Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[p. 54]

[Oktober]

(2 october 1791)

Op den 2 october, feestdag van de H. Engelenbewaerders en van O.L.V. van den Roosencrans, was in de kercke van O.L.V. in 't midden der kercke geplaest den gewonen autaer, teenemael schoon nieuw geschildert die aldaer nu sedert de suppressie der confrerijen niet heeft gestelt geweest in de kercke der eerw. paters Predikheeren nogtans uijt welke hedennaermiddag de processie omgedregen is en is tot nog toe den gewonen autaer in 't midden der kercke niet gestelt maer alleen het beelt van O.L.V. en menige keerssen hoewel nu zoo in d'een als d'andere kercke de confrerijen met allen luijster herstelt zijn.

(3 october 1791)

- fol. 114 - Op den 3 october verneemt men dat er tot Doornijk, Kortrijk en omliggende plaetsen sedert eenigen tijdt eene zeer gevaerlijcke siekte heerscht die eer men de grond der zelve heeft konnen ontdekken menige persoonen heeft nae 't graf gesleept; de doctoors alle hunne middelen van konst uijtgeput hebbende, hebben eijndelinge aen eene vrouw versogt van haeren man daeraf overleden te mogen opereren. Zulks toegestaen en volbragt zijnde; hebben zij in de maege van den man gevonden duijsenden kleene wormkers die alles verteeren. Dese wormkens hebben sij geleijt in verscheijde dranken als melk, asijn, olije, etc., om te zien of sij daeraf zouden creveeren, dog vrugteloos totdat zij die geleijt hebben in 't sop der sideroenen waerdoor dezelve alle seffens gecreveert zijn. Zedert wordt aen de sieke de cideroenen ingegeven die van die sikte aengetast worden, zoo men verneemt met den besten uijtval en dat meest alle lijders door dien middel nu het gevaer ontkomen en kortswillig genesen worden waerdoor nu de cideroenen op een hoogen prijs zijn. (LXXVXI gaset 3 october, etc.).

(5 october 1791)

Op den 5 october vernam men 's morgens dat de zoogenaemde wagjeviers of nagtroepers geduerende desen nagt tusschen een en twee uren op den trap van het godtshuijs van St.-Juliaen in de Bouvrijstraete hebben gevonden een nieuwgeboren kindeken schoon in luijweren en doeken opgedaen, die daeraf seffens rapport aen den heer borgmeester gemakt hebben en 't welk op heden het H. Doopsel ontfangen hebbende in 't vondelingshuijs is besteet geworden.

(6 october 1791)

- fol. 115 - Op den 6 october is bij orders van d'heeren van 't magistraet bij hallegebode en trommelinge afgekondigt de volgende ordonantie⁽¹⁵⁰⁾: dat den Heere ende Wet klagten bekomen hebben van sr. Ghuijse als aengestelden ontfanger van de contributie wanneer dezelve in voegen was⁽¹⁵¹⁾, dat er verscheijde persoonen deser stadt onder verscheijde voorwensels weijgeren hunnen agterstel te betaelen, gelijk ook den stuijvers van 't quitantierecht, waerom den Heere ende Wet aen eenider, zoo geestelijcke als weijreltiijcke, ordoneeren van dese hunne agterstellen en quitantierecht daertoe aensogt wordende seffens te betaelen op pene van parate executie en van verderen tegenstant faitelijk aengehouden te worden totdat hun aendeel zal betaelt zijn; dat het betaelen van desen agterstel der contributie die nu teenemael gecesseert is tot nog toe door veele niet betaelt is, is geweest uijt oorsaek van de revolutie wanneer elk meijnde dat hij meester was en onder verscheijde voorwensels veele geweijgert hebben contributie te betaelen die nu willen sij aen geene affronten subject zijn seffens door elk zal moeten betaelt worden.

(150) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 229.

(151) Wordt hier dezelfde persoon bedoeld als op f. 111? Ghuyse was reeds ontvanger in 1789. In 1788 is hij assistent van de ontvanger van het officie van de rechten op wijn en brandewijn (Zie MV. 1788, f. 103 en MV. 1789, f. 458).

