Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1790

[Oktober]

(1 oktober 1790)

Op den 1 oktober 's morgens om 5½ uren vertrokken de eerweerde heeren der parochiale kercke van St.-Jacobs tusschen eene overgroote menigte volks naer de capelle van het H. Bloet, waer gekomen zijnde den gewonen ommegang begonst wiert onder het onophoudelijk luijdskeels in de Vlaemsche tael lesen van den H. Roosencrans en het uijtleggen der H. Misteriën, welcke ook door d'overgroote menigte godtvrugtige, die den ommegang mede gingen, gedaen wiert; voorop gedregen wordende eene vaene en het zilvere kruijs. Ontrent den 7½ uren in de capelle van 't H. Bloet weergekeert zijnde, wiert er - fol. 465 - gedaen eene lesende misse en ten eijnde aen het H. Bloet gesegent en de benedictie gegeven om eenen gewenschten over de saeken van 't Nederland te mogen van den hemel verwerven, de kerk veel te kleen zijnde om de menige godtvrugtige te konnen besluijten. Hoewel d'algemeene gebeden voor 's landts behoudenisse hoe langer hoe dringender worden en zoo in Vlaenderen, Brabant als in alle de provenciën hoe langer hoe meerder gepleegt worden, verneemt men alhier nogtans met het grootste

[p. 112]

ongenoegen dat er in verscheijde plaetsen door fijgen en andere benijders van 's landts geluk daermede opentlijk den spot gehouden wordt, onder andere verneemt men uijt Gend dat aldaer de fijgen in eene processie van den H. Roosencrans eenen dwaesen voorop hebben doen gaen met eenen hondt in d'handen over welckers hals eenen roosencrans vastgemakt en geslaegen was; geduerende eene andere processie in 't clooster der eerweerde paters predikheeren zijn er geduerende dezelve in den pand briefkens gestroijt behelsende: zoo er nog met die pop, zoo noemen sij het beelt van Maria, omgegaen wordt, dat het clooster geduerende - fol. 466 - de processie in vier hoeken zal in brant gestooken worden.

(3 oktober 1790)

Op den 3 oktober is 's morgens met de metten in de cathedraele kercke van St.-Donaes hernomen voor de derde mael de aenbiddinge tot het Alderheijligste volgens de bisschoppelijcke bulle hiervooren fol. 315 (welcke men versaemeling N. 3 onder de stukken N. 46 zien kan) en vervolgens, volgens 't order in dezelve aengemelt, voor 's landts geluk voor den derden mael in alle kercken zal hernomen worden. Om 9½ uren van desen morgen hebben hun alle de kinderen van de armesondaegsschoolen, boven de 700 in getal, begeven naer de capelle van O.L.V. ter Poorterije, luijdop langs den weg lesende den H. Roosencrans en alwaer gekomen zijnde eene misse de Beata met expositie van 't Alderheijligste ten eijnde als vooren is gedaen geworden. Om 11 uren begaeven hun de volontaire onser drij gildens in uniforme met slaende trommels en vliegende vaendels naer de kercke der eerweerde paters augustinen, alwaer wegens het feest van den H. Engel Michaël, patroon der schermers, eene pligtige misse - fol. 467 - in volle musik afgesongen wiert. Des naermiddaegs wiert er door de volontaire der drij gildens, verselt door het peerdevolk, gehouden eene aengenaeme exercitie in 't vuer op het slagveldt buijten de Cruijspoorte⁽⁴²²⁾ welke in 't beste order ter uijtvoer gebragt wiert, t'eijnde welcke 's avons een trectement op d'Halle gegeven wiert, 't welk tot 's morgens geduerde.

Heden hebben binnen de stadt Gistel op de parochie van Leffinge en op andere parochiën [van] het resteerende district 's [s]Landts van den Vrijen den eed van trouwe afgeleijt op verveerdigde theaters en de forme zooals binnen Brugge hiervooren aengemelt was gedaen geworden; op ider van welcke plaetsen de heeren commissarissen 's Landts van den Vrijen en een groot gedeelte van ons volontaire peerdevolk hun hebben laeten vinden.

(422) Hier wordt het oefenveld van het leger bedoeld dat volgens Magda Cafmeyer aan de Maalse Steenweg was gelegen en gebruikt werd tot na de tweede wereldoorlog. (M. CAFMEYER, De Kazernes aan de Kruispoort, in: Biekorf, LXIII (1962), blz. 173).

(4 oktober 1790)

Op den 4 oktober wiert in de kercke van d'abdije van den Duijne 's morgens om 10 uren eene solemnele misse voor d'overleden vaderlanders gedaen waer menige godtvrugtige tegenwoordig waeren.

Heden is ook in de kercke der eerw. paters capucinen voor 's landts geluk 's morgens het Alderheijligste - fol. 468 - ter aenbiddinge geëxponeert; om 10 uren gedaen eene solemnele misse, 's middaegs om 4 uren een zielroerende sermoen, de pligtigheijd met het solemneel lof gesloten wordende.

Heden verneemt men in de LXXIX gasette: uijt Weenen den houwelijkssegen gegeven aen twee ardtshertogen, sonen des keijsers, met de princessen van Napels; pligtigheden en gegeven geschenken ten desen opsicht gehouden. Uijt Parijs den heer de Bassancourt in een tweegevegt doodt gebleven; decreet van beraetslaeginge over de te maeken assignaten. Uijt Brussel lichtinge van drij millionen guldens wisselgelt toegestemt. Vervolg der lijste van vaderlandsche giften voor het bisdom

[p. 113]

van Antwerpen; bericht uijt het vaderlandts leger wegens verscheijde hevige aenvallen. Uijt Gend naeder bericht van den voorval van den 22 september door welke het Belgisch leger en de Oostenrijckers veel geleden hebben, gelijk op den 28 der zelve maendt⁽⁴²³⁾. Merkweerdige vaderlandsche giften gedaen. Processie van devotie tot Oostende gehouden en den hoedt der vrijheijd geplant. Pligtigheden wegens de revolutie, welcke tot Stekene en tot St.-Laureijns gehouden zijn.

(423) Op het Congres te Den Haag werd er gesproken over een eventuele wapenstilstand om verder bloedvergieten te vermijden (17 september 1790). Vander Noot en van Eupen geenszins van plan direct het bijltje er bij neer te leggen, besloten met 20.000 vrijwilligers een aanval te ondernemen op de Oostenrijkers in Luxemburg. Reeds na het Congres van Reichenbach (zie voetnoot nr. 309) had vander Noot opgeroepen tot een soort ‘levée en masse’. Enkele duizenden plattelandszonen gingen hierop het patriottenleger vervoegen. Aan de officieren werd nauwelijks de tijd gegeven om de soldaten vrijwilligers enigszins op te leiden; vander Noot wenste immers een beslissing te forceren vóór Oostenrijkse versterkingen in Luxemburg aankwamen. Op 22 september werd de beslissende slag bij Anseremme gestreden. Hij werd door de Oostenrijkers omwille van de plaats van hun legerkamp de slag bij Falmagne genoemd. Het patriottenleger werd uiteengeslagen. We hebben de vermelding over een slag op 28 september niet teruggevonden. (TERLINDEN, o.c., blz. 89-90; 98-99), (M. POST, o.c., blz. 102, 106), (R. BOIJEN, o.c., blz. 69), (L. DHONT, Politiek..., o.c., blz. 152-153).

