Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1790

[September]

(1 september 1790)

Op den 1 september is bij orders van 't magistraet van 't Stadthuijs afgekondigt en geaffixeert⁽³⁷²⁾ dat het collegie ondervint, niettegenstaende de voorige ordonantie wegens het debit van het buspoeder, nog niet promptelijk wordt geobserveert, om waerin te voorsien den Heere ende Wet andermael ordoneert dat niemant in 't toekomende, vente van het buspoeder doende, meer dan 15 ponden zal vermogen in zijn huijs te hebben, op verbuerte van hetzelve en 12 pond parasijse voor elk pond dat er meer zal bevonden worden. Niemant zal ook voortaen hetzelve vermogen te verkopen zonder schriftelijk consent ter greffije te hebben afgehaelt en onder eede te hebben gepreduceert⁽³⁷³⁾ van de volgende conditiën te onderhouden: van aen niemant, wie het zij, meer dan één pond tegelijk te verkoopen, aen eenider ook in 't besonder verboden wordende van op de voormelde boete meer dan een pond in - fol. 426 - zijn huijs te hebben.

(372) Zie S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 176v^o.

(373) Komt van het Franse prédire en moet hier verklaard worden als verklaren, voorzeggen.

[p. 98]

Heden is vanuijt de parochiale kercke van St.-Gillis, wegens des zelfs feestdag, als naer oude gewoonte, met alle de pligtigheijd de processie rond een groot gedeelte der zelver parochie omgedregen geworden.

Desen morgen waeren ook generaelijk alle de leden der ambagten en neeringen op hunne gewone vergaederplaetsen vergaedert op de gedaene vraege door de hoogmogende heeren Staeten van Vlaenderen tot het lichten van 4 millionen guldens wisselgeldt tegens 4½ geldt voor geldt, op den edeldom ofte luxe, die voor eenigen tijdt die somme zullen moeten schieten en dan hetzelve bij loting zullen gerestitueert worden; zulks hoogst noodig zijnde om seffens en nog voor 't eijnde deser maendt de provencie van Luxembourg met alle magt te overwinnen, ten welcken eijnde uijt alle provenciën duijsenden volontaire vrijwillige de voorposten zullen besetten.

(2 september 1790)

Op den 2 september 's morgens om 10 uren waeren generaelijk alle de dekens der ambagten en neeringen op 't collegie vergaedert tot het geven van hun deliberatif advijs wegens de geprojecteerde lichtinge die, op de conditiën vermelt, met eenige veranderinge toegestaen wiert.

Sedert gisteren was alhier in Brugge aengekomen en - fol. 427 - in egtenis beweegt sieur Van de Velde, bakker van Gend⁽³⁷⁴⁾, welcken op den 22 julij lestleden d'oorsaeke hadde geweest van d'onwettige veranderinge van het magistraet der stadt Gend en aen 't hooft van meer dan 10.000 oproermaekers hetzelve magistraet met gewelt heeft doen vernieuwen. Op suspicie dat desen oproerigen binnen Brugge op 't zelve voorwerp gekomen was, om ons tot dezelve veranderinge op te maeken, is hij op zijne aenkomst aengehouden en in egtenis beweegt en zal mogelijks naer Gend overgelevert worden. Onder het publiek nogtans is nu d'algemeene spraek dat meer dan 10.000 Gentenaeren hunnen verdediger, zoo sij hem noemen, met gewelt zullen komen verlossen zoo hij niet seffens losgelaeten wordt. Alle welpeijsende nogtans vermoeden zulks fijgenklap te zijn en gelijk er duijsenden redens van dusdaenigen aerdt geredeneert worden, geeft men daer weijnig geloof aen.

(374) Was aanvoerder van de menigte i.v.m. de gebeurtenissen van 22 juli te Gent (zie voetnoot nr. 370). Op 29 augustus 1790 werd hij samen met Franciscus de Vos, ook een Gentenaar, aangehouden in de herberg ‘Den Hollander’ te Brugge. Later werden ze op vraag van de Gentenaren vrijgelaten. We hebben geen verdere gegevens gevonden om deze personen te identificeren. Ook Prof. Balthazar heeft vruchteloos gepoogd gegevens over van de Velde te vinden. (R.A.B., Fonds Brugge nr. 659, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de Tighten... (1790), o.c., cahier 8, fol. 3 en cahier 12, fol. 18 art. 3), (H. BALTHAZAR, Het sociaal-politiek..., o.c., blz. 56-59).

