Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[September]

(1 september 1791)

- fol. 105 - Op den 1 september wiert van Stadthuijs afgekondigt en geaffixeert het k. en k. edict⁽¹³⁷⁾ nopende de herstellinge van de gedaente van het gouvernement-generael der Nederlanden welke in de voorige gasette bestaende in 9 artikelen kan gesien worden. Desen morgen, gelijk gisteren, zijn meer dan 50 persoonen deser stadt op 't collegie gedagvaert geworden, van welke de boeten van 10 patacons zijn afgeheijst geworden, ingevolgen d'ordonantie hiervooren fol. [94] vermelt omdat zij de gepasseerde weke voor de primi van 't collegie der Augustinen hebben bestaen zonder consent illuminatiën te ontsteken en hunne huijsen te vercieren, niettegenstaende de gewoonte van daerover te vieren. Zoo zij hebben ingebragt zegt men dat dese en nog verscheijde andere dezelve boete zullen moeten betaelen of onkosten aengedaen worden. (LXX gaset van den 1 september, etc.).

(137) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 225²; reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, 27 juli 1791, reg. 32, nr. 62 en reg. 35, nr. 24.

(3 september 1791)

Op den 3 september tegens den avond wierden 's avons van de Nieuportsche barge komende aen de Ezelpoorte aengehouden en door de militaire wagt naer d'hooftwagt opgebragt twee Fransche heeren, op hunnen hoedt hebbende de witte cocarde als koningsgesinde van Vranrijk, naerdat hun pasport oversien was wierden sij geslakt onder conditie van dezelve cocarden te zullen aflaeten. Naerdat alles alom door heele het Nederland zeer nauwkuerige reserve genomen wordende om alle verdeeltheden van gemoederen door de verschillige teekens in alle deelen te voorkomen.

(4 september 1791)

- fol. 106 - Op den 4 september 's morgens om 10 uren begonde het carillon op den thoren te speelen en om 11 uren wiert in de cathedraele kercke van St.-Donaes door onsen eerw. heer bisschop gedaen een pligtige pontificaele misse, ten bijwesen van d'overste onser militaire besetting, de heeren der agtbaere magistraeten en een groote menigte godtvrugtige 't eijnden welke den Te Deum afgesongen wiert om den almogenden Godt te bedanken over den gewenschten vrede tusschen Z.M. den keijzer en koning Leopoldt den II en den grooten heer der Turken⁽¹³⁸⁾ die nu naer eene diensaemheijd van ontrent vier jaeren ten voordeele van het Huijs van Oostenrijk gesloten is om alle verdeeltheijd van gemoederen te voorkomen is er, zoo binnen Brugge als in d'andere steden van 't Nederland, verboden van hierover eenige publicke vruegdebedrijven te plegen dat nogtans in diergelijcke voorvallen plagt in gebruijk te zijn.

(138) Sultan Selim III (1761-1808), regeerde over het Turkse Rijk van 1789 tot 1808.

(5 september 1791)

Op den 5 september heeft men voorseker vernomen dat sr. Malfait, van welken hiervooren fol. [102] verhandelt is, bij sententie van 't magistraet gecondemneert is voor vier weken over ander dag in de vangenisse te water en te broot te sitten tot straffe van zijne begaene buijtenspoorigheden en dat zulks bij groote voorspraeke is geschiet en zoo hij niet getrouwt hadde geweest en voor vrouw en kinderen moet sorgen voorseker voor eenige jaeren tot het Correctie huijs van Gend zoude

[p. 51]

verwesen geweest hebben, zijne begaene moetwilligheden - fol. 107 - geen minder straffe verdienende. Nu verneemt men ook uijt Gend dat de sententie van 't proces uijtgesproken door rechters ten tijde van de revolutie over de persoonen Jansens en Konink, siet dezelve versaemeling N. aldus gewesen is. De doode lichaemen moeten vanonder de galge worden ontgraeven en in een nieuwe kiste geleijt zijnde vervoert naer de parochiaele kercke van Audenaerde en een solemnelen lijkdienst over dezelve aldaer ten koste der re[c]hters worden gedaen. Door dese moet ook aen de weduwen worden vergoet eene somme van elk thienduijsent guldens eens en aen ider der kinderen van de geëxecuteerde moet jaerelijks eene somme van hondert en vijftig guldens geduerende hun leven gegeven worden en bovendien de eere der familie door de rechters worden herstelt. Zoo men ook verneemt hebben de rechters tegens dese sententie in den grooten raede van Mechelen geappaleert, dog men vreest dat hun lot aldaer niet beter zal afloopen en dat zij die onregtveerdige doodtvonissen dier zullen moeten betaelen omdat zij daertoe niet bemagtigt waeren. (LXXI gaset 5 september, etc.).