(5 oktober 1790)

- fol. 469 - Op den 5 oktober is in de capelle van O.L.V. van Blendekensgasthuijs begonst eene novene of solemniteijt van negen daegen om door de voorspraek van Maria bij Godt den segen over onse landen af te smeeken. Heden naermiddag om vier uren, gelijk ook op den laesten dag, zal er een zielroerende sermoen gedaen worden, daegelijks om 10 uren zal er eene solemnele misse afgesongen worden en 's middaegs om vijf uren een solemneel lof, d'algemeene gebeden voor 's landts behoudenis hoe langer hoe dringerder wordende terwijl men met ongenoegen verneemt dat de verraderije zelfs tot binnen het vaderlandts leger schuijlt, zoo verre dat er reets verscheijde van d'overste zijn bij den kop gevat omdat men hun de laeste nederlaegen toewijt. Twee sonen van onsen scherprechter, verselt door nog vier andere, zijn op bevel van 't souvereijn congres naer het leger vertrokken om indien iemant nog met het minste verraed bevonden word seffens tot de justitie te brengen. Aen dese is een treffelijk pensioen toegewesen voor zoolang als sij ten dienste van 't leger zullen gebruijkt worden.

(7 oktober 1790)

- fol. 470 - Op den 7 oktober verneemt men in de LXXX gasette: uijt Warschau hevig gevegt tusschen de Turksche en Russissche vloten voorgevallen. Uijt Weenen ridders van 't Gulden Vlies benoemt; vonnis tegens eenen graeve uijtgesproken die eenen heer ten Hove hadt beledigt. Uijt Francfurt Leopold den II, koning van Hongariën en Bohemen, tot Roomsch Keijser verkosen. Uijt Parijs samensweeringe om den koning op te lichten, brief in 't licht met seltsaeme omstandigheden diesaengaende; drij persoonen, verdagt van het smeden van eene tegenrevolutie, aengehouden. Uijt Gend brief van 't souvereijn congres waerbij bekent gemakt wordt dat de belastinge op de vremde linwaeden in Vrankrijk valsch is. Naemlijst van alle degone pluk- en oud linwaet hebben besorgt voor het vaderlandts leger. Plichtigheijd wegens de revolutie tot Lichtervelde gehouden.

(8 oktober 1790)

Op den 8 oktober 's morgens om ses uren vergaederden op den Burg voor d'Heijlig Bloedcapelle de heeren van de parochiale kercken van St.-Anne en St.-Jacobs en gingen gevolgentlijk tusschen eene overgroote menigte volks, onder het lesen van den H. Roosencrans - fol. 471 -, luijdop in de Vlaemsche tael, en het uijtleggen der H. Mijsteriën, den gewonen ommegang voorop. Tusschen eene andere menigte volks ging den ijverigen pater Bedet van 't order der eerw. paters predikheeren ook luijdop den H. Roosencrans lesende. Voorop de parochiale kercken ging eene vaene en kruijs ende ook alle de meijskens der armedischscholen, elk eenen roosencrans in de handen hebbende. In de capelle van 't H. Bloedt weergekeert zijnde, is er aen hetzelve gesegent en een lesende misse gedaen geworden, de kercke voor de menigte te kleen zijnde.

(10 oktober 1790)

Op den 10 oktober 's avons was er een overgroot disorder in 't kafféhuijs van sr. Swijnsdouw⁽⁴²⁴⁾ in de Kleene St.-Amandsstraete, waer sedert eenige maenden alle de

(424) George Joseph Wijnsdauw werd gedoopt op 10 februari 1749 als zoon van Sebastien (geboren in Houttave 1718) en Helene Jeanne Neirinckx (geboren in de O.-L.-Vrouweparochie, 2de portie 1728). Hij hield het café ‘Au grand caffé’ open in de Kleine Sint-Amandsstraat. (R.A.B., Fonds Brugge, nr. 725, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de wettelycke... (1790), o.c., cahier 9, fol. 21), (S.A.B., Doopregister Sint-Salvatorsparochie, 2de portie, 1749).

[p. 114]

fijgen hunnen intrek nemen en zulks het fijgekafféhuijs genaemt wordt. Reets verscheijde mael heeft men daer opentlijk de santé van den keijser Leopoldus gedronken en andere verregaende buijtenspoorigheden bedreven; verscheijde vaderlanders daer ingekomen zijnde, zijn met de fijgen van woorden tot dadelijkheden gekomen, zoo verre dat de volontaire der hooftwagt hun nauwelijks konden scheijden en verscheijde deser naer d'hooftwagt conduiseerden, waeronder nogtans verscheijde - fol. 472 - der gildens waeren. Twee van de loosste fijgen, te weten d'heer Coene⁽⁴²⁵⁾ en Van Pamele⁽⁴²⁶⁾, zijn grootelijks gewont en zouden het met andere die het ontvlugt zijn, zonder d'hulpe der volontaire, niet zonder perijkel van 't leven ontkomen hebben⁽⁴²⁷⁾.

(425) Joseph Emmanuel Coene werd geboren te Brugge (Sint-Salvatorsparochie) op 11 december 1745 als zoon van Emmanuel en Agathe Puyenbroeck. Op 25 augustus 1767 trad hij in dezelfde parochie in het huwelijk met Anna Houthooft. De koopman Coene, wonende in de Gentpoorstraat, werd tussen 1788-1789 opgenomen in de Eed van de Witte Saaihalle (1788: 1ste vinder en onderdeken; juli 1789: deken). Joseph Coene was een gekende royalist die spotte met allerhande dogma's, met het gedrag van de geestelijkheid en zichzelf dan ook als ‘geus’ bestempelde. Tijdens de omwenteling van 1789-90 werd hij talrijke keren vervolgd, omdat hij o.a. bleef doorgaan met het organiseren van royalistische soupers. Onder het vernieuwde Oostenrijks bewind en bij de Wet van 14 januari 1792 werd hij hoofdman van het O.-L.-Vrouw-zestendeel. Toen het Oostenrijks garnizoen op 30 april 1792 de stad verliet, brak er een paniekstemming uit onder de royalisten en velen, waaronder Joseph Coene, vluchtten uit de stad weg. Hij kwam later naar Brugge terug, waar hij stierf op 6 oktober 1796. (S.A.B., Doopregister Sint-Salvators 1745), (IDEM, Huwelijksregister Sint-Salvators 1767), (IDEM, Overlijdensbericht), (W. BOUSSY, o.c., Bijlagen I, blz. 99), (Y. VANDENBERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 103, 246-251, 259, 291 en dl. II, blz. 46-47), (S.A.B., Wetsvernieuwingen 1762-1795, fol. 261v^o-262).

(426) Jean-Charles de Joigny van Paemele werd geboren te Ieper op 4 november 1741 als zoon van Adolphe-Willem en Marie-Catherine-Claire Wynckelman van Walhove. Hij huwde te Brugge op 2 juni 1765 Maria-Ferdinande-Pelagie van Steenhuyse van Hernen, weduwe van Marie-Louis, graaf van Beaufort. Baron Joigny van Paemele was een royalistische edelman uit de kringen rond burgemeester R. Coppieters, echter zonder een noemenswaardige beroepsbezigheid. Hij streefde wellicht naar het verwerven van een ambt. Hij overleed te Brugge op 19 maart 1794. (S.A.B., Overlijdensbericht), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 247), (P. VERHAEGEN, Journal..., o.c., blz. 61 en 150), (J. GAILLIARD, Bruges..., o.c., dl. III, blz. 451-453).

