Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[Maart]

(3 maerte 1791)

- fol. 35 - Op den 3 maerte wiert bij orders van d'heeren van 't magistraet bij hallegebode en trommelinge de volgende ordonantie⁽⁵⁷⁾ afgekondigt, behelsende dat er geduerende de aenstaende vastenavonddaegen, wegens de tijdtsomstandigheden obstentatiën zouden konnen veroorsakt worden en in aenmerk nemende dat het masqueren reets tot Gend en in andere plaetsen van Vlaenderen is verboden; ordoneeren zoo zij ordoneeren bij desen en volgens ontfangen bevelen van Z.E. den graeve Florimond de Mercij d'Argentau, minister prepolentarius, op de toekomende vastenavonddaegen met eenige masque[r]s of gemasquerde kleederen langs de straeten te loopen ofte met dezelve in eenige openbaere plaetsen, ballen of redouten te verschijnen op pene van seffens te worden aengehouden, gecoloqueert te worden in egte van vangenis en naer d'extinctie van 't cas gestraft te worden. Bemerkingen te maeken, etc.

Nu verneemt men uijt Brussel zeer onaengename tijdingen dat aldaer de vonkisten⁽⁵⁸⁾ meer als 5000 van 't gepuepel hebben opgestookt tegens de heeren der Staeten van Brabant en van 't magistraet, tot zoo verre dat zij meer dan 14 huijsen hebben overweldigt, geplondert en gerenueert, d'effecten en kostbaere muebelen in

(57) Zie SAB, reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 202; reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, 26 febr. 1791, reg. 36, nr. 139.

(58) Vonckisten: aanhangers van de Brusselse advokaat Jan Frans Vonck, leider van de liberaal-democratische vleugel tijdens de Brabantse Omwenteling (zie MV. 1790, n. 169).

[p. 21]

stukken geslaegen en verbrant hebben, - fol. 36 - de koetse van Z.E. den ardtsbisschop van Mechelen⁽⁵⁹⁾ die zig aldaer bevont is in duijsent stukken geslegen en honderden buijtenspoorigheden meer zijn er zoo tegens de geestelijcke als weerlijcke heeren gepleegt en dit alles omdat het volk, dat is den derden staet, de Staeten niet meer wilt herkennen en andere wilt doen aenstellen omdat zij nu genoegsaem ondervinden hoe dat dese hun tot den laesten oogenblik van de revolutie hebben bedrogen, en geesints hebben geïmformeert van de belangen die het geluk van 't volk betreffen en van de schoone voorstellingen tot het bekomen van de algemeene ruste die hun verscheijde mael door hunne koninglijcke hoogheden de gouverneurs-generaal uijt naem van Z.M. den keijser ende koninge gedaen zijn, eene saemenspraeke als nu in 't licht verschenen, voerende voor tijtel: ‘Den discipel leerende zijnen meester’ of ‘Saemenspraek tusschen een boer en eenen patriot’, etc., sub N. te zien, bewijst genoegsaem desen waerheijd en stelt in 't klaer dachlicht veele aenbelangende waerheden die geduerende de revolutie voorgevallen zijn en van veele nog niet bekent zijn. (XVIII gaset van den 3 maerte, etc.).

(59) Joannes Henricus, graaf de Franckenberg, aartsbisschop van Mechelen, zie MV. 1789, n. 295.

(4 maerte 1791)

- fol. 37 - Op den 4 maerte wierden bij orders van d'heeren van 't magistraet 's Landts van den Vrijen uijt de vangenis zonder eenige straffe geslaekt alle degene die in 't overgaen van 't land onder de gehoorsaemheijd van Z.M. waeren aengehouden en de verregaende buijtenspoorigheden hebben bedreven als fol. [562 en 563, vijftiende deel] vermelt, op welke verscheijde bemerkingen te maeken. Ook hoe geslakt zijn den vader en soon Van Slijpe⁽⁶⁰⁾ vermelt fol. [568, vijftiende deel] wegens het schrijven van brandbrieven aengehouden.