(8 september 1791)

Op den 8 september wiert van de predikstoelen afgelesen en geaffixeert eenen herderlijcken brief van zijne doorluchtigste hoogweerdigheijd den bisschop van Brugge, die versaemeling N. kan gesien worden, en niet anders behelst dan eene vermaeninge en opwekkinge van alle onderdaenen tot de eendragtigheijd en tot trouwe voor hunnen wettigen souverain Leopoldus den II zonder welcke noijt eene gewenschte ruste in de Nederlanden zal gevonden worden, etc. (LXXII gaset van den 8 september, etc.).

(9 september 1791)

- fol. 108 - Op den 9 september wiert van 't Stadthuijs afgekondigt en geaffixeert de volgende bekentmaekinge⁽¹³⁹⁾: dat den Heere ende Wet der stadt Brugge door eene depeche vanwegens het gouvernement zijn gelast geworden van seffens in de Fransche en Vlaemsche taelen bekent te maeken de volgende orders wegens het draegen der cocarden waernae alle ingesetene zoo inboorlingen als vremde zig zullen moeten gedraegen, behelsende dat den commandant-generael der troupen der Oostenrijksche Nederlanden is onderricht geworden dat verscheijde in borgerskleederen zig verstouten binnen dese landen cocarden en andere oproerige teekens te draegen, uijt welke groote wanorders en verdeeltheden van gemoederen zouden konnen voortskomen om welcke te voorkomen stiptelijk geordoneert wordt dat niemant in borgerskleederen eenige hoegenaemde teekens, van welk caleur dezelve mogen wesen, zal vermogen in dese landen over zig te draegen uijtgesondert de militaire, op pene van als stoorders der gemeene rust te worden aengehouden tot aenhouding van welcke aen alle militaire en police bediende de volle magt vergunt wordt. Niet zonder redens is dese strenge ordonantie bekent gemakt, want menige stoorders van 't algemeene welvaeren nog niet ophouden van door verscheijde teekens en argelistige vonden de rust te stooren die nu zoo geluckig voor alle welpeijzende herstelt is geworden.

(139) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 227.

(11 september 1791)

- fol. 109 - Op den 11 september vierde eenen man en vrouw, wonende op de veste t'eijnden de Ganseplaetse, hun vollen jubilé van den tijdt van vijftig jaeren saemen te zijn getrouwt onder het geluijt der klokken 's morgens om agt uren met 5 carossen naer de kercke van O.L.V. gevoert wordende waer sij onder het afsingen van een plichtige misse hunnen jubilé vierden. Ter deser gelegentheijd zijn er geen

[p. 52]

openbare vruegdeteekens gepleegt, want hetzelve door de gebuers aldaer aen d'heeren van 't magistraet versogt zijnde, is hun zulk teenemael verboden om dus het nagtloopen zooveel mogelijk te voorkomen.

Heden morgen wiert de gewone hoogmisse in den choor der cathedraele kercke van St.-Donaes zeer plichtiglijk met de beste ornamenten gedaen, terwijl bij onsen eerw. heer bisschop zig in den choor bevont den ardtsbisschop van Boulognen⁽¹⁴⁰⁾ die gisteren als vlugtelink uijt Vranrijk alhier binnen Brugge is aengekomen benevens menige priesters van allen rang, uijt welke men kan oordelen tot hoeverre de ongeluckige troubels in Vranrijk zig uijtbreijden die niet dan een volkomen ondergang voor dat nog bloeijende dog ongeluckig koningrijk voorspellen indien de verwerde saeken niet haest in der minne vereffent worden.

Heden verscheen in 't licht: ‘Copije der sententie tusschen Marij Francoise Ottoy, weduwe van Joannes Lemman, etc’., ook ‘De wijze op dewelke de ijzere schepters spoedig gevallen zijn uijt de handen der Vlaemsche dwingelanden’, beijde sub N. te zien, etc.

(140) Jean René Asseline, bisschop (geen aartsbisschop) van Boulogne, was geboren te Parijs in 1742. Hij werd tot bisschop van Boulogne benoemd op 18 sept. 1789, en op 5 febr. 1790 geïnstalleerd. Op 12 september van hetzelfde jaar werd het bisdom Boulogne volgens de ‘Constitution civile du clergé’ afgeschaft, wat pas in 1801 door het concordaat bekrachtigd werd. Bisschop Asseline ontpopte zich als één van de krachtigste opposanten tegen de kerkelijke politiek van de nieuwe Franse regering en oefende o.a. door zijn geschriften een grote invloed uit op de Franse émigrés. Hij verliet zijn bisdom op 1 juni 1791 en verbleef ook enige tijd in Ieper. Hij stierf in 1813 als aalmoezenier van Lodewijk XVIII (F. LEJEUNE, art. Asseline (Jean René) in: Dictionnaire d'histoire et de géographie ecclésiastiques, IV, 1930, kol. 1092-1095).

