Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[p. 7]

Merckenweerdigste voorvallen 1791

[p. 8]

Begin van 't jaer 1791
en van 't sesthienste deel
Dobbel jaerschrijft 3582
nU onDer De geLUCkIge regeerIng Van Den keYser en konInCk LeopoLDUs II. VoorWaer begInt Weer het VerVolg Van 't eenDUYst seVenhonDert en een-ennegentIChste Iaer.

[Januari]

(1 januarij 1791)

- fol. 1 - Op den 1 januarij was binnen de stadt Brugge in de capelle van St.-Nicolaes van Tolentijn, zijnde degene van de vrije neeringe der merceniers⁽¹⁾, afgebragt de sondaegsche gewoonte van aldaer op de sondaegen en h. daegen te laeten misse lesen, om de menige misbruijken die er telkens voorvielen, want gelijk de voorsaele van die capelle ongewijt is, waeren der door de menige, om die misse te hooren, veele die in de kercke niet konden en dezelve daer hoorden. Veele hoorden maer eene halve misse en verscheijde andere misbruijken vielen er voor te melden, etc. en hoe nu die misse telkens om agt uren gedaen wordt.

Heden is ook in 't opentbaer in de kercke van 't gesupprimeerde clooster der Arme Claeren, t'eijnde de Catalinestraete, voor 't gemeente misse gedaen, hoewel dit convent nog niet volkomen is herstelt, dog de gesupprimeerde religeusen sedert eenige daegen in 't slot pligtig herstelt zijn, etc.⁽²⁾. Dito in 't gebouw van de Waterhalle⁽³⁾ op de Mart begonst het cabinet litterairen⁽⁴⁾. (Op den 3 januarij, eerste Gasette van Gend.).

(1) Zie MV. 1787, p. 13 De kapel was gelegen in de Sint-Niklaasstraat, zou op het eind van de 14de eeuw gesticht zijn, en werd in 1889 gesloopt. (M. ENGLISH, Dagklapper, II, Brugge, 1985, p. 250-253).

(2) Het 15de-eeuwse klooster van de Arme Claren-Coletienen was in 1783 afgeschaft. Sinds april 1790 werd gestreefd naar de heroprichting van deze instelling, die thans nog steeds ter plaatse bestaat (A. VAN ZUYLEN VAN NYEVELT, bespreking van J. LAENEN, Etude sur la suppression des couvents par l'Empereur Joseph II, in: ASEB., LVI (1906), p. 320 en M. GOETINCK m.m.v. F. ETIENNE en M. ROGGEN, Eeuwfeest van de Heilige Coleta (^o1381-1447). Tentoonstelling ‘Een venster op het leven’ 4-18 oktober 1981, Brugge, 1981, p. 66-68).

(3) Halle op de oostzijde van de Markt, gebouwd over de reie: zie MV. 1787, n. 41, en MV. 1788, n. 224. Inmiddels verscheen van B. DEWITTE, De afbraak van de Waterhalle te Brugge (1787-1789), in: HGGSEB., CXXII, (1985), p. 209-232.

(4) Het betreft hier het Cabinet Littéraire van drukker J. Bogaert dat reeds sinds mei 1788 in zijn woning in de St.-Jakobsstraat bestond. In 1795 verhuisde Bogaert met zijn Cabinet Littéraire van de Markt naar de Kuipersstraat. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen en Traditionalisten. De reacties van de Bruggelingen in de Revolutietijd (1780-1794), Brussel, 1972 (2 delen), I, p. 131-132; A. VAN DEN ABEELE, Drukker-uitgever Joseph Bogaert (1752-1820) of de standvastige taalijveraar, in: Belgisch tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, XVI (1985), p. 25-86.

(5 januarij 1791)

- fol. 2 - Op den 5 januarij wierden vanuijt het wagthuijs van de schaedebel(et)ters op den Burg⁽⁵⁾ in 't Stadthuijs elk op eene besondere kaemer in bewaering gestelt den soon van d'heer Stokhove, sr. Wats, slager, Hardij, hooftvlagge, den soon van sr. Jaeger en Kodde en nog een anderen⁽⁶⁾ voor 't begaen van de volgende strafbaeren daedt. Sondaegs avont lest kwaemen laet naer d'ure⁽⁷⁾ met moeijte nogtans ingelaeten wordende, in 't bekende fijgecafféhuijs⁽⁸⁾ van sr. Swijnsdouw⁽⁹⁾ in St.-Amandstraete, de gemelde ses persoonen alwaer zij vonden sitten eenen der bekende voorige vijgen tegen welken zij in grooten woordentwist kwaemen, tot zoo verre dat zij het beelt van den k. en k. Leopold, hangende boven de schouwe in eene caeder omset met glas in duijsent stukken sloegen en de stukken met groote

(5) De politieagenten van de stad (zie MV. 1790, n. 51) betrokken sinds 15 aug. 1790 als wachtpost het portaal van de H.-Bloedkapel op de Burg: zie hierna f. 5 en MV. 1790, f. 415.

