Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[April]

(3 april 1791)

Op den 3 april was het eclips of verduijstering aen de zon alhier te zien 't begin 's middaegs ten 12 uren 37 minuten, het midden of de grootste verduijstering 's naermiddags ten 2 uren 6 minuten en het eijnde 's naermiddags ten 3 uren 30 minuten op zijn grootste 7 graeden 16 minuten over de noortzijde verduijsterende. Van eenige daegen tevooren hadden veele op dese eclips gissingen gemakt dat men zeltsaemig weder zoude ontmoet hebben welk meermals geschiet is, dog het was hoewel de docht verduijstert was den heelen dag helder schonneschijn en daer vielen geen de minste seltsaemheden voor terwijl selfs die verduijstering door het helder schonneschijn nauwelijks dat door de weerkenders konde gesien worden. (Op den 4 april XXVII gaset van Gend, etc.).

(3 april 1791)

- fol. 52 - Op den 3 april was in de kercke van de reliegeusen Arme Claeren, gelegen op Solferenberg⁽⁷²⁾, herstelt het broederschap van het Alderheijligste herte van Jesus ten eijnde van welke te verdienen was vollen aflaet en 's morgens om 8 uren gesongen wiert eene zeer solemnelen misse, naermiddag om 3 uren wierden gedaen de vesperenden gepredikt door den eerw. heer Mumelbeke, pastor van O.L.V.⁽⁷³⁾ en daernae het solemneel lof⁽⁷⁴⁾. Dese waeren de eerste diensten die solemnelijk in dit herstelde clooster verrigt zijn waerom op heden die kercke van zoo menige menschen besogt wiert, dat (de) - fol. 53 - dezelve door de menigte te kleen was, temeer ook wegens de zoogenaemde kerremis van 't Beggijnhof⁽⁷⁵⁾ die nu als voorheen ook in alle de kercken geduerende den vasten als voor alle de veranderingen onderhouden worden, zoodat men nu alle de gewone godtvrugtigen en aflaeten zien bloeijen en herleven.

(72) Sulferbergstraat: zie A. SCHOUTEET, De straatnamen van Brugge, Brugge, 1977, p. 209.

(73) Philippus Antonius Van Wymelbeke (1755-1840), was coadjutor in Sint-Jacobs te Brugge (1780), daarna onderpastoor van Sint-Walburga (1784) en pastoor van de ‘loden portie’ van de Onze-Lieve-Vrouweparochie (1790). In 1803 werd hij pastoor van Sint-Gillis. Hij kreeg in 1814 eervol ontslag en werd op zijn verzoek, pastoor van het hospitaal van O.L.V. van de Potterie tot aan zijn dood in 1840. (REMBRY, o.c., p. 285-332; A. DE SCHIETERE DE LOPHEM, Iconographie Brugeoise, II: l'Hôpital de la Potterie, in: Tablettes des Flandres, Brugge, 1969, p. 411).

(74) De devotie tot het H. Hart was in de 18de eeuw nog niet zeer verspreid in Brugge. Een broederschap van het ‘Alderheyligste Herte van Jesus’ bestond sinds 1707 in de kerk van de capucinessen in de Katelijnestraat te Brugge. Hun devotieboekje Beweegredenen ende oeffeningen van godvruchtigheyd tot het alderheyligste Herte van Jesus, werd voor het eerst in 1758 gedrukt bij de Brugse drukker Petrus de Sloovere. Een niet gedateerde herdruk van dit boekje verscheen nog bij de Brugse drukker Joseph de Busscher. Beider drukwerken situeren de broederschap in het Brugse capucinessenklooster, dat overigens na zijn afschaffing in 1784 al in 1790 opnieuw was opgericht (MV. 1790, fol. 330-332). In 1790 had de kerk van de capucinessen slechts één altaar meer. Heeft Van Walleghem zich vergist of is de broederschap daarom tijdelijk verhuisd naar het nabije Arme Clarenklooster? Een ander devotieboekje, gedateerd 1791, vermeldt de broederschap nog steeds in het capucinessenklooster. Het betreft echter een herdruk van een werkje uit 1708. (REMBRY, o.c., p. 320-322, noot 5; ENGLISH, o.c., I, 1985, p. 225 en ibid., IV, 1986, p. 165).

(75) Bedoeld wordt de vierde zondag in de vasten, Dominica Laetare of Halfvasten, waarop in Brugge ook de kermis van het Begijnhof werd gevierd, cf. ENGLISH, o.c., I, 1985, p. 193-194.

