Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[Mei]

(1 meij 1791)

- fol. 62 - Op den 1 meij, zijnde den eersten sondag der maendt en vervolgens het H. Bloetfeest binnen de stadt Brugge geviert wordende en wierden in de cathedraele kercke van St.-Donaes de groote kerkelijcke diensten wegens desen feestdag niet verricht, alleen maer de diensten al ordinaire gedaen wordende en gevolgentlijk tot een bekwaemeren dag uijtgestelt. d'Oorsaek van welcke was omdat heden inviel den feestdag van Beloken Paesschen welke zeer selden gebuert en alleen dese jaere door den hoogen Paesschen is veroorsakt geworden⁽⁸⁷⁾.

Heden tusschen 11 en 12 uren is binnen de mueren der stadt Brugge langs Blankenberge, waer hij de groote schade aen de zeedijken veroorsakt heeft naegesien, in een rijtuijg zonder train aengekomen Z.E. den graeve De Mercij d'Argentau, gevolgmagtigen minister in de afwesentheijd van k.k. hoogheden, etc. Op de Mart stont een uijtgelesen escadron voetvolk in de waepens met het vliegende krijgsvaendel van welcke Z.E., dien minsaemen minister door welken

(87) Sinds 1781 werd de H. Bloeddag, d.i. het liturgisch hoogfeest, gevierd op de eerste zondag van mei, in plaats van op 3 mei. Dit duurde zeker tot in 1797, maar in 1802 werd de H. Bloeddag weer op 3 mei gevierd (B. JANSSENS DE BISTHOVEN, Het feest van het H. Bloed, in: HGGSEB., CXXX (1983), p. 99). In 1791 moest vanwege Beloken Pasen (1 mei) de liturgische viering worden uitgesteld (zie fol. 64 en 67). De processie moest sinds 1787 op de maandag na de eerste zondag van mei worden gehouden (zie MV. 1787, f. 101) zodat in 1791 de processie plaats had vóór de liturgische viering van het feest (zie f. 64).

[p. 31]

men mag rekenen de rust in de Nederlanden herstelt te zijn, gecomplimenteert en verwellekomt wiert. Z.E. nam zijn intrek in 't paleijs van onsen eerw. heer bisschop waer hij naer het nemen van een pragtig middagmael door de agtbaere gedeputeerde der magistraeten door menige - fol. 63 - aensienelijcke heeren en door den heer Delvaux, Goddij⁽⁸⁸⁾ en Augustinus⁽⁸⁹⁾, gedeputeerde der swaerdekens, bij den zelven heer tot Brussel verwellekomt en gecomplimenteert wiert, welke laeste eene onderhandelinge van meer dan een kwartier uers bij Z.M. den minister hadden op de vertoogen aen hem gedaen en op d'invoering van 't algemeen kerkhof, van welke men nu nog in hope is hetzelve te zullen onderblijven en dat d'onkosten van 't zelve door andere middelen zullen gevonden worden, temeer omdat er reets besloten was hetzelve met den 1 meij aenvang te doen nemen en tot heden daeraf geene publicatie gedaen is. Z.E. de besonderheden der cathedraele kercke besigtigt hebbende reed met zijn rijtuijg naer de kercke van O.L.V. waer hij ook de kostbaere ornamenten, de tomben Albertus en Isabella⁽⁹⁰⁾ en andere besonderheden besigtigt hebbende in den naermiddag ontrent den vijf uren de stadt Brugge verlaeten heeft, aen elk een waer denkbeelt van zijnen goeden imborst die hij voor 't Neerlandts volk is hebbende diep ingeprent laetende, nog heden tot Gend aenkomende van waer Z.E. morgen spoedig naer Brussel zal vertrekken om de groote belangen van 't Neerlandt te konnen hervatten.