(6) Van deze zeven personen konden er slechts twee met enige zekerheid worden geïdentificeerd: Antoine Hardy, gewezen officier in het leger van de patriotten, werd een enthousiast aanhanger van de Fransen. In 1792 bevond hij zich bij diegenen die de Fransen verwelkomden bij hun inname van Kortrijk. Hij was ook lid van de Jacobijnse Club. Toen de Fransen zich in 1793 terugtrokken, vluchtten hun Brugse aanhangers, o.m. Hardy, met hen mee. Hij werd dan ook officier in het Franse leger (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 267, 381 en II, p. 182-183). Frans de Jaegher, hoedenmaker, speelde een onopvallende rol in de Jacobijnse Club. In 1793 was hij officier van de Brugse troepen (ibid., I, p. 267 en II, p. 190-191). Met de ‘soon van d'heer Stochove’ kunnen verschillende figuren bedoeld zijn. Op de lijst van de Jacobijnse Club staan vier Stochoves, vermoedelijk gaat het om een van hen. Het kan gaan om een zoon van J. Stochove-van Nieuwenhuyse of van Nicholas Stochove sr., J. Stochove-van Nieuwenhuyse, ondernemer, had zowel onder het keizerlijk regime als tijdens de Brabantse Omwenteling en de Franse tijd politieke functies in Brugge waargenomen. Nicholas Stochove sr. speelde voornamelijk een rol in het Brugse Vrije. Zijn zoon, Nicholas jr., werd in 1792 zesde raadslid van Brugge. Tenslotte kan Van Walleghem ook advokaat L. Stochove bedoeld hebben. Tijdens de Brabantse Omwenteling was hij pensionaris in Brugge. Hij was in de Jacobijnse Club een eerder onopvallend figuur. In 1793 richtte hij een cavaleriecorps op (ibid., I, p. 259 en 301 en II, p. 182, 188, 192).

(7) ‘Laet naer d'ure’: na de avondklok.

(8) ‘Fygen’ was tijdens de Brabantse Omwenteling een scheldwoord voor keizersgezinden of aanhangers van de Oostenrijkers.

(9) George Joseph Wijnsdauw, zie MV. 1790, n. 424.

[p. 9]

raserije op 't vier wierpen, op welke daedt sij alle seffens door de schaedebeletters wierden vastgenomen en tot naerdere orders in hunne wagt beweegt wierden. Dese daedt is seffens door onse militaire besetting seer hoog als gekweste majesteijt genomen waerom het collegie seffens orders bekomen heeft van geene tot naedere orders te slaeken. Dese ses hebben alle van 't patrioticq choor⁽¹⁰⁾ geweest en d'heer Stokhove heeft onder de troupen geëngaseert geweest waerom die daedt nog hooger zal genomen worden. (Op den 6 januarij, II Gasette van Gend, etc.). - fol. 3 - Den heer welken dese stoorders der ruste in 't gemelt cafféhuijs hebben gevonden is genaemt d'heer Aerts, tegens welken sij niet alleen hebben woorden gemakt maer die door overmagt hebben opgenomen en verscheijde mael rond de kaemer op zijn hooft hebben doen dansen, tot zoo verre dat dese niet door de stadtswagt maer door de militaire zijn geapparendeert door 't rapport dat er aen d'hooftwagt⁽¹¹⁾ gemakt wiert, dese daedt op 't hoogste genomen zijnde, is door den commandant onser troupen daeraf aen 't departement van Brussel rapport gemakt tot zoo verre dat de pligtige heden in de boeijen in egte van vangenisse beweegt zijn, zoodat men met reden vreest hunne saeke zeer slegt te zullen aflopen. (gasette dito, etc).

(10) Bedoeld wordt de tegen Jozef II gerichte beweging van patriotten tijdens de Brabantse Omwenteling 1789-1790.

(11) In april 1790 was de burgerlijke wacht (de zgn. stadssoldaten) afgeschaft. De vrijwilligerskorpsen (de wapengilden en/of ambachten), die vanaf de zomer van 1787 een groeiende rol speelden, namen voortaan hun taak waar wanneer dat nodig was. Het aantal schadebeletters werd opgevoerd. Ook militaire wachtposten hielpen de orde en rust verzekeren, zoals hier het geval is. De hoofdwacht was opgesteld onder de Halle. Zie MV. 1787, n. 7 en MV. 1790, f. 151, 267, 279.