(7 april 1791)

- fol. 52 - Op den 7 april was het den vierden dag dat er venditie ten sterfhuijze van d'heer Bruno Jaques d'Heere, overleden borgmeester 's Landts van den Vrijen⁽⁷⁶⁾, gehouden wiert in het sterfhuijs in de Goudhantstraete wanneer daer een

(76) Bruno Jacques de Heere (^o18-1-1727, † 23-10-1790) was naast burgemeester (1788) ook schepen van het Vrije (1789) en afgevaardigde in de Staten van Vlaanderen geweest (J. GAILLIARD, Bruges et le Franc, dl. V, Brugge, p. 153 en SAB., Doop-, trouw- en begraafboeken, Sint-Gillisparochie, nr. 28).

[p. 27]

seltsaemen voorval plaetse hadde. In een tolettekasken met schof dat reets gereet stont om verkogt te worden, de erfgenaemen gaende sien of er niet meer in was, vonden in hetzelve tot hun overgroote verwonderinge ontrent duijsent guineën in specie, bestaende in goude dobbel souverainen en guineën waervan niemant het minste was wetende terwijl den heer overleden zulks geensints hadde bekent gemakt. Gemakkelijk hadde hetzelve kasken dus met dezelve konnen verkogt worden wanneer den kooper voor 8 à 10 schellingen dus een remercabel kapitael en rijkdom zoud hebben gekogt zonder dat het iemant zoud geweten hebben. (XXVIII gaset 7 april).

(8 april 1791)

- fol. 53 - Op den 8 april wiert 's morgens om 10 uren het lijk van d'heer Kuijpkens, docter en mercenier in de St.-Amandsstraete, met de gewone pligtigheijdt vervoert naer de parochie van St.-Andries en aldaer naer een pligtigen lijkdienst op het kerkhof begraeven. Desen heer ongelukkig op de volgende wijze overleden zijnde: op den 5 deser 's avons tusschen 10 en 11 uren vanuijt d'herberge De Swaene van Schipsdaele afkomende met sr. Boukké, paruquier, vloog zijnen hoedt door het windig weder af ontrent het water gelegen agter den molen van sr. Swijsdouw⁽⁷⁷⁾. Den paruqu[i]er liep om licht naer de poorter en Kuijpkens, waerschijnelijk naer zijn hoedt soekende, viel in het water en verdronk zonder eenige hulpe. Den paruquier, die beschonken was, kwam de poorte in en makte zulks aen niemant kenbaer ook zijn hoedt verloren hebbende; 's morgens wierden de beijde hoeden en d'heer Kuijpkens gevonden, zijne beijde beenen in 't slijk stekende waer hij gevallen was en geschouwt en alzoo dit alles veel opsiens verwekt is den paruquier, vier die met hun gedronken hebben, den herbergier en zijn vrouw op 't collegie ontboden tot informatie hoe dit alles toegegaen en voorgevallen is. (Op den 11 april XXIX Gasette van Gend).

(77) De olieraffinadeur, uitvinder en timmerman Sebastiaan Wijnsdauw bezat een watermolen tussen de Smedenpoort en de Ezelpoort WANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 49, 51, zie ook MV. 1790, n. 424).

(12 april 1791)

- fol. 54 - Op den 12 april waeren 's avons om ses uren in 't Stadthuijs vergaedert de swaerdekens en subalterne dekens deser stadt Brugge op de bekomen antwoorde van de gevolmagtige van Brussel wegens de generaele gedaene representatie vermelt hiervooren, fol. [43], waerbij onder ander voordelen, waermede de gemeenten van Brugge eerstdaegs staen begunstigt te worden, reets aen de dekens is toegelaeten van als naer gewoonte hunne vergaederingen te houden aen 't hooft hebbende den heer borgmeester van den Commune om dus de beste aengelegentheden van 't gemeente in alle gevallen te konnen voorstaen en de beste beraemingen te nemen tot voordeel van 't gemeente, die nu dus op den gewonen voet zullen gecontinueert worden niettegenstaende die vergaederingen door 't collegie verboden waeren.

