Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[Juni]

(2 junij 1791)

- fol. 73 - In het begin der maendt junij zijn binnen de stadt Brugge ontdekt geworden verscheij[de]ne solders gelaeden vol kooren, bestaende zoo men zegt in meer dan 4000 hoeden die alle voor het patrioticq leger waeren opgesaemelt en van welke tot alsnu geene overgaeve gedaen was door eenige misschen der hetzelve ten hunnen profijte vermeijnden te behouden. Zulks alsnu ontdekt zijnde, wordt alle hetzelve vervoert naer het magasijn militaire mits alle hetzelve in profijte van Z.M. den keijser ende koning is aengeslegen geworden. (Op den 2 juni XLIV gasette, etc.).

(5 junij 1791)

Op den 5 junij is op bevel van zijne doorlugtigste hoogweerdigheijd den bisschop van Brugge, ingestelt eenen algemeenen biddag met d'expositie van het Alderheijligste op de sondaegen en h. daegen in alle de kercken des bisdomsch en het singen ende lesen in alle loven en missen van de gewone gebeden tot naedere orders ende totdat den almogenden Godt over onse landstreek zal gelieven te senden den noodigen regen zonder welcke menige vrugten teenemael zullen vergaen, want naer den fellen kouden noordenwindt zonder regen die men geduerende meer dan ses weken gehadt heeft heerscht er nu eene overgroote hitte waerdoor bij uijtnementheijdt alle vrugten teenemael verdroogt staen.

Dito processie van den H. Bonifacius uijt O.L.V.-kercke omgedregen⁽¹⁰¹⁾.

(101) De H. Bonifatius gold als de tweede patroonheilige van de Onze-Lieve-Vrouwekerk, waar men sinds het begin van de 12de eeuw een reliek van deze heilige bewaarde. Het feest van de H. Bonifatius werd dan ook beschouwd als de kermisdag, met processie voor de O.-L.-V.-parochie. De processie was vóór de Omwenteling fel ingekort, cf. MV. 1789, f. 301. Uit Van Walleghems vermelding kan niet worden opgemaakt of men in 1791 opnieuw rond een groot deel der parochie trok. Zie verder ENGLISH, o.c., II, Brugge, 1985, p. 314-317 en ibid., III, Brugge, 1985, p. 173-177.

(6 junij 1791)

- fol. 74 - Op den 6 junij verneemt men uijt Maldeghem zeer onaengenaeme tijdingen, geduerende de gepasseerde weke aldaer voorgevallen, want alzoo er aldaer zeer groote disputen waeren voorgevallen wegens de plantinge van den staek van vrede ter eeren van den keijser en koning Leopoldus den II, ziet den gasette, en zulks bij consent van Z.E. den graeve De Mercij d'Argentau op zijnen doortogt aldaer was toegelaeten, zoo benijden de patriotischgezinde zulks zoodaenig dat sij hantgemeen met de voorige fijgen geworden zijn en malkaer zeer gewont hebben, tot zoo verre dat zij zoo zulks door 't gemeente niet hadde tegengehouden geweest malkaer zouden om hals gebragt hebben. Zulks is aen

[p. 36]

't magistraet 's Landts van den Vrijen bekent gemakt en uijt hetzelve zijn gedeputeerde gesonden om de rust en het goede order ald[a]er onder de twistende borgers te herstellen. (XLV gasette van den 6 junij, etc.).

(7 junij 1791)

Op den 7 junij is tot elks genoegen alhier binnen Brugge aengekomen de potentacte geteekent door Z.M. den keijser ende koning Leopold den II waerbij den eerw. heer De Pauw, kanonik en cantor, benoemt is tot deken van de cathedraele kercke tot welke weerdigheijd desen heer reets verkosen was, als fol. [284] voorig deel kan gesien worden, en om de troubels en onsekerheijd tot nog toe geen possessie en heeft willen nemen⁽¹⁰²⁾. Men is om dees maere zooveel temeer verheugt, omdat desen heer waeren patriot ofte vaderlander geweest is en weijnige zulks verwagt hadden.

(102) Zie MV. 1790, n. 230.

(9 junij 1791)

- fol. 75 - Op den 9 junij wiert vanuijt de vangenisse naer 't collegie 's Landts van den Vrijen overgeleet eenen boer⁽¹⁰³⁾ sedert eenige dagen ingebragt om het begaen van een moordaedig fait onder het bestrek van de stede van Maldeghem, waer hij op een stuk landt met een soort van kapmes waermede men de aerdtappels uijtschrapt eenen boer, zoo men zegt om een kleijne moeijlijkheijd onder hun geresen, verscheijde doodelijcke kappen in het hooft heeft [gegeven] van welke men reets zegt den gewonden naer het lijden van veel pijne en smerte overleden te zijn, het zulks zoo zijnde, de straffe van den daeder merkelijk zal vermeerderen.