(10 januarij 1791)

Op den 10 januarij verneemt men uijt Gend zeer onaengenaeme tijdingen van beroerten die aldaer nog heerschen tusschen de k. en k. troupen en tusschen de peupelasse⁽¹²⁾, want gelijk men van over eenige daegen reets heeft vernomen dat er seer veele keijserlijcke aldaer verdrinken in de waters der stadt, niet zonder groot vermoeden dat dezelve door de moetwillige Gentenaers des avons in de waters gesmeten worden om den grooten haet die zij nog op de keijserlijcke hebben, - fol. 4 - voorgevende dat de soldaeten den weg niet wetende dus verdrincken. Geduerende de gepasseerde weke stont alles aldaer in roer omdat de soldaeten behalvens het begaen van verscheijde faitelijkheden een geestelijcken heer hadden geslegen, tot zoo verre dat het algemeen geroep was: ‘Slaet al doodt dat Duijtschman is’ en het gepuepel reets met het werpen van steenen den aenval begonst, dog den commandant, vreesende de schrikkelijcke uijtwerking deser dreijgementen, stelde het volk gerust, met belofte van seffens de pligtige te straffen over drij ook seffens stantregt doende, die hij door den kop deed schieten, en aen 't volk versekerende dat zij allen soldaet die zij des avons naer 't appel zouden langs straet bevinden, ider den zelven vreijlijk zoude mogen omverre schieten; seffens zijn er twee galgen geplant, een voor de peupelasse en een voor de militaire om op de minste disorders seffens stantregt te doen, waermede men alles verneemt gerust te zijn. Over eenige daegen hadde ook aldaer eenen patriot woordentwist met eenen officier, zij beriepen malkaer met den deegen en de officier den patriot gekwest hebbende, vroeg of hij content was, maer desen zig tot'er doodt willende verdedigen trof den officier dat hij ter plaetse doodt ter aerde viel. (III gasette van 10 januarij, etc.).

(12) ‘peupelasse’: gepeupel.

(11 januarij 1791)

Op den 11 januarij wierden bij orders van d'edele heeren van 't magistraet bij hallegebod⁽¹³⁾, trommelinge en placaete afgekondigt de twee volgende ordonantiën behelsende de eerste: dat eenider verwittigt en niet min belast wordt dat zoo wanneer in hunne huijsen, herbergen, cafféhuijsen of andere publieke plaetsen ofte op de straeten eenige disputen, gevegten of andere disorders zouden voorvallen, sij hun moeten begeven naer de wagt der schaedebeletters onder de H. Bloetcapelle door welke aen hun seffens alleen den noodigen bijstant zal verleent worden. De

(13) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 194. Behelst alleen de tweede ordonnantie. Vermelden we hier nog dat indien we een ordonnantie of een hallegebod niet terugvonden we geen noot opstelden.

[p. 10]

tweede ordonantie behelst: een brief van d'heeren Staeten van Vlaender, in data den 8 deser toegesonden, naer welke elk die het hem aengaet moet confirmeeren behelsende:

Edele wijze en voorsienige heeren,

alzoo wij ondervinden dat naer de verkoopinge van de peerden van het gewesen nationael leger binnen Gend, zig nog vele binnen uli onderhoorigheijd dezelve peerden fraudeleuselijk of bij onwetentheijd toeëijgen; zoo belasten wij uli van alle de besitters der zelve onder uli onderhoorigheijd die af te panden, die dezelve voor den 17 deser niet zullen overbrengen, uli belastende op d'uijtvoeringe deser met alle nauwkuerigheijd te doen vigileeren. Alle de peerden in de geroerde verkopinge verkogt, is aen de koopers verleedt een gedrukte quitantie met den prijs, de oude en het signaliment der zelve peerden - fol. 6 - en om te komen tot de spoedige wedervoering van dezelve peerden, beloven wij eene premie van twee Louis d'or aen ider die een gesont peert onder de oude van 7 jaeren en een Louis d'or boven de oude van 7 jaeren zal wederbrengen voor den 17 deser binnen Gend aen den heer Heije door welken seffens de gemelde premiën zullen betaelt worden, betrouwende op uli neer[s]tigheijd en iver. Blijven edele, wijze en voorsienige heeren.

Uijt onse vergaederinge de Staeten van Vlaenderen, den 8 januarij, 1791.

Geteekent J. De Bast.

(13 januarij 1791)

Op den 13 januarij wierden 's morgens van de Mart voor d'hooftwagt vertransporteert ses metale stukken canons, sesponders⁽¹⁴⁾ met hunne toebehoorten, benevens eenige legerwaegens sedert gisteren naermiddag aldaer aengebragt uijt Brabant en welke alle aen het patrioticq leger hebben toebehoort; zijnde nog met de patrioticque caleuren geschildert met de waepens van Vlaender en met de woorden ‘Oost-Vlaender 1790’. Dese zijn met de noodige canoniers en manschap langs de Smedepoorte verder naer West-Vlaender vervoert geworden.⁽¹⁵⁾.

Heden heeft ook onse militaire besetting onder het bewind des keijsers genomen ende sloters doen overleveren van ons krijgsmagazijn in d'Halle waer nog eenige stukken canons, fusieken, sabels en cibernen en andere kr(u)[ij]gstuijg is liggende, ook van de twee stukken kanons behoorende aen de gilde der schermers⁽¹⁶⁾ die maer eens gebruijkt in 't planten van den hoedt van vrijheijd zijn (siet fol. [510 van 't vijfthienste deel], etc.) en nu voor die gilde teenemael herschildert waeren. Bemerkingen te maeken nopende de menigte krijgstuijg door den keijser verovert, etc. (IV Gasette van den 13 januarij, etc).

(14) Zesponders: kanonnen die kogels van zes pond schieten.