(427) Een verslag van de gebeurtenissen vindt men in de ondervermelde bron. (R.A.B., Fonds Brugge, n^o 725, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de wettelycke Informatien... (1790), cahier 9, fol. 19-28).

(11 oktober 1790)

Op den 11 oktober 's morgens om 6 uren wierden in de kercke der eerw. paters predikheeren twee nieuwe novitiën gekleet, agter welcke de misse van den H. Geest volgde. Om agt uren vertrokken de paters, omringt met eene bijnae ontelbaere menigte godtvrugtige, processiewijs met het beelt van Maria de Victoria, door de confraters gedregen wordende, langs de Coupure en Gendpoorte naer de kercke van Onse-Lieve-Vrouwe van Assebrouk; langs den weg luijdop in de Vlaemsche tael lesende den H. Roosencrans. Alwaer gekomen zijnde, wiert ervoor 's landts geluk en behoudenis door de voorspraek van Maria bij Godt gedaen eene zeer plichtige misse met expositie van 't Alderheijligste waemaer men al lesen en uijtleggen der H. Mysteriën, als vooren, om 12 uren wederkeerde en de devotie eijndigde met het geven van de benedictie met 't Alderheijligste in de kercke der eerweerde paters - fol. 473 - predikheeren. In 't weerkeeren van Assebrouk van dees seer stigtende godtvrugtigheijd hadde eene goddeloose baldaedigheijd plaetse, wanneer eenen man genaemt Du Pré⁽⁴²⁸⁾ tot Assebrouk uijt eene herberg komende, verselde de menige godtvrugtige onder het uijtspreeken van schelwoorden en blasvemiën tegens dese godtvrugtigheijd, zeggende overluijd met alle die gugelarije Luxembourg niet te zullen gewonnen worden, dat men zulks voor den keijser Leopuldus behoorde te doen, etc. Hij las den Onsen Vader en Weest Gegroet op dese termen: ‘Onsen Vader die daer zijt, waeren wij haest de patriotten kwijt; geheijligt zij Uwen naem, ach dat haest Leopoldus kwam’; en zoo vervolgens op dusdanige termen tot het eijnde, tot zoo verre dat hij medegekomen zijnde tot in de kercke, onder het geven van de benedictie luijdop uijtriep: ‘De benedictie niet voor de Staeten maer voor den keijser Leopold te ontfangen’. Om alle welcke moetwilligheden hij de kercke uijtkomende door de volontaire onser gildens wiert vastgenomen, naer d'hoofdwagt geleijt en desen naermiddag bij orders van 't magistraet in egte van vangenis is beweegt geworden. Op 't aenkomen van de barge van Gend wiert ook zijne vrouw, zig - fol. 474 - op dezelve bevindende, aengehouden en in vangenis beweegt om dus den heelen handel t'ontdekken welcke redens die openbaere fijge hebben beweegt tot het begaen van zulcke verregaende buijtenspoorigheden, die zig nog geluckig mag noemen te leven, want zoo men verneemt heeft het de gepasseerde week met eenen dusdaenigen lasteraer erger afgeloopen. Desen ook tot Brussel met eene diergelijcke processie opentlijk den spot houdende, is door het volk vastgenomen geworden en zonder ander appel van sensentie (hoewel tegens alle 's landts wetten), aen 't ijser van eene lanteerne met de coorde der zelve opgehangen geworden, dog dezelve brekende, heeft het woedende grouw niet konnen vertoeven van eene andere te verveerdigen, maer hebben hem het hooft afgesneden, het lichaem menige steken toegebragt en vervolgens zijn hooft op eene pijnne gesteken hebbende, hebben hetzelve rond Brussel tentoongedregen en veel smaed aengedaen. Desen ongeluckigen zal tot voorbeelt van dusdanige lasteraers dienen.

(428) Was Albertus de Prez, zoon van Joannes, geboren te Aalter (45 à 46 jaar oud). Sedert zijn 18 jaar verkocht hij appelen, vis en fruit te Brugge. Hij woonde in de Oude Gentweg recht tegenover de poort van de Jacobinessen. Hij werd op 16 oktober in de gevangenis ondervraagd en op 29 oktober veroordeeld voor 1 jaar wegens ‘excessen dronkens’. Hij bekende die morgen samen met twee andere personen in ‘Den Lantsman’ een herberg in de Oude Gentweg, 16 à 17 glazen jenever gedronken te hebben. Hij werd echter vrijgelaten op 30 december. Een uitvoerig verslag vindt men in de ondervermelde bronnen. (R.A.B., Fonds Brugge, nr. 725, Register Criminee1 der stad Brugge Behelsende de wettelycke Informatien... (1790), o.c., cahier 2, fol. 18 art. 2), (IDEM, nr. 659, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de Tighten... (1790), o.c., cahier 13, fol. 16-17).

[p. 115]

Heden morgen is ook in de kercke van O.L.V. gedaen eenen zeer pligtigen lijkdienst voor alle de overleden vaderlanders die voor de religie en 's landts geluk het leven verloren hebben.

Van heden siet men wederom - fol. 475 - den trommel rond de stadt slaegen en als in 't begin der revolutie recruten werven. Door de wervers wordt afgelesen vanwegens het souverain congres eene aenmoedinge aen alle jongelingen. Ider recrut ontfangt twee kroonen⁽⁴²⁹⁾ hantgelt en zal, een jaer gedient hebbende, nog eene croon ontfangen. De wervers bekomen een croon voor ider die zij voor 't leger werven.

(429) Twee kronen hadden ongeveer de waarde van 5 gulden en 8 stuivers. (Taryf der goude..., o.c., blz. 33).

(11 oktober 1790)

Op den 11 oktober verneemt men in de LXXXI gasette: uijt Weenen den prins Antone Esterhasij, zeer rijk van middelen zijnde, overleden; koningsdeploma door den keijser voor zijn vertrek nae Francfurt geteekent. Uijt Francfurt den keijser Leopold den II met alle pligtigheijd aldaer zijnen intrede gedaen. Uijt Parijs het parlement van Toulouse protesteert tegen alle naedeelen aen de croone, etc., gedaen. Uijt Brussel vier religieusen Carmeliterssen van Hoogstraeten en Antwerpen staen op hun vertrek naer Marijland in Noord-America tot het stigten van een clooster; Oostenrijksche overloopers aengekomen. Uijt Gend den eed van trouwe door verscheijde genootschappen der zelve stadt afgeleijt; vrijwillige giften door dese en andere particuliere gedaen. Groote pligtigheijd wegens de revolutie - fol. 476 - tot Wannegem gedaen. Tweede vervolg van het kort begrijp der pligtigheijd van den eedt van getrouwigheijd aen de Staeten van Vlaenderen, als wettige representanten van het volk, in het Brugsche Vrije op den 3 October 1790, uijt welcke men siet met hoedaenige pligtigheijd het resteerende district van het Vrije den eed van trouwe op verscheijde plaetsen ontloken hebben en de vaderlandsche giften die door dezelve gedaen zijn.