[p. 55]

Heden verscheen in 't licht: ‘De Fransche constitutie door de landtsvergaederinge aen den koning overgegeven den 3 september 1791, etc.’, welke versaemeling N. kan gesien worden. Nu ziet men als in een klaer daglicht alle de artikelen der Fransche staetsomwenteline welke zooveele onheijlen veroorsakt heeft en op welke verscheijde bemerkingen te maeken, etc. (LXXX gaset 6 october, etc.).

(7 october 1791)

- fol. 116 - Op den 7 october in den naermiddag is langs de Cruijspoorte ingekomen, en die aldaer door den heelen état-major van onse besettinge afgewagt en tot in 't Hof van Commercie⁽¹⁵²⁾ tevoet vergeleijt wiert, eenen keijzerlijcken en koninglijcken generael welken alhier binnen Brugge zal blijven woonen en als commandant van de stadt zal zijn zullende tot'er tijdt dat hij een huijs zal afgehuert hebben in 't Hof van Commercie blijven logeeren, 14 waegens met knegten en bagasekorts agter den generael ook langs die poort inkomende. Eerstdaegs zegt men zullen de troupen over welke desen generael het bevel voert binnen Brugge in besitting aenkomen die uijt het Luijksche naer de Nederlanden vertransporteert worden.

(152) In de St.-Jakobsstraat, het tegenwoordige hotel Navarra: zie MV. 1790, f. 388, n. 331. Was in 1715 door de Kamer van Koophandel als corporatiehuis en hotel ingericht: Kamer van Koophandel te Brugge. Oorsprong, ontstaan en oprichting, Brugge, 1967, p. 22. In 1781 heeft ook Jozef II er gelogeerd: A. SCHOUTEET, Ghedinckboeck van M.F. Allaert. Brugse kroniek over 1713-1787, Brugge, 1953, p. 50.

(10 october 1791)

Op den 10 october zijn tegens den avont langs de Cruijspoorte ingekomen eenige oversten van de troupen, gelijk ook verscheijde waegens met bagase, die geduerende dese weke verwagt worden, dezelve zal bestaen in een corps jaegers welkers monture zeer schoon is, hebbende groene casakken en vesten, omset met root, een langen rooden brouk, korte leersen en een ronde hooge mutse met pluijmen, op hun zijde een langen sable draegende zoodat men in lange jaeren binnen Brugge diergelijke monture van de k. en k. troupen niet gesien heeft waerom dees oversten van groot en Meen als iets wonders besien worden. Zoo men verneemt heeft er saterdagnaermiddag binnen Brussel een overgroot verschil geweest tusschen twee differente regementen k. en k. troupen die hantgemeen geworden zijn en van beijde zijden niet alleen vele gekwest maer zelfs zoo nu de spraeke is veele zijn gedoodt geworden eer dat het gevegt is konnen gestilt worden. (LXXXI gaset van den 10 october, etc.).

(11 october 1791)

- fol. 117 - Op den 11 october in den naermiddag zijn van de Mart tevoet langs den calsijdeweg naer de stadt Oostende vertrokken vier batalions k. en k. voetvolk welke alhier sedert hunne aenkomst op 't eijnde der revolutie in de casernen op de Lange Reije en [in] 24 huijsen⁽¹⁵³⁾ hadden geïnkwartiert geweest, van dezelve bevinden hun nu nog 4 batalions in de caserne der Poermolen die aldaer tot naedere orders zullen in garnisoen verblijven. Tegens den avond zijn tevoet uijt Gend langs de Smede-, Cruijs- en Catalinepoorte met menige bagasewaegens aengekomen drij batalions k. en k. jaegers bestaende in circa 500 mannen in dezelve monture als de aengekomen oversten hiervooren vermelt. Dese zijn seffens vertrokken naer de casernen vermelt uijt welke de voorige waeren vertrokken om aldaer in garnisoen te verblijven. Morgen of overmorgen zegt men zullen dese van nog ontrent gelijk getal mannen in Brugge in garnisoen vermeerdert en gevolgt worden.

