Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[p. 60]

[November]

(3 november 1791)

Op den 3 november verneemt men uijt Gend, dog zonder vasten grondt van waerheijd en zonder dat men weet om welke oorsaek, dat er vier van de aensienlijkste heeren van die stadt, prise de corps t'hunnen laste van wegens Z.M. den keijser ende koning is uitgegeven geduerende de revolutie de grootste patriotten geweest hebbende. Dezelve worden reets genoemt te weten den heer Velain, hoogbalieu, den heer De Bast en Rouaert en...⁽¹⁵⁹⁾, d'egtheijd van welke men haest zal vernemen is 't eventwel seker dat den knegt van den heer De Deurwaerder, raedtpensionaris deser stadt⁽¹⁶⁰⁾, vlugtig is, omdat hij over eenige daegen in d'herberg Den Landtsman op d'Eijermart zijnde, geseijt heeft dat de Fransche de 40000 mannen die men zeijde nae de Nederlanden af te sakken haest zullen te koelen leggen en andere schimredenen, etc.

Heden verscheen in 't licht ‘Vonnis gegeven in den souverainen raedt van Brabant, den substitut generael De Leenheer, etc.’, sub N. te zien. (LXXXVIII gaset van 3 november, etc.). Schieting tot Aerzeele den 13 november, etc.

(159) Het gaat om burggraaf Philippe Mathieu Vilain XIV (1753-1810), hoogbaljuw van Gent van 1778 tot 1794 (F. VAN KALKEN, art. Vilain XIIII (Philippe-Louis-Marie-Ghislain), in: Biographie Nationale, XXVI (1936-1938), kol. 749), Jos. François de Bast, een handelaar die net als verschillende leden van zijn familie, een aantal politieke functies bekleed had (zie MV. 1790, n. 217), en Jean Ferdinand Rohaert, advokaat, raadspensionaris van de Keure; één van de topambten in het Gentse stadsbestuur, en tijdens de Brabantse Omwenteling pensionaris van de Staten van Vlaanderen (H. BALTHAZAR, Het sociaal-politiek wisselingsproces op het einde van de 18de eeuw. Casus: de Gentse Collatie, instrument van politieke doorbraak, in: Handelingen van de Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, N.R. XXV (1971), p. 41).

(160) Zie MV. 1790, n. 301.

(5 november 1791)

- fol. 128 - Op den 5 november is bij condemnatie crimineel voor 't Landthuijs van den Vrijen op een schavot met de galge daervoor geplant en het strop over den haels geslaegen met roeden gegeesselt Pieter Muelemeester⁽¹⁶¹⁾, geboortig en lest gewoont hebbende tot Zilleghem, oudt 21 jaeren, jongman en boereknegt van stijle, ontfangende 90 slaegen en voor 10 jaeren tot Provencial Corre[c]tiehuijs van Gend verwesen zijnde. Omdieswille dat hij verscheijde zijner meesters, zoo in gelt als effecten, op zeer argelistige wijsen heeft weten te bestelen en omdat hij onder ander begaene dieften ledendt circa twee maenden op de parochie van Loppem eene diefte met verscheijde braeken begaen heeft, ontweert hebbende ontrent dertig kroonen in specie en andere effecten, dusdaenig dat hij genoegsaem de galge verdient heeft en zoo om zijne jongheijd en voorspraek als om zijne onnooselheijd van de galge is vrijgesproken, want nauwelijks de laeste diefte op Loppem begaen hebbende, is hij seffens naer Brugge gekomen en heeft zig niet besittende heel in 't nieuw laeken laeten kleeden en al hetzelve met de ges[t](l)olen kroonen betaelt, door welke zijn diefachtigen handel is ontdekt geworden.

(161) Het betreft hier Joseph Meulemeester, afkomstig uit Zedelgem (verslag van het proces: RAB., Brugse Vrije, nr. 17038: Registre crimineel, f. 109-114).