Heden wierden door eene militaire wagt binnen Brugge aengebragt twee boeren van Lichtervelde die geduerende de beroerten van hunne regementen waeren gedeserteert, 't welk nu alle daege gebuert dat er verscheijde opgelicht worden die nu mits het pardon generael sedert den 12 lest geëijndigt is niet alleen zullen moeten dienen maer ook de krijgsstraffen zullen moeten onderstaen.

Nu ziet men ook daegelijks zoo aen de kerkdueren als op de straeten menige gewonde, zelf met armen en beenen af, van het gewesen patrioticq leger hun broot vraegen van ider verlaeten zijnde en bemerkingen hoe veele daerdoor nu in den uijtersten nood gebragt zijn, etc.

Heden verscheen in 't licht: ‘Waer en waerachtig verhael van de droeve schipbraek van het schip, etc.’, sub N. te zien.

(60) Zie MV. 1790, n. 494.

(6 maerte 1791)

- fol. 38 - Op den 6 maerte wiert in de cathedraele kercke van St.-Donaes gelijk ook in de kercke van de paters Discalsen geduerende drij daegen als naer gewoonte wegens de vastenavonddaegen het Alderheijligste geëxponeert ende goddelijkcke diensten wierden door veel godtvrugtige bijgewoont⁽⁶¹⁾.

Dese dag liep verders zeer gerust af, behalvens dat men meer volk als naer gewoonte op de Mart en langs de straeten saeg geen de minste buijtenspoorigheden gepleegt wordende.

(61) Deze ‘gewoonte’ was pas in 1790 ontstaan (MV. 1790, f. 180-181).

(7 maerte 1791)

Op den 7 maerte begonde het veel ongeruster te worden ende trouppeling van volk was overgroot. In de middag saeg men al eenige voorteekens van den troubel die er wegens het verbodt van 't masqueren te verwagten zijn, te melden hoe eenige verselt door honderden jongers met andere kleederen al werken met gelt aen stokken liepen⁽⁶²⁾ en 't welk zelfs door honder[den] gedaen wiert. De schaedebelet-

(62) Moeilijk te begrijpen zinsconstructie. Wellicht zijn verschrijvingen gebeurd: werpen i.p.v. werken, geweld i.p.v. geld,...

[p. 22]

ters deden sterken patrouillen dog niemant wiert aengehouden ook deden de militaire rond de heele stadt patrouilliën niets besonders.

Heden dan overgroote troppelingen van volk voorvallende.

Heden verscheen in 't licht: ‘De agterduere des weijrelts’, sub N. te zien, merkweerdig van VL bladzijden zijnde. (XIX gasette van den 6 maerte).

(8 maerte 1791)

