaeren geleeft hebbende, is door zijn eerste vrouw ontdekt geworden die hierover haer beklag aen 't magistraet gedaen hebbende, den zelven hebben geapparendeert en van welke hij wettelijk is overtuijgt geworden, waerom de spraeke desen morgen algemeen was dat hij zoud amende gedaen hebben, in welke nogtans eenider bedrogen was, terwijl den pligtigen niet is te voorschijn gekomen en ider zonder hem te zien is moeten vertrekken, zijnde zoo men dunkt zijne sententie uijtgestelt geworden.

(60) Betreft Pieter de Reu, 42 jaar oud, en afkomstig van Zomergem. Hij kreeg eigenlijk vijftien jaar gevangenisstraf in het provinciaal correctiehuis te Gent. (SAB., reeksnr. 192: Verluydboek, 1788-1795, f. 30v.-31r.; reeksnr. 197: Tuchthuizen, Registre der naemen).

(61) Andere naam voor Kreupelenstraat: A. SCHOUTEET, De straatnamen van Brugge. Oorsprong en betekenis, Brugge, 1977, p. 121.

(18 junij 1792)

Op den 18 junij was in den morgen de spraeke algemeen dat er eene estafette is toegekomen dat er circa 7000 Fransche troupen in Iper zijn toegekomen en in besit zijn. Geduerende den heelen dag wiert die maere nu versekert dan vervalst en nu en dan Fransche deserteurs toekomende, zoo te voet als te peert, was den heelen dag de Mart vol nieuwsgierige, elk in 't grootste verlangen zijnde welken keer die saeken van 't grootste belang zullen nemen. (XLVIX gaset van den 18 junij, etc.).

(19 junij 1792)

- fol. 81 - Op den 19 junij in den morgen kwam alhier binnen Brugge in allerhaest eene estafette aen, dat de stadt Kortrijk door de Fransche troupen

[p. 139]

verovert is, naerdat er een hevig gevegt van ontrent twee uren buijten de stadt heeft plaetse gehadt, in 't welke van beijde zijden veele gedoodt en gequest zijn⁽⁶²⁾. Verscheijde van de ge[de]puteerde van 't magistraet van Kortrijk zijn geboeijt naer Rijssel gevoert, omdat sij de inwoonders hadden opgehist om de Fransche bij hun arrivement om te brengen, hetwelk in verscheijde straeten is ter uijtvoer gebragt, alom de calsijdesteenen uijt den grond getrokken en loopgragten gemakt zijnde. Op 't ontfangen van dees tijdinge heeft ook onse besettinge seffens order gekregen om te vertrekken, om 12½ uren is door dezelve de hoofdwagt op de Mart ontruijmt en een ure daer[naj is de heele besetting van Wurmtemberg met billanderschepen naer Gend vertrokken, op den voet als hiervooren fol. [61] aengewesen, gelijk sij alsdaer gekomen waeren. Nauwelijks was de stad Brugge van troupen ontruijmt of alle de Fransche vlugtelingen zijn ook seffens met fouturen en alle hunne effecten naer Sluijs gevlugt, uijt alle welke elk in meijning was dat de Fransche troupen nog desen avond de stadt Brugge zoude hebben in besit genomen. Zulks was d'oorsaek dat men wederom voor troubels en plonderingen bedugt was, temeer omdat tegens den avont meer dan 1000 persoonen, dog meest jongens, op de Mart vergaederden, reets de Fransche nationeele - fol. 82 - cocarde die sij bij hun draegen opstekende en roepende ‘Vive la nation’, zonder nogtans ergens eenige andere buijtenspoorigheden te plegen is de menigte allengkens vermindert door de vermaeningen van verscheijde particuliere en door eene sterke patrouille van aengestelde manschap die geduerende desen nagt rond de stadt gingen en ontrent den 10 uren op de Mart verscheenen, alle ten koste van 't collegie voldaen wordende, door alle welke desen nagt gerust doorgebragt is, nu aen elke poorte der stadt alleen eenen schaedbeletter gestelt zijnde.