(153) ‘24 huizen’ is een aldus genaamde kazerne in de Snaggaardstraat (Quelques renseignements sur les propriétés de la ville de Bruges, fournis par le receveur communal, en conformité de la lettre du collège échevinal du 21 Janvier 1856, in: Bulletin communal de la ville de Bruges, VIII (1855-56), p. 502). Met de kazerne langs de Lange Rei is naar alle waarschijnlijkheid het gewezen klooster Sarepta bedoeld.

(14 october 1791)

Op den 14 october wiert aen eenen der soldaeten van onse nieuw aengekomen besetting in de caserne langs de Lange Reije 50 stokslaegen gegeven om het stelen

[p. 56]

van een pak papier in een winckel in de Langestraete waer den eijgenaer moest bijstaen totdat de executie volbragt was, waernae hem zijn goedt gerestitueert wiert. Op deze soldaeten die in het Luijksche op den boer gelegen hebben en aldaer het stelen en rooven gewoon zijn, zal er nauwkuerige reflectie genomen worden. Gisteren in den avont is op den zelven voet als hiervooren vermelt het resteerende deel der zelve besettinge binnen Brugge aengekomen. (LXXXI[I]gaset van de 14 october, etc.).

(15 october 1791)

- fol. 118 - Op den 15 october is de militaire van onse nieuwe besetting voor d'eerste mael in d'hoofdwagt en aen de poorten gestelt, welke over ander daeg door de voorige zullen vervangen worden.

's Avons in 't slaen van de retraite wordt eene schoone krijgsmusik onderhouden, de groene en de witte zoo men die naemt gaen rondt de Mart elk op verscheijde krijgsmusik schoon speelende, t'eijnden welke zij voor d'hooftwagt nog eenige liedekens speelen waerdoor alle daegen menige persoonen op de Mart zijn om die nieuwigheijd te zien.

Weijnige daegen passeeren der zonder dat er van de soldaeten van onse nieuwe besetting of door de wissen loopen of stokslaegen ontfangen, zoo voor het begaen van dieften, het taxeeren der borgers en andere faitelijkheden, want deze in het Luijksche gewoon geweest hebbende op den boer te liggen, het stelen zeer gewoon en hierom de grootste maetregelen moeten gebruijkt worden om dese hunne pligten te doen onderhouden opdat den borger zoude konnen gerust zijn.

Heden (heden) verscheen in 't licht: ‘Protest van de stadt Gend tegen de betaelinge der schulden, etc.’ ook ‘Commissie crimineel met aenslag van goede, verleent in den Raede van Vlaenderen den 3 october 1791, etc.’, welke sub N. konnen gesien worden en uijt welk laeste stuk men zien kan op hoedaen[i]ge wijse den lijkdienst tot Rousselaere, van welke hiervooren fol. [110] gehandelt hebben, is gehouden geworden.

(17 october 1791)

- fol. 119 - Op den 17 october verneemt men uijt Oostende zeer onaengenaeme tijdingen van verregaende beroerten die gisterennaermiddag aldaer zijn voorgevallen; het grouw opgestookt door de zoogenaemde fijgen ten tijde der revolutie hebben wederom doen vastnemen de heeren Rickx en Bedet (broeder van den pater Predikheer deser stadt die vóór de revolutie zoo menige devoiren gedaen heeft), twee bekende patriotten, en die in 't overgaen van 't land onder de gehoor(h)[z]aemheijd van Z.M. den keijzer en koning hetzelve hebben moeten lijden. Dese heeft men wederom zeer mishandelt, in den strontwaegen rondtgevoert met drek en vuijligheijd zoodaenig besmeten en besmuert dat zij onkennelijk waeren, hunne woede is dan gevallen op hunne huijsen waer zij alle de glaese vensters ingesmeten en zeer beschaedigt hebben. Over alle dit wordt den heer fiscal eerstdaegs in Oostende verwagt om den heelen handel te imformeeren en de pligtige te straffen, want zoo hiervoor geen exempels gebueren, zal het nog lang aenlopen eer de eensgesintheijd als vóór desen zal heerschen die nogtans zoo noodig is en die alom zoo nauw bevolen wordt als blijkt uijt een herderlijcken brief van den bisschop van Antwerpen, etc., welcke sub N. kan gesien worden. (LXXXIII gaset van 17 october, etc.).