- fol. 39 - Op den 8 maerte zijnde vastenavonddag saeg men de uijtwerkinge van het droevig eijnde aen welke alle weldunkende hun verwagt hadden. In den morgen saeg men alle dezelve van gisteren dog in meerder getal langs de straeten loopen verselt met honderden jongers, geene nogtans wierden vast genomen dog 's middaegs tusschen drij en vier uren verdobbelde het getal zoodaenig dat hoewel alle zonder masquers het masqueren scheen algemeen te worden, om welke te voorkomen de militaire patrouilliën orders kreegen om de verkleede aen te houden en naer d'hooftwagt te bewegen, zulks hadde seffens uijtwerking en eenige wierden tusschen de wagten in d'hooftwagt beweegt tusschen een getroppel dat bijnae onbeschrijvelijk is en waeruijt men de vervolgen verwagte die aenstonts bleeken, want eene militaire wagt langs de Geltmuntstraete met eenen paruquier verkleet in een vrouwspersoon aenkomende op de Mart, was er aen de menige geen houden meer, het woort wiert algemeen: ‘Neemt hem af, neemt hem af’, tot zooverr[e] dat de miltaire niet zonder groote perijkels zoo van hunnen kant als degene van gepuepel de menigte met hunne fusieken - fol. 40 - afkeerden en het gewaent vrouwpersoon tot in d'hooftwagt bragten. Nu wiert de woede van 't grouw ten hoogsten en meer dan 50, besonder jongers, begonden op de militaire steenen te werpen dog zulks eijndigde seffens want de oversten de[r] besetting van d'hooftwagt seffens batalion quarré deden formeeren en gaeven orders om te schieten 't welk wiert uijtgevoert en ontrent 20 fusikschooten, d'eene naer de andere, wierden afgelost, gelukkig nogtans niemant gevaerlijk gekwest wordende in den tijdt van minder dan 3 minuten saeg men de heele Mart zonder volk, de troupeling in den aftogt zoo spoedig en overgroot zijnde dat den eenen dan anderen overhoop wierp. Seffens wierden alle de hoeken van de Mart met wagten afgeset en in den tijdt van meer als een halve ure mogt niemant meer weg- af weergaen, maer wierden die eenigen tegenstant booden door 't gewelt der baijonetten afgedreven, niet zonde[r] de grootste perijkels van ongelukken. Seffens verdobbelden de patrouillen, de marechausen te peerde verdreeven van alle kanten de menigte, een detachement van ontrent 200 mannen kwam uijt de casernen hun te midden de Mart postererende, - fol. 41 - alle bruggen en besondere wegen wierden met wagten beset om alle voordere saemenrottingen te voorkomen, immers in minder dan een halve ure was de heele menigte verspreijt alle welke patrouilliën en wagten den heelen nagt continueerden en voorkwaemen dus de onheijlen die hadden dezelve voortgang gehadt door 't voorder aenranden der troupen de alderschrikkelijkste gevolgen zouden teweeg gebragt hebben. Seffens saeg men alle de sottigheden geëijndigt en die nog langs de straeten verkleet liepen vlugteden op 't hooren van dees maeren in huijsen en in een oogslag saeg men niet één verkleeden meer, 't goon hadde zulks nog een halve ure aengeloopen het masqueeren algemeen zoude geworden hebben en hoe grooter de menigte zoude geworden hebben hoe gevaerlijker het om scheijden zoude geweest zijn. Eenen gekleet in eene didve, even als d'heer Steemaere gegaen heeft, siet fol. [389]⁽⁶³⁾ met meer dan 100 met stokken nevens hem was just van de Mart als den troubel begonst en vlugte in de Besemstraete ook seffens die kleederen afleggende, dus saeg men eenen troubel die schrikkelijk zoude - fol. 42 - konnen geweest hebben zeer

(63) Maximiliaan de Peellaert de Steenmaere, zie MV. 1790, n. 332.

[p. 23]

kortswillig zonder eenige bloetstortinge eijndigen den nagt ook zonder het voorvallen van eenige besonderheden doorloopende, terwijl de straeten beset en onophoudelijcke patrouilliën gedaen wierden, bemerkingen, etc. Wegens den belacchelijcken act van d'heer Steenmaere, nu schepen 's Landts van den Vrijen, vertelt men het volgende voorgevallen te zijn. Desen heer tot Brussel ontboden zijnde en afgevraegt zijnde waerom hij die zoo belaccelijcke daedt gedaen heeft, heeft daerop geene voldoende antwoort konnen geven, waerom hij veroordeelt is 25 stokslaegen te ontfangen. Naer 't ontfangen van 15 heeft hij genade gevraagt en bekomen, mits voor de resteerende 10 slaegen voor elk een guinee gevende, wederom een blijkteeken dat zoowel de fijgen als de patriotten die buijtengewone sottigheden gedaen hebben gestraft worden. Van dit voorval en meer andere waeren er schoone liedekens gedicht die hadden de marquis toegelaeten geweest zouden zijn gesongen geweest, welke eene van de besonderste omstandigheijd van des zelfs verbodt is om te voorkomen alle onheijlen en dat de eere en faem van menige niet meer geschonden en verbreijt worden.