Sedert eenige daegen weet men de sententie van den heer Bompré⁽¹⁰⁴⁾, commandant van Brugge ten tijde dese stadt onder het bewint der patriotten verovert wiert, nu vanwegens Z.M. den keijser ende koning op de volgende wijse uijtgesproken te zijn. Zijn degen is voor zijne voeten gebroken en alle militaire eeretijtels zijn hem ontnomen, is verders voor zijn leven uijt het gebiet des keijsers gebannen of moet voor 18 jaeren als simpelen soldaet dienen en dit omdat hij aen d'orders vanuijt Brugge te vertrekken in dien tijdt niet heeft geobserveert omdat hij zig versteken en geen genoegsaeme orders tot verdediging gegeven heeft en omdat hij naer d'overmagt geen behoor(lijc)lijcke capitulatie gemakt heeft. (XLVI gaset van den 9 junij).

(103) Betreft Pieter Pieters en het slachtoffer Pieter Pollet. (Voor informatie over de misdaad: RAB., Brugse Vrije, nr. 17038, Registre Crimineel, f. 50-55).

(104) Zie MV. 1789, n. 344.

(10 junij 1791)

- fol. 76 - Op den 10 junij wiert bij orders van 't magistraet der stadt Brugge in egte van vangenis beweegt, naer op 't collegie gehoort te zijn, den ervaeren springer en koordedanser geboortig deser stadt, zijnde den soon van eenen slijper, en die alhier op eenen theater op het Pandreijken sedert het begin der maendt meij daegelijks 's avons zeer ervaeren sprongen gedaen hadde onder den toeloop van duijsenden menschen, wegens den volgenden voorval. Desen op zijne reijse in Engeland aldaer zoo de spraeke algemeen is een kint van 6 à 7 jaeren opgenomen hebbende, leerde hetzelve dezelve konsten en deed met hetzelve zeer wondere toeren op den theater wanneer eenige Engelsche heeren, wonende in de Spangjaersstraete, zulks gewaer wordende hebben dit kint met eene behendigheijd van hem doen wegnemen zoodat hij zijne exercitiën moest staeken, waerom den konstenaer zoo gestoort was dat hij tot verscheijde mael onder groot gesch[r]eeuw voor het huijs waer het kint was, hetzelve wilde wedereijsschen, daertoe zelfs gewelt willende gebruijken waerom hij op bevel van 't magistraet gisternaermiddag door de schaedebeletters vastgenomen en in den zelven wagt beweegt wiert en heden naer gehoort te zijn in vangenis beweegt is om verders den handel van zijn leven te ondersoeken en volkomen afwijs te doen hoe hij dit kint bekomen heeft.

[p. 37]

Heden naermiddag kwaem Z.E. den generael onser militaire besettinge binnen Brugge die zijnen intrek naem in 't paleijs van onsen eerw. heer bisschop, zullende morgen de revue over onse militaire besetting op de Vrijdagmart volgens het krijgsgebruijk verrichten. (Op den 13 junij XLVII gasette). Schieting tot Berchem bij Audenaerde, etc.

(14 junij 1791)

- fol. 77 - Op den 14 junij zijn op de k. en k. academie met de grootste pligtigheijd uijtgegeven de eeremadaliën aen de konstminnende jongelingen die over jaer wegens de beroerten niet uijtgegeven zijn terwijl alle jongheijd zig dan meer in den waepenhandel in de konsten oeffende zoodat het nu buijten gewoonte drij jaeren in plaets van twee is, dat de prijsen niet zijn uijtgegeven geworden, te melden volgens gasette de naemlijst der rijdprael⁽¹⁰⁵⁾ en de vruegdebedrijven die ontrent de woonsten der primi hebben plaetse gehadt, etc. De academie was als naer gewoonte konstrijk verciert, boven de duere staende het waepen van Z.M. den keijser ende koning en onder hetzelve dese woorden: Leopoldus II, imperator Hongarie et Bohemie rex, academie regie Brugensis protector semper Augustus. Den beer was verkleet in eenen ruijter, rijdende te peert, waer onder eenen dicht in de Vlaemsche tael zijnde eenen schimslag van eenige fijgen die op 't eijndigen van de beroerten en op d'aenkomst der k. en k. troupen dezelve te peerde tot over Maele zijn toegereden welke genoegsaem uijt den dicht verstaen wiert. Het carilion speelde den heelen naermiddag onophoudelijk totdat om 9 uren alle de primi met de grootste pragt thuijs geleijt waeren.