(15) ‘West-Vlaanderen’, ‘Westland’, of het ‘Land van Impositie’ bestond uit de kasseirijen en steden Ieper, Veurne en Waasten, de stad en roede van Menen, Lo, Poperinge, Diksmuide, Wervik en Komen. Dit gebied behoorde tot het graafschap Vlaanderen en bezat sinds 1713 een speciaal statuut. De rest van het graafschap Vlaanderen werd sporadisch Oost-Vlaanderen genoemd. (Zie ook MV. 1790, n. 37).

(16) Eén der drie geprivilegieerde stedelijke wapengilden: zie MV. 1788, n. 15.

(16 januarij 1791)

- fol. 7 - Op den 16 januarij wiert met de grootste pligtigheijd geopent de kercke van het gesupprimeerde clooster van de Penitenten gelegen in de Carmesstraete, welkers vloer tot nog toe van de voorkerk met sant in plaets van steenen licht. Om 10 uren wiert door onsen eerw. heer bisschop⁽¹⁷⁾ afgesongen eene pligtige misse in volle musik. Om 3 uren wierden gesongen de vesperen, daernae gedaen een zielroerende sermoen door den heer Willebrorisdis Jooris, kanonik van St.-Donaes⁽¹⁸⁾, gevolgt door een solemneel lof, eijndigende met den Te Deum Laudamus over die geluckige herstellinge; bemerkingen, etc. De gemelde kercke was ten desen eijnde met menige sieraeten verciert gelijk ook in de Carmesstraete en omliggende straeten veele wimpels en vlaggen gespannen en veele huijsen verciert waeren, des avons ook aldaer veele illuminatiën ontsteken wordende⁽¹⁹⁾.

Te melden nopende de baldadigheijd heden 's avonds in de kercke der stedeschole⁽²⁰⁾ gepleegt waer het lof opgeschort wiert en nu altijdt, zoo somers als 's winters ten 3 uren zal gedaen worden, etc.

(17) Bisschop Felix Guilelmus Antonius Brenart (1720-1794), zie MV. 1790, n. 13.

(18) Willibrordus Jooris, zie MV. 1790, n. 274.

(19) Zie MV. 1787, f. 64 en n. 28-29, MV. 1789, f. 440. Uit deze twee passages blijkt dat Van Walleghem steeds de penitenten tertiarissen van Aardenburg bedoelt en niet de penitenten augustinessen van Bethanië die eveneens tot aan hun afschaffing in 1784 in de Carmersstraat gevestigd waren. De hier vermelde plechtige heropening was al sinds april 1790 voorbereid, zie VAN ZUYLEN VAN NYEVELT, o.c., p. 320.

(20) Bedoeld is de kapel van de Bogardenschool, de huidige Bogardenkapel in de Katelijnestraat.

[p. 11]

(17 januarij 1791)

Op den 17 januarij waeren van voor d'hooftwagt weggenomen alle de canons nu niet voor (de) dezelve meer staende, dese canons, gelijk ook alle degene die zoo op den Com⁽²¹⁾ als in andere plaetsen gevonden worden, worden in schepen gelaeden en verders nae Brabant vervoert, tot welken eijnde men het geheijm niet weet.

Heden verscheen in 't licht: ‘Het leven van Joseph den II, etc.’, in welken men den heelen ongeluckigen levensloop van desen monarch afgebeelt siet en twee bullen, etc., welke versaemeling sub N. kan gesien worden. (V gasette van den 17 januarij, etc.).

(21) De handelskom, aangelegd in 1665 bij de Dampoort. Daar werden voortaan de meeste havenactiviteiten geconcentreerd. Tevens vertrekpunt van het kanaal naar Oostende (A. VANDEWALLE, Op zoek naar nieuwe uitwegen, in: VERMEERSCH (red.), Brugge en de Zee, Van Brygghia tot Zeebrugge, Antwerpen, 1982, p. 75-93; zie ook MV. 1788, n. 191).

(18 januarij 1791)

- fol. 8 - Op den 18 januarij wiert bij orders van 't collegie van 't vrijdom⁽²²⁾ der eerw. paters Recoletten gehaelt den soon van de weduwe Visscher⁽²³⁾ om het begaen van de volgende faitelijcke moordaedigheijd, van welke den lijder gisteravond is gestorven. Saterdag lest op de volgende maniere gedaen desen Visscher, den soon zijnde van de gemelde weduwe en seder lang een ondeugende leven geleeft hebbende waerdoor hij reets menigmael zijne moeder, houdende smitswinckel bij ‘Het goude Kussen’, heeft met gewelt gelt afgeperst 't welk hij heden naermiddag wederom meijnde te doen, dog den meesterknegt hem op orders van die weduwe willende ten huijsen uijtdrijven onderging een alderdro[e]fste lot, want hij een gloeijende ijser uijt de smisse nemende stak het desen meesterknegt dweers door zijnen buijk zoodaenig dat den onderbuijk en blaese gerogt was, desen viel seffens als doodt van zig zelven en den daeder vlugte op 't vrijdom. Nu gisteravond is den lijder met eene smerte die men zig verbeelden kan niettegenstaende alle hulpmiddels ellendig gestorven, waerom den moorder seffens van 't vrijdom is afgehaelt en den loon nae verdienste zal ontfangen.