(9 maerte 1791)

- fol. 43 - Op den 9 maerte waeren alle de leden der ambagten en neeringen op hunne respective vergaederplaetsen bijeengeropen om op 't verslag van de swaerdekens met consent en ten koste van de generaeliteijt eene representatie, 't zij bij middel van eenen agent of gedeputeerde, te senden te representeeren aen Z.E. den graeve d'Argentau, minister plenipolatarius, om aen Z.M. den keijser te versoeken dat alle de voorrechten van d'ambagten en neeringen deser stadt Brugge zouden mogen blijven op den voet der oude constitutiën en om andermael te mogen houden de gewone vergaederingen der dekens volgens 't consent van 't gouvernement van 't jaer 1788⁽⁶⁴⁾ altijdt aen 't hooft hebbende den heer borgmeester van de Commune, mits hun het houden der zelve vergaederinge ledent drij weken teenemael door 't magistraet is afgeslaegen en op de vertoogen ten desen eijnde aen 't zelve gedaen geen de minste appostille bekomen. Zulks is met gemeene stemmen geconsenteert en geteekent en eerstdaegs zal zulks werkstellig gemakt worden. Desen morgen saeg - fol. 44 - men bij honderden menschen op de Mart die met verwondering beschouwden het gevaer waeraen menige zelfs welpeijsende die op de Mart hadden gewandelt hun hadden blootgestelt, want in den kelder van eenen blikslaeger onder 't huijs van de weduwe Delij, op den hoek van St.-Ama[n]dtsstraete, wiert er getoont eenen blekken ketel teenemael doorschoten met eenen kogel die ook getoont wiert, ook saeg men in de St.-Ama[n]dtsstraete aen 't huijs van dezelve weduwe eene plaetse in de muer waer een andere kogel was tegengevlogen, welke egte prueven zijn dat de militaire niet alle met loos poer, gelijk men gister zegde, maer eenige met kogels geschoten hebben. Ider zig nu verheugende en verwonderende dat zoo gelukkig niet eenen der borgers getroffen is, want aen de leegte van den kelder men kan afmeten dat de militaire niet om te missen, maer uijt meening geschoten hebben.

(64) Zie over het vergaderrecht van de zwaardekens VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 183-184 en 269.

(10 maerte 1791)

Op den 10 maerte hoorde men 's morgens hoe de gemelde didve van eergisteren van zijn bedde is afgehaelt en in egte van vangenis beweegt. Gister tegen avond zijn ook de aengehoudene vanuijt de wagt - fol. 45 - der schaedebeletters op den Burg waer zij vanuijt d'hooftwagt vertransporteert waeren, beweegt in egte van vangenis waeruijt men vreest dat dese de sottigheden begaen vooral zullen moeten betaelen.

Heden verscheenen in 't licht: ‘Rekest der vaerdcapoenen van Brussel, etc.’, ook ‘Den vuerigen wensch der plichtverrigting voorgedraegen aen 't volk van Brussel’. Beijde sub N. te zien. (XX gaset van den 10 maerte).

[p. 24]

(11 maerte 1791)

Op den 11 maerte wiert 's morgens op de Mart staende den soon van sr. Martinides door de schaedebeletters vastgenomen en beweegt in egte van vangenis om reden dat hij geduerende de vastenavonddaegen verkleet in eenen heer met zijne swarte casakke, geblomde satine veste en langen bro[e]k met den hoedt onder den armen en zijn hair hoog gefriseert hadde bestaen te gaen. Zoo men zegt zullen alle degene die men weet die sottigheden gepleegt te hebben opgelicht worden. Desen morgen wegens het aengenaem weder saeg men met volle krijgsmusik voor d'eerste mael sedert hunne aenkomste onse militaire besettinge de groote wagt te midden de Mart optrekken van welk gezigt men nu sedert lang was berooft geweest.

(13 maerte 1791)

- fol. 46 - Op den 13 maerte, zijnde den eersten sondag in den vasten wiert 's avons wegens het grand carnaval in 't commediehuijs⁽⁶⁵⁾ de laeste redoute gegeven en alom openbaere ballen gehouden. Heden saeg men gene de minste buijtenspoorigheden plegen dan alleen meer troppeling van volk als naer gewoonte op de Mart. Van 's morgens tot 's avons wierden door de schadebeletters, voorop gaende een raedt, rondt de stadt patrouilliën gedaen, d'oorsaek te melden waerom zulks ook op de vastenavonddaegen niet gedaen is en dat d'oorsaek van de troubels geweest is. Heden wiert ook als sedert eenige jaeren gepleegt in de kercke van St.-Anne, wegens grand carnaval, van 's morgens tot 's avons het Alderheijligste ter aenbidding geëxponeert, de goddelijcke diensten ook als sedert eenige jaeren gepleegt gedaen wordende⁽⁶⁶⁾.