Heden naermiddag is vanuijt de parochiale kercke van St.-Salvators als naer oude gewoonte tot sluijting van 't gebedt van 40 uren op de drij Zixendaegen de processie langs den gewonen toer met alle pligtigheijd omgedregen geworden⁽¹⁰⁶⁾. (Op den 16 junij XLVIII gasette, etc.). Schieting Gistel, dito te zien.

(105) ‘rijdpraal’: versierde rijtuigen.

(106) Onder ‘veertigurengebed’ verstaat men de openbare aanbidding van het H. Sacrament gedurende 40 uren, een devotie ontstaan in het 16de-eeuwse Milaan, en niet noodzakelijk met het Pinksterfeest verbonden. Sinds het midden van de 18de eeuw mocht men de aanbidding 's nachts onderbreken, zodat deze praktijk dan drie dagen duurde, wat ook hier het geval was. Het veertigurengebed werd dan blijkbaar besloten met een plechtige processie met het H. Sacrament. (Vgl. Encyclopaedisch kerkelijk woordenboek, Bilthoven-Antwerpen, 1952, p. 939).

(19 junij 1791)

- fol. 78 - Op den 19 junij, feestdag van de H. Drijvuldigheijd is in de parochiale kercke van St.-Gillis als naer oude gewoonte de generaele absolutie op forme van jubilé, aen het volk daer tegenwoordig zijnde, gegeven geworden. 's Middaegs om vijf uren naer de pligtige diensten is als naer oude gewoonte langs den gewonelijcken toer de processie omgedregen geworden. De huijsen langs den weg meest alle schoon verciert zijnde en verscheijde portairen op den grondt behalvens het werpen van menig stroeijsel konstig gemakt zijnde. Op de gewone plaetsen waeren ook drij autaeren opgerecht dog twee zeer kleijn, terwijl dezelve geduerende de suppressie der processiën alle verkogt zijn, op de Vijfhoeken⁽¹⁰⁷⁾ is gestelt eene nieuwe die nog niet geschildert is maer alleen op 't rouw doek verbeelt hetgone daer tegen over jaer zal opgeschildert worden. Zoo men nu tot elk genoegen alles op den ouden voet ziet herleven⁽¹⁰⁸⁾. Desen avont is in 't hof wegens het feest der prijswinnende jonkheijd deser stadt van de k. en k. academie eenen grooten bal die tot 's morgens duerde gegeven geworden.

(107) Plaats op de St.-Gilliswijk waar vijf straten samenkomen: Korte Raamstraat, Noord-Gistelhof, Kleine Hoedenmakersstraat, Oost-Gistelhof en Sterstraat.

(108) De hier vermelde plechtigheden waren na een verbod in 1786 vanaf 1787 toch doorgegaan, zij het in mineur, zie MV. 1787, f. 123, MV. 1788, f. 67 (zie ook n. 106), MV. 1789, f. 317-318, MV. 1790, f. 308. Al in 1790 werd de processie weer langs het oude traject gehouden. Pas in 1791 werd alles blijkbaar weer in zijn oude luister hersteld. Zie ook REMBRY, o.c., p. 223-224.

(20 junij 1791)

Op den 20 junij verneemt [men] uijt meest alle de grootbrouwerijen deser stadt dat de brouwers wegens de merckelijcke augmentatie van 't sucrioen⁽¹⁰⁹⁾ geen bier meer willen uijtleveren dan met eene augmentatie van vier schellingen courant op de tonne en dat sij allen ondereen dus geconvenieert zijn. Men weet - fol. 79 - voorseker dat de grootbrouwers diesaengaende aen 't magistraet requeste hebben gepresenteert om hunne bieren te mogen verhoogen, dog dat zulks afgeslegen is en

(109) ‘sucrioen’: soort gerst (Fr. escourgeon, soucrillon) (DE BO, o.c., p. 1000).

[p. 38]

dat zij nu dus ondereen hebben beraemt van geene bieren dan met d'augumentatie te zullen uijtleveren zeggende elk meester van zijn goet te zijn en dat zij met geene schaede konnen leven, uijt welke groote moeijelijkheden zouden konnen ontstaen.