(7 november 1791)

Op den 7 november ontstont er 's morgens in de Langestraete ontrent de krijgsacademie in 't gesupprimeerde clooster der Chartruezen⁽¹⁶²⁾ een groot disorder tusschen de borgers en eenige soldaeten van onse laest - fol. 129 - aengekomen besettinge op de volgende wijze veroorsakt wordende: eenen boer met hout naer de Mart gereden komende, reed met hetzelve tegens de waegens der militaere die aldaer met hoeij gelaeden stonden. Eenige bonden vielen af en de takken hout sleepten tegen het peert waerdoor het gewelt makte om te vlugten, dog alles zonder foute van den boer, den soldaet die de wagen regeerde vloog hierom seffens om den boer en sloeg hem zoodaenig dat hij door verscheijde wonden als doodt lag. De ontrent wonende gebuers zulks ziende keerden den soldaet van den boer af en gaeven hem ook eenige slaegen. Seffens kwaemen er meer soldaeten en borgers bij en het gevegt wiert tusschen dezelve algemeen, dusdaenig dat het collegie seffens vergaederde en alle maetregelen gelijk ook d'oversten der militaire gebruijkten om de borgers en soldaeten tot bedaeren te brengen, 't welk naer meer dan twee uren geduert te hebben gelukte. Den gekwesten boer in het huijs van eenen chirurgijn gedregen zijnde. (LXXXIX gaset van den 7 november, etc.).

(162) School voor de kinderen van militairen: zie MV. 1790, f. 183, n. 122.

[p. 61]

(10 november 1791)

Op den 10 november ontfingen eenige soldaeten, overtuijgt van onregtveerdig de borgers aengevallen te hebben, eenige 25 en andere 50 stokslaegen, alle de borgers ook den krijgsradt en collegie onderhoort zijnde.

Heden verscheen in 't licht: ‘Handelinge in den geheijmen raedt van onsen Alderheijligsten heer Pius de VI, paus, etc.’, sub N. te zien en op welke verscheijde bemerkingen niettegenstaende d'aenneming der constitutie door den koning op den staet van Vranrijk te maeken. (XC gaset 10 november, etc.).

(12 november 1791)

- fol. 130 - Op den 12 november is van 't Stadthuijs afgekondigt de volgende advertentie⁽¹⁶³⁾: dat op het vertoog gedaen bij requeste in dato den 8 november 1791 aen het collegie van schepenen van Brugge, door Francies Maurus en consorten, pagters van stadtsmalderije en fortificatierecht, hoe verscheijde persoonen, besonder de gewesen geassocieerde van den voorigen pagt onbedagtelijk voorgeven dat de ordonantiën en statuten op den zelven pagt in vroegere tijden geëmaneert zijn komen te onderblijven en niet meer in voegen zijn, zoo is 't dat den Heere ende Wet aen dese en alle andere verwittigt dat alle de ordonantiën en statuten op dit stuk geëmaneert nog in alle deelen in voegen zijn (alle dezelve in 't placaet met de daeten der publicatie geaffixeert zijnde), naer welke eenider zig in 't toekomende zal gehouden zijn te reguleeren. Ordoneerende verders den Heere ende Wet aen alle degone hun genierende met blomme, terwe of rogge meer te verkoopen, telkens een schriftelijk biliet af te haelen op hun naem alleen ende niet op degone van eenen tweeden of derden, op pene van voor elcke reijse te vervallen in eene amende van 30 pond parasise, gelijk ook ten elken reijze zij de voormelde ordonantiën zullen overtreed hebben.

(163) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 232v^o.

(14 november 1791)

- fol. 131 - Op den 14 november begonst men in de ronde op den Hallenthooren boven het beelt van O.L.V. te vergulden en herschilderen het groot k. en k. waepen, den schilder in eene mande opgetrokken en tot beschudding van den windt daervoor zeijlen gespannen zijnde. Zijnde nu ontrent twee jaeren dat k. en k. waepen op eene zoo veragtelijcke wijze was uijtgeschildert, zoo men in 't voorig deel fol. 56 op den 20 november 1789 zien kan.

Om seven uren van desen avond tot negen uren speelde het carilion zeer konstig op den Hallenthoren, wegens den aenstaenden feestdag van Z.M. den keijser ende koning die op morgen met alle pligtigheijd zal geviert worden. (XCI van den november, etc.). Fransch bericht uijt Duijnkercke wegens het vermeerden der post, etc.