Om 12 uren van desen morgen is bij orders van 't magistraet van 't Stadthuijs afgekondigt en bij hallegebode⁽⁶³⁾ en trommelinge bekent gemakt dat de toelaetinge van het geduerende den nagt uijt- en inkomen der stadtspoorten sedert eenige jaeren toegelaeten, in alle deelen komt te cesseeren en dat het vervolgens aen niemant meer toegelaeten is de stadtspoorten naer het sluijten der zelve uijt of in te komen, ter waere om dringende nootsaekelijkheden, om welke maer alleen het consent door den heer borgmeester van den Commune zal konnen verleent worden.

(62) De Franse veldmaarschalk Luckner had op 17 juni 1792 een inval gewaagd en was tot Kortrijk doorgestoten. Op 29 juni 1792 trok hij zich terug. (CRUYPLANTS, o.c., I, p. 194-203).

(63) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 254.

(20 en 21 junij 1792)

Op den 20 en 21 junij was het tot nog toe binnen Brugge alles gerust, behalvens dat tegens den avond op de Mart menige persoonen en jongens saemenrotten, die telkens zonder stoorenis der ruste veroorsaeken verdreven worden. Nopende den staet der saeken is men tot nog toe in dezelve onsekerheijd, niet wetende of alhier Fransche troupen zullen aenkomen of niet, want men nu voorseker verneemt dat de Fransche van Kortrijk naer de kanten van Gend en Doornijk opgetrokken zijn en dat er alom grooten wederstant gedaen wordt. (L gaset van 21 junij, etc.).

(22 junij 1792)

- fol. 83 - Op den 22 junij is bij orders van d'heeren van 't magistraet van 't Stadthuijs afgekondigt en geaffixeert eene zeer wijtloopige ordonantie⁽⁶⁴⁾ van 31 artikelen, behelsende eene heele beschikkinge tot het onderhouden zoo der wagten aen de stadtspoorten en op d'hooftwagt die daegelijks in 88 persoonen moet bestaen, door de hooftmannen, wijkmeesters en substituten geordoneert en door alle de ingesetene deser stadt te beginnen met N^o 1 van St.-Jans sesdendeel en zoo vervolgens van wijk tot wijk bij buerten door alle de volgende wijken zal moeten

(64) Zie ibid., f. 251.

[p. 140]

onderhouden worden, begeerende het magistraet tot nadere orders dat de borgerlijcke wagten herstelt worden, zoo als dezelve voor het jaer 1756 in voegen waeren en alles te onderhouden, zoo alsdan voor d'aenstellinge der stadtssoldaeten in voegen was. Op de bekentmaekinge van dit placaet, te wijtloopige om hier in 't geheel te plaetsen, vergaederden seffens alle de dekens der ambagten op hunne gewone vergaederplaetsen alle hunne supposten en hetzelve zonder consent en wete der dekens uijtgegeven zijnde, is er met eenpaerige stemmen tegens d'uijtvoeringe van hetzelve geprotesteerd geworden, zulks als een onnoodig borgerlijk last aensien wordende dat geene vrugt zoud konnen teweeg brengen wanneer de stadt zonder garnisoen zijnde door den vijant zoud overvallen worden, waerom d'uijtvoering deser ordonantie op 't gedaen vertoog der dekens aen 't magistraet in alle zijne deelen onderbleven is.

(23 junij 1792)

- fol. 84 - Op den 23 junij is in Gebannen Vierschaere 's Landts van den Vrijen gecomdemneert op een schavot met roeden te worden gegeesselt en die t'eijnden voor ses jaer tot het Provencial Correctiehuijs der stadt Gend gecoloqueert te worden eenen jongman oudt 22 jaeren, geboortig en lestgewoont hebbende tot Aertrijcke, voor het begaen van verscheijde zoo domestique als andere dieften, bestaende meest in kleergoedt met zilvere knopen, zilvere gespen en andere kleenigheden. Desen jongenlink zeer arm gekleet zijnde, ontfing op 't schavot door den scherpregter ontrent hondert slaegen, schreeuwde hevig om genade, naer 't ontfangen van welke hij aen d'heeren gewillig vergiffenis vraegde.

