Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[Augustus]

(1 augusti 1791)

Op den 1 augusti wiert aen ider ingesetene deser stadt Brugge toegesonden de conditiën van eene toutinarieligting⁽¹²⁶⁾ sub N. te zien en van welke wegens den gemeenen armen en onkost van 't kerkhof naeder te handelen. (LXI gaset 1 augusti, etc.). Schieting tot Adeghem op den 7 augusti.

(126) D.i. bij toerbeurt opgeroepen, aangewezen worden.

(2 augusti 1791)

Op den 2 augusti is het feest van O.L.V. Portiancula in de kercke der eerw. paters Recoletten met alle de pligtigheijd verricht, des naermiddaegs de processie langs den gewonen toer met alle de pligtigheijd omgedregen wordende en de huijzen en straeten schoon verciert zijnde.

(4 augusti 1791)

- fol. 95 - Op den 4 augusti is vanuijt de parochiale kercke van St.-Walburge, gelijk ook uijt het clooster der eerw. paters Predikheeren wegens den feestdag van de H. Walburge en Dominicus de processie als naer oude gewoonte omgedregen geworden, gelijk ook des anderdaegs wegens het feest van O.L.V. ter Sneeuw uijt de kercke van O.L.V. is gedaen geworden⁽¹²⁷⁾. De huijsen en straeten langs den weg schoon verciert zijnde. Nu, gelijk men genoegsaem siet dat zoo de processiën, het begraeven der doode in de stadt en alle andere saeken den geestelijcken staet raekende in volkomen wesen blijven volgens de oude constitutiën, zal ik op deze pointen niet verders meer handelen ten waere hoewel onverwagt op 't een of 't ander eenige verandering gedaen wiere.

Nu is er een begin gemakt van een groot werk aan de Roosenhoedtstallen waer de kaeije die teenemael vervallen was opnieuws zal opgebouwt worden, de groeselkraemen tot'er tijdt langs den anderen kant gestelt zijnde. (LXII gaset van den 4 augusti, etc.).

(127) Betr. deze oude devotie met confrerie zie H. STALPAERT, Brugse Devotieprenten van Onze-Lieve-Vrouw, Sint-Andries-Brugge, 1976, p. 178-183.

(5 augusti 1791)

Op den 5 augusti 's middaegs om 4 uren begonde het carilion op den thoren tot in den avond te speelen wanneer op de Mart verscheenen alle de soldaeten onser

[p. 46]

besetting in de waepens met vliegende vaendel die op de Mart langs de Steen- en Catalinestraete in verscheijde compagniën verdeelt wierden en tot in den avond stonden. Ontrent den 8 uren kwaemen aen de Catalinepoorte hunne koninglijcke hoogheden, etc. aen met een rijk vercierde bargie van Gent welke door onsen eerw. heer bisschop en gedeputeerde der magistraeten verwellekomt wierden onder het vruegdegeroep van eene groote menigte volk. Vervolgens hunne koninglijcke hoogheden in een open rijtuijg bespannen - fol. 96 - met twee peerden voo[ro]p rijdende langs de gemelde straeten onder d'exercitie der militaire wierden gevolgt door differente persoonen van hoogen rang, den heer bisschop en gedeputeerde geseten in ses carossen. Op den Burg gekomen zijnde, wiert het vruegdegeroep herhaelt door menige welpeijsende, veele nogtans alleenelijk den hoedt van 't hooft niet opheffende nog verbittert wegens het patriotismus. Te melden de naedere omstandigheden en de weijn[i]ge eere die aen die hooge persoonen maer aengedaen is. Hunne intrek in het bischdom genomen hebbende, zijn sij seffens gecomplimenteert door de magistraten in corpora en andere besondere persoonen, in den avond woonden hunne k.k. hoogheden de commedie bij waernaer er een groot avontmael in 't bischdom gegeven wiert. Om 10 uren de gewone wekkering op den thoren tot 's morgens ophoudende omdat zulks aen hun den slaep zoude kunnen beletten. Te melden hoe'r niet gevoert is en bemerkingen over 't placaet als fol. [94] en de groote vruegdeteekens die tot Oostende gedaen zijn.