[p. 57]

(20 october 1791)

Op den 20 october verscheen in 't licht: ‘Tweede protest der stadt Gend tegen de betaelinge der schulden, etc.’, sub N. te zien en uijt welke blijkt welke devoiren dat er aengewent worden om de schulden die geduerende de revolutie gemakt zijn af te schudden van den hals van het arm gemeente die daerin minst pligtig is en met duijzenden argelistigheijden is omgeleijt geworden. (L)XXIV gaset van 20 october, etc.).

(21 october 1791)

- fol. 120 - Op den 21 october is van 't Stadthuijs afgekondigt en geaffixeert de volgende advertentie⁽¹⁵⁴⁾: dat de redenen die den Heere ende Wet gemouveert hebben van aen de grootbierbrouwers te consenteeren van hunne bieren hooger dan een pond agt schellingen uijt te leveren komen te cesseren, ende dat gevolgentlijk het publik verwittigt wordt dat van nu voorts aen alle grootbierbrouwers geïnterdiceert is geworden van de groote bieren aen hoogeren prijs dan een pond agt uijt te leveren op de boete van 100 guldens par tonne die zij voor elcke contraventie zullen incureeren, zijnde copije deser aen alle dezelve grootbierbrouwers toegesonden en geordoneert dese ter onderrichting van 't publijk op de gewonelijcke plaetsen geaffixeert te worden.

(154) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 229.

(22 october 1791)

Op den 22 october verneemt men uijt Oostende dat de verregaende beroerten aldaer beginnen op te houden sedert d'aenkomste van den heer fiscal die de belhamers zoo men zegt zal doen straffen en de militaire alom de wagt houden en langs alle zijden patroulliën doen. Onder de menige boosaerdigheden die besonder de ontaerde visschers daer hebben aengeregt, is geene der minste dat zij den soon van den heer balieu zoodaenig hebben aengerant dat hij in 't grootste gevaer van sterven is; sij hebben hem niet alleen menige doodelijcke slaegen en stooten toegebragt maer met bondels brandende stroij het hair van zijn hooft en wijnbrouwen - fol. 121 - afgeschopert en menige andere ongehoorde baldaedigheden gepleegt. Uijt Gend verneemt men dat eenen man gekleet met een patriotique vesten en brouk eene der poorten van die stadt inkomende door de militaire wagt seffens is doodtgeschoten en dat hij door dezelve zonder ander onderzoek is begraeven geworden. Of desen ongeluckigen zulks met zijnen wille of onnoosel gedaen heeft, weet niemant, zijnde genoeg dat hij ingevolgen de keijserlijcke bevelen siet de voorige gasette met de patriotique teekens heeft derven de stadt inkomen, jae dit order is in Gend zoo strikt dat men er geen geele of roode brouken of vesten meer durft draegen uijt vreese van affronten te lijden, daer nogtans nog geen jaer geleden de patrioticque kleederen algemeen waeren. Uijt Antwerpen verneemt men dat eenen borger aldaer eenen soldaet met zijnen stok heet doodtgeslaegen die van onder met loot beslegen was, omdat hij van den zelven aengesproken wiert, dog dat hij het zeffens door de vlugt ontkomen is. Uijt alle dees voorvallen siet men dat er nog geen volkomen rust heescht waeraen men zig met het eijndigen der troubels verwagt heeft, want hoe kan de rust herstelt zijn zoolang het volk zelve langs alle zijden dezelve door oneenigheden dezelve ter neder brengt.

(23 october 1791)

- fol. 122 - Op den 23 october in den naermiddag was het collegie vergaedert wegens den volgenden voorval gisteren naermiddag binnen Brugge voorgevallen: ontrent het huijs van sr. Cools bij St.-Salvators, meester-timmerman, hadden eenige jongers naer de soldaeten steenen geworpen welke meijnende dezelve uijt

[p. 58]

den timmermanswinckel te komen daer groot disorder makten en eenen der knegten mede naer d'hooftwagt sleepten, ten allen gelucke waeren daer ontrent geweest verscheijde prueven die de zaek ten voordeele van den knegt en baes contrarie probeerden en zeijden dat het jongers geweest hadden die weggeloopen waeren, niettegenstaende welcke den knegt daer is moeten blijven sitten totdat de heele saek door de prueven door 't collegie is onderhoort geworden waernaer hij geslaekt is geworden.