(14 april 1791)

Op den 14 april wiert bij hallegebode en trommelinge bij orders van 't magistraet geaffixeert eene zeer wijtloopige ordonantie⁽⁷⁸⁾, hoofdsaekelijk behelsende dat den Heere ende Wet klagten bekomen hebben van de jointe der gemeene armekaemer deser stadt en bij eijge(ge)ne ondervindinge ondervint dat het bedelen, zoo op de straeten, kerken, huijsen als in den ommegang van de kathedraele kercke van St.-Donaes daegelijks meer ende meer aenhout waerdoor den ontfang der gewone collecten zoodaenig - fol. 55 - vermindert dat men in 't kort niet meer bekwaem zal zijn de waere behoeftige, oude, krepel, blinde en andere gebrekelijcke menschen te onderhouden; de publicke bedelaers niet anders zijnde dan lediggan-

(78) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 208; reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, 13 april 1791, reg. 36, nrs. 140 en 141.

[p. 28]

gers en dronkaers die hetgone zij de bermhertige weten af te perssen in baldaedigheijdt verkwisten, om in welk schandelijk gebruijk dienende voorsien te worden den Heere ende Wet vernieuwt en in alle zijne deelen herstelt de ordonantie van den 27 junij 1776 (siet dezelve t'zijnen tijde vermelt) tot vernietinge van de publicke bedalarije geëmaneert.

Verbieden verders aen eenider, waer het het wesen mag binnen dese stadt of paelen van diere, ergens te bedelen op pene van aengehouden in egte van vangenis gecoloqueert te waeter en te broode of anders naer extinctie van 't cas arbitrairlijk gestraft te worden; zullende allen gever vervallen in eene boete van ses guldens, d'helft van welke aen den aenbrenger, wiens naem zal secreet gehouden zijn, zal gegeven worden. Gebiedene aen alle vremdelingen, binnen deze stadt niet gehuijsvest of geen werk hebbende, binnen de vierentwintig uren dese stadt te verlaeten op pene van aengehouden en als vooren gestraft te worden.

Ordoneeren verders aen eenider op de boete van 25 guldens geene vremdelingen werk hebbende of geene te logeeren of herbergen tenzij met consent en naer gedaene advertentie van hunnen respectiven wijkmeester van hunne wijke; zullende bovendien - fol. 56 - degone die eenige vremde zouden bestaen te aenveerden in hunne woonsten, de kinderen die zij zouden verlaeten door hun en op hunnen kost moeten opgevoet worden zonder dat de disschen hun dezelve in eenige deelen zullen aentrekken.

Ordoneeren ook aen alle herbergiers, op de boete van 6 guldens voor elke contraventie, alle avonden eene naemlijst naer de saele van 't Stadthuijs te draegen behoorlijk geschreven; inhoudende de naemen en woonsten van de vremdelingen die zij zullen herbergen, welke 4 daegen t'hunnen huijze verblijvende zal moeten vernieuwt worden. Verbieden ook aen alle jongers en aen alle andere mest langs de straeten te raepen dan die voorsien zijn van een schriftelijk biliet van hun heer paster of dischmeester, 't welk zij altijdt zullen moeten bij hun hebben op pene van in vangenis gecoloqueert te worden, 't welk maer alleen aen behoeftige en zonder werk zittende zal verleent worden; aen alle lediggangers en jongers geordoneert wordende van eenig ambagt te leeren om dus de groote vermenigvuldinge van mestraepers en alle schadelijcke gebruijken te voorkomen. (XXX gaset 14 april).

(15 april 1791)

Op den 15 april wiert als naer oude gewoonte 's morgens om agt uren processiewijs vanuijt de kercke der eerw. paters Capucinen gehaelt het beelt van Maria van de seven weën om gedduerende drij daegen in de kerke van St.-Salvators geplaest te worden onder den toeloop van menige godtvrugtige en alles als naer oude gewoonte gepleegt en ter uijtvoer gebragt wordende⁽⁷⁹⁾.

(79) Sinds 1790 was opnieuw aangeknoopt bij deze traditie, zie MV. 1790, f. 241 en n. 183-184.

(16 april 1791)

Op den 16 april wiert voor 's Landtshuijs van den Vrijen bij condemnatie crimineel met eene koorde aen den hals aen eene galge gehangen totdat er de doodt naervolgde Joannes le Clair⁽⁸⁰⁾, geboortig van Somerghem, oudt agtentwintig jaeren, jongman ende lest gewoont hebbende tot Ursel voor het begaen van verscheijde dieften zoo met braeke als met alle andere argelistigheijd ende voor het begaen van de volgende argelistige baenstroperije en moordaedige daedt. In 't begin van de maendt maerte lesteleden kwam ontrent de parochie van Ursel eenen jongman genaemt Depon, molenae[r]sknegt van de stadt Gend welken den zelven Leclair

(80) Van Walleghem geeft hier een verkeerde naam op. Het betreft immers Pieter Lataire (27-28 jaar) afkomstig uit Zomergem. Het slachtoffer is Jean-Baptiste du Pon, molenaarsknecht (Verslag van de misdaad in: RAB., Brugse Vrije, nr. 17038: Registre Crimineel beginnende den 19 januarij 1791 en eindigende 10 meije 1792, f. 25-33).