Heden verneemt men op de parochie van Somerghem, jurisdictie 's Landts van den Vrijen van - fol. 9 - Gend⁽²⁴⁾, eenen jongen, oudt circa 18 jaeren, op een schavot door den scherpregter gegeesselt en gebrantmerkt te zijn met het strop over den hals, voor het in brant steken van eene hofstede en schuere en die ook ten tijde van zijn detentie de vangenisse ook hadde willen in brant steken. Het geluk van desen booswicht zijnde dat hij zoo kleijne straffe voor die daedt ontfing omdat hij voor 't ontfangen van eenig gelt van andere die gevlugt zijn tot die grouwsaeme daedt was opgewekt die reets gevlugt zijn, zijne jonkheijd ook ingesien wordende, want hij anders hadde moeten verbrant worden.

Heden verscheen in 't licht nopende de collatie van Gend⁽²⁵⁾ om welke het volk in toom te houden in die stadt verscheijde representatiën aen 't departement van Brussel gedaen worden, zooals (in) in hetzelfde in de versaemeling onder de stukken N. kan gesien worden.

(22) De term vrijdom verwijst naar het asielrecht dat in en rond kerken bestond, waardoor misdadigers die daarbinnen waren gevlucht, niet mochten worden weggevoerd dan in geval van dringende noodzakelijkheid en met toestemming van de bevoegde kerkelijke gezagsdragers, zie thans ook J. MONBALLYU, Een mislukte opknoping te Brugge in 1613. Mirakel of toeval? in: HGGSEB., CXXIII (1986), p. 167-181, vooral p. 176-178.

(23) Mathias de Visscher (28-29 jaar) uit Brugge, werd veroordeeld op 19 februari 1791 tot 30 jaar opsluiting in het provinciaal correctiehuis te Gent. (SAB., reeksnr. 192: Verluydboek, reg. 1727-1795; ibid., reeksnr. 197: Tuchthuizen, Registre der noemen van de persoonen, gecolloqueert in het provinciaele correctiehuys binnen de stad Gendt).

(24) Een deel van Zomergem hing rechtstreeks af van de graaf, via de baljuw van de kasselrij van de Oudburg van Gent. Cfr. D. BERTEN, Coutumes des pays et comté de Flandre. Quartier de Gand, VII: Coutume du Vieuxbourg de Gand, Brussel, 1904, p. 214; VIII Id., Brussel, 1903, p. 40 en 649. Daarom wellicht werd dit als ‘Vrije’ beschouwd. Er zijn analoge gevallen aan te wijzen elders in de Oudburg en in het land van Aalst. Wij danken Prof. em. Dr. Buntinx voor deze verklaring.

(25) Gemeentelijke raad met vertegenwoordiging van burgers, ambachten en neringen: zie MV. 1790, n. 210 en 370.

(20 januarij 1791)

Op den 20 januarij naermiddag saeg men binnen de stadt Brugge nog een afbeelsel van de menige troubels van welke alle welpeijzende nu teenemael meenden ontslaegen te wesen, want gelijk alle het krijgstuijg en canons nu alle moeten ingebragt worden zoo was men heden besig met een schip der zelve te laeden ontrent de Predikheersbrugge om nae Brabant te versenden. Nu gelijk er eenige borstel der canons - fol. 10 - vermist wierden seijde den heer Van Cuijl, oversiender⁽²⁶⁾, eenige bijstaende jongers die genomen te hebben tot zoo verre dat hij en de militaire hun eenige slaegen toebragt, waervan het gevolg was dat seffens honderden van 't gepuepel daer bijvielen en Van Cuijl en enige andere op 't lijf vielen en veele slaegen toebragten tot zoo verre dat sij hun door de vlugt niet seffens hadden gered, loopende zoo seer sij konden naer de caserne der Poermolen⁽²⁷⁾ sij voorseker zouden omgebragt geweest hebben. Seffens dan liep de bende

(26) Mogelijk B. van Cuyl, die zich ook al gedurende de Brabantse Omwenteling als Oostenrijksgezind had gemanifesteerd (MV. 1789, n. 335).

(27) In de Vuldersstraat, de latere kazerne Rademakers. Gebouwd op een plaats met de naam ‘poermuelen’: zie MV. 1790, n. 126. Het gaat dus niet om de bekende Poermolen aan het Minnewater, zie MV. 1787, n. 44.