[19 ougst 1790]

Heden wiert mij door eenen schaedebeletter thuijs gebragt een gedrukt briefken volgens den inhout als hieronder staende, gelijk aen ider inwoonder van Brugge is toegesonden geworden, uijt welcke men siet wie tot wijkmeesters en substituten zijn verkosen geworden; wordende nu ook daegelijks alle de persoonen, in elcke wijk wonende, door dezelve - fol. 428 - gekosene wijkmeesters en substituten opgenomen. Het briefken was van den volgenden inhout:

D. 21 / N^o. 17 oversten van het huijsgesin, geteekent als hiernevens: burgmeesters, schepenen en raed der stadt Brugge, rapport gehadt hebbende van de benaeminge der vier persoonen tot wijkmeester en substitut, gedaen bij meerderheijd van stemmen van alle de oversten des huijsgesin van uli wijk, hebben geresolveert tot wijkmeester uijt dezelve aen te stellen den persoon sr. Augustinus, horlogiemaeker en voor substitut sr. De Laeter Outrijve.

actum in kamer den 19 ougst 1790.

mij present en onderteekent J.L. de Cadts⁽³⁷⁵⁾.

Heden verneemt men in de LXX gasette: uijt Weenen de gedeputeerde van Hongariën bij den koning ter gehoor toegelaeten. Rusland blijft bij het besluijt om den oorloog tegen de Turken met alle kragt voort te setten⁽³⁷⁶⁾. Uijt Parijs het familieverdrag met Spanjen gedecreteert; door de schaersheijd van geltspeciën begint den koophandel veel te lijden. Uijt Namen het leger krijgt daegelijks

(375) Hier wordt J.L. de Cridts (zie voetnoot nr. 5) bedoeld.

(376) In de 18de eeuw waren er 2 oorlogen tussen Rusland en Turkije van 1768 tot 1774 en van 1787 tot 1792). (Grote Winkler Prins Encyclopedie, o.c., dl. 19, blz. 476).

[p. 99]

versterkinge; seven canons verovert en krijgsgevangene gemakt. Uijt Gend verslag van de gedeputeerde der Staeten uijt souverain congres. Uijt Namen twee Oostenrijksche vaertuijgen in brandt gestooken. Uijt Brussel den generael major Bleckem⁽³⁷⁷⁾ en veele gemeijne gesnevelt; bericht hoe de geltspeciën zullen geslegen worden.

(377) De baron de Bleckem voerde het bevel over het Waalse regiment van Würtemberg, van 1787 tot aan zijn dood in 1790. (TERLINDEN, o.c., blz. 21).

(3 september 1790)

- fol. 429 - Op den 3 september 's morgens wiert joffrouw vidua Breijdel, wonende bij d'Eijermart, door eenen brief, uijt het vaderlandts leger met den post toegekomen, geïmformeert dat haeren sone Charles Breijdel door eenen twalfponder getroffen en overleden was in de batalie van den 21 passato, breeder te zien volgens d'egte copije van den zelven brief mij ter handt gestelt, zooals dezelve hieronder volgt, door den kapijtijn uijt het leger geschreven. D'onsteltenis over het ontfangen deser tijding was zoo groot dat er onophoudelijk meer dan hondert persoonen voor het huijs van de gemelde joffrouw stonden, alle gelijckelijk het manmoedig eijnde van desen dapperen jongelink en waeren vaderlander beklaegende, temeer om zijne dappere daeden die hij in 't veroveren der stadt Brugge bewesen heeft ende den eersten bestaen heeft de caserne op te loopen. Den toegesonden brief was van woort tot woort van den volgenden inhout:

Op den camp van Monia⁽³⁷⁸⁾, den 1 september 1790.