Heden verscheen in 't licht: ‘Memorie degonne agtervolgende het resultat van de collatie der stadt Gend, etc.’, ook ‘Gedenkschrift op het geschil ontstaen tusschen het gouvernement en de Staeten van Brabant raekende de legaliteijt van den raeden deser provencie, etc.’, ook ‘Brief van den paus aen alle de cardinaelen, artsbisschoppen, etc.’, welke drij stukken versaemeling N. konnen gesien worden. Uijt dit laeste stuk alleen kan men afmeten de schuering in de religie die door heel Vranrijk te vreesen is zoo de nieuwe constitutie blijft stanthouden⁽¹¹⁰⁾. Weinig weken paserende of men verneemt uijt dit alderongeluckigste koningrijk de droefste voorbeelden d[i]e aen de voorstaenders van Godts Heijlige Kerk worden toegebragt, exempels te verhaelen, etc. (XLIX gasette van den 20 junij). Aenkomst en aenspraek van hunne koninglijke hoogheden; groot onweder en hoe het ten jaere 1781 bij hunnen intré wederom diergelijk donderende weder geweest heeft.

(110) Van Walleghem verwijst hier naar de breve ‘Quod aliquantum’ (1791) van paus Pius VI. In deze breve veroordeelde Pius VI de Franse ‘Constutition Civile du Clergé’, die als uiterste consequentie van het gallicanisme, de Franse kerk vrijwel alle banden met Rome deed verbreken (L.J. ROGIER, De kerk in het tijdperk van Verlichting en Revolutie (Geschiedenis van de Kerk, VII), Hilversum-Antwerpen, 1964, p. 175-179).

(22 junij 1791)

- fol. 80 - Op den 22 junij is bij orders van 't magistraet bij hallegebode⁽¹¹¹⁾ en trommelinge afgekondigt dat op de requeste aen 't magistraet gepresenteert door de grootbrouwers der stadt Brugge hoe dezelve door de groote en spoedige dierte van 't sucrioen niet meer aen de grootbieren konnen bestaen en zonder eene merkelijcken opslag hunne ruïne tegemoed zien, waerom den Heere ende Wet naer genomen imformatiën en naer gehoort te hebben de supposten van de vrije neeringe der herbergiers ordoneeren tot wederopens dat de bieren voortaen met borgersregt tot vier schellingen par tonne en met tappersregt tot twee schellingen par tonne door de grootbierb[r]rouwers zullen mogen verhoogt worden. Een andere bekentmaekinge heden door het magistraet gedaen, behelst dat den Heer ende Wet vanwegen Z.E. den graeve De Mercij d'Argentau, etc., etc. is geïmformeert geworden dat d'oprechtinge van een besonder comtoir binnen Brugge tot d'uijtwisselinge van de Luxembourgsche speciën voor alsnu niet meer noodig is ende dat hetzelve gevolgentlijk met den 25 deser maendt junij zal opgeschort en gesloten worden waernae eenider geordoneert wordt zig te relugeeren; zullende naer die date d'uijtwisseling der zelve speciën volkomentlijk komen te cesseren.

(111) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 215v^o. De prijs werd verhoogd met 4 sch. per ton voor de particulieren en 2 sch. per ton voor de herbergiers. Zie ook infra, MV. 1792, f. 91.

(23 junij 1791)

Op den 23 junij, feestdag van het H. Sacrament des autaurs, is met alle de pligtigheijd als naer oude gewoonte de groote processie uijt de cathedraele - fol. 81 - kercke omgedregen geworden de leden der ambagten nu ook als naer oude gewoonte met alle hunne ambagtseereteekenen omhangen zijnde. Geduerende de groote misse stont op den Burg eene verdeelinge uijtgelesen manschap van onse militaire besetting die de processie in drij verdeelingen in de waepens verselden, d'eerste geplaest zijnde tusschen d'heeren van den choor van St.-Donaes, de tweede van beijde zijden het Alderheijligste en de derde agter de processie door welke laeste eene salvo uijt de musquettereije aen de autaer op de Vischmart en Plaetse Malenberg gegeven wiert en ook eene derde op den Burg wanneer naer 't sluijten der processie de laetste benedictie in de catedraele gegeven was⁽¹¹²⁾. Op de Mart stont ook eene groote verdeelinge k. en k. troupen voor welke onsen eerw. heer bisschop gekomen zijnde de benedictie met het Alderheijligste gaf dog niet als vanouts in gebruijk op het vaendel, terwijl er onder onse troupen in garnisoen binnen Brugge geen berust, maer binnen Oostende is, alwaer het resteerende van 't batalion in garnisoen licht. (L gaset van den 23 junij, etc.).

(112) Zie MV. 1788, f. 69 en n. 64.