(6 augusti 1791)

Op den 6 augusti 's morgens om agt uren verscheenen alle de soldaeten op de Mart als gisteren die op de Mart, St.-Jacobsstraete en Ezelstraete in verscheijde compagniën verdeelt wierden. Ontrent 10 uren reeden hunne k.h. langs dezelve straeten in een rijtuijg bespannen met 6 pe[e]rden door d'Ezelpoorte naer Blankenberg en Oostende. In d'ee[r]ste plaetse onder eenen tente op den duijn een pragtig middagmael toegedient wordende waernae zij langs het strange naer Oostende reeden waer hen alle eere als vermelt aengedaen wiert, laetende dus in de gemoederen van alle welpeijsenden van Brugge en heel - fol. 97 - Vlaenderen de hoogste agting voor hunne dierbaere persoonen die zoo gelukkig de ruste in 't Nederlant herstelt hebben.

(8 augusti 1791)

Op den 8 augusti is met alle de gewone pligtigheijd door dezelve hunne k.h. tot Iper de pligtige hulding van Z.M. den keijzer en koning vericht als d'hoofstadt van West-Vlaenderen waer alles gerust afgeloopen en alle bedenkelijcke vruegdebedrijven gepleegt zijn.

Heden verscheen in 't licht: ‘Het manhaftig bedrijf van de collatie door [?] etc’., bemerkingen daerop te maeken. (LXIII gaset van 8 augusti). Schietfeest tot Gend Keijzerpoorte op den 21 augusti.

(10 augusti 1791)

Op den 10 augusti is met alle de gewone pligtigheijdt door dezelve hunne k.h. tot Doornijk de pligtige hulding van Z.M. verricht waer ook alles gerust afgelopen en menige vruegdebedrijven gepleegt zijn.

Heden verscheen in 't licht: ‘Decreet bevelende weder te geven de pensionen ten tijde der revolutie, etc.’, waerop ook bemerkingen te maeken, etc.

[p. 47]

(11 augusti 1791)

Op den 11 augusti is van 't Stadthuijs afgekondigt de volgende ordonantie⁽¹²⁸⁾: dat aen den Heere ende Wet klagten toegekomen zijn door de hoveniers, hoe door de verpagting der jagten in de cingels, siet fol. [?] groote schaede toegebragt wordt aen de landen en dezelve tot den gront ger[en]ueer(eer)t worden, waerom den Heere ende Wet ordoneert dat alle degone zullen jaegen op dezelve jagten door de gebruijkers zullen worden gecalenciert⁽¹²⁹⁾129 en vervallen in de amenden welke bij Z.M. placaeten op het gebruijk der vrije jagten gepreschribeert zijn. (LXIV gaset van 11 augusti, etc.). Schieting tot Waeregem op den 8 september.

(128) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f 225².

(129) D.i. aangeklaagd, in rechte aangesproken, Cfr. DE BO, o.c., p. 483 en VERWIJS en VERDAM, o.c., III, 1894, kol. 1117-1120.

(14 augusti 1791)

- fol. 98 - Op den 14 augusti wiert door eene compagnie jongelingen deser stadt op Schipsdaele buijten d'Ezelpoorte eene aengenaeme exercitie in 't water verricht, aldaer ten bijwesen van duijsenden menschen den gans over het water getrokken wordenden, aen den overwinnaer als koning een schoonen prijs vereert wordende. Dezelve jongelingen waeren met grooten treijn, alle gekleet in 't wit, daer nae toe getrokken langs de besonderste straeten deser stadt gevolgt door de prijsen en op menige schoone musicaele instrumenten gespeelt wordende.

Heden is er in den Com aengekomen een Fransch coopvaerdijeschip van Duijnkercke met de nationeele vlagge van Vranrijk zoo zulks kenbaar gemakt was, zijn verscheijde keijserlijcke officieren naer den Com gegaen en hebben den capijtijn in arrest genomen totdat hij dezelve vlagge gestreken heeft. Den zelven zal zeffens naar Vranrijk terugkeeren en mogelijcks van de natie daerover voldoening heerschen welk een begin zoud konnen zijn van troubels over welcke men niet zonder redens bevreest is, tusschen de natie van Vranrijk en Z.M. den keijser vroeg of laet te zullen uijtbersten.

(15 augusti 1791)

Op den 15 augusti is als over jaer vanuijt de capelle van Blendekensgasthuijs 's morgens om 11 uren de processie omgedregen langs den grooten toer zooals men dezelve 's morgens om 5½ uren vóór alle de veranderingen plagt op te draegen. Nu hadde men verwagt dat de vroegprocessie en degone naer - fol. 99 - de capelle ter Poorterije (waer nogtans de twee wassekeersen van 36 pond saemen opgeoffert zijn ter memorie, etc.) zoud hebben omgedregen geweest omdat alles op den ouden voet herstelt is zoodat men hieruijt ziet zulks aldus alle jaere te zullen gecontinueert worden. Meer als oijt saeg men heden de huijsen en straeten langs den weg verciert ook als over jaer vier autaeren langs den toer gestelt zijnde⁽¹³⁰⁾. Des avons wierden ook eenige huijsen geïllumineert en menige vruegdevieren ontsteken waer den toeloop van volk door d'overgroote warmte die men alsnu sedert eenige daegen ontmoet overgroot was. (LXV gaset van 15 augusti, etc.).