Joffrouw,

naer eene glorieuse victorie en goeden dienst met devoiren⁽³⁷⁹⁾ van een waeren en deugdelijcken officier, zooals het gebleken heeft in de batalie van den 21⁽³⁸⁰⁾, passato, 't welk uli sone heeft uijtgewerkt, ende wij het ongeluk gehadt⁽³⁸¹⁾, van uli sone Charles Breijdel voor onse oogen te zien snevelen door eene canonschuete - fol. 430 - zijnde eenen twalfponder, 't welk ik met groote droefheijd uli zijn⁽³⁸²⁾ annoncerende, verhopende den Almogenden zal sorgen voor het resteerende, zijnde het eeuwig; wij zullen op sondag, wesende den 5 courant⁽³⁸³⁾, celebreren met pompe militaire voor eeuwige gedagtenisse van onsen braeven en deugdelijcken officier Charles Breijdel uli soon, eersten lieutenant van mijn escadron onder de dragonders van Vlaenderen N^o 1 die in alle materiën van dienst heeft uitgemunt, 't welk voor eeuwig op de registers van 't regement zal aengeteekent worden om in alle materiën te doen blijken dat het met de meeste droefheijd is van alle onse opperofficieren, voor mijn groot leetwesen, zoo een capabelen officier verloren te hebben; versoekende dieswegens⁽³⁸⁴⁾ uli met ons te vervoegen, den Almogenden te bidden voor zijne eeuwige en geluckige ruste, alsook alle degone en goede vrienden aen⁽³⁸⁵⁾ hem bekent; dies met de traenen in de oogen dat ik uli⁽³⁸⁶⁾ ben schrijvende, alsook van alle onse onderofficieren, subalterne en dragonders, gelijkkelijk met mij geconserneert, van verloren te hebben den gonen die bij ons bemint was. Gelieft part te geven aen d'heeren Staeten van het departement van Brugge opdat zij zouden gelieven op 't register te annoteeren den dag van het verlies van onsen waeren en deugdelijcken officier, uli sone. Ik hebbe eenen inventaris⁽³⁸⁷⁾ gemakt van peerden en equipage, effecten aen hem - fol. 431 - competerende, versoeke dieswegens mij te willen⁽³⁸⁸⁾ honereeren met uli order⁽³⁸⁹⁾ om te doen als naer raede, zal sorgen als vaeder voor alle hetgone hem is competerende. Hebbe d'eere te zijn met een diep respect van alle onse officieren, joffrouw.

uli dienaer,

Rens, capt. dragon. N^o 1⁽³⁹⁰⁾.

P.S.: Ik hebbe den knegt van uli sone in mijnen dienst genomen, hij is regtveerdig en oprechten goeden dienaer; de peerden zullen bestelt⁽³⁹¹⁾ worden als in het leven van uli sone, wij hebben een glorieuse victorie, alsook genomen den generael Bleckem ende voor onse oogen gedoodt. Vijf van de peerden van mijn escadron zijn doodelijk

(378) Het kamp van Moniat bevond zich in de huidige gemeente Waulsort, gelegen in de provincie Namen en in het arrondissement Dinant. (A. VIAENE, Een laatste Breydel van Brugge. Als dragonder van Vlaanderen gevallen bij Falmagne 31 augustus 1790, in: Biekorf, 1970, blz. 266-268), (H. HASQUIN, o.c., dl. 3, blz. 3445).

(379) We hebben de tekst van deze brief vergeleken met de originele brief. Van Walleghem heeft enkele woorden foutief overgeschreven en vergeten. In plaats van devoiren moet er Bravouren staan. (A. VIAENE, Een laatste Breydel..., o.c., blz. 267).

(380) In de originele brief staat ‘31. passato’.

(381) Van Walleghem heeft vergeten ‘met groote droefheijt’ er bij te schrijven.

(382) Lees in plaats van ‘zijn’, ‘ben’.

(383) Op het origineel: 6.

(384) Van Walleghem heeft vergeten ‘weghens gelyckelyck’ erbij te schrijven.

(385) In plaats van ‘aen’ stond er ‘by’.

(386) Van Walleghem heeft vergeten ‘desen’ erbij te schrijven.

(387) Van Walleghem vergat ‘generael’.

(388) Van Walleghem vergat ‘gelieven’.

(389) ‘Dies weghens’, werd vergeten.

(390) Er staat op het origineel ‘Cap' D'Escadron n^o 1’.

(391) Bij Viaene: bezorgt, betekent hier van voeder voorzien, of ruimer: zorgen voor. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 116).

[p. 100]

gequest, Godt lof geene andere officieren; de victorie is compleet naer negen uren complete batalie die noijt zoo hertnekkig kan geweest hebben als⁽³⁹²⁾ dezelve door onse dragonders zoo glorieuselijk is behouden geweest ende gesauveert onsen generael met de gansche armée, hetgone den generael voor eeuwig zal getuijgen en aen d'heeren Staeten kennisse⁽³⁹³⁾ geven. A gouverne.

(De copije van desen brief kan den leser vinden in de versaemeling N. 1 onder de stukken N. 7, alhier alleenelijk ingevoegt om voor 't naegeslagt de gedagtenis van desen dapperen, dog ongeluckigen vaderlander te vereeuwigen).