[p. 39]

(25 junij 1791)

Op den 25 junij in den morgen kwaemen alhier binnen Brugge, zoo te voet als te peerd aen 36 oversten van 't regement Cornel in schoone monture uijt Vranrijk welke des avons met de barge van Nieuport van nog 20 à 25 andere overste van een ander regement gevolgt wierden; zijnde zulks omdat in hetzelve verweert koningrijk alles overheen staet en omdat den koning en koninginne op eene behendige wijse uijt hetzelve koningrijk gevlugt zijn waerof men haest naeder maeren zal vernemen.

(26 junij 1791)

- fol. 82 - Op den 26 junij zaeg men tot elks overgroot genoegen onsen h. godtsdienst als herleven door het omdraegen als op den ouden voet van alle de processiën uijt de parochiale kercken langs de gewone groote toeren als gewonelijk op den zondag onder de H. Sacramentfeest gepleegt. Van nu af ziet men als voor de veranderingen bijnae zooveel autaeren langs alle zijden der stadt staen als oijt gepleegt is waeronder reets verscheijde nieuwe en de gebuerten die nog geene hebben stellen eene mindere van schilderijen en andere vercierselen saemengestelt. Van alle kanten zijn de huijzen en straeten meer als oijt met verciercelen omhangen, langs alle zijden zijn menige schoone portairen met bloemen beleijt en zoo door 't menigvuldig stroeijen van groen als andersints siet men alom den iver en blijdschap die eenider neemt in het zien herleven van de gesupprimeerde processiën die nu volgens keijsers wil alle herstelt zijn⁽¹¹³⁾.

(113) Van Walleghem wekt hier eens te meer de indruk dat deze processies thans weer voor het eerst opnieuw plaatshebben. De hier vermelde processies, op de zondag tijdens het octaaf van het feest van het H. Sacrament, zijn alleen in 1786, 1788 en 1789 niet gehouden; cf. MV. 1787, f. 138-139, MV. 1788, f. 71-72, MV. 1789, f. 327, MV. 1790, f. 317-318.

(27 junij 1791)

Op den 27 junij saeg men de Fransche oversten, saterdag ingekomen, alle met de witte koningsgesinde cocarde verschijnen, dog zoo het gerugt nu algemeen is, is den koning op eenigen afstant van de Fransche grensen door de Fransche Natie gearresteert en weder in Vranrijk beweegt, nogtans alles zonder grondt van waerheijd. Evenwel is 't seker dat er alom in Vranrijk verregaende beroerten plaetse hebben en dat er tot Duijkercke, waer men op 't vernemen des konings vlugt de witte cocarde opgesteken hadde, reets verscheijde huijzen afgebrant en tot den grondt geplondert zijn. (LI gaset van den 27 junij, etc.).

(29 junij 1791)

- fol. 83 - Op den 29 junij zijn 's morgens uijt de stadt Brugge vertrokken alle de Fransche oversten, alhier sedert saterdag aengekomen om hun bij de menige overige gevlugte, zoo militaire overste als andere in Brabant te vervoegen, welkers nootlot voor hun zeer ongeluckig zal zijn omdat sij gevlugt zijnde op 't vernemen van de vlugt des konings die als in de LI gasette te zien aengehouden is, nu van alle hunne goederen en emploijen berooft zijn en naer Vrank[r]ijk niet meer mogen wederkeeren. Zijnde zelfs, zoo men zegt, meest alle hunne huijzen en effecten tot den grond geplonderd en gerenueerd.

Heden feestdag van den H. Petrus en Paulus is als naer oude gewoonte uijt de kercke der eerw. paters Recoletten de processie langs den gewonen weg omgedregen, gelijk ook op heden op 't versoek van 't gemeente uijt de kercke der eerw. paters Predikheeren wegens het sluijten der H. Sacramentfeest de processie is omgedregen geworden.

(30 junij 1791)

Op den 30 junij is binnen Brussel geschiet de pligtige inaguratie van Z.M. den keijzer ende koning Leopoldus den II. D'omstandigheden van welke naeder te verhandelen.

[p. 40]

Heden naermiddag zijn uijt alle de parochiale kercken en cloosters met den zelven iver als sondag wederom de processiën omgedregen geworden, de straeten verciert en wederom menige autaeren gestelt zijnde voor welke menige portairen van bloemen laegen⁽¹¹⁴⁾. (LII gasette van den 30 junij, etc.).

(114) De hier niet vermelde reden voor deze processies is het einde van het Octaaf van het feest van het H. Sacrament (vgl. MV. 1790, f. 322).