Geene daegen passeeren der of daer vallen troubels door de laest nieuw aengekomen besetting voor, zoo door hun stelen als aenranden van persoonen die ook veele door de jongers veroorsakt worden mits sij wegens hunne kleedinge die de jongers niet gewoon zijn hun naegeropen worden: ‘Paepegaeij hoe laet is 't, Blankkenbergenaer, biervoerder’⁽¹⁵⁵⁾, en meer andere termen die hun kleeding niet ongelijk is en welke door de soldaeten die zulks verstaen zeer qualijk genomen wordt.

(155) Het eerste lid van deze uitroep is de eerste regel van een door geboren Bruggelingen nog bekend kindervers. Papegaai en biervoerder kunnen hier genoemd zijn wegens hun speciale tooi resp. kostuum. Misschien is dit ook het geval voor de Blankenbergenaar als visser of visverkoper. Het vermelde kindervers luidt als volgt:

Papegooi hoe boat is 'tol,
tienenolf,
de klokke up je bolg,
wat ejje vandenoenen g'eten,
petatten met erreweten,
kom moar ut jen stol.

(24 october 1791)

- fol. 123 - Op den 24 oktober waeren verscheijde ambagten en neeringen saemengeropen op hunne respective vergaederplaetsen tot het geven van hunne stemme over een project door de Kamer van Commercie en door de vrije neeringe van de schippers geprojecteert, wegens eene representatie aen Z.M. den keijser ende koning te doen tot het bekomen [van] verscheijde voordeelen voor den koophandel, als onder andere eene spoediger ontlossinge der koopvaerdijeschepen en 't versoek van de porte franc van den Kom⁽¹⁵⁶⁾, als Oostende is. Door het meesten deel is het laeste voorstel afgekuert omdieswille dat men voorsiet dat het porte franc van den Com in plaets van voordeel niet dan naedeel door de menige venditiën en anders voor veele ambaegten en neeringen zoud konnen toebrengen, dus weet men niet of hetzelve aen Z.M. zal vertoont worden of niet.

Heden om 11 uren heeft in de kercke van de eerw. paters Predikheeren zijnen halven jubilé van een 25-jaerige professie geviert, den eerw. pater Maréchal van Leffinge onder het afsingen voor den zelven een pligtige misse waer alle zijne vrienden en bekende tegenwoordig waeren. T'eijnden welke voor meer dan 100 persoonen in den refter een schoon trectement opgeregt was, welke ook ten desen eijnde met verscheijde versieringen schoon verciert was. (LXX(I)V gaset van den 24 oktober, etc.).

(156) Oostende was in 1781 door Jozef II tot vrijhaven uitgeroepen. Dit betekende dat geen rechten moesten betaald worden op goederen die te Oostende werden opgeslagen. Alleen op de waren die uit Oostende in de richting van het binnenland werden vervoerd, hief men tollen. De Brugse kooplui betwistten Oostende dit zeer aanzienlijk voordeel en eisten van Jozef II bepaalde compensaties. (zie VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 16-39 en p. 138-141).

(27 october 1791)

- fol. 124 - Op den 27 oktober is van 't Stadthuijs afgekondigt en bij hallegebode en trommelinge geaffixeert eene wijtloopige ordonantie⁽¹⁵⁷⁾, behelsende dat het collegie van schepenen vanwegens Z.M. den keijser ende koning geordoneert is geworden van nauwkuerig te waeken op alle vremde persoonen die hun binnen de stadt zouden bestaen te placeren tot voo[r]kominge van alle disorders die daeruijt zouden konnen resulteeren, waerom door den Heere ende Wet geordoneert wordt te observeeren de volgende artikelen: dat logisthoudende persoonen, van wat staet of conditie zij zouden mogen wesen, gehouden zijn binnen drij daegen naer de publicatie deser aen hunnen respectiven wijkmeester of substitut over te geven eene lijste van alle de vremde persoonen die zij in hunne huijsen, kaemers, kelders of solders ophouden of logieren waermede zijn hun genieren en den kost krijgen op [p]eene van te vervallen in eene boete van 6 guldens voor ider persoon die zij zullen versweegen hebben. Dese lijsten zullen binnen de agt [daegen] moeten

(157) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 231; reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, 19 okt. 1791, reg. 36, nr. 153.