(392) Er staat in het origineel ‘... als de schee van onse Dragonders...’.

(393) In het origineel staat: ‘aen d'heeren staeten kennis heeft gegeven’.

(5 september 1790)

- fol. 432 - Op den 5 september 's morgens om 11 uren wiert in de capelle van O.L.V. ter Poorterije, met expositie van 't Alderheijligste, gedaen eene solemnele misse in 't musik om van den Almogenden Godt door de voorspraek van Maria nu in d'uijterste nootwendigheijd den goddelijcken bijstant over ons(e) leger af te smeeken, want men voor seker weet dat er meer als 50.000 volontaire vaderlanders naer het Luxemboursche zijn opgetrokken, uijt Brabant opgeleijt door den heer H. van der Noot; dat dese vóór hun vertrek uijt Brussel eene solemnele misse in St.-Gregorikercke en in degone van O.L.V. van Bijstant hebben laeten celebreren en dat ider in 't besonder voor hun vertrek hun H. Devotie hebben gehouden, om dus met Godts segen door eene vereenigde magt het Luxembourgsche te overwinnen en het landt teenemal vrij te vegten.

(6 september 1790)

Op den 6 september wierden aen alle winkeliers toegebragt eene lijste van gestolen goederen, ontweert in den nagt tusschen den 2 en 3 september 1790 uijt den winckel van Isabella Dourse, op de parochie van Alverijngem; (siet dezelve lijste versaemeling N. 1 onder de stukken N. 8).

Heden verscheen in 't licht: ‘Het lanterne magique der Stadt Gend’, ook ‘Saemenspraek tusschen eenen patriot van Brussel en eenen Gendschen vonckist of koningsgesinden over den jegenwoordigen toestant der stadt Gend’, (welcke beijde stukken in de versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 67 en 68 konnen gesien worden).

- fol. 433 - Heden verneemt men in de LXXI gasette: uijt Stokholm den vrede tusschen Rusland en Zweden gesloten. Uijt Weenen den ardtshertog Franciscus bevint zig gevaerelijk krank; verklaering dat de prelimentairen een geheijm zijn van Raichenbach en alleen aen de onderlinge hoven bekent. Uijt Parijs bericht nopende de beroerten te Nancij. Uijt Herve de Belgissche troupen over de Maeze getrokken. Uijt Gend wijtlopige berichten uijt vaderlands leger en hoe den generael Blekkem benevens vele Oostenrijksche gesnevelt zijn; eene lichtinge van 10 millionen gevraegt. Uijt Brussel de eerste detachementen vrijwillige van het platland naer 't leger opgetrokken. Uijt Gend verklaeringe van de Staeten van Vlaenderen tot verminderinge van de inkomende rechten op de kaffé en thé van den 2 september 1790.

(8 september 1790)

Op den 8 september 's morgens om 7 uren wiert in de kercke van de apostolinnen in d'Ezelstraet, met expositie van 't Alderheijligste, gedaen eene solemnele misse in 't musik ten eijnde om den Almogenden Godt, door de voorspraek van Maria wiens H. geboorte men heden is vierende, te aenroepen dat Hij de vaderlandsche waepens zoud gelieven te segenen en een gewenschten uijtval aen de ondernomen onderne-

[p. 101]

minge geven. Ten zelven eijnde is heden ook in de kercke der eerw. paters capucinen eene - fol. 434 - buijtengewone octave begonst om d'heijlige moeder Godts onder den tijtel van O.L.V. van Troost, met expositie van't beelt van O.L.V. van de Seven Weën, ten zelven eijnde te aenroepen; daegelijks zal er om 10½ uren afgesongen worden eene solemnele misse, 's avons om vijf uren een solemneel lof; zullende ook op heden den sondag onder de octave en den laesten dag een opwekkende sermoen gedaen worden.