(88) Het is niet duidelijk wie Van Walleghem bedoelt. In de Jacobijnse Club waren er drie Goddijns. Twee ervan waren onopvallende figuren: een zekere Goddijn (nr. 170), koopman, die commissaris werd van het Brugse Vrije in 1793, en ene Ch. Goddijn (nr. 184). J.B. Goddijn behoorde tot de actieve leden van de Jacobijnse Club; hij was twaalfde raadslid in 1789. Bedoelt van Walleghem één van deze drie? (VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., I, p. 267 en 308 en II, p. 196 en p. 200).

(89) Mogelijk wijkmeester Jacob Joannes Augustinus (zie MV. 1790, n. 345).

(90) Van Walleghem bedoelt hier naar alle waarschijnlijkheid de praalgraven van Karel de Stoute en Maria van Bourgondië.

(2 meij 1791)

- fol. 64 - Op den 2 meij 's morgens om 5½ uren wiert door de jofvrouwen van het Beggijnhof begonst het gaen van den gewonen ommegang als van oude gewoonte geplogen die morgen en geduerende de Heilig Bloetfeest door alle de andere kercken zal vervolgt worden⁽⁹¹⁾. Zulks wordt nu andermael als vanoudts geplogen om 5½ uren 's morgens gedaen hoewel men over jaer, siet voorig deel fol. [281, vijftiende deel], 's morgens om 7 uren gedaen wiert. Om 11 uren wiert de pligtige processie met het H. Bloet als vanoudts in gebruijk langs den ommegang zeer pligtig omgedregen, gesloten wordende door 't magistraet van Brugge en door geene troupen, mits nu de stadtssoldaeten afgeschaft zijn, gevolgt wordende. Alleen was onsen eerweerdigsten heer bisschop gemijtert in de processie en geene prelaeten mits dezelve om besondere affairens in de generaele vergaederinge der heeren Staeten van Vlaenderen zijn ingedaegt. Nu heeft men weijnig of geene vremdelingen sien aenkomen wegens de veranderinge van het H. Bloetfeest waerop veel gemurmureert wordt onder het gemeente, omdat zulks nog niet als op den ouden voet herstelt is. (XXXV gasette van den 2 meij, etc.).

(91) De eigenlijke viering van het H. Bloedfeest duurde veertien dagen met 's ochtends vroeg steeds een ‘ommegang’, gevolgd door de ‘toning’ van de reliek van H. Bloed. Van Walleghem maakt steeds een onderscheid tussen de ‘gewone ommegang’ en de eigenlijke processie, zie ook MV. 1787, f. 101-105, met vermelding van de afschaffing van de ommegang, MV. 1788, f. 61-62, MV. 1789, f. 292, MV. 1790, f. 281-282, waar hij het herstel van de ommegang vermeldt, zie ook ENGLISH, o.c., I, Brugge, 1985, p. 110-111, ibid., II, Brugge, 1985, p. 185, ibid. III, Brugge, 1985, p. 165 en JANSSENS DE BISTHOVEN, o.c., p. 96-97.

(4 meij 1791)

- fol. 65 - Op den 4 meij vernam men 's morgens geduerende den gepasseerden nagt eene overgroote diefte met meer dan 10 braeken begaen te zijn in het huijs van den heer Van Pamele, beneden de Augustinebrugge, waer dog op hoedaenige wijse voorgevallen hoort men nog niet, alle het zilverwerk en andere effecten bestaende ter weerde van ontrent 2000 guldens, volgens de signalementen heden uijtgegeven, gestolen zijn, uijt welcke merckelijcke somme men kan afmeten den grooten nomber zilverwerk onder welcke verscheijde stukken waeren die meer dan hondert onsen swaer wegen, gestolen zijn en menige mindere naer advenante. Naer dese diefte en braeken is er heden door 't magistraet nauwkuerige inspectie genomen geworden.