[p. 59]

worden overgegeven worden aen de hooftman van elk sesdendeel opdat door het collegie zoude konnen inspectie genomen worden nopende het gedrag van alle dezelve persoonen. Wordende alle wijkmeesters versogt en niet min belast van in hunne wijken te doen onderhouden de ordonantie van den 27 junij 1776, nopende de publike bedelaerije en dezelve in alle deelen te doen observeeren. (LXXXVI gaset van den 27 oktober, etc.).

(29 october 1791)

- fol. 125 - Op den 29 oktober is van 't Stadthuijs bij hallegebode en trommelinge afgekondigt de volgende ordonantie⁽¹⁵⁸⁾ dat den Heere ende Wet der stadt Brugge ondervinden dat niettegenstaende de voorige politique ordonantiën verscheijde persoonen zoo koetsiers als andere bestaen op eene onbehoorlijcke wijze door de stadt en ten inkomen de stadtspoorten te rijden, uijt welke menige ongelucken konnen resulteeren en om waer in te voorsien den Heere ende Wet ordoneert aen eenider, wie het wesen mag, zoo binnen de stadt als ten inkomen de stadtspoorten anders dan op den gewonen stap te rijden en ten in- of uijtkomen de poorten der stadt met peerden of waegens te blijven staen, door de militaire of andere wagten zulks geordoneert wordende, op pene van elke contraventie eene boete van 60 pond parasijse te incureren, en alzoo den Heere ende Wet ook ondervint dat niettegenstaende de voorige politique ordonantiën veele jongers bestaen langs de straeten met steenen te werpen en op de publicke wegen met den kaetsbal te speelen waerdoor hoewel ten meerderen deele uijt onbedagtheijd en speelsugt gedaen, de huijzen of vensters beschaedigt worden en de voorbijgangers in hunnen gang gestoort ofte beledigt worden uijt welke menigmaele disorders of disputen veroorsakt worden, zoowel - fol. 126 - tusschen den borger als militaire (zoo nog onlangs is geschiet waeruijt wordt verstaen het voorgevallen, hiervooren fol. [122] vermelt, en over welke faitelijkheijd vier soldaeten die den timmermansknegt hebben met gewelt naer d'hooftwagt beweegt sedert twee daegen elk vier toeren door de wissen hebben moeten loopen), om alle welke te voorkomen den Heere ende Wet ordoneert dat voortaen geene jongers met steenen of andere materialen langs de straeten vermogen te smijten of op de publicke wegen of marten met den kaetsbal speelen, zulks alleen op de stadtsvesten toegelaeten zijnde, op de boete van 2 pond pararijse voor elcke contraventie, zullende de ouders en voogden die boete voor hunne kinderen moeten instaen en die niet in staet zijnde seffens te betaelen arbitrairelijk gestraft worden. Ordoneerende aen alle degone der stadt in eede zijnde op d'uijtvoering deser naukuerig te waeken, de ingesetene seffens calangeerende en de vremde te apparendeeren met seffens van de faitelijkheijd rappart gemakt worde.

(158) Zie SAB., Hallegeboden, 1786-1793, f. 231v.

(31 october 1791)

Op den 31 oktober is Z.E. den heer generael van onse tegenwoordige besetting die nu in een schoon huijs op den Dijver gehuijsvest is, 's morgens met de barge naer Oostende vertrokken om aldaer den heelen handel der faitelijkheden, hiervooren - fol. 127 - vermelt fol. [119] waer door den generael alles nauwkuerig zal naegesien worden en waer men verneemt alles tamelijk gerust te zijn sedert dat er aen de militaire bevel gegeven is om in geval van nood gewelt door gewelt te keeren, ten desen eijnde door alle de wijken der stadt dag en nagt sterke patrouilliën te onderhouden.

Heden verscheen in 't licht: ‘Resultat der nieuwe colatie der stadt Gend overgebragt aen den heer hoogbaliu, etc.’, sub. N. te sien, etc. (LXXXVII gaset van den 31 oktober, etc.).