(15 november 1791)

Op den 15 november, feestdag van de H. Leopoldus, en vervolgens naemdag van onsen doorluchten en vredelievenden keijser Leopoldus den II, begonst 's morgens om 9 tot 1 uren het carilion zeer konstig op den thoren te speelen. Om thien uren verscheen op de Mart een uijtgelesen batalion van onse besettinge in de waepens (op de Mart), die hun op den Burg begaeven en alle de overige soldaeten onser besetting zonder waepens in de cathedraele kercke van St.-Donaes. Om 11 uren verscheen - fol. 132 - in den choor der zelve kercke Z.E. den generael alhier woonachtig, den heelen etat-major onser besetting en eenige voornaeme princen alhier voor eenige daegen aengekomen, die hun alle op schoon stoelen in

[p. 62]

't midden van den choor plaetsten. Ook de agtbaere edele heeren onser magistraeten op beijde zijden van den choor. Seffens wiert door onsen eerw. heer bisschop de pligtige pontificaele misse afgesongen in volle musik, gevolgt door den Te Deum Laudamus onder het luijden van alle de klokken en geven van eene drijvaudige salvo uijt de musquetterije op den Burg. Geduerende desen naermiddag saeg men alom ter gelegentheijd deser feest en zonder voorafgaende ordonantie, veele preparatiën maeken tot eene luijsterlijcke illuminatie welke 's avons om 7 uren onder een herhaelende gespel van 't carilion tot den 12 uren begonst. Het Stadthuijs, het Vrije, de Halle en alle groote huijzen wierden konstig geïllumineert, welke door het meeste deel der borgers gevolgt wiert, zonder daertoe aensogt te zijn en welke illuminatie algemeen zoude hebben geweest zoo zulks versogt of geordoneert geweest hadde, temeer omdat het verbodt van niet te mogen vieren, siet fol. [94], nog niet - fol. 133 - is ingetrokken en dus veele borgers niet wisten wat zij zouden doen of laeten. Door de neeringe van de schippers wiert er groote eerebewijsingen betoont: voor hunne capelle, langs de Lange Reije⁽¹⁶⁴⁾, waeren geleijt verscheijde billanderschepen bespannen met honderden vlaggen, menige piramijden met lanteerenkens en andere schoone verbeeldingen op welke onophoudelijk verscheijde canons gelosbrant en geduerende den heelen avond door de speellieden der groene militaire schoon gespeelt wiert. Voor de capelle stonden ook drij piramiden met verscheijde pektonnen gelijk er ook langs de heelen Lange Reij(z)e gestelt en meest alle de huijsen aldaer schoon geïllumineert waeren. Aen den Com hadden de heeren maekelaers eene drijkante piramijde met meer dan 1000 pekschotelkens laeten oprechten en veel pektonnen en illuminatiën laeten ontsteken en de Compoorte geduerende den dag met veele versieringen verciert, boven dezelve in groote letteren gestelt zijnde: ‘Vive Leopold, protecteur du commerce’, door alle welke men besonder langs den kant van de Lange Reije in lang geen aengenaemer verbeeldingen en illum[in]atiën gesien heeft, die geduerende den heelen avond door het hemelwaers senden van duijzenden vuurpijlen verselt wiert, dus vruegdefeest zonder het voorvallen van disorders geëijndigt wordende. Bemerkingen te maeken van de troubels van over twee jaeren voorgevallen, etc.

(164) De schipperskapel is in feite gelegen langs de Potterierei. Cfr. A. VANDEWALLE, Schippers, scheepsbouwers en havenarbeiders, in: VERMEERSCH (red.), Brugge en de Zee, p. 106-107.

(17 november 1791)

- fol. 134 - Op den 17 november vertrokken 's morgen met de barge van Oostende verscheijde persoonen zoo mans als vrouwen naer Oostende, welke alhier sedert eenige daegen waeren gevlugt, gekomen uijt dezelve stadt, op het verbreijt gerugt dat op den naemdag van den keijser wederom in den strontwaegen zouden rondgevoert geworden alle de patriotten deser stadt, waerom de gevlugte nu welgemoed naer huijs trekken op 't vernemen der volgende maeren: dat de onbeschofde visschers en ander grouw op den naemdag van den keijser van de voorige genaemde vijgen bier, geldt en vleesch ontfangen hebben om die faitelijkheden te bedrijven, dat er den strontwaegen reets voor d'huijsen van de gebleven patriotten gestaen heeft, dog dat den commandant der militaire besetting aldaer seffens door de heele stadt stercke patrouilliën heeft [laten] doen, onder verdreijginge dat den gonen die de minste disorders zoud plegen zonder ontsag zoud dootgeschoten geweest. Zulks was van die uijtwerking, dat, hoe onbeschaeft de visschers ook zijn mogen, niets het minste meer hebben durven begaen en de patriotten en hunne huijsen gerust gelaeten zijn. Door dit voorbeelt hoopt men nu zoo in Oostende al[s] elders de rust volkomen te zullen herstelt sien die just op heden twee jaeren geleden, ziet voorig deel fol. [35], binnen Brugge op eene zoo ongeluckige wijze onderbroken wiert. Naerder omstandigheden te melden, etc. (XCII gaset van den 17 november, etc.).