Heden heeft bovendien om de dringende omstandigheden nog de volgende buijtengewone pligtigheden plaetse gehadt: om 10½ uren wiert in de kercke der eerweerde paters predikheeren gedaen een solemnele misse en om 2½ uren door den zeer iverigen pater Constantinus Bedet een opwekkende predikatie, zooveel menschen in de kerk zijnde dat er bij honderden voor dezelve moesten staen. T'eijnden hetzelve de benedictie met het Alderheijligste gegeven zijnde, heeft men processiewijs den volgenden bedevaert gedaen: voorop gingen eenige vaenen, dan de confraters der confrerije van den H. Roosencrans met waschlicht, tusschen welcke het beelt van Maria de Victoria gedregen wiert; gaende dus langs de Predikheerstraete over de Mart door 't Gendhof langs de reije naer de capelle van O.L.V. ter Poorterije, onder den weg door de agtervolgende paters en bijnae ontelbaere, alle met den roosencrans in d'handen, luijdop in de Vlaemsche tael den H. Roosencrans gelesen wiert en op elk misterije stilstaende door eenen pater de uijtlegging - fol. 435 - van 't zelve gedaen wiert. In de Poorterijekercke gekomen zijnde, wiert het beelt van Maria in 't midden geplaest en door den zelven pater eene exoratie⁽³⁹⁴⁾ gedaen. Dan wiert den Salve Regina⁽³⁹⁵⁾ afgesongen en de benedictie met het Alderheijligste gegeven zijnde, is men langs de Lange Reije in 't order en onder het lesen als vooren naer de predikheerskercke weergekeert, reets donker avont zijnde eer men daer weergekomen was. Aen alle godtvrugtige, desen bedevaert versellende, was door onsen eerweerden heer bisschop vergunt 40 daegen aflaet, de menigte van welcke zoo groot was dat men van 't begin der straeten tot het eijnde van 't volk geen eijnde saeg, die ook meest alle luijdop den H. Roosencrans agterlaesen en eene groote godtvrugtigheijd betoonden tot heijl van 't vaderland, zoodaenig dat zulks nauwelijks in de laetere tijden zal konnen gelooft worden.

(394) Komt van het Latijnse exoratio. In de Dictionnaire Latin-Français, lezen we: action de fléchir; uit de kontekst blijkt echter dat exoratie eerder in de zin van een toespraak, een preek om te overtuigen moet begrepen worden. (Ch. LEBAIGUE, Dictionnaire Latin-Français à l'usage des classes d'aprés les travaux des lexicographes les plus estimés, Parijs, 1876, blz. 461).

(395) Betekent: wees gegroet Koningin. Is een lofzang ter ere van Maria en wordt gezongen of gebeden van de eerste vespers van Drievuldigheidszondag tot aan de eerste vespers van de eerste zondag van de Advent. (Encyclopaedisch Kerkelijk Woordenboek, o.c., blz. 854).

(9 september 1790)

Op den 9 september 's morgens om 7 uren wiert in de kercke van de apostolinnen⁽³⁹⁶⁾ afgesongen eene plichtige misse van Requiem voor d'overleden vaderlanders die voor 's landts geluk zijn geslagoffert geworden.

Sedert eenige daegen exerceeren nu 's avons de volontaire der gildens om de Mart, het krijgsorder leerende om gevraegt wordende als degone van Brabant naer 't leger te konnen optrekken zoo haest den noodt - fol. 436 - zulks zal vereijsschen ofte daertoe door 't souverain congres aensogt worden.

Heden verneemt men in de LXXII gasette: uijt Weenen den ardtshertog Franciscus bevint zig beter; den keijser begint de verregaende wanorders binnen Weenen te herstellen. Uijt Parijs vreese voor eenen inval der Duijtsche troupen in Vrankrijk; naeder omstandigheden van het voorgevallene te Nancij; brief van den heer Necker aen de landtsvergaederinge. Uijt Gend wijtloopig officieel bericht uijt het vaderlandts leger, den eedt voor de volontaire gildebroeders gedaen en dezelve in verbis. Merkweerdige vrijwillige giften uijt verscheijde plaetsen gedaen, gelijk de lijste der zelve uijt Brugge, ook door eenige dienstboden, verselt met eene aenspraek in verbis. Uijt Melden, land van Aelst, door de jonge dochters een vaendel geschonken en

(396) Met de kerk van de apostolinnen wordt hier dus de huidige ‘Anglikaanse’ kerk bedoeld. (A. DUCLOS, Histoire..., o.c., blz. 522, 529), (J.A. VANHOUTTE, De geschiedenis..., o.c., blz. 372), (J. PENNINCK, De Jeruzalemkerk te Brugge, Brugge, 1977, blz. 34-35), (Zie ook voetnoot 161 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788).

[p. 102]

pligtigheden hierover gehouden. Uijt Roomen verscheijde canonisatiën bekent gemakt door den paus. Uijt Namen en Brussel berichten uijt het vaderlands leger en hoe hun menige volontaire naer 't zelve begeven.