(130) Zie MV. 1788, n. 193. Betr. het onderscheid tussen de (vroeg)processie met het H. Sacrament rond de Blindekenskapel, een stichting uit 1588, en de toen nog niet herstelde processie naar de kapel van O.-L.-V. van de Potterie, zie J. VAN DEN HEUVEL, De historiek van Blindekensprocessie, in: Van Blindekens naar de Potterie. Een eeuwenoude Brugse belofte, Brugge, 1980, p. 121-122.

(16 augusti 1791)

Op den 16 augusti hadden twee jongelingen deser stadt, genaemt Rietaege en Steenhout, om eenige disputen die zij gehadt hadden malkaer tot een tweegevegt met den degen buijten de Gendpoorte beropen present twee getuijgen; zij compareerden beijde stoutelijk en naer eenige minuten naer malkaer gesteken en gekapt te hebben wiert Steenhout eene lichte wonde in 't voorhooft toegebragt waernaer hij Riethaege eene groote wonde in den bil toebragt, zoodaenig dat hij sterk bloedende zig als verwonnen overgaf en volgens hun afspraek het gevegt eijndigde, niemant weet recht d'oorsaek waerom dees twee in perijkel van hun leven zulks hebben durven bestaen, zulks veroorsakt zijnde zoo er geseijt wordt omdat den eenen ten tijde der beroerten patriot en den anderen eene fijge geweest heeft.

(18 augusti 1791)

- fol. 100 - Op den 18 augusti 's morgens om 11 uren heeft den zeer eerw. heer Petrus de Pauw met de gewone pligtigheden in de cathedraele kercke van St.-Donaes possessie genomen als XLIII deken der zelve kercke aen den zelven vergunt als hiervooren fol. [74] vermelt. Ten deser eijnde waeren menige straeten rondt dezelve kercke en omstreeks de Bogaertstraete, waer desen heer is wonende, bij uijtnementheijd schoon verciert en des avons konstrijk geïllumineert alle welke door desen heer in den avond met de grootste voldoening besigtigt wiert. Groot en kleen schijnt zijne vruegt te betoonen over de groote vervoordering van desen heer die van corael af in dezelve kercke zoodaenig van graet tot graet verovert is dat hij nu tot elks genoegen den oppersten behalvens den heer bisschop geworden is. Menige zelfs verwondert zijnde dat desen heer tot zulks een verheven graet verheven is zonder dat hij van edel geboorte is en zulks tevooren noijt is gepleegt geworden.

Wegens het zeltsaemig onweder dat men op den 16 deser tegens den avont ontmoet heeft, verneemt men uijt verscheijde streeken zeer onaengenaeme tijdingen besonder uijt Rijssel, Kortrijk en omstreeks dezelve steden waer meer als eene aerdbevinge ontmoet heeft tusschen het vallen van haegelsteenen als boulketten en heele stukken ijs waerdoor de vrugte te lande zeer beschaedigt zijn en de daeken en vensters aen menige huijsen teenemael in stukken geslagen en veele ander schade veroorsakt is. (LXVI gaset van den 18 augusti). Nopende de diefte tot Vuerne te melden, etc.

[p. 48]

(22 augusti 1791)

- fol. 101 - Op den 22 augusti weet men voorseker verscheijde particuliere persoonen deser stadt vanwegens Z.M. den keijzer ende koning door het krijgsgesag onderhoort te worden, om rekening te geven van de besondere confrerentiën welke sij daegelijks houden besonder in d'herberge Den Haene in de Steenstraete waerdoor een verderffelijcken aenhang zoo men zegt van meer dan 400 persoonen objecten gesmeet worden om eene ongeluckige revolutie te herbeginnen⁽¹³¹⁾, gesaementlijk met de nationeele van Vranrijk om de Nederlanden weer te heroveren waertoe geen de minste redens zijn. Daegelijcks draegen bedekte spions ten desen eijnde maeren over weg en weer Rijssel tot zoo verre dat men reets heden zegt sr. Gailliard⁽¹³²⁾ in arrest te zijn. Wat van alle dit het eijnde zal wesen zal haest den tijdt leeren, temeer omdat men seker weet dat er 30000 mannen troupen zoo voet- als peerdevolk naer de Nederlanden op marche zijn die haest zullen aenkomen. In alle plaetsen zoo binnen Brugge als elders exerceeren de soldaeten daegelijks in 't vuur en worden meer als oijt in den wapenhandel geoeffent, uijt alle welcke veele gissingen gemakt worden. Bemerkingen, etc.