(12 oktober 1790)

Op den 12 oktober 's morgens vernam men inderdaedt hoe binnen de stadt Brugge den haetelijcken fijgenhandel tot daedelijckheden is overgegaen en de glaesen van menige vaderlanders hebben beginnen in te slaen, welcke nog 's morgens in staet gestelt waeren⁽⁴³⁰⁾, om het gemeente niet verbittert te maeken; reest verscheijde van dese zijn er desen nagt gelicht en in vangenisse beweegt, waer sij seer nouw zullen onderhoort worden. Dog alles geschiet zoo stil mogelijk, zijnde om het gepuepel tot geen plondering te verwekken. De volontaire der gildens houden op alles eene waekende oog, doen in stilte twee en twee de patrouilliën, zoo nogtans dat sij op een teeken seffens bij malkaer konnen zijn, aenhoudende alle - fol. 477 - die op welcke sij de minste suspicie van verraedt hebben. Nu maeken de fijgen hun zooveel te sterker omdat sij genoegsaem voorsien dat wegens de neerlaeg van 't vaderlandts leger van den 22 september de provencie van Luxembourg geduerende dit wintersaisoen niet meer zal konnen verovert worden. Ook verneemt men met de grootste gevoeligheijd dat de keijserlijcke de krijgsgevangene in dezelve neerlaeg zeer hebben mishandelt, vreedelijk gekwest en gedoodt en dat sij op eene ontmenschsche wijse met de geestelijcke hebben geleeft. Den uijttrek van eenen brief, gedagteekent uijt Namen van den 4 October 1790, bevestigt maer al te zeer dese waerheijd, (welcke versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 69 kan gesien worden).

Zoo men uijt Sluijs in Vlaenderen verneemt, is heden aldaer eenen man, levende op een dweirskruijs, armen en beenen gebroken en daernae den hals afgesneden totdat er de doodt naergevolgt is; met hetzelve mes met hetwelk hij hadde bestaen eene

(430) De vensters werden dus 's morgens vroeg nog hersteld.

[p. 116]

vrouwspersoone op het Sluijssche Brugsche Vrije den hals af te snijden en dan op eene moordaedige wijse den roeper uijt haere kele te trecken met zijne handen, haer aldus eene zeer - fol. 478 - pijnelijcke doodt hebbende doen sterven. Dese executie tot Sluijs is op heden door den scherprechter der stadt Brugge ter uijtvoer gebragt geworden.

(14 oktober 1790)

Op den 14 oktober 's morgens om agt uren (niettegenstaende het feest van den H. Donatianus) waeren generaelijk alle de leden der ambagten en neeringen op hunne gewone vergaederplaetsen saemengeropen tot het geven van hunne advijsen deliberatif op eene vraege, door het souverain congres gedaen, bij welcke eenen waepenstilstant tusschen de Belgissche en de Oostenrijksche legers tot de maendt maerte toekomende voorgestelt wordt en bij welcke voorgestelt wordt gedeputeerde te senden uijt de verscheijde provenciën naer het congres dat in 's Gravenhage⁽⁴³¹⁾ door de bemiddelaers der verscheijden hoven gehouden wordt. Nauwelijks was zulks aen de gemeenten voorgelesen of het geroep was algemeen geenen waepenstilstant te gedoogen maer de provencie van Luxembourg met alle magt te overvallen, immers het spreekwoort was algemeen ‘VRIJ of DOODT’, alleen wiert er toegestaen gedeputeerde tot het congres in den Haeg te senden om te vernemen welcke - fol. 479 - voorstellen van bevreding aldaer zouden konnen voorgestelt worden, welcke besluijten deliberatif nog desen morgen om 11 uren door de generaele dekens aen 't magistraet overgedraegen wierden, welcke nog morgen voor den noen aen de heeren Staeten van Vlaenderen moeten overhandigt worden.

Om 9½ uren van desen morgen hebben de heeren der parochiale kercke van St.-Gillis hun begeven met de H. Requiliën van den zelven heijligen naer de kercke van O.L.V. ter Poorterije, waer voor 's landts geluk eene pligtige misse De Beata afgesongen wiert.

Heden verscheen in 't licht: ‘Eene Oostensche fijge aen eene Brugsche Pruijme⁽⁴³²⁾ tot schimp van de patriotten met Van der Noot’, (welcke versaemeling N. 3 onder de stukken N. 70 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de LXXXII gasette: uijt Weenen het veranderende kout en vochtig weder veroorsakt veele siekten; de koninglijcke effecten worden tot Belgrado terug gebragt. Uijt Berlijn alles schijnt de uijtberstinge van eenen oorloog aen te kondigen. Uijt Francfurt gewonelijk geschenk tot de aenstaende krooninge aen den koning overhandigt, dag voor dezelve op den 9 October uijtgeropen, rekening der kosten voor dezelve. Uijt Parijs nieuwe samensweering - fol. 480 - aengeklaegt; decreten der landtsvergaederinge op dezelve en op 't slaen van nieuwe assignaten. Uijt Gend opdragt aen de hoogmogende heeren Staeten van Vlaenderen in 's tingieters, loodgieters, smeden, koperslaegers, sadelmaekers, horlogiemaekers, blikslaegers en spillemaekersgastens naem, uitgesproken op den 10 van wijnmaendt 1790; aenspraeke van de ondergeteekende bij het overhandigen van een vrijwillige gifte; vaderlandsche giften door dese en andere gedaen. Pligtigheden welcke tot Audenaerde en Kaprijk wegens de geluckige revolutie gehouden zijn.

(431) Na de nederlaag van het Belgisch leger op 22 september (zie voetnoot nr. 423), kwam een buitengewoon Congres te Den Haag bijeen met de vertegenwoordigers van de Driebond en afgevaardigden van de Belgische republiek. Het Congres vergaderde van 24 tot 28 september. Er werd besloten tot de oprichting van een commissie waarin uit iedere provincie van de Belgische republiek een afgevaardigde zitting zou hebben. Deze commissie moest dan een pre-advies uitbrengen over de te volgen gedragslijn. De Driebond wenste een beslissende slag tussen de in de Ardennen arriverende Oostenrijkse troepen en de Belgen te voorkomen. De Belgische afgevaardigden vonden dat ze onmogelijk een wapenstilstand konden sluiten vooraleer ze de provincies nauwkeurig op de hoogte hadden gebracht van de daaraan verbonden voordelen. Daarom werden de afgevaardigden van de Staten van de provincies naar een buitengewone zitting geroepen (17 oktober). Daar besloot men om te proberen tijd te winnen. (M. POST, o.c., blz. 106-111).

(432) Is het scheldwoord voor de patriotten.

(15 oktober 1790)

Op den 15 oktober 's morgens om 6 uren vergaederden de heeren der collegiale kercke⁽⁴³³⁾ op den Burg van waer sij, voorop gaende eene vaene en kruijs, onder het luijdop lesen van den H. Roosencrans den ommegang gingen, verselt door eene bijnae ontelbaere menigte godtvrugtige. Om agt uren in de H. Bloetcapelle weergekeert zijnde, is er voor 's landts geluk eene lesende misse gedaen geworden.