(5 meij 1791)

Op den 5 meij verneemt [men] naedere omstandigheden der zelver diefte, want in de presentie van d'heeren zijn gisternaermiddag uijt eenen steenput in d'herberge

[p. 32]

Het Haentjen uijtgehaelt door twee jongelingen twalf soutvaeten omslegen met zilver door de dieven daerin [verborgen] geworden. Door eenen deser paruquier is ook overgeven een wisselbrief die hij segt ontrent dees herberge gevonden te hebben. In een der keldergaeten heeft men ook een kasken met effecten gevonden en eene leeder is over den muer van die herberg gesmeten geworden. Dees jongelingen zijn nog niet vastgenomen maer op dezelve wordt gestaedig eenen waekende ooge gehouden. (XXXVI gasette van den 5 meij, etc.).

(6 meij 1791)

- fol. 66 - Op den 6 meij 's morgens om drij uren gelag de vrouwe van Lansens, wonende in de Baliestraete, in een huijs toebehoorende aen mijnen vaeder, in den tijdt van minder dan een ure van drij volwassen kinderen, zijnde eerst twee jongers en dan een meijsken, welcke in den morgen tusschen 10 en 11 uren alle drij gesont in de kercke van St.-Gillis gedoopt wierden, geassisteert door de drij peters en meters en onder den toeloop van een overgroote menigte vol(u)k⁽⁹²⁾. Dezelve hun alle drije sedert welvaerende bevindende. In den naermiddag wierden nog gedoopt in dezelve twee saemengeboren kinderen van eenen baes bakker, wonende op Ter Balie, zoodat er heden uijt twee huijzen vijf kinderen gesont in dezelve kercke het H. Doopsel ontfingen.

(92) Op 6 mei 1791 werden Joseph, Antoine en Anne, kinderen van Charles Lantsoght en Anne Marie de Roo gedoopt in de kerk van St.-Gillis. Zowel vader als moeder waren 43 jaar oud. (SAB., Doop-, trouw- en begraafboeken van de Sint-Gillisparochie, nr. (29).

(8 meij 1791)

Op den 8 meij, sondag naer Beloken Paesschen, waeren de kerkwijdinge door het heele Neerlandt onderbleven en zullen als naer oude gewoonte geviert worden zoodat die wilkuerige veranderinge t'zijnen tijde aengemelt ook hiermede teenemael komt te onderblijven⁽⁹³⁾ . Zoo men nu uijt Oostende verneemt heeft Zijne E. den gr. Mercij d'Argentau geduerende zijn verblijf tot Oostende twee patriotten rijkelijk begunstigt die, als fol. [?] vermelt, op de strontkarre hebben geseten, vergunt hebbende het kaeijmeesterschap, weert 1500 guldens 's jaers en aen de vrouwspersoone waermede hij staet in houwelijk te treden een rijk pensioen, waeruijt blijkt dat de patriotten niet gehaet worden. (Op den 9 meij gasette, etc.).

(93) Van Walleghem verwijst hier naar de afschaffing sinds 1790 van de beruchte algemene kermis die volgens een keizerlijk edict van 11 febr. 1786 plaatselijke kermissen moest vervangen en die, naar Jozef II, ‘De Keijsers Kerremis’ werd genoemd, cf. MV. 1786 (onuitg, SAB., reeksnr. 539: Handschriften, nr. 51, jaar 1786, f. 198-200), MV. 1787, f. 89-90, MV. 1788, f. 42, MV. 1789, f. 283 en MV. 1790, f. 264; zie ook M. THERRY, Volksdevoties in de 18e eeuw, in: M. CLOET, m.m.v. R. BOUDENS en B. JANSSENS DE BISTHOVEN, Het bisdom Brugge (1559-1984), Brugge, 1984, p. 244.

(11 meij 1791)

- fol. 67 - Op den 11 meij wiert met alle de pligtigheijd in de cathedraele kercke van St.-Donaes geviert de H. Bloetfeest, die als vooren, fol. [62] vermelt, wegens den Beloken Paesschen was uijtgestelt geworden onder het luijden van alle de klokken van daegs tevooren met de vespers en onder het verrichten van de solemnele diensten als vanoudts op den 3 meij geplogen. Alles verricht wordende alsof het gewonelijk op dien dag gepleegt wordt, zoo nogtans dat de goddelijcke diensten op heden door onsen eerw. heer bisschop niet gedaen, maer alleen met alle pligtigheijd door eenen heer canonik verricht wierden.