(12 september 1791)

- fol. 110 - Op den 12 september verneemt men uijt Rousselaere de zekere tijdinge dat aldaer door den heer fiscal, geassisteert door een detachement militaire, verscheijde priesters opgelicht en naer Gend overgebragt zijn om aldaer rekening te geven over eene daedt welken zij over eenige daegen hadden bestaen te plegen; bestaende dezelve in eene pligtige solemnele misse die zij hebben bestaen te doen tot gedagtenis over de overleden vaderlanders die ten tijde der revolutie ongeluckig het leven hebben verloren, hebbende bovendien bestaen als ten tijde der ongeluckige beroerten de waepens van Vlaenderen te gebruijken en eenige andere uijtwendige teekens welckers gedagtenis verboden is voor altijdt door een eeuwige vergetentheijd te begraeven en die priesters hierom aen eene groote berispinge schuldig zijn⁽¹⁴¹⁾.

Heden verscheen in 't licht: ‘Catechismus of profijtige leeringe, verdeelt in 8 lessen door den keijsersgesinden boer’, welk sub N. kan gesien worden. (LXXIII gaset van den 12 september, etc.). Schieting tot Thielt den 25 september.

(141) Deze incidenten zijn op basis van ander bronnenmateriaal uitvoerig bestudeerd door J. HUYGHEBAERT, De patriottentijd te Roeselare 1789-1792, in: Biekorf, LXXIX (1979), p. 217-224 en 342-355.

(16 september 1791)

Op den 16 verscheen in 't licht: ‘Sententie van de raedt (raed) van Vlaenderen waerbij goddeloos, vraeroepende en moordaedig verklaert word, etc.’, ook ‘Die fijge, met liedeken’, welke beijde stukken N. versaemeling konnen gesien worden. Op heden gebuerde binnen Brugge, door de verbreijdinge van desen en de voorgaende stukken binnen de stadt Brugge, in d'herberge Den Meijboom een groot - fol. 111 - disorder: sr. Ghuijze⁽¹⁴²⁾ die geduerende den ongeluckigen tijdt der beroerten geen der minste fijgen geweest heeft, las aldaer dog stil eenige deser brousueren. Twee patriotten, te weten sr. Kints⁽¹⁴³⁾ en Goddijn⁽¹⁴⁴⁾ vraegden hem wat hij las, die hun zeijde dat zulks hun niet aenging en dat hij las dat hij wilde. Hierop wilden zij hem de brousuere ontweeren dog desen hem daertegen stellende, begonsten malkaer te schelden en zoodaenig te worstelen dat zoo sij van andere niet hadden gescheijden geweest malkaer zouden om hals gebragt hebben. Dusdaenige exempels siet men nu daegelijks, zoo in de steden als te lande tusschen de voorige vijgen, die nu d'overhant hebben, en patriotten voorvallen.

(142) Ch. Ghuuse, een handelaar in tabak, behoorde tijdens de Brabantse Omwenteling tot de keizersgezinden (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 247).

(143) J. Kindts, speelde een aktieve rol in de Jacobijnse Club. In 1793 bekleedde hij de functie van secretaris. Tijdens de Franse overheersing nam hij enkele politieke functies op lokaal vlak waar. (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 311, 315 en II, p. 200-201).

(144) Zie hierboven noot 88.

[p. 53]

(19 september 1791)

Op den 19 september verneemt men dat op meest alle de parochiën van 't Brugsche Vrije de gepasseerde weke door militaire verdeelingen menige vaendels, trommels, fusieken en sabels afgehaelt zijn, dat alle de genootschappen die vrijwillig overgeven behalvens degone van Ardoije die hun daertegen gestelt hebbende nu in meer dan 20 huijsen met elk ses mannen militaire beset liggen om hun dus tot reden te brengen. Nopende den voorval van Roesselaere, ziet fol. [110], verneemt men dat er voor den soon van den heer greffier Spillebout⁽¹⁴⁵⁾ die gevlugt is reets 8000 guldens geboden is om hem op vrije voeten te stellen en dat zulks niet meer als voor 15000 guldens kan afgemakt worden omdat hij den pastor⁽¹⁴⁶⁾, die ook vlugtig is, tot het celebreren van de misse voor d'overleden patriotten onder het geven van zijn hantteeken heeft gegarendeert. (LXXV gaset 19 september, etc.).