(433) Een collegiale kerk is een kerk van een college van kanunniken. Brugge bezat 3 collegiale kerken, nl.: Sint-Donaas, O.-L.-Vrouwekerk en Sint-Salvator. Omdat hier duidelijk het enkelvoud kercke gebruikt wordt is het niet duidelijk of ofwel het een vergissing betreft en alle kapittels bedoeld worden ofwel één specifiek kapittel bv. Sint-Donaas.

[p. 117]

Heden is ook om 6 uren 's morgens in de kercke der eerw. paters predikheeren op den hoogen autaer het Alderheijligste der aenbidding geëxponeert en luijdop in de Vlaemsche tael den H. Roosencrans gelesen, een overgroot getal godtvrugtige daer tegenwoordig zijnde. Op de maendaegen, woensdaegen en - fol. 481 - vrijdaegen van elke weke zal dese loffelijcke gewoonte voor 's landts welvaeren onderhouden worden, tot het eijnde van den 40-daegschen vasten zullende telkens op die daegen den H. Roosencrans gelesen worden.

(16 oktober 1790)

Op den 16 oktober is bij orders van 't magistraet van 't Stadthuijs afgekondigt en vernieuwt de ordonantie⁽⁴³⁴⁾ van den 29 april lestleden, hiervooren fol. 279 aengemelt, nopende de onderhouding van de police, dog alzoo het magistraet is geïmformeert geworden dat er van die onderhouding der police een misbruijk wordt gemakt, ter oorsaek eenige volontaire der gildens bestaen op hun eijgen se[l]f geduerende den nagt patrouilliën te doen en hierdoor groote wanorders veroorsakt worden, ordoneeren stiptelijk dat er voor 't toekomende geen andere patrouilliën meer vermogen gedaen te worden dan door diegone de hooftwagt van den dag onderhouden, behoorlijk van eenen sef voorsien zijnde; zullende alle andere, zelfs die zouden bestaen geduerende den nagt met waepens langs de straeten te loopen, als stoorders van de algemeene rust aengehouden worden.

Eene andere ordonantie heden alom vanwegens de heeren Staeten van Vlaenderen geaffixeert, behelst hoofdsaekelijk dat alzoo de gevraegde lichting van vier millionen - fol. 482 - guldens wisselgeldt weijnigen voortgang heeft en tot behoeve van den staet hoogst noodig is, ordoneeren de hoogmogende heeren Staeten aen ider in 't besonder een capitael besittende van 50.000 guldens in die lichtinge eene actie te nemen van 500 guldens wisselgelt; die een capitael besitten van 100.000 eene actie van 1.000; die een capitael besitten van 150.000 twee actiën van 1.000; die een capitael besitten van 300.000 drij actiën van 1.000 guldens wisselgelt, onder verscheijde andere bepaelingen behelsende dat niemant hiertoe genootsakt wordt staet van goedt over te geven, nemaer dat elk op zijn woort van eere zal gelooft worden.

(434) Zie S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 182v^o.

(17 oktober 1790)

Op den 17 oktober 's morgens om 9 uren begaeven hun de eerw. paters recoletten verselt met de H. Reliquiën en beelt van den H. Antonius van Padua naer de kercke van O.L.V. ter Poorterije, alwaer onder den toeloop van menige menschen en het luijdop in de Vlaemsche tael lesen van den H. Roosencrans langs den weg eene plichtige misse de Beata voor 's [s]landts geluk afgesongen wiert.

Heden is ook ter zelver intentie in de kercke der eerw. paters recoletten begonst eene plichtige octave ter eeren van den H. Antonius van Padua met expositie van 't beelt - fol. 483 - van den zelven heijligen in 't midden der kercke, de kercke ook met menige jaerschriften wegens de tijdtsomstandigheden, met veele boomen en andere cieraeden verciert zijnde. Geduerende dees octave zal daegelijks om seven uren gesongen worden eene plichtige misse en des avons om vijf uren een solemneel lof gedaen worden; zijnde ook heden om 4 uren door den iverigen pater Bedet, predikheer, een zielroerende sermoen gedaen geworden. Om twee uren van desen naermiddag gingen, onder het lesen van den H. Roosencrans luijdop in de Vlaemsche tael, den ommegang van het H. Bloet ons Heeren, alle de kinderen van de armesondaegscheschoolen, bestaende in een getal boven de 2.000, verselt door de geestelijcke en weerlijcke heeren, hunne meesters, die hun langs den weg den

[p. 118]

H. Roosencrans voorlaesen en die alle die kinders, elk met eenen roosencrans in d'handen, voor 's landts welvaeren met de grootste gestigheijd agtervolgden.

Desen avont tusschen 10 en 11 uren wiert door den roeper van den Hallentooren aengekondigt (terwijl de schelle wegens de tijdtsomstandigheden niet vermag geklipt te worden) dat het brandt was in de brouwerije ‘Den Gaepaert’⁽⁴³⁵⁾, van waer de vlammen geduerende eene halve ure zig zeer hoog buijten de schauwe van de brouwerije verhieven en temidden in de stadt gesien wierden, dog door de tijdige hulpe, - fol. 484 - zoo van de volontaire der gildens als menige andere, wiert den brant zonder het veroorsaeken van groote schaede geblust die, gelijk men in den beginne vreesde, den ondergang van heel dees brouwerije zoud kunnen veroorsakt hebben.

(435) ‘Den Gaapaard’ was een brouwerij die reeds voor 1464 bestond. Zij was gevestigd in de Noordzandstraat. (Zie ook voetnoot nr. 90 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788).

(18 oktober 1790)

Op den 18 oktober 's morgens om 7 uren wiert in de parochiale kercke van St.-Anne, met expositie van 't Alderheijligste ter eeren van de H. Moeder Anna, voor 's landts welvaeren afgesongen eene plichtige misse. Om 11 uren is er ook in de collegiale kercke van St.-Salvators voor de ruste der zielen van d'overleden gesnevelde vaderlanders eene pligtige misse van Requiem afgesongen geworden.

Heden verneemt men in de LXXXIII gasette: uijt Weenen den waepenstilstant schijnt door de Turken verbroken te zijn, welcke ook uijt Berlijn bevestigt wordt. Uijt Francfurt den keijser Leopold den II met groote pragt gekroont. Uijt Brussel vaderlandsche giften door verscheijde geschonken; goude patrioticque speciën geslaegen. Uijt Gend eene groote menigte pluk- en lijnwaed voor 't vaderlandts leger overgebragt; groote vaderlandsche giften gedaen. Uijt Oostende met welcke pligtigheijd den hoedt van vrijheijd aldaer is geplant geworden.

(19 oktober 1790)

- fol. 485 - Op den 19 oktober 's morgens om 6 uren vergaederden op den Burg de eerw. paters recoletten, van daer gaende tusschen eene groote menige volk den ommegang met het kruijs voorop en onder het luijdop lesen in de Vlaemsche tael van den H. Roosencrans. Voorop gingen ook eenige paters predikheeren, ook tusschen eene andere menigte volk, gelijckelijk lesende, 't Eijnden dezelve keerden de eerw. paters recoletten naer hunne kerke terug en songen de misse ter eeren van den H. Antonius wegens d'ingestelde octave. 's Middaegs om 4 uren geschiede in die kerk een zielroerende sermoen waerop het solemneel lof volgde. Niettegenstaende alle die zoo loffelijcke godtvrugtigheden ziet men den fijgenhandel nog daegelijks aengroeiden, die alom niet anders versinnen dan twist en tweedragt te saeijen en de Nederlanden door oneenigheden te verschueren. Eenen brief van den hertog van Ursel, gesch[r]even aen de Staeten van Vlaenderen, bevestigt maer al te zeer dese waerheden, (welk stuk versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 30 kan gesien worden).