(12 meij 1791)

Op den 12 meij waeren op 't collegie geropen voor 't magistraet generaelijk alle de dekens der ambagten en neeringen tot het aenhooren de[r] propositiën van Z.M. den keijser ende koning van zijne aenstaende inhuldinge van Vlaenderen en op dezelve te geven hun deliberatif advis, naer daeraf tevooren kennis aen hunne supposten gedaen te hebben. Zoo men verneemt zal de huldingsfeest zeer haest plaetse hebben temeer omdat reets tot Brussel met allen spoet aen den huldingstheater gewerkt worden en hunne koninglijcke hoogheden daer haest verwagt worden. (XXXVIII gaset van den 12 meij, etc.).

[p. 33]

(13 meij 1791)

- fol. 68 - Op den 13 meij is eene bekentmaekinge geaffixeert geworden, behelsende: dat alzoo in den nagt tusschen den 2 en 3 m[e]ij moordaediglijk is om hals gebragt Eug[e]nius Noppe, jongman, oudt 29 jaeren, wonende bij zijne moeder de weduwe Noppe, in Morscher ambagt, casselrije van Iper⁽⁹⁴⁾, beloven den Heere ende Wet eene premie van 100 patacons aen den gene den moorder zal ontdekken, zoodaenig dat hij in regte overtuijgt worde, om ander in exempel te worden gestraft, zullende zijnen naem indien hij zul[k]s begeert gesecreteert worden. Zoo men verneemt is den gemelden jongman met een lijnsaetstamper die al over twee jaeren gestolen was, moordaedig doodt geslaegen en dat den daeder of de daeders eene merckelijcke somme geldt en veele effecten gestolen hebben.

(94) Mosscherambacht was een heerlijkheid in de kasselrij Ieper (als leen afhangend van de Zaal van Ieper) die zich uitstrekte over verschillende gemeenten in het midden en het zuiden van het huidige West-Vlaanderen, cf. L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, Coutume de la salle et chatellenie d'Ypres, I, Brussel, 1911, p. 401 en 403; en II, Brussel, 1911, p. 365 en 428; K. DE FLOU, Woordenboek der Toponymie van Westelijk Vlaanderen..., X, Brugge, 1930, kol. 1117-1121.

(16 meij 1791)

Op den 16 meij verscheen in 't licht: ‘De henriade gekleet in eene Nederlandsche Leopoldinne’, opgedraegen aen Zijne Majesteijt den keijser ende koning en welcke onder de stukken sub N. kan gesien worden. In 't zelve worden veele waerheden vervat voorgevallen geduerende de omwentelinge der Neerlanden, en zoo door dese als door ondervindingen ondervint men hoe langer hoe meer hoe men geduerende de troubelen zelfs van degene van d'eerste soort in eenen afgrond van verdriet gedompelt lag, 't goon alles door Z.M. den keijser en koning herstelt is. Te melden hoe in de pligtigheijd tot Maldeghem sekeren Joos Lams op zijne bloote voeten met een lauwertak in d'hant ten offeren ging, etc. Schieting tot Eecloo. (XXXIX gaset, 16 meij, etc.).

(17 meij 1791)

- fol. 69 - Op den 17 meij wiert 's morgens om 5 uren door de joffrouwen van het beggijnhof geëijndigt den vijfthiendaegschen ommegang van het Heijlig Bloetfeest welcke telkens door eene menige godtvrugtige verselt hadden geweest. Dese ordinaire devotie nogtans die voor de veranderingen maer altijdt 15 daegen geduerde en zijnen ingang nam op den 3 meij heeft dese jaere eenen dag langer geduert want terwijl den ommegang door de geestelijkheijdt maer begonst wiert den maendag hoewel den pligtigen feestdag en aflaet op den sondag geviert wiert, zoo heeft ter deser vesoek de H. Bloetfeest in plaets van 15, 16 daegen geduert, den sondag daermede gerekent, om alle welke en om de groote schade die er door die veranderinge veroorsakt is, zegt men het toekomende jaer die feest als naer ouder gewoonte op den 3 meij te zullen geviert worden.