[p. 29]

hem ontmoetende, hem in eene herberge nootsakte te tracteren en hoewel den zelven Dupon hem met eene kanne bier waertoe hij geensints genootsakt was tracteerde, was hij hiermede niet voldaen maer hem laetende voorgaen eenige stukken landt van d'herberge afgelegen, agtervolgde hij hem en sloeg hem van agter met eene dikken stok zoodaenig dat hij seffens agterover viel en in den bloed swom, verscheijde doodelijcke wonden toegebragt zijnde, waerop hij hem in de meijninge dat hij doot was van alle zijne effecten beroofde, bestaende in eenig gelt, horlogie, zilvere gespen, drij hoeden - fol. 58 - (vervolg 16 april) en eenige andere goederen die hij van Gend medegebragt hadde, zijne cousen en schoenen en kasake alle ontrent weerdig bevonden tot dertig pond groote courant; hem dus in die ongeluckige gesteltenis laetende liggen. Desen ellendigen naer eenigen tijdt bij zig zelven gekomen zijnde, ging over dat hij konde tot in 't huijs van zijnen meester waer hij seffens zijne wonden gequereert wiert en meer dan vier weken in 't donker gelegen heeft in 't grootste perijkel van sterven naer het lijden van veel pijne en smerte tot nog toe de doodt ontkomen heeft. Den moorder, ondertusschen de gestolen effecten hier en daer verkopende, is eijndelinge op de 24 maerte op de parochie van Oostcamp door het verkopen van de afgestropte cousen van officiewegen aengevat en in egte van vangenis beweegt geworden en van alle welke wettelijk overtuijgt zijnde zoo door zijne eijgene bekentenissen als genomen imformatie is als vermelt andere in exempel den regter om genoegen gestraft geworden. Desen pligtigen heeft verscheijde dieften en de gemelde begaene moordaedigheijd zelfs bekent is gewillig voor zijne begaene faiten gestraft geworden zeer spoedig langs den weg vanuijt de vangenis gaende, zijnde ook onlangs op de parochie van Somerghem opgehangen geworden.

(17 april 1791)

- fol. 59 - Op den 17 april wiert 's middaegs langs den ordinairen toer de Palmsondagprocessie, op den voet als sedert der zelve processie geplogen, omgedregen met dit verschil alleen dat men in dezelve een begin saeg van de groote processie die men zegt het toekomende jaer als naer gewoonte te zullen omgedregen worden⁽⁸¹⁾. Voorop ging de vaene, dan volgde een romain of engel de spraeke sprekende en agter hem het zoogenaemt H. Graf ons Heeren 't welk uijt de kercke van Jerusalem gehaelt op heden in de kercke van St.-Salvaters heeft geëxponeert geweest, agter hetzelve volgden drij jonge maegdekens in den rouw en dan het beelt van O.L.V. van de Seven Weën dan de processie van devotie, welke door een uijtgelesen escadron nevens en agter het Alderheijligste gaende gesloten wiert. Den toeloop van volk ook om het begin van dese te hernemen processie te zien, overgroot zijnde.

(81) Een beschrijving van de ‘grote’ Palmzondagprocessie bij ENGLISH, o.c., III, Brugge 1985, p. 155. Aan de processie werd o.m. deelgenomen door ‘Romeinen in schitterend harnas’.

(18 april 1791)

Op den 18 april wierden van Stadthuijs afgekondigt en geaffixeert drij k. en k. declaratiën van den 19 maerte behelsende het regt van benoeminge van de universiteijt van Loven dat het systema der studiën van de philosophie, in de rechten en medecijnen eene hervorminge vereijst en de herstellinge van benoeminge van de opperregtsbanken des landts, breeder te zien in de 27ste gasete van den 4 april waer dezelve vermelt zijn. (XXXI gasette van den 18 april, etc.).