(10 september 1790)

Op den 10 september wiert in de kercke der eerw. paters predikheeren wegens het afsterven van d'heer Charles Breijdel, hiervooren vermelt, gedaen eenen zeer plichtigen lijkdienst waer alle de volontaire der gilde van de schermers in uniforme en eenige in de waepens - fol. 437 - in de kercke tegenwoordig waeren vermits den overleden ten tijde van zijn leven confrater deser gilde geweest hadde; behalvens dese waeren der in de kercke een overgroote menigte, zoo geestelijcke als weijreltlijcke persoonen tegenwoordig zoodaenig dat d'offerhande meer als een halve ure geduerde. Eerstdaegs zal er voor desen dapperen vaderlander nog eenen solemnelen lijkdienst ten koste der gildens verricht worden. Seffens naer 't verrichten van den lijkdienst van heden verscheen in 't licht: ‘Truergesang op den lijkdienst van d'heer Charles Breijdel, geboortig in Brugge, eersten luijtenant der Vlaemsche dragonders, etc.’, (welcke versaemelinge N. 1 onder de stukken N. 9 kan gesien worden). Desen avond om ses uren wiert ook het lijk van d'oudtste suster van d'heer Charles Breijdel, genaemt joffrouw Catharina Breijdel⁽³⁹⁷⁾, op 't kerkhof van St.-Salvators ter aerden bestelt die den 8 deser aen de gevolgen van een langduerige teerende siekte was overleden; konnende lichtelijk geoordeelt worden dat het verlies van haeren dapperen broeder, op 't ontfangen der tijding, tot haere herstelling geen voordeel gedaen maer wel haere doodt verhaest heeft.

(397) Catharina Breydel werd geboren op 13 april 1767 als dochter van Charles en Catharina van Vijve. Zij was 23 jaar toen ze stierf op 8 september. (S.A.B., Doop-, trouw- en begraafboeken, Sint-Salvator 3de wijk, 1767 en 1790).

(11 september 1790)

Op den 11 september is bij hallegebode en trommelinge van 't Stadthuijs afgekondigt⁽³⁹⁸⁾ dat voor het toekomende ideren inwoonder deser stadt aen den heer - fol. 438 - wijkmeester van zijne respective wijk zal moeten bekent maeken wanneer er een kint zal geboren worden of iemant zal sterven, wanneer er eenige domestiquen zullen verhuijsen of andere in hunne plaetse komen woonen, wanneer er eenige brootaten⁽³⁹⁹⁾ bij iemant zullen komen woonen of verhuijsen ende ook wanneer iemant zal veranderen van d'eene woonste in d'andere, opdat, zoo wegens den ontfang van het huijsegelt als alle andere observantiën⁽⁴⁰⁰⁾, door den wijkmeester nauwkuerige inspectie zal konnen genomen worden.

Heden was er ook alom geaffixeert een bericht met titel: ‘Pro Aris et Focis voor kerk en staet’⁽⁴⁰¹⁾ hooftsaekelijk behelsende, dat het souvereijn congres besloten heeft eenen generaelen veldtslag te waegen tot de generaele verdrijvinge der resteerende vijanden en in dees uijterste nootwendigheijd waerin den staet zig bevint, besloten heeft van thien millionen guldens wisselgelt te lichten, dog aenmerckende dat zulks niet seffens kan gedaen worden en de groote schaede die den koophandel in 't generael hierdoor zoude lijden, hebben versint den middel door dewelcke den koophandel niets zal lijden en d'uijtvoering spoedig zal konnen gedaen worden, te weten: dat het souvereijn congres aen alle welpeijsende en welhebbende vaderlanders versoekt van over te brengen alle hunnen - fol. 439 - zilveren huijsraed als lepels, fourcetten, taillioren, kandelaers, etc., etc., om daervan seffens gelt te konnen geslaegen worden. De gewillige inbrengers deser effecten zullen bekomen eene recepisce van der zelver weerde en seffens genieten den intrest van 4½ parcent, gelt voor gelt, voor den tijdt van vijf jaeren, naer verloop van welcke de gegeven weerde zal gerestitueert worden. Zulks is door de heele uijtgestrektheijd der vereenigde Belgissche staeten bekent gemakt geworden. Het bericht verders behelsende dat ten desen eijnde binnen Brugge in 't Stadthuijs is opgerecht geworden een comtoir van

(398) Zie S.A.B., Plakkaten 2^e reeks, 10 september 1790, reg. 36, nr. 32.