(18 meij 1791)

Op den 18 meij ontweerde eenen soldaet onser besettinge ten huijze ende winckel van sr. Pieters in de Langestraet een pond poeijer, welke den verkoper gewaer wordende den soldaet hetzelve dede terug geven, dog in den zelven oogenblik eenen officier passerende deed den zelven aenhouden. Den soldaet was des anderdaegs 's morgens gecondemneert tot het ontfangen van 50 stokslaegen met welke den ontweerden medelijden hebbende om de kleenheijd der diefte vroeg hij, 25 slaegen ontfangen hebbende, voor d'overige pardon welke hem met groote moeijte gegeven wiert, waeruijt men siet met wat strengheijd de soldaeten voor 't minste misdaed gestraft worden.

(19 meij 1791)

- fol. 70 - Op den 19 meij wiert de foire van desen jaere geëijndigt op welke geduerende dezelve verscheijde dijeverijen begaen waeren. Onder ander over twee daegen eene zeer merckelijcke [diefte] ontdekt wordende alleen begaen door

[p. 34]

jongers, van welke den soon van de weduwe Bouterij, oudt circa 13 jaeren, wonende bij St.-Salvators, den besonderen dief was en alles aen drij à vier andere overgaf om te verkopen. Desen met listigheijd ter plaetse waer de muebelen staen zoo men de foire opkomt, langs dezelve in een kraem kruijpende waer den eijgenaer dickwils afwesig was omdat hij meer in 't gros dan in het debit was verkopende hadde reets uijt hetzelve meer dan voor 500 guldens goederen gestolen eer den zelven het gewaer wiert, dog zul[k]s gewaer wordende ontdekte men ook seffens den daeder en verscheijde afkoopers die zoo dosen, waeijers als andere stukken weerdig vijf à ses croonen voor 2 à 3 schellingen hadden gekogt. Den jongen wiert seffens aengehouden en door eenen schadebeletter in het huijs van zijne moeder bewaert, dog desen listig zijnde en den schaedebeletter niet wel toesiende is den jongen gevlugt buijten de stadt langs de Smedepoorte waerom men zegt den schaedebe[le]tter in egtenis te zijn. De andere jongers in de di[e]fte medepligtig werden nouw bewaert en verscheijde opkopers zijn reets op 't collegie ontboden waer zij overtuijgt wordende zulks dier zullen moeten betaelen temeer zoo sij zulks geweten hebben dat het goed gestolen was. Feest tot Ruijsselede. (XL gasette van den 19 meij, etc.).

(22 meij 1791)

- fol. 71 - Op den 22 meij wiert 's morgens om 11 uren vanuijt de cathedraele kercke van St.-Donaes ter eeren van den H. Macharius als naer jaerlijcksche gewoonte de pestmissen geviert wordende, omgedregen met der zelver H. Reliquiën de processie langs de Philipstokstraete en rondt den Burg tot in dezelve kercke, volgens oudt gebruijk immers voor de veranderingen wiert jaerlijks die processie langs den zelven toer en rondt de Mart omgedregen waeruijt men nu ziet den toer van die processie nu aldus maer te zullen continueeren⁽⁹⁵⁾. Ter zelver ure is ook wegens het vieren der pestmissen vanuijt de parochiale kerkce van St.-Jacobs de gewone processie langs den ordinairen toer omgedregen geworden.

(95) Betr. deze processie, zie MV. 1788, n. 92.