(21 oktober 1790)

Op den 21 oktober verneemt men dat den generael Schoenfeld in 't generael souverain congres tot Brussel is ingeropen, de redens van welcke zeer geheijm gehouden worden. Men verneemt ook dat - fol. 486 - het vaderlandts leger nu in volle onwerksaemheijd is en dat hetzelve de winterkwartieren staet te betrecken zoodat er nu, naer zooveel bloedt gestort, weijnige hope overblijft dat de provencie van Luxemborg nog dit saisoen zal konnen verovert worden. Eene andere maere die er als voor seker verbreijt wordt, schijnt te bevestigen dat het congres in

[p. 119]

's Gravenhage sekeren tijdt bepaelt heeft op welcke eene overeenkomst met den keijser en koning Leopold den II zal moeten met de Nederlanden getroffen worden.

Heden verneemt men in de LXXXIV gasette: uijt Weenen den keijser wordt versogt den dag te bepaelen voor de koningskrooninge van Hongariën; de gravinne Douairière Palfij d'Erdôdij overleden. Uijt Brussel gewone vergaederinge gehouden door de academie der konsten en wetenschappen⁽⁴³⁶⁾; vraegen voor de toekomende voorgestelt. Uijt Gend bericht uijt vaderlandts leger met verlies der Oostenrijckers. Uijt Brugge bericht uijt Parijs dat sieur Guillialmus Geijtsen⁽⁴³⁷⁾ aldaer den eersten prijs naer het leven behaelt heeft. Uijt Gend den eedt van trouwe door verscheijde genootschappen gedaen en verscheijde zielroerende aenspraeken die door dezelve gedaen zijn; processiën van boetveerdigheijd omgedregen.

(436) Is een geleerd genootschap opgericht in 1772 door Maria-Theresia als Académie Impériale et Royale des Sciences et des Belles-Lettres de Bruxelles. (Grote Winkler Prins Encyclopedie, o.c., dl. 1, blz. 211), (De weg naar eigen academiën 1772-1938, Brussel, 1982, passim).

(437) Guillialmus Geysen was een Brugs kunstschilder, geboren op 28 juni 1761 als zoon van Joannes Geysen en Catharina de Bree. Hij volgde les aan de Brugse academie waar hij verschillende prijzen behaalde. Geysen vertrok op 9 juni 1789 naar Parijs en volgde er les bij Suvée die hem weldra bekwaam achtte om aan de Koninklijke Academie te studeren. Op 26 september 1790 won hij de eerste prijs voor het tekenen van een levend model. Als veelbelovende leerling mocht Geysen daarop voor 4 jaar aan de Franse academie te Rome les volgen. Hij werd echter getroffen door verlamming. Geysen keerde terug naar Brugge om zijn genezing af te wachten. Na zijn herstel hield hij zich vooral bezig met portretschilderen. We hebben zijn sterftedatum niet teruggevonden. In het Steinmetzkabinet te Brugge is er nog een pentekening van hem bewaard over de voormalige Eekhoutabdij. (S.A.B., Academie, nr. 230, handschrift nr. 81: Levens der konst-schilders, konstenaers en konstenaeressen, soo in 't schilderen, beeld-houwen als ander konsten. De welke van de stadt van Brugge gebooren syn, ofte aldaer hunne konsten geoeffent hebben; verrijkt met veel aenmerkelijke en historijke aentekeningen, getrokken uyt verscheyde schryvers, handschriften en andere bewys-stukken opgesteld door P. Le Doulx, blz. 196-199), (C. VAN DE VELDE, Stedelijke Musea Brugge. Steinmetzkabinet. Catalogus van de tekeningen, Brugge, 1984, dl. 1, blz. 200).

(22 oktober 1790)

- fol. 487 - Op den 22 oktober 's morgens om ses uren vergaederden de heeren der parochiale kercke van St.-Gillis op den Burg, van waer sij, voorop gaende eene vaene en kruijs, den ommegang gingen tusschen eene menigte godtvrugtige, luijdop in de Vlaemsche tael den H. Roosencrans lesende. Voorop dese gingen eenige paters recoletten die ook tusschen eene andere menigte volk den H. Roosencrans laesen. Weergekeert zijnde, wiert ten inkomen van de capelle van 't H. Bloet gedaen eene lesende misse, de kercke door de menigte godtvrugtige die 's landts geluk betragten bijnaer te kleen zijnde.

Heden om 10 uren is er ook in de kercke der eerw. paters predikheeren afgesongen eenen solemnelen lijkdienst voor alle de overleden vaderlanders die voor 's landts welvaeren en behoudenis het leven verloren hebben.

(24 oktober 1790)

Op den 24 oktober 's morgens om 9 uren vertrokken de eerweerde paters recoletten, verselt door het beelt van den H. Antonius van Padua en tusschen eene overgroote menigte volks, naer de capelle van O.L.V. van Blendekensgasthuijs, langs den weg luijdop lesende den H. Roosencrans, waer gekomen zijnde eene pligtige misse de Beata ten eijnde, als vooren, is afgesongen geworden. Naermiddag om 4 uren wiert er in de kercke der eerw. paters recoletten door eenen - fol. 488 - pater discaels gepredikt, agter welcke het solemneel lof en eene processie rond den pand volgde; eijndigende aldus de plichtige octave welcke over agt daegen was ingestelt geworden.

Heden om 8 uren wierden in de collegiale kercken van St.-Salvators en O.L.V. ter eeren van O.L.V. van de Seven Weën en in de tweede ter eeren van de H. Engelenbewaerders gedaen eene zeer plichtige misse. Naermiddag wiert er in die beijde kercken gedaen een zielroerende predikatie op welke de pligtige loven volgden, t'eijnden welcke de eerw. heeren van St.-Salvators hun processiewijs begaeven naer de kercke der eerw. paters capucinen en dan verselt door dezelve paters met het beelt van O.L.V. van de Seven Weën rondt den toer als op Palmsondag processiewijs voortgingen, ten eijnde het beelt van Maria weder tot in de Capucinekercke beweegt wordende. Vanuijt de kercke van O.L.V. ging ter zelver ure ook eene plichtige processie, meest alle de parochianen daertoe aensogt dezelve versellende langs de Mariestraete, Ouden Burg en Dijver, die met alle godtvrugtigheijd voor 's landts geluk met de benedictie van 't Alderheijligste in dezelve kercke gesloten wiert. Vanuijt de kerk van St.-Gillis wiert desen naermiddag ook buijtengewonelijk

[p. 120]

wegens het feest - fol. 489 - van O.L.V. van Remedie eene plichtige processie omgedregen met hetzelve heelt en menige met waschlicht naer de capelle van O.L.V. ter Poorterije, langs den weg luijdop in de Vlaemsche tael den H. Roosencrans lesende, voorop gaende de kinderen der armeschoolen van die parochie en menige godtvrugtige. Naer een kort lof gedaen te zijn, keerde die godtvrugtige processie weder langs den Com tot in de kercke van St.-Gillis waer de benedictie met het Alderheijligste gegeven wiert. Dus heeft men op heden voor 's landts geluk en welvaeren en om redens meermaels vermelt, vijf plichtige processiën binnen de stadt Brugge sien omdraegen, welcke tevooren zoo strengelijk verboden waeren.