[p. 63]

- fol. 135 - (Vervolg van Oostende). Door naedere maeren heeft men nu de heele omstandigheijd vernomen: daegs voor het feest van Z.M. den k. en k. was er vanwegens het magistraet afgekondigt dat alle openbaere vruegdebedrijven verboden waeren, dat er geene hoegenaemde waegens of karren geduerende den heelen dag vermogten te rijden, dat niemant geattroppeert langs de straeten zig mogt vertoonen op pene van door de milita[i]re verdreven en in cas van weijgering door 't gewelt der waepens of gedoodt of verdreven te worden. Des niettegenstaende hadden de fijgen aen Stadthuijs een pasquille laeten aenplakken waerin zij meer dan 60 persoonen noemden die het lot der strontkarre moesten ondergaen, met verdreijging zoo sij zouden vlugten dat zij hun bij hunne wederkomst om hals zouden gebragt hebben. Zij hadden ook inderdaed eenen strontwaegen van boudulajou⁽¹⁶⁵⁾ verveerdigt en op den naemdag van den keijser, 25 tonnen bier en eenige geslegen ossen en broot aen de militaire doen uijtdeelen, gelijk zij menige boose visschers en veele van 't grouw hadden belooft zoo sij hunne voornemens zouden hebben uijtgewerkt; dog alles is hun mislukt. De soldaeten in plaets van hunne vermeten voornemens voor te staen, hebben alle saemenrottingen verdreven en de visschers en het grouw hebben hun stil gehouden zoodat dien dag zeer gerust in Oostende is afgelopen en uijt alle welke men hoopt nu ook eene volkomen ruste in die stadt te zullen blijven heersschen.

(165) Houtsoort? van Frans bois du...? Of heeft het iets te maken met ‘bouwd’, vloeibaar mest, beer (DE BO, o.c., p. 175)?

(20 november 1791)

- fol. 136 - Op den 20 november waeren de zeijlen welke voor het keijserlijk en k. waepen op de Mart gespannen waeren van voor hetzelve weggenomen en nu siet men den keijserlijcken aer[en]d in vollen luijster herschildert⁽¹⁶⁶⁾, met het waepen in 't midden welke just heden twee jaeren geleden op een zoo schandige en onbehoo[r]lijcke wijse was uijtgeschildert, zullende ook geduerende dese weke de vier waepens hetzelve staende vergult en herschildert worden. Bemerkinge te maeken zulks just twee jaeren geleden dag op dag voorgevallen te zijn.

(166) Het herschilderen van het keizerlijk wapenschild geschiedde op kosten van zilversmid J. Dethieu in naam van een aantal royalisten (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 282).

(21 november 1791)

Op den 21 november, feestdag van O.L.V. Presentatie, saeg men in de arochiale kercke van St.-Jacobs met allen luijster aldaer de gewone octave vieren en den autaer in 't midden der kerk als voor de suppressie der confrerijen met alle luijster herstelt zijnde⁽¹⁶⁷⁾. Nu is ook die confrerije aldaer volkomentlijk herstelt, gelijk en daer in alle kercken alle de confrerijen herstelt worden. Geduerende de gepasseerde octave van den H. Carolus Borromeus nogtans gisteren in de cathedraele kercke van St.-Donaes geeijndigt en is tot nog als voor de suppressie der confrerijen gedaen wiert nog Beenen autaer in midden der voorkerk gestelt, maer de goddelijcke diensten zijn de H. Sacrament capelle en de loven in den choor gedaen geworden⁽¹⁶⁸⁾. (XCIII gaset van den 21 november).

(167) Van Walleghem vermeldde deze plechtigheden het laatst in 1787 (MV. 1787, f. 424). De verering van O.-L.-V.-Presentatie, d.i. de Opdracht van Maria in de tempel, is één van de oudste Mariadevoties in Brugge, zie STALPAERT, o.c., p. 127-131.