Heden verscheen in 't licht: ‘Echten brief uijt de stadt Aelst vervolt met nieuwmaeren’, ook ‘Den voijs deliberatif der stadt Gend, opsichtelijk, etc’., waerdoor menige waerheijden in 't daglicht gebragt worden. (LXVII gaset 22 augusti, etc.).

(131) Het was inderdaad zo dat vanaf juli-augustus 1791 meer en meer Bruggelingen zich van de Oostenrijkers afkeerden en alle heil van de Fransen verwachtten. De gebeurtenissen in Rijsel maakten een grote indruk op de Bruggelingen. (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, 262-267).

(132) Betr. bakker Joannes Gailliard, zie MV. 1787, n. 139, MV. 1789, n. 324, MV. 1790, n. 327 en MV. 1791, f. 145.

(24 augusti 1791)

- fol. 102 - Op den 24 augusti begonde om 3 uren het carilion op den thoren te speelen wanneer ten 4 uren naer een dispuijt onder de studenten in het collegie der eerw. paters Augustinen de gewone prijsen uijtgegeven wierden, bestaende in boeken en goude en zilvere madaliën die de primi met alle pligtigheijd omhangen wierden. T'eijnde welke de primi geseten in koetsen en voorop rijdende de studenten te peerd in cavelcade en schoone musicaele instrumenten met alle eere

[p. 49]

t'huijs beweegt wierden. Dese jaere zijn er wegens de weijnige studenten twee scholen vacant, zijnde de besonderste prijsbehaelders de sonen van de heeren d'Heijne, Van Dwalant, Charles Moentak en eenen vremden jongelink in 't collegie der eerw. paters Augustinen wonende⁽¹³³⁾. In de verscheijde wijken der stadt waer de primi zijn wonende, waeren in den dag menige huijsen verciert en de straeten met vlaggen behangen, in den avondt dezelve ook schoon geïllumineert en vruegdevieren en pektonnen onsteken wordende.

(133) Met behulp van het register met de lijsten van leerlingen en uitslagen van het college der augustijnen, 1782-1811 (in SAB., reeksnr. 464: Augustijnen) konden deze personen enigszins worden geïdentificeerd: Henricus Heene, geboren in Amsterdam, primus van de Syntaxiani-klas, zoon van Jan Heene, handelaar, en Johanna Sijthof (W. BOUSSY, De gegoede stand te Brugge op het einde van de XVIIIe eeuw (1793-1804), lic, verh., Gent, 1963, Bijlagen, I, p. 193), Charles Coppieters, zoon van Jean-Baptiste Coppieters 't Wallant (hier verbasterd tot ‘Van Dwalant’), primus van de Poëtae-klas, ging rechten studeren en trouwde met Therese Stochove; in de Franse en de Hollandse tijd en na de Belgische onafhankelijkheid heeft hij verscheidene politieke functies waargenomen (uitgebreide biografie in: E. COPPIETERS DE TER ZAELE en CH. VAN RENYNGHE DE VOXVRIE; Histoire professionnelle et sociale de la famille Coppieters, 1550-1965, II: Activités au cours des deux derniers siècles, Brugge, 1968, p. 203-214. Charles Moentack, primus van de Figuristae-klas, was de zoon van de Brugse handelaar Charles François Moentack en Joanna Vlaminck (BOUSSY, o.c., II, p. 277). De ‘vremden jongelink’ was Basilius Ide uit Beenrem, primus van de Grammatistae-klas.

(25 augusti 1791)

Op den 25 augusti heeft men 's morgens vernomen dat den gepasseerden nagt sr. Malfait, wonende in de St.-Jacobsstraete, uijt zijn huijs gehaelt en crimineelijk geapparendeert is omdat hij over eenige daegen te laet in eene herberg zijnde, de schaedebeletters niet alleen grootelijks uijtgescholden heeft maar dezelve ook met een mes en sable faitelijk verdreegt heeft aen te randen en te doorsteken. (LXVIII gaset van den 25 augusti, etc.).

(28 augusti 1791)

- fol. 103 - Op den 28 augusti wiert 's middaegs op Steenbrugge door eene compagnie jongelingen van Brugge verricht eene aengenaeme exercitie: ten bijwesen van eene overgroote menigte aenschouwers den ring gesteken wordende, alle de mededingers te peert sittende verscheijde horlogiën en schoone zilvere prijsen aen de overwinnaers gegeven wordende.