(65) De schouwburg op het Beursplein (Vlamingstraat), daterend uit 1756, zie MV. 1788, n. 20.

(66) Deze praktijk wordt voor het eerst vermeld in 1789 (MV. 1789, f. 249-250).

(14 maerte 1791)

Op den 14 maerte wierden de aengehoudene in de wagt der schaedebeletters sedert het begaene fait in 't cafféhuijs, als fol. [2] vermelt, bij orders van Z.E. den graeven de Mercij d'Argentauw, minister plenipolentarius, etc., geslaekt met geen ander amende dan zij zoo lank hebben opgesloten geweest en dat elk moet betaelen 3 pond parasijse voor te lang in d'herberg te verblijven. Naeder omstandigheden nopende die slacking te melden. (XXI gaset van den 14 maerte, etc.).

(17 maerte 1791)

- fol. 47 - Op den 17 maerte verneemt men uijt Gend de sekere onaengenaeme tijding hoe aldaer verleden maendag eenen opstant plaetse [gehad] (ge)heeft die de dro[e]fste gevolgen zoude konnen veroorsakt hebben. Op de volgende wijze zijnen aenvang nemende: eene soldaetevrouw eenen haring kopende stol er seven 't welk de verkopirige gewaer wordende die vrouw op 't lij[f](k) viel, den man van die vrouw daer buijten wete met eenige andere soldaeten ontrent zijnde en zulks ziende trokken seffens hunne hauwers en dreegen in den hoop te kappen, zulks was d'oorsaek dat er seffens duijsenden van die soort van menschen op de been waeren met alle soorten van instrumenten die zij konden bij d'hant krijgen. Heel de militaire besetting kwam seffens onder de waepens en door 't gedrang van de ruterije wiert eenen borger gedoodt, zulks verbitterde het gepuepel zoodaenig dat men voor een algemeen slagting zoo der militaire als borgers bedugt was. Waerom de oversten der besetting, zulks voorsiende, seffens aen de heele besetting orders gaeven van in de casernen te vertrekken, waernae sij hun tot de menigte saemengerotte puepelelasse begaeven en den heelen inhout van 't geschil vernomen hebbende elk versogten van naer hunne huijzen te vertrekken onder versekering dat de oproerders van den obstant - fol. 48 - naer verdiensten in 't openbaer zouden gestraft worden. Zulks behaegde aen 't volk en de wanorders, van welke de stadt Gend zoo schrikkelijcke gevolgen gesien heeft, eijndigden elk

[p. 25]

zonder verderen tegenstant te bieden gerust naer zijn huijs trekkende, hieruit ziet dat om 't koopen van eenen haring een hele stadt zoud konnen geslagoffert worden en dat den haet van 't Neerlandts volk nog zeer groot op de keijserlijcke troupen is wanneer zij van dezelve in 't minste point zouden misdaen worden. Heden verscheen in 't licht: eenen brief door d'heeren Staeten aen alle magistraeten gesonden, waerbij eene lichting van 500.000 guldens wissg. gevraegt wordt en hoeveel den staet sedert het begin van de troubelen veragtert is en de groote cortresse die er bevonden wordt, sub N., etc. (XXII gaset van 17 maerte, etc.).

(21 maerte 1791)

Op den 21 maerte waeren generaelijk alle de leden der ambagten en neeringen op hunne gewone vergaederplaetsen om besluijten te nemen nopende de gevraegde lichtinge van 500.000 door d'heeren Staeten om dezelve te approberen of te rejecteeren, op welcke verscheijde besluijten gegeven wierden die overmorgen om 10 uren ter generaele vergaederinge in 't Stadthuijs moeten overgedregen worden. Den brief hierop hierboven heden te melden en 't plan dat overgegeven wiert. (XXIII gaset van 21 maerte.).