[p. 12]

naer de Mart voor d'hooftwagt waer reets sedert eenige daegen niet dan troubels zijn, omdat voor d'hooftwagt geplaest is eene der twee stukkens canon vermelt fol. [6], waertoe de gilde der schermers alle devoiren aenwent om die weder te bekomen, gelijk men van over twee à drij daegen reets heeft begonst, riep het grouw tegen de militaire dese of diergelijcke woorden: ‘Gourt, gourt, vetlappen, duijtsche moufen, jaegt de fijgen uijt 't vaderland’ en meer andere schelwoorden, tot zoo verre dat de militaire omdat het grouw zelfs bestont de borstels van 't canon weg te nemen seffens de waepens opnam om de menigte te verdrijven en de maresauséen van 't peerdevolk seffens alle straeten doorkruijsten. Het ging reets zoo verre - fol. 11 - dat het grouw dezelve in St.-Amandtsstraete agtervolgende eenige schueten gegeven wierden dog in de locht die hun tegens het gebouw van St.-Amandtscapelle vermakten, dus het grouw in den avond door vreese verspr[e]ijt wordende ging elk naer zijn huijs geduerende den heelen nagt zoo door het peerdevolk, voetvolk als schaedebeletters sterke partrouilliën gedaen wordende. (VI gasette van den 21 januarij, etc.).

(21 januarij 1791)

Op den 21 januarij was in den morgen alles gerust behalvens alleen dat het soonje van sr. Pruvoost, kleermaeker in de Geltmuntstraete, met een trommel voor d'hooftwagt verscheen en een korte wijle trommelde, de militaire seffens de wapens opnemende, vlugte den zelven naer zijn huijs naer 't welke seffens eene wagt in de waepens heen ging om te imformeeren waerom den vader zijn kint zulks hadde laeten doen. Over den noen stonden wederom honderden ruststoorders voor de hooftwagt en eenen voor dezelve staende die het portrait van den k. en k. Leopold in plaester verkogt wilden hetzelve in stukken stampen, dog de militaire wederom de waepens opnemende wierden de moetwillige verdreven. Tegens den avond was de troupeling voor d'hooftwagt nog grooter, dog niemant durfde het minste bestaen - fol. 12 - omdat de patrouille zoo door het voet- als peerdevolk nog geduerig verdobbelt wierden en den heelen nagt continueerden, te meer ook omdat er heden van 't Stadthuijs afgekondigt en bij trommelinge geannonceert was dat den Heere ende Wet geïmformeert is dat eenige quadaerdige bestaen de k. en k. troupen met woorden en werken te insulteeren waerom zulks zeer strengelijk verboden wordt, zullen alle den genen die nog zal bestaen met woorden ofte werken de k. en k. troupen de minste insultatiën toe te brengen seffens als stoorder der rust zal aengehouden worden en vervallen in eene boete van 50 pond parasijse, waervoor d'ouders voor hunne kinderen zullen repondeeren en verders zullen gestraft worden ingevolgen d'extincten van 't cas zal vereijsschen. De jongers de besonderste zijnde die dees droeve troubelen willen erbeginnen, mogelijks hiertoe opgemakt wordende op welke bemerkingen te maeken, etc.

(22 januarij 1791)

Op den 22 januarij was er ontdekt eene groote fraude, begaen in de brouwerije van d'heer Van Caster⁽²⁸⁾ in de brouwerije De Swaene bij het vleeschhuijs⁽²⁹⁾ waer eene brouwte bier zonder het afhaelen van biljetten⁽³⁰⁾ in fraude gebrouwt was, waervan seffens de twee knegten in egte van vangenis beweegt zijn gelijk ook heden - fol. 13 - den heer brouwer van 't Stadthuijs⁽³¹⁾ in egte van gevangenis beweegt wiert om dus te konnen ontdekken de frauden die zij nog zouden konnen hebben begaen en die voorseker aen den zelven eene swaere geltboete en aen de knegten eene lijfstraffe zal toebrengen terwijl nu op de minste frauden de grootste reflextiën genomen worden.

(28) Willem Antonius Van Caster, zie MV. 1790, n. 364.

(29) Hier is bedoeld het Westvleeshuis, op het huidige Simon Stevinplein: zie DG. 1788, n. 18. Voor de brouwerij zie L. GILLIODTS, Les registres des ‘Zestendeelen’ ou le cadastre de la ville de Bruges de l'année 1580, in: ASEB., XLIII (1893), p. 143; G. MICHIELS, Historische schets en iconografie van de Steen- en Zuidzandstraat en het Simon Stevinplein, Brugge, 1958, p. 28 en 39. Er is nog steeds een gevelsteen met voorstelling van een zwaan bewaard.

(30) Elke brouwer (en ook elke particulier die bier liet brouwen in de stedelijke brouwerij) moest vooraf de verschuldigde accijns betalen, waarvoor hij dan een bewijs ontving: J. PENNINCK, Het bier te Brugge, St.-Andries, 1963, p. 13-15; A. VANDEWALLE, De Brugse biervoerders en de aksijnskontrole (eind 15de-17de eeuw), in: HGGSEB., CXXII (1985), p. 65-89.

(31) Wellicht is hier bedoeld: van de stedelijke brouwerij. Deze was gelegen in de Wollestraat: zie PENNINCK, o.c., p. 10.