Heden om 11 uren hadde in de cathedraele kercke deser stadt in alle de collegiale en parochiale, in alle degone 's Landts van den Vrijen en in alle andere van de geheele uijtgestrektheijd der veroverde Belgissche provenciën, bij orders van 't congres souverain, de volgende pligtigheijd plaetse, want heden just een jaer zijnde dat den grondsteen van onse vrijheijd geleijt is door het veroveren van Hoogstraeten en Thournout, in d'eerste van welcke plaetsen alsdan het Manifest van d'heer Hinricus van der Noot publikelijk afgekondigt wiert; is hierom in alle de gemelde kercken des - fol. 490 - morgens om 11 uren afgesongen eene zeer pligtige misse, gevolgt door den Te Deum Laudamus en het luijden van alle de klokken; die misse in de cathedraele kercke door onsen eerweerden heer bisschop afgesongen wordende, ten bijwesen van de heeren der agtbaere magistraeten. In de kercke waeren ook tegenwoordig in uniforme veele volontaire der gildens en menige ander aensienelijcke persoonen; dog alzoo door 't souverain congres versogt was dat ider daer zoude tegenwoordig geweest hebben zonder het volgen van toer of rang en maer alleenelijk om die geheugelijcke gebuertenis te vereeuwigen, zoo was zulks d'oorsaek dat zoo in dese kercke als in verscheijde andere in corpora eenige stemhebbende corporatiën tegenwoordig waeren⁽⁴³⁸⁾, ook door congres versogt, dog alzoo geene dekens hiertoe orders van 't collegie hadden bekomen waeren er geene andere tegenwoordig dan degone vrijwillig naer die pligtigheijd gekomen waeren.

Heden naermiddag is met groote pligtigheijd op de Waegenmaekersplaetse bij de Cruijspoort opgeregt een zeer hoog verheven staek met den staendaert van vrijheijd, schoon in patrioticque caleuren en met jaerschriften en sinnebeelden verciert zijnde, aldaer ten koste van de ontrent wonende gebuers uijt enkelen iver opgeregt zijnde.

(438) Zijn de 3 banken. De eerste bank bestond uit alle oud-burgemeesters van de stad; in de tweede bank zetelden alle oud-wethouders, zowel schepenen en raden, en ook de 6 hoofdmannen die steeds oud-wethouders waren. Dezelfde 6 hoofdmannen en de meeste dekens van de ambachten hadden zitting in de derde bank. De 3 banken konden niet uit eigen beweging vergaderen. Ze werden door de burgemeester van de schepenen opgeroepen en moesten zich uitspreken over de voorstellen die hij formuleerde. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 5-6).

(25 oktober 1790)

- fol. 491 - Op den 25 oktober 's morgens om 10 uren wierden in de kerken van O.L.V., St.-Jacobs en eerw. paters recoletten gedaen drij verscheijde zeer solemnele lijkdiensten voor de ruste der zielen van d'overleden vaderlanders. In de kercke van O.L.V. was in 't midden der voorkercke gestelt eene zeer hoog verheven lijkbarre, den dienst geschiede aen den opgerechten autaer voor den choor ter eeren van de H. Engelenbewaerders wegens de pligtigheijd van gisteren en t'eijnden dezelve wiert er op den predikstoel door den eerw. heer De Kuijper, pastor van Mariakercke⁽⁴³⁹⁾, gedaen eene zielroerende lijkoratie wegens de tijdtsomstandigheden, welke het versteenste gemoet moest bewegen. In de kercke der eerw. paters recoletten was er ook gestelt een verheven lijkbarre waer ook den dienst met alle solemniteijt voor d'overleden vaderlanders verricht wiert.

Heden tusschen 8 en 9 uren wiert zeer plichtig vervoert vanuijt het Stadthuijs naer de Gensche bargie den schat van zilvere effecten welcke ten behoeve van 't lieve vaderland door de Bruggelingen, als hiervooren vermelt, is volgens de inschrijvinge en conditie gegeven geworden, bestaende desen schat in meer dan 11.000 onsen

(439) Is Jacob de Cuyper, geboren te Oostende in 1736, pastoor van Mariakerke in 1762 en gestorven in 1805. (D. LESCOUHIER, Algemeene lijst..., o.c., dl. 3, blz. 41).

[p. 121]

zilver effecten en in de weerdije van tusschen de 36 à 37.000 guldens; zullende met - fol. 492 - recht den vaderlandschen iver door 't naegeslagt bewondert worden terwijl nu in menige huijsen in plaets van zilvere serviciën niet den kopere en tinne gebruijkt worden. Dese effecten waeren ingelaeden in twee tonnen, liggende op een schoon vercierden rollewaegen, den coetsier op een verheven stoel sittende en vier schoon vercierde peerden trokken dezelve tot aen de barge. Voorop gingen de speellieden der gildens, op het krijgsmusik schoon spelende, nevens den waegen ging een detachement onsen gildens in de waepens en eenige der zelve zullen den schat versellen totdat dezelve tot Brussel ter bestemminge zal vergeleijt zijn.

Heden verneemt men in de LXXXV gasette: uijt Weenen de vrede-onderhandelingen met de porte staen in langduerigheijd getrokken te worden; benoemingen door den keijser gedaen. Uijt Brussel vrijwillige vaderlandsche giften gedaen; bericht uijt het vaderlandts leger met verlies der Oostenrijckers. Uijt Gend andere officieële berichten uijt hetzelve leger; verjaerdag geviert van den eersten inval der patriotten; prijsen op de academie der teeken- en bouwkonst uijtgegeven; resolutie van d'heeren Staeten nopende het presenteeren van requesten aen de vergaderinge.

(28 oktober 1790)

- fol. 493 - Op den 28 oktober, gelijk de drij voorgaende daegen gedaen was, wiert er 's morgens om 9 uren in de kercke van het hospitael van St.-Jan, met expositie van 't Alderheij[lig]ste, afgesongen eene zeer pligtige misse om de gewenschte ruste in onse landen van den hemel te verwerven.

Heden is er van 't Stadthuijs afgekondigt eene zeer wijtloopige ordonantie nopende het aenhouden van de deserteurs onser nationeele troupen vanwegens het souverain congres, onder ander behelsende dat ider als deserteur moet aengehouden worden die niet voorsien is van een pasport onderteekent door den colonel en tegengeteekent door een officier van zijn regement voor de gemeene soldaeten en voor de officiers of andere overste geteekent door den generael en tegengeteekent door den colonel van de regementen onder welcke sij hun bevinden. Zulks alsnu hoogstnoodig zijnde omdat men verneemt dat de desertiën hoe langer hoe meerder worden.

Nu en dan verneemt men door tijdingen uijt het vaderlandts leger die niet zeer aengenaem zijn, hoewel onse troupen niet zonder verlies van weerkanten nog altijdt hunne voorige posten beset houden.