(24 maerte 1791)

- fol. 49 - Op den 24 maerte wierden met de barge van Gend geboeijt vervoert 13 desertuers naer hunne regimenten, die zoo binnen dese stadt als te lande zijn opgelicht, wegens hunne desertie van de regementen geduerende de troubelen die niet alleen zullen moeten dienen, maer de krijgsstraffe zullen moeten onderstaen omdat zij aen het koninglijk bevel van voor den 12 februarij in te gaen, als fol. [24] vermelt, niet en hebben volkomen. Zoo men nu siet komen alhier daegelijks soldaeten met hunne congé aen, die geduerende de beroerten van de patriotten krijgsgevangen zijn gemakt, die voor eenige sommen hun congé bekomen, dog zoo men van dese verneemt moeten alle degene die van hunne regementen gedeserteert zijn of hunnen lijdt uijtdienen of nieuwen terme aenvaerden 't welk nog niemant weet nogtans geen de minste krijgstraffen voor hunne desertie ontfangende.

Heden is den heer borgmeester van Blankenberge⁽⁶⁷⁾ met eenige gedeputeerde naer Z.E. den graeve De Mercij d'Argentauw gereden om voor oogen te leggen de groote ruïnen die er te verwagten zijn door het overspoelen der zeediken, want zoo men verneemt hebben door 't laeste ongestuijmig weder van dese weke wederom in 't noorden verscheijde klokken alarm geklipt om den noodt waerin zij hun door 't overspoelen der zee bevonden. (XXIV gas. 24 maerte).

(67) Betreft waarschijnlijk de heer Pollet, zie MV. 1790, f. 407.

(25 maerte 1791)

- fol. 50 - Op den 25 maerte, feestdag van Maria Bootschap, saeg men tot vruegt van eenider en ingevolgen de verklaering van Z.M. den keijser ende koning volgens de gasette van gisteren, onder het spelen van 't carilion, de processie vanuijt de parochiaele kercke van St.-Salvaters rondt den gewonen toer en als naer ouder gewoonte verselt door de pelegrim omdraegen, welke confrerie reets geduerende de b[er]oerten herstelt was⁽⁶⁸⁾. Eenider zig nu ten hoogsten verheugende over het begin van de gelukkige regeeringe van den keijser en koning Leopoldus den II, die zoo als men in die gasette zien kan reets alle de geestelijcke saeken, waerom zoo menige questiën geweest hebben, tot elks genoegen als die waeren op 't eijnde der regeering van Maria Theresia herstelt heeft.

(68) Over de oorsprong en de herinrichting van deze confrerie en processie, zie MV. 1790, f. 239 en noot 177.

[p. 26]

(29 maerte 1791)

Op den 29 maerte naermiddag, tusschen 4 en 5 uren wiert op de Vrijdagmart door de militaire wagt vastgenomen eenen jongen van circa 10 jaeren en naer d'hooftwagt op de Mart beweegt omdat hij aldaer spelende naer d'andere jongers schimpwijs hadde geropen: ‘Patriot, patriot’, uijt welk men siet dat de verklaering van den generael Bender⁽⁶⁹⁾ nauwkeurig zal onderhouden worden. Hierom waeren meerder nieuwsgierige te been om zulks te zien. (XXV gaset 28 maerte).

(69) Generaal Blaise van Bender, zie MV. 1790, n. 90.

(31 maerte 1791)

- fol. 51 - Op den 31 maerte wierden van het Stadthuijs afgekondigt, eerst maer voor Braband, nu ook voor Vlaenderen en d'andere provenciën, de k. en k. edicten⁽⁷⁰⁾ raekende de saemerottingen etc., de suppresie van de edicten en ordonantiën⁽⁷¹⁾ raekende het geestelijk door weijlent den overleden keijser Joseph den II gegeven. Ook den circulairen brief van den veldmarchal De Bender raekende de stooring der militaire besettingen welke alom geaffixeert wierden. Eenider ten hoogsten verheugt zijnde over de geluckige herstelling der geestelijcke saeken zoo wegens de vernietinge der cloosters, confrerijen, de seminariën der bisschoppen, als verscheijde andere die nu alle op den voet als bij het overlijden Marie Teresia Z.M. zullen onderhouden worden. (XXVI gaset 31 maerte, etc.).

(70) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 206v^o; reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, 2 maart 1791, reg. 35, nrs. 7 en 9.

(71) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 204v^o; reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, 16 maart 1791, reg. 35, nrs. 11 en 11b.