[p. 13]

(23 januarij 1791)

Op den 23 januarij saeg men voor d'eerste mael sedert d'aenkomst der k. en k. troupen alle de gildebroeders onser drij hooftgildens⁽³²⁾ in volle uniforme wegens het feest van St.-Sebastiaen welcke pligtigheijd op de volgende wijse ter uijtvoer wiert gebragt. Om 10 uren 's morgens saeg men de gilde van 't Oudt Hof en schermers naer hunne respective plaetsen hun vaendel haelen, dezelve der revolutie in gebruijk dog nu alle zonder eenige patrioticque teekens en met linten omhangen als van oudts geplogen. Met dese gingen zij tot in 't Hantbogenhof om dezelve gilde te vergeleijden tot in de H. Bloetcapelle den aftogt geschiedende in 't schoonste order, tusschen elcke gilde waeren de vaendels geplaest, voorop gingen de staendaeren te peert en - fol. 14 - alle het musik, 't goon ten tijde van 't patriotismus hadde gebruijkt geweest dog zonder eenige de minste teekens en alleen de marche der gildens spelende. Elken gildenbroeder was in zijne gewone uniforme behalvens alleen dat zijn nog baveroosen⁽³³⁾ van 't colleur der gildens aenhadden en elk een bandelier over den hals geslaegen hadden, draegende zoo de eene als de ander gilde den blooten degen 't goon noijt dan onder de gilde der schermers in gebruijk geweest heeft. In desen toestant dan kwaemen sij alle in 't beste order langs de Vlamingstraete over de Mart digt voorbij d'hooftwagt, die alle van de militaire in de waepens stonden, tot in de capelle van 't H. Bloet die schoon verciert was en waer wegens den voornoemden feestdag eene misse in volle musik afgesongen wiert. T'eijnden was den aftogt als den optogt tot aen 't gildenhuijs van St.-Sebestiaen in de Carmesstraete zonder het voorvallen van de minste disorders waervoor alle peijsende nogtans bedugt waeren en door de duijsenden menschen die men op de been saeg die nu voor - fol. 15 - nieuwigheijd aensaegen 't goon ledent eene ruijm eene maendt in zoodaenig een gebruijk was dat men minder werk makte van de volontaire der gildens in de uniformen en waepens te zien als men nu van de militaire is doende, dusdaenig dat zoodaenig eene spoedige verandering nauwelijks van 't naegeslagt zal konnen gelooft worden. Des avons was er in de hoven der drij gildens groot avontmael en bal 't welk alles in 't beste order afliep zonder, tot genoegen van alle welpeijsende, eenige buijtengewone disorders veroorsakt te worden.

(32) St.-Jorisgilde (kruisboogschutters, opgedeeld in Oudhof en Jonghof), St.-Sebastiaansgilde (handboogschutters) en St.-Michielsgilde (schermers): zie MV. 1787, n. 48 en 54, MV. 1788, n. 15, 110, 111 en 116 (Handbogenhof) en hierboven n. 16.

(33) baveroosen: het Franse bavaroise, d.i. de omgeplooide kant van een kledingstuk (cfr. revers d'un habit), zie ook L.-L. DE BO, Westvlaamsch Idioticon, Brugge, 1873, p. 82.

(24 januarij 1791)

Op den 24 januarij was er uijt Brussel geaffixeert, die bij trommelinge wegens d'orders van 't magistrat aengekondigt wiert, eene waerschouwinge behelsende: dat Z.M. ondervint dat in het kreijgsgebiet van Z.M., niettegenstaende zijne minsaeme insigten om eenider in rust en vrede te laeten, zulks niettegenstaende moetwillige en boosaerdige gevonden worden, die bestaen de militaire en deszelfs wagten te injunueren met woorden ende met werken, nieuwe oprottingen zoo in de steden als ten platten lande durvende formeren en cocardes en onverschillende teekens te dragen en d'openbaere rust te stooren, - fol. 16 - waerom het krijgsgebied aen aller goeden ingesetenen deser landen verwigtigt dat de militaire wagten gelast zijn van alle zulkke stoorders der openbaere rust aen te houden en op degene die gewelt door gewelt zouden bestaen te keeren te schieten, gelijk ook op de oproerige benden. Verwittigende allen vredelievende ingesetenen van zig daer ontrent niet te begeven zonder zig bloot te stellen aen 't zelve perijkel 't welk in den uijtersten noodt aen zulkdanige boosaerdige zoude konnen toegebragt worden. Sedert d'afkondinge deser siet men binnen dese stadt Brugge de rust hoe meerder herstelt en hoewel de troupeling van volk bij buerten voor d'hooftwagt nog aenhout, siet men dat niemant nog derft bestaen de minste disorders te plegen, temeer omdat sedert de troubels van de gepasseerde weke de hooftwagt met eene dobbele wagt beset is en dat de militaire patrouillieën zoo bij daege als bij nachte

[p. 14]

zonder ophouden gedaen worden. Dus wenschelijk zijnde dat nu alle de langduerige troebelen tot rust van alle welpeijsende mogten eijndigen en een gewenschte rust ider genieten. (VII gasette van den 24 januarij, etc.).