(145) Het gaat hier om de initiatiefnemer Louis Spillebout (1769-1838), zoon van advokaat Jan Baptist Hyacint Spillebout, telg uit een vooraanstaande Roeselaarse familie, en later advokaat en griffier te Roeselare. Uitvoerige biografische informatie in de het geciteerde artikel van HUYGHEBAERT, p. 217-224 en 342-355.

(146) Pastoor Jan Berthold Glorie (Roeselare 1736-Ledegem 1812) was van begin augustus 1791 tot begin januari 1792 niet op zijn parochie aanwezig. Hij was toen naar Brugge vertrokken, en werd er op last van de kerkelijke rechtbank opgesloten in het capucijnenklooster. Op 22 december 1791 werd hij door het geestelijk hof te Brugge veroordeeld. (HUYGHEBAERT, o.c., p. 224, 345-347).

(22 september 1791)

Op den 22 september verscheen in 't licht: ‘Brief van eenen catolijcken van Bergen naer eenen nieuws-gesinden democraet van het district van Hazebrouk, aengaende de wettigheijd der nieuwgekosen pastors, etc.’ sub N. te zien. In desen brief ontdekt men veel waerheden nopende de revolutie van Vranrijk, besonder hoe verdommelijk de nieuwe bisschoppen, pastors en andere geestelijcke bediende aldaer die goddelijcke bedieningen hebben aenveert die niet dan eenen volkomen ondergang der religie voorspelt; ook siet men in dezelve den ongeluckigen staet in welke dit roemrijk koning(l)[r]ijk door de revolutie gebragt is en meer andere waerheden die in 't zelve stuk konnen gesien worden⁽¹⁴⁷⁾. Dit alles niettegenstaende verneemt men alsnu dat alles in Vranrijk in volle vruegt is omdat den koning als in de voorige gasette te zien alle de decreten der landtsvergaederinge goetgekuert en onderteekent heeft. Veele geloven nogtans zulks van geene deurzaemheijd te zullen wesen. (LXXVI gaset 22 september, etc.).

(147) Van Walleghem geeft hier opnieuw (zie ook f. 79) zijn oordeel over de Franse kerk, die op basis van de ‘Constitution civile du clergé’ geleid moest worden door verkozen en beëdigde geestelijken. Na de veroordeling van de ‘Constitution’, door Pius VI, viel de Franse kerk uiteen in een ‘église constitutionelle’ en een ‘église romaine’ (ROGIER, o.c., p. 175-179).

(26 september 1791)

Op den 26 september wiert er aen den ingang van den ommegang St.-Donaes langs den kant van de Plaetse Malenberg geaffixeert boven de poorte eene ordonantie die op een blad koper in groote letteren geschreven staet, behelsende dat de heeren balieu, canonicken toernarissen⁽¹⁴⁸⁾ op het vertoog aen hun gedaen hoe menige kinderen hun vervoorderen van in den ommegang en op het kerkhof te speelen waerdoor de glaese vensters - fol. 113 - gebroken en andere buijtenspoorigheden begaen worden, verbieden ingevolgen hun resultat van den 20 october 1747 zoo zij verbieden bij desen aen alle kinderen in den ommegang of op des zelfs kerkhof te speelen op de boete van een pond parasijs ende het afnemen van den hoedt⁽¹⁴⁹⁾ voor alle die hiertegen zullen bestaen te doen, welke boete door d'ouders der kinderen zal moeten voldaen worden. Nu verneemt men geduerende de gepasseerde weke op eenen nagt tot Kortrijk eenen overgroote diefte met swaere braeke begaen te zijn alwaer volgens de alhier toegekomen lijsten den heelen winckel van eenen zilversmit en joualier bestolen is, bestaende in eene consideraeble masse zilver en gout, menige gesette en ongesette diamanten, onder welke 130 diamante kruijsen en ontrent zooveel paeren ooringen getelt worden, uijt welke alleen men gissen kan hoe considerable die diefte geweest heeft. (LXXVII gaset 26 september, etc.).

(148) ‘canonicken tournarissen’: kanunniken die bij toerbeurt bepaalde functies uitoefenden.

(149) I.v.m. ‘het afnemen van den hoedt’ als strafmaatregel, zie de vraag in Biekorf, LXXXVI (1986), p. 435.

(29 september 1791)

Op den 29 september LXXVIII volgende gasette, dito, etc.