(399) Broodaat of broodate is een knecht die bij zijn werkgever zijn dagelijks brood eet, hetzij gratis, hetzij tegen vergoeding in geld en/of arbeid. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 190-191), (A. VANDEWALLE, De arbeidersofficiën..., o.c., dl. I, blz. 225-226).

(400) Is het stedelijk recht van de 20ste penning (= 5%) ten laste van de gebruikers van de huizen en andere onroerende goederen. Met ‘andere observatiën’ worden andere voorschriften en reglementeringen bedoeld. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., blz. 178-182), (A. VAN DE WALLE, Beknopte inventaris..., o.c., dl. 1, blz. 109-110).

(401) Dit had natuurlijk niets te maken met de geheime Vonckistische vereniging Pro Aris et Focis (Voor Altaar en Haard). Het was een Brugs inschrijvingsbureau dat werd geopend onder impuls van de geestelijken Gailliard, I. van Coquelaere, S. Cardoen, L. Caytan en anderen. Dit bureau organiseerde - zoals vermeld in de tekst - o.a. een actie om zilver en goudwerk uit te lenen aan de Staten. Samen met de bisschop van Brugge beantwoordden tientallen geestelijken deze oproep. Op 25 oktober 1790 werden reeds 2 grote vaten ongemunt zilver en goud naar Gent gezonden waarvan de waarde op 27.000 gulden werd geschat. Deze gedrukte tekst en lijst der ingeschreven personen bevindt zich in het Stadsarchief in het archief van Gailliard. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 243), (S.A.B., Archief Gailliard, n^o 39-40-41).

[p. 103]

finance, daegelijks van 2 tot 6 uren 's avons, waer d'effecten onder recepisce zullen ontfangen worden; dat d'inschrijvinge is begonst den 8 deser om 6½ uren 's avons; dat er reets 60 persoonen deser stadt, den eerweerden heer bisschop ten hoofde, geteekent en hunne zilvere effecten hebben overgebragt en dat d'inschrijvinge met den besten voortgang meer en meer is aengroeijende.

(12 september 1790)

Op den 12 september 's morgens om 9 uren wiert in de cathedraele kercke van St.-Donaes gedaen d'ordinaire hoogmisse ten bijwesen van den eerweerden heer bisschop, d'heeren der beijde agtbaere collegiën en degone der verscheijde committés, met d'expositie - fol. 440 - van 't Alderheijligste, onmiddelijk naer welcke d'heeren van den choor, gevolgt door de voormelde heeren, processiewijs gegaen zijn naer de capelle van O.L.V. ter Poorterije waer in 't violet eene stigtende misse de Beata afgesongen wiert onder den toeloop van zooveele menschen dat de kercke veel te kleen was, onder den weg de seven boetpsalmen⁽⁴⁰²⁾ en de letanie van alle heijlige gesongen wordende om den hemel door de voorspraek van Maria te bewegen tot een geluckigen uijtval van de groote ondernemingen die geduerende dese maendt zullen gewaegt worden.

(402) Zie voetnoot 140 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(13 september 1790)

Op den 13 september verneemt men de sekere tijdinge dat er reets meer als 60.000 dappere volontaire Brabanders naer het vereenigt leger zijn opgetrokken, dat er den ijver zoo groot is dat men reets menige getrouwde en die te jong zijn heeft afgedankt, dese zullen ten meerderen deele de voorposten ontsetten terwijl d'andere met het vereenigt patrioticq leger het Luxemboursche zullen indringen; den heer Hinricus van der Noot aldaer ook in persoons zijnde, vermeerdert zulks den heldenmoedt.

Eenen brief uijt Loven, heden in 't licht verschenen, bevestigt dese waerheijd, gedateert den 9 deser en welcke versaemeling - fol. 441 - N. 1 onder de stukken N. 10 kan gesien worden.