(26 januarij 1791)

- fol. 17 - Op den 26 januarij wiert vanuijt de vangenisse naer 't collegie overgeleet Visscher, hiervoor vermelt, die ontrent eene ure op 't zelve verbleef. In 't algemeen zegt men desen zijne sinnen niet wel te hebben, omdat hij behalvens andere buijtenspoorigheden zig over twee jaer heeft willen verhangen zoo hij op 't fait niet ontdekt hadde geweest, nu wordt zijne moorddaedigheijd voor eenen manslag opgegeven en alzoo hij hier eenen broeder heeft die pater Recolet is en eene suster, gewesen religeuse, gelooft men dat hij het met de collatie in een tugthuijs⁽³⁴⁾ zal ontkomen.

(34) Het provinciaal Correctiehuis te Gent of het stedelijk tuchthuis in de lokalen van het Magdalenahospitaal: zie MV. 1787, n. 93 en MV. 1788, n. 37 en 40. Bij de geciteerde n. 37 moet volgende correctie aangebracht worden: niet op het einde van de 18de eeuw maar reeds in 1737 verhuisde het rasphuis (tuchthuis voor mannen) van het Pandreitje naar de Magdalena. Cfr. A. VANDEWALLE, Inventaris van het archief van de Brugse tuchthuizen, in: HGGSEB., CXIII (1976), p. 262.

(27 januarij 1791)

Op den 27 januarij waeren alhier de k. en k. commissarissen uijt Brussel aengekomen, die naer een afschaffingsbriefken toegesonden te hebben aen alle de heeren collegianten deser stadt en Vrije als onwettig en niet door den souverijn aengestelt, siet voorig deel fol. 109 etc., alle de heeren naer 't collegie ontboden, die zitting hadden in 't begin der revolutie en dezelve alle in hunnen voorige platsen herstelden⁽³⁵⁾. Zulks geschiede seer stil en zonder dat het bijnae iemant wist waerdoor men weijnig menschen ontrent het Stadthuijs en Vrije saeg. Zoo men zegt zijn ook alle de nieuwe schaedebeletters, wagtjeviers⁽³⁶⁾ en alle die eenige bediening van 't ontwettigt collegie hebben ontfangen ook afgedankt en dat er eerstdaegs wederom stadtssoldaeten zullen aengestelt worden. Bemerkingen op alle die groote veranderingen ook nopende degene in 't collegie saeten, en pasquille op de schepenen in Holant aengeplakt, te melden, etc. (VIII gaset van den 27 januarij, etc.).

- fol. 18 - Op den 29 januarij waeren alle de bediende der stadt, de gewone en aengestelde schaedebeletters, wagjeviers en alle andere stadtsbediende in 't Stadthuijs ingeropen tot het afleggen van den eed van trouwe aen Z.M. den keijser ende koning uijt welke men ziet dat de schaedebeletters en nagtroepers die men zeijde afgedankt te zijn op de verandering van 't magistraet nog eenigen tijdt zullen continueren.

(35) Dit betekent dat nu het op 7 maart 1788 aangestelde College van burgemeesters en schepenen raden weer aan de macht komt (VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 258).

(36) Wagtjeviers: nachtwakers in de stad: zie MV. 1790, f. 293-294.

(30 januarij 1791)

Op den 30 januarij is met alle pligtigheijd geopent de kercke van 't afgeschafte clooster der Chartruesinnen 's morgens om 11 uren met expositie van 't Alderheijligste, door d'heer Beerenbrok, canon[i]k van St.-Donaes⁽³⁷⁾, die voor die herstellinge groote moeijte hadde aengewent, gesongen eene solemnele misse in volle musik; om 3 uren wierden gesongen de vesperen en daernae gepredikt door d'heer Jooris, etc. waerop een solemneel lof volgde, gesloten wordende door den Te Deum om den hemel over die geluckige herstellinge te bedanken. Bemerkingen te maeken op dese gebuerten[i]sse, zijnde het vierde clooster dat reets pligtig herstelt is, etc.⁽³⁸⁾

(37) Kan. Beerenbrouck was sinds 30 april 1790 door bisschop Brenart belast met de heroprichting van het Karthuizerinnenklooster. (J. DE GRAUWE, Chartreuse de Sainte-Anne-au-Désert à Bruges, in: Monasticion belge, III, vol. 4, Luik, 1978, p. 1287). Enkele schaarse en onzekere biografische bijzonderheden bij L. VAN ACKER, De Brugse Chartreusinnen tussen twee suppressies (1783-1796), in: Biekorf, LXXIX (1979), p. 226, n. 4.

(38) Zie MV. 1790, f. 278 en 535 en n. 225.

(31 januarij 1791)

Op den 31 januarij gelijk den volgenden dag waeren op 't collegie van 't Vrije ontboden de berijders, balieus en verdere bedienden der parochiën gelijk ook de souvereijns⁽³⁹⁾ om den patrioticquen eed af te leggen en eenen nieuwen eed te doen als getrouwe onderdaenen van Z.M. den keijser en koning 't welk van ider met liefde volbragt wiert. (IX gasette van den 31 januarij, etc.).

(39) Gerechtelijke officieren en ordehandhavers: zie MV. 1789, n. 183 en MV. 1790, n. 264.