(23 meij 1791)

Op den 23 meij wiert 's morgens met het aenbreken van den dag in de Philipstokstraete gevonden een nieuwgeboren kindeken kostelijk in witte luijeren gewonden welke ontdekt wiert door sr. le Clerq, meester-bakker⁽⁹⁶⁾, regt over den ommegang van St.-Donaes liggende, hetzelve in het keldergat van zijn huijs geleijt. Dit kint is desen morgen in de cathedraele kercke gedoopt en vervolgens in het vondelingshuijs⁽⁹⁷⁾ besteet geworden.

Heden verscheen in 't licht: ‘Onzeijdige aemerckingen over de tegenwoordige gesteltenis van Brabant’, vertaelt door de advocaet Vonck⁽⁹⁸⁾ met des zelfs portrait, sluijtende met het berugt adres van den 15 maert 1790 met de onderteekende tot nog toe niet in 't licht verschenen, uijt alle welke men den bedriegelijcken handel ontdekt hoe de Nederlanden wederom onder de heersch[a](ij)pp(ij)e van Z.M. den k. en k. gebragt zijn, etc. (XLI gaset van 23 meij, etc.).

(96) Gregorius de Clerck was vinder in de eed van de bakkers in 1786 en 1789 (SAB., reeksnr. 114: Wetsvernieuwing, 1762-1795, f. 3).

(97) Het St.-Juliaanshospitaal had vanaf 1600 de zorg over de krankzinnigen en de vondelingen van de stad: J. GELDHOF, Pelgrims, dulle lieden en vondelingen te Brugge, 1275-1975. Zeven eeuwen geschiedenis van het Sint-Juliaansgasthuis en van de Psychiatrische kliniek O.-L.-Vrouw te Brugge-Sint-Michiels, Brugge, 1975, p. 195-217.

(98) Betr. advocaat J.-F. Vonck: MV. 1790, n. 169, zie ook hierboven n. 58.

(26 meij 1791)

- fol. 72 - Op den 26 meij is alhier binnen Brugge aengekomen sekeren jongelink, genaemt Sijnaeve, en zijnen medemaet⁽⁹⁹⁾, wiens ouders wonen in de Meersch, met de barge van Gend en door zijne familie met carossen afgehaelt wordende om hunne bekomen slaeking uijt het correctiehuijs van Gend bij orders van Z.E. den graeve de Mercij d'Argentauw, dezelve waeren aldaert gecoloqueert geworden sedert de maendt augusti 1787 voor een seker termijn van jaeren, alleenelijk omdat

(99) Betreft Augustinus Synaeve, zoon van een schoenmaker en Jan de Rijckere, een 21-jarige smidsjongen en slotenmakersknecht. (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 167, 185, 189).

[p. 35]

hij alsdan het begon der plondering hadde veroorsakt van het huijs van d'heer canonik Van Honacker⁽¹⁰⁰⁾, breeder t'zijne tijde te zien door het aftrekken der cocarden, aldus werden nu alle degene om eenige hoegenaemde faiten door de troubels veroorsakt in vrijheijd en op hunne libere voeten gestelt en van nu af saeg men geëijndigt de zee van troubelen en onlusten waerin de Nederlandtsche provenciën geduerende meer dan vier jaeren hebben gedompelt gelegen.

Heden is ook in 't licht verscheenen het resultat en advisen die gegeven zijn door alle de steden en casselarijen van Vlaenderen nopende de aenstaende inauguratie ofte huldingsfeest van Z.M. den keijser ende koning Leopoldus den II als graeve van Vlaenderen, uijt welk resu[l]tat en advisen den leser zien kan den nog aengewende poogingen en besluijten om onse pri[vi]legiën, wetten en goede constumen onverbrekelijk te bevestigen. Siet dit stuk versaemeling N. onder de stukken N., etc. Schieting tot Gistel [XLII] (LXII) gasette van den 26 meij, etc.). (Op den 30 meij XLIII gasette dito, etc.).

(100) Zie MV. 1787, f. 217-240 en n. 90.