(24 junij 1792)

Op den 24 junij wierden in den morgen alhier binnen Brugge de sekere tijdingen verspreijt dat er een bloedig gevegt tusschen de keijserlijcke en Fransche legers gisteren en eergisteren heeft plaetse gehadt ontrent de stadt Thielt, Dijnse, Wakken en omstreeks dese plaetsen en dat er van beijde zijden veele gedoodt en gequest zijn, welke d'overhant behouden hebben wordt nog met geen sekerheijd geseijt, maer dit weet men nu seker dat de Fransche langs Lier⁽⁶⁵⁾ en Audenaerde eenen aenval op de stadt Gend en Doornijk poogen te waegen⁽⁶⁶⁾. Het gedommel der canons is zoo groot geweest dat het geduerende dees daegen tot hier in Brugge door veele op de vesten is gehoort geworden. (LI gaset 24 junij, etc.).

(65) Met Lier is ongetwijfeld Lierde bij Oudenaarde bedoeld.

(66) Het gaat hier waarschijnlijk om gevechten met de Franse voorhoede. Luckner wou in ieder geval niet naar Gent oprukken (CRUYPLANTS, o.c., I, p. 200).

(28 junij 1792)

- fol. 85 - Op den 28 junij heeft men alhier binnen Brugge de sekere tijdingen ontfangen dat het Fransche leger tot ontrent twee uren langs den weg leijdende naer Gend afgeweken zijn, dog in den voordere aftogt door de keijzerlijcke troupen van alle zijden, niet zonder groot verlies, van weerkanten verhindert worden, de kanonaden op verscheijde daegen en nagten zoo overgroot zijnde, dat dezelve tot binnen deze stadt Brugge gehoort worden, dus zullen korte daegen leeren wat er van dit alles zal geworden. Ondertusschen weet men nu seker dat aen de generaels van het Fransche leger door de landtsvergaederinge van Parijs de volmagt gegeven is om langs alle zijden het Neerlandt te veroveren, die nogtans door eenen brief des konings van Vranrijk andere orders hadden ontfangen, om het Neerland te verlaeten en naer Rijssel af te sakken, welke tot Parijs ontdekt zijnde, is den koning door eene overmagt van geattroppeerde troupen van gepeupel zoo mans als vrouwen overweldigt in zijn paleijs en te voorschijn gekomen zijnde inhabiel verklaert en eene roode mutse op 't hooft gestelt geworden. Nu verwagt men met ongedult welke den uijtslag van alle dese saeken van 't grootste belang zal wesen. (LII gaset van den 28 junij, etc.).

[p. 141]

(29 en 30 junij 1792)

- fol. 86 - In den nagt tusschen den 29 en 30 junij is er op eene hofstede op de parochie van St.-Pieters begaen eene swaere diefte met braeke, waer de persoonen van den huijse naer de plaetse in eene herberg om hun te verlustigen gegaen waeren, wanneer hun huijs opgebroken is en daeruijt ontweert, behalvens verscheijde effecten, tot eene somme van tweehondert pond wisselgelde, zijnde door de dieven al hetgone zij niet konden medenemen in stukken geslaegen, die mogelijks verbittert waeren dat hun buijt te kleen was en de somme van 600 pond groote niet konden ontdekken, die zij wisten aldaer ontfangen te zijn, die wegens d'ongeruste tijden mogelijks versteken lag en door hun niet is konnen ontdekt worden.

(30 junij 1792)

Op den 30 junij in den morgen is alhier in allerhaest eene estafette aengekomen met de aengenaeme tijdinge dat de stadt Kortrijk door het Fransch leger is ontruijmt en dat hetzelve verselt door de Brabansche vlugtelingen naer Rijssel is voortgetrokken, naerdat de stadt Meenen ook door de Fransche ontruijmt was. In hunne aftogt verneemt men veele grouweldaeden, tegenstrijdig aen alle krijgswetten begaen te zijn, dog welke nog met geene seker waerheijd verbreijt worden. Nauwelijks was het Fransch leger opgebroken of de keijserlijcke troupen hebben weder de stadt Kortrijk in besit genomen, uijt welke men nu alhier veel geruster wordt dat Vlaender niet verder zal overvallen worden.