(168) De Brugse devotie, met confrerie, tot de H. Carolus Borromaeus (1538-1584), ontstond al heel vlug na zijn heiligverklaring (1610) onder impuls van de bisschop K.-F. de Rodoan († 1616) die op het einde van zijn leven in de Sint-Donaaskathedraal een Carolus Borromeuskapel liet bouwen, zie E. REMBRY, Le culte de Saint Charles Borromée à Bruges, in ASEB., XLIX (1899), p. 151-229 en L (1900), p. 295-392; M. CLOET, Karel-Filips de Rodoan en het bisdom Brugge tijdens zijn episcopaat (1602-1616), Brussel, 1970, p. 246.

(24 november 1791)

Op den 24 november, verjaerdag van den geboortedag van onse lieve en welhoogeachte keijserinne, - fol. 137 - Maria Louise, suster van Karel den IV, koning van Spagniën, geboren den 24 no[ve]mber 1745, grootmeestresse van het sterrekruijs, etc., etc., begon 's morgens om 10 uren het carilion op den thooren te speelen, wanneer op de Mart alle de soldaeten onser besetting verscheenen die hun vervolgens naer de cathedraele begaeven tot het hooren van de goddelijcken dienst en een detachement in de waepens op den Burg die geduerende dezelve eene drijvoudige salvo uijt de musquetterije gaeven, gelijk er ook geduerende dezelve op de veste verscheijde stukken canon gelosbrant wieren. Om 11 uren verscheenen

[p. 64]

in den choor Z.E. den generael, alhier woonachtig, en den heelen etat-major onser besetting alle op schoone gestoelte geplaest zijnde gelijk ook d'agtbaere edele heeren onser magistraeten. Wanneer door onsen eerw. heer bisschop eene pligtige misse in volle musik afgesongen wiert gevolgt door den Te Deum Laudamus onder het luijden van alle de klokken. Om 7 uren 's avons tot 9 uren, wiert het gespel op 't carilion op den thooren herhaelt, uijt verscheijde plaetsen der stadt wierden menige vuurpijlen hemelswaerts gesonden. De stukken canon op de vesten wierden verscheijde mael gelosbrant en verscheijde anderen, dog daer wierden geene illuminatiën ontsteken welke veele nogtans verwagt hadden. (XCIV gaset van den 24 november, etc.).

(27 november 1791)

- fol. 138 - Op den 27 november is in den avond overleden den eerweerden heer van Honacker, kanonik der cathedraele kercke van St.-Donaes, naer het uijtstaen van eene langduerige siekte, wonende in hetzelve huijs bij de Gaeremart hetwelk ten jaere 1787 als t'zijnen tijde aengemelt op eene schr[i]kkelijcke wijse aen de woede van 't volk is blootgestelt en gepluntert geweest, zooals den leser in 't wijtloopig dagverhael aldaer zien kan, en in welke tot heden de glaese vensters zonder glas staen om reden dat er een kostbaer proces loopt tegens het magistraet van dien tijde omdat hetzelve huijs alsdan door den eijgenaer verlaeten niet beter door het magistraet is bewaert geweest. Des anderendaegs te weten op den 28 november saeg men 's morgens nog een staeljen van den haet van 't volk hetgoon hetzelve tegens desen heer, hoewel nu overleden, heeft opgevat; welken voorval op de volgende wijse plaetse hadde: zonder te weten dat den heer canonik overleden was, bragt eenen boer van zijn landgoedt eene voer blokken thuijs; eenige der gebueren, (saemensprek tusschen een regtsgeleerden, eene burger en landtsman, vroeger te melden.), - fol. 139 - vraegden aen den boer eenige der blokken, zeggende voor reden dat mits den heer overleden was, hij geene meer noodig hadde. Den boer gaf hun uijt goede meeninge eenige der zelve in meijning van dan gerust de blokken te konnen lossen waerin hij nogtans grootelijks bedrogen was, want nauwelijks hadden d'andere gebueren zulks gesien of sij liepen alle daer naetoe en ontlosten of om beter te zeggen plunterden in den tijdt van een quartier ures het heele voer d' 4, 6, à 10 blokken naer hunne huijsen draegende zonder dat den boer eenen in het huijs zijner ontlossing konde lossen. Heele desen handel was afgesien door eenen schaedebeletter bij gevalle daer passeerden, welken daeraf seffens rapport aen den heer borgmeester gemakt heeft om de daeders voor hunne faitelijkheijd niet zonder redens te straffen en onderhooren. (XCV gas. van 28 november, etc.).