Heden verscheen in 't licht: ‘Opmerkingen op het vraegstuk door de algemeene vergaederinge der - fol. 494 - Vereenigde Staeten van het katolijk Nederland voorgestelt nopende het uijtbreijden van den Nederlandschen koophandel’, waerin word aengetoont dat eene grooter uijtgestrektheijd van den koophandel verderffelijk zoude zijn voor onse landen, (welk stuk versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 71 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de LXXXVI gasette: uijt Weenen nopende de betrekking der troupen van de winterkwaertieren. Zeegevegt tusschen de Russissche en Turksche vloten voorgevallen. Uijt Brugge nopende d'afsending van de zilvere effecten. Uijt Gend hoe den schat onder een aerdig opschrift aen d'heeren Staeten van Vlaenderen is aengeboden; aenspraek ter deser gelegentheijd gedaen door d'heer Nicolaes Donche⁴⁴⁰. Uijt Oostende Te Deum Laudamus gesongen over den eersten dag der begonste vrijheijd, den hoedt van vrijheijd met alle pligtigheijd in 't midden van de Mart geplant. Pligtigheden wegens de revolutie welcke tot Ruddervoorde en Altre

440 Nicolaas Franciscus Donche werd geboren te Brugge (Sint-Walburgaparochie) op 16 augustus 1735 als zoon van Petrus en Maria Patijn. In dezelfde parochie huwde hij op 31 mei 1761 Maria Cyrilia Vercruysse. Nicolaas Donche was het prototype van de durvende ondememer-koopman. In 1748 richtten enkele ondernemers een vennootschap op met de bedoeling aktieve handel te gaan voeren met Engeland, Ierland, Frankrijk en Spanje. Donche bestuurde later dit handelshuis en kreeg van de regering een belangrijke vrijstelling op de in- en uitvoerrechten. Toch kwam het vennootschap niet van de grond en werd ontbonden. Rond de zeventiger jaren legde hij zich toe op de walvisvangst. Hij liet, tegen het advies van het stadsbestuur, tweemaal het schip ‘Maria en Alida’ uitvaren. Op 29 maart 1773 voer dit schip voor de derde keer naar Groenland. De Brugse walvisvaarders keerden op 29 augustus met lege handen naar huis terug. Toen gaf Donche het op. Eind 1783 probeerde hij opnieuw een vennootschap voor walvisvaart op te richten, maar er kwam niets van terecht. Tijdens de vierde Engelse zeeoorlog probeerde hij weer iets te ondernemen. Hij was dan ook de voornaamste initiatiefnemer van een vermoedelijk in 1779 gestichte ‘Société de Commerce’, waarvan hij tevens directeur werd (met P.J. Serdobbel). Na het beëindigen van die zeeoorlog stierf ook Donche's handelshuis een zachte dood. Hij richtte ook een vereniging op van popelende en op aktie beluste kooplui: een ‘Chambre Ardente’, die zowat een schaduw-Kamer van Koophandel was en die zelfs rechtstreeks met Wenen in verbinding stond. En intussen was deze heel aktieve en befaamde koopman nog betrokken bij de stichting (op 1 juni 1782) van een (private) zeeverzekeringsmaatschappij. Ook op politiek vlak speelde hij tijdens de omwenteling van 1789-90 een rol. Zo was hij lid van het ‘comité om de stad te helpen besturen’, namelijk voor het departement van financiën en was hij gevolmachtigde bij de ‘vaderlandse inschrijving’ van maart 1790. Hij vervulde echter geen openbaar ambt gedurende deze periode. Prof. Y. Vanden Berghe stelt dat Donche op 1 december 1792 verkozen werd tot 25ste voorlopige vertegenwoordiger. Uit onze opzoekingen nemen we te mogen opmaken dat het hier niet Nicolaas Donche betrof, maar wel zijn schoonbroer, de koopman Leemans, die met zuster Donche gehuwd was. Wel werd Nicolaas in de Wet van 16 december 1792 opgenomen als zesde schepen. Nicolaas Donche was ten slotte de vader van de bekende jezuïet Ludovicus Donche. (S.A.B., Doopregister Sint-Walburga 1735), (IDEM, Huwelijksregister Sint-Walburga 1761), (IDEM, Hallegeboden 1786-1793, fol. 155v^o), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 24-25, 32-33, 54 en dl. II, blz. 30-31, 64-65), (L. COUVREUR, De zeeverzekeringsmarkt der Oostenrijkse Nederlanden op het einde van de XVIIIde eeuw, in: A.S.E.B., 1937, dl. LXXX, blz. 74), (L. TEETAERT, Bijdrage..., o.c., blz. 161 en 165), (E. REMBRY, o.c., blz. 273), (Stamtafel van de familie Donche, in: Rond den Heerd, VII, 1872, blz. 312-313), (P. BOGAERTS s.j., Levensbeschrijving van pater Lodewijk Donche, priester van het Gezelschap van Jezus, stichter van de Zusters der Christelijke Scholen van den H. Jozeph Calasanctius, te Vorsselaer, Turnhout, 1892, 420 blz.), (P.A. DONCHE, Resultaet der opsoekingen..., o.c., blz. 124).

[p. 122]

gehouden zijn. Uijt Gend een baele pluk⁴⁴¹ uijt Rupelmonde toegesonden en vaderlandsche giften tot Gend gedaen.

441 Waarschijnlijk wordt hier een hoeveelheid (een baal = ± 50 kg.?) geplukt of gepluisd lijnwaad bedoeld. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 875).

(29 oktober 1790)

Op den 29 oktober 's morgens om 7 uren vergaederden de heeren der parochiale kercke van St.-Walburge - fol. 495 - op den Burg van waer sij, voorop gaende de meijskens der armeschoolen, gevolgt door kruijs en vaene, den ommegang gingen van 't H. Bloet onder het luijdop lesen in de Vlaemsche tael van den H. Roosencrans, omringt door eene groote menigte volks. Voorop ging den iverigen pater Bedet, predikheer, ook omringt door eene groote menigte godtvrugtige, ook tusschen d'uijtlegging der H. Misteriën luijdop lesende; weergekeert zijnde wiert in de capelle van 't H. Bloet voor 's landts geluk eene lesende misse gedaen, de kercke door de menigte godtvrugtige te kleen zijnde.

(30 oktober 1790)

Op den 30 oktober 's avons tusschen 9 en 10 uren wiert vanuijt de vangenis naer het correctiehuijs deser stadt vertransporteert voor den tijdt van eenige jaeren den openbaeren lasteraer Du Pré, van welckers daeden hiervooren fol. 473 wijtloopig gehandelt is. Zulks is nogtans in stilte geschiet, zonder publicke condemnatie ofte zonder dat den zelven in 't openbaer was overgeleet. Het magistraet aldus in die saek zeer voorsichtig tewerk gegaen hebbende opdat desen aen de woede des volks, die hem zouden konnen omgebragt hebben, niet bloot zoude hebben gestelt geweest.

Desen morgen met het aenbreken van den dag wiert op d'hoeken van - fol. 496 - den Burg gesien eene zeer schimpachtige pasquille op welke eene galge gedrukt stont aen welke eenige fijgen hingen, onder dezelve stonden met naem afgeschreven vijfthien persoonen deser stadt bekent voor de vermaerste fijgen met dreijgement dat dese par eersten aen eene galge zullen gehangen worden. Die pasquillen zeffens afgetrokken zijnde, zijn aen 't collegie overhandigt geworden.