Heden verneemt men uijt Eecloo dat aldaer desen naermiddag, dag der zelver kerremis, twee triumphstaeken zullen worden opgeregt met den dobbelen arend ter eeren van Z.M. den keijzer en koning Leopold en dat ter deser oorsaek groote vruegdebedrijven zullen gepleegt worden. Uijt dezelve plaetse verneemt men ook den eerw. pater Gardiaen van 't clooster der Recoletten door den heer raedt fiscal van Vlaenderen⁽¹³⁴⁾ opgelicht te zijn en naer Brussel overgevoert is omdat hij op 't feest van O.L.V. Portiancula⁽¹³⁵⁾ lestleden op den Stoel der Waerheijd opentlijk tegen den keijzer gepredikt heeft, de fijgen gedoemt en andere oproerige redens aen eene menigte volk gepredikt heeft en omdat hij, zoo men zegt, in meer andere occasiën nog opentlijk den keijser heeft durven tegenspreeken om alle disorders te voorkomen waeren uijt Gend, wanneer desen pater opgelicht wiert, 200 mannen voetvolk aengekomen terwijl desen pater zig hadde beroemt door het volk te zullen geassisteert worden en dus ook eenen der gene is die de ongeluckige beroerten in de Nederlanden tragt te vernieuwen⁽¹³⁶⁾. Bemerkingen te maeken.

(134) Betreft Louis-Joseph Maroucx d'Opbracle, licentiaat in de rechten, procureur-generaal en lid van de Raad van Vlaanderen (GAILLIARD, o.c., IV, 1860, p. 106).

(135) 2 augustus, gevierd in minderbroederskerken, zie ook f. 93.

(136) Sinds 1649 waren er twee minderbroeders in Eeklo gevestigd. Het eigenlijke klooster dateert van 1664. De patriottische gezindheid van het klooster was al bekend, maar de hier besproken episode is niet vermeld in de geschiedschrijving van het klooster (J. BAETENS, Eeklo, in: Minderbroeders kloosters in de Zuidelijke Nederlanden. Kloosterlexicon, in: Franciscana, XXXVIII (1983), p. 3-20; L. GOEGEBEUR, Kloosters in het Meetjesland, in: Appeltjes van het Meetjesland, XXXV (1984), p. 245-246). Deze episode werd wel al bekendgemaakt door D. VERSTRAETE, Een gestrafte pater, in: Vrij Maldegem, 8.7.1977, op basis van het dossier in GENT, RIJKSARCHIEF, Raad van Vlaanderen, nr. 23685. Daaruit blijkt dat niet de gardiaan, maar ene pater Frans Jodogne al in juni 1791 het incident heeft veroorzaakt, waarna hij door de plaatselijke keizersgezinden werd aangeklaagd, zodat hij tot zes jaar hechtenis werd veroordeeld (zie ook MV. 1792, f. 51-52).

(29 augusti 1791)

- fol. 104 - Op den 29 augusti 's morgens om 6 uren zijn uijt Brugge 16 mannen keijzerlijcke troupen met eenen officier in de waepens naer Thourhout vertrokken omdat alhier de maere waeren toegekomen dat men gisteren aldaer, zijnde den dag der kerremis, in de groote processie hadde bestaen eenige patrioticque teekens te vertoonen onder verscheijde andere het patrioticq vaendel waerin den leeuw geschildert was dog d'andere oproerige teekens waeren uijtgeschildert. De militaire verdeelinge daer aengekomen zijnde, heeft seffens het vaendel, de trommels, fusieken, cicerben en alle andere krijgstuijg doen overgeven hetwelk onder eene groote beroerte dog zonder obstant gedaen is en alle hetzelve op eenen boerewaegen hebbende doen laeden, is de verdeelinge troupen tegens den avont daermede binnen Brugge aengekomen waer alles seffens onder een groot geloop van volk in d'hooftwagt afgelost is en vervolgens ten profijte van Z.M. zal verbuert blijven, mits alle oproerige teekens door heele het Nederland strengelijk verboden zijn.

[p. 50]

Heden verscheen in 't licht: ‘Notitie van differente betaelingen gedaen bij den ontfanger generael der provenciale rechten van Vlaenderen, etc.’, uijt welke men sub N. zien kan d'overgroote sommen welke voor Vlaenderen geduerende de troubelen zijn uijtgegeven geworden. (LXIX gasette van den 29 augusti, etc.).