(22 april 1791)

- fol. 60 - Op den 22 april, zijnde Witten Donderdag, saeg men des middaegs als naer oude gewoonte de processie van uijt de kercke van Jerusalem verselt met het H. Kruijs zeer p(il)ligtig omdraegen t'eijnden dezelve wiert ook omgedraegen het

[p. 30]

zoogenaemt H. Graf ons Heeren⁽⁸²⁾, welcke omdraeginge teenemael was opgeschort sedert de algemeene suppressie van de Palmsondagprocessie wanneer ook hetzelve graf door verkleede Penitenten gedraegen wiert die met lange pijcken den Witten Donderdag en Goeden Vrijdag het H. Graf ons Heeren bewakten in de kercke van Jerusalem welke gewoonte tot nog toe onderbleven is en het graf alleenelijk door persoonen in hunne gewone kleedingen is gedregen geworden. (XXXII gas. 22 april).

(82) Over deze processie, oorspronkelijk op Palmzondag, maar sinds de 17de eeuw op Witte Donderdag, cf. ENGLISH, o.c., I, Brugge, 1985, p. 104-105. Betr. het ontstaan van deze processie zie MV. 1790, f. 247 en n. 191.

(25 april 1791)

Op den 25 april wierden 's morgens uijt verscheijde parochiekercken als degene van O.L.V., St.-Jacobs en St.-Walburge de processiën wegens de pestmissen omgedregen waer nae dezelve ook als naer oude gewoonte gedaen wierden⁽⁸³⁾. Heden verscheen in 't licht: ‘Brieven van appel etc.’, sub N. en uijt welke men sien kan de onregtveerdigheijd der schrikkelijcke doodtvonnissen door het magistraet van Gend ten tijde van de revolutie uijtgesproken, op welke verscheijde bemerkingen te maeken (XXXIII gasette van 25 april). Schieting tot Nieuport.

(83) Zie MV. 1790, f. 249 en n. 192.

(27 en 28 april 1791)

- fol. 61 - Op den 27 en 28 april waeren generaelijk alle de leden der ambagten en neeringen deser stadt Brugge op hunne gewone vergaederplaetsen saemengeropen wanneer aen dezelve voorgelesen wiert de wijtlopige gerepresenteerde representatiën aen de gevolmagtigen minister Z.E. den graeve de Mercij d'Argentauw, gepresenteert door den heer Delvaux⁽⁸⁴⁾ en twee gecommitteerde dekens deser stadt, behelsende het versoekschrift om weder te bekomende de voorrechten aen de gemeenten van Brugge van oude vergunt, welke te melden; op welke den minister in een langduerig gesprek met dezelve gedeputeerde heeft geweest ende belooft dat in alles par eerste daegen zooveel doenelijk zal voorsien worden⁽⁸⁵⁾. Hiervan aen ider part gegeven wordende om te vermijden de valsche gerugten die ten desen eijnde van kwaelijkdunkende of niet welonderrichte verbreijt worden, de gedeputeerde hebben ook met den zelven minister in onderhandelinge geweest nopende het begraeven der doode op 't generael kerkhof⁽⁸⁶⁾ nopende den onkost en meer ander omstandigheden van welke hier ook belooft is tot elks genoegen te zullen in voorsien worden. (XXXIV gaset. 28 april).

(84) Betreft advocaat Jac. Devaux, eindredacteur van het rekest en later een der meest actieve leden van de Jacobijnse Club. In 1792 was hij vice-president en in 1793 was hij afgevaardigde te Parijs. Tijdens de Franse overheersing bekleedde Devaux volgende politieke functies: eerste raadspensionaris (1792) van de revolutionaire schaduwwet, tiende voorlopige vertegenwoordiger (1792) en derde commissaris. Devaux was ook secretaris van de Société Littéraire. (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, betr. deze episode, p. 269, en verder, p. 225, 300, 302, 310, 337, 382, en II, p. 180).

(85) De Brugse ambachten begonnen met een groot offensief om hun talrijke uit de middeleeuwen stammende monopolies en voorrechten uit te breiden of te verdedigen. Het zou met een sisser aflopen. (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 268-277).

(86) De algemene begraafplaats te Assebroek, opgericht ingevolge het edict van Jozef II dd. 26 juni 1784. Iedereen moest daar begraven worden, tot een hallegebod van 20 nov. 1789 opnieuw de mogelijkheid bood op de parochiekerkhoven te begraven. Zie MV. 1787, passim en n. 15, MV. 1788, passim, en MV. 1789, dl. 15, f. 54; inmiddels ook: A. VANDEWALLE, De 19de-eeuwse centrale begraafplaats van Brugge in historisch perspectief, in: Brugs Ommeland, 26 (1986), afl. 4, met omstandige bibliografie (ter perse).