Heden verneemt men in de LXXIII gasette: uijt Weenen de saeken van Hongariën nemen nog geenen gunstigen keer wegens eene gebuertenisse. Uijt Berlijn bericht wegens groote beroerten in Saxen voorgevallen. Uijt Parijs wegens den voorval te Nancy; decreet der landtsvergaederinge wegens de voorgevallen beroerten; wegens de vlugt van den heer Necker verscheijde Zwitsersche soldaeten opgehangen. Saemenrottinge tot het in brand steken van het waepenhuijs van Brest ontdekt; langs verscheijde kanten vreest men voor invallen, waerdoor getragt wordt de constitutie omverre te werpen. Uijt Brussel Oostenrijcksche officieren en soldaeten als krijgsgevangene opgebragt. Uijt Gend den uijtvoer der saedoliën door de Staeten van Vlaenderen toegestaen; dag bepaelt tot het afleggen van den eedt der vrijwillige genootschappen; bericht uijt het vaderlandts leger; plichtigheijd van d'aflegging van den eed der vijf hoofdgildens, welke groote feest den grootsten indruk gemakt heeft en zielroerenden brief door d'heeren Staeten van Vlaenderen wegens hetzelve voorwerp toegesonden en danksegging wegens de aengeboden wagt voor de vergaederplaets der heeren Staeten. Uijt Loven groot getal vrijwillige dorpelingen aengekomen en revue daerover gedaen.

(15 september 1790)

- fol. 442 - Op den 15 september 's morgens om 6½ uren wiert in de kercke der eerweerde paters capucinen gedaen eene lesende misse, t'eijnden deser wiert er gedaen eene korte oratie⁽⁴⁰³⁾ naer welcke de paters processiewijs gingen langs de

(403) Is het namens de kerk en in het bijzonder namens de vergaderde gemeenschap door de priester uitgesproken of als recitatief gezongen liturgisch smeekgebed. De oratie vormt gewoonlijk de afsluiting van een liturgische handeling: intocht, offergang en communiegang bij de eucharistieviering, getijde van het officie, litaniewijding of zegening, lezing. De oratie wordt door de priester staande gebeden; ook de anderen staan gewoonlijk recht. (Liturgisch Woordenboek, o.c., dl. 5, blz. 2054).

[p. 104]

Steenstraete, over de Mart en Gaeremart, buijten de Gendpoorte naer de kercke van O.L.V. van Assebrouk⁽⁴⁰⁴⁾; langs den weg luijdop in de Vlaemsche tael lesende den H. Roosencrans en aen elk mijsterie d'uijtlegging stilstaende doende. Eenige gewaepende der gildens verselden de processie, gelijk ook verscheijde aensienelijcke, zoo geestelijcke als weijreltlijcke persoonen deser stadt en eene zoo groote menigte godtvrugtige, gelijckelijk met den roosencrans in d'hant luijdop lesende, dat dezelve een leger scheenen uijt te maeken. Dus al lesen in de kercke gekomen zijnde, wiert er eene misse met drij priesters afgesongen, waerop volgde de letanie van O.L.V. en tot slot eene oratie gedaen wiert waernaer men weder in 't zelve order al lesen langs den zelven weg weerkeerde, ontrent 12½ uren zijnde eer de gemelde eerw. paters in hun convent weergekeert waeren. De paters hadden eerst besloten het beelt van O.L.V. van de Seven Weën mede te draegen, dog zulks is wegens den langen weg en swaerte naergelaeten en omdat men niet konde voorsien - fol. 443 - welck weder het zoude hebben gemakt, hoewel het op heden zeer aengenaem weder was.

Heden, gelijk gisteren, om agt uren is er in de kercke van St.-Janshospitael gedaen eene pligtige singende misse. Geduerende dees octave van 't H. Kruijs zullen ook daegelijks singende missen gedaen worden in de kercke van Jerusalem, zoodat nu bijnaer in alle kercken wercken van godtvrugtigheijd worden gepleegt ten eijnde den almogenden Godt d'algemeene saek voor 's landts welvaeren zoude gelieven te onderstuenen, temeer omdat men als voor seker voorgeeft dat er reets versterkinge van keijserlijcke troupen in 't Luxemboursche is toegekomen en dat alle vremde nieuwsblaederen niet anders melden als van den optogt van verscheijde regementen uijt Duijslandt naer dezelve bestemming die alle voor 't eijnde van november aldaer staen aen te komen. Dog alle de patriotten achten zulks als onmogelijk, niemant mag daeraf spreeken of wordt aensien voor eene fijge en is in 't perijkel van naer 't kot gesleept ofte gerenueert te worden, zoodat het in dese net[e](a)lachtige tijden best is niet te zeggen en met onverschillige oogen aen te sien welcken keer die groote saek zal nemen die nog aen zoo menige (h)inderpaelen blootgestelt is eer dat de Nederlandsche - fol. 444 - vrijheijd zal versekert zijn.

Heden om 11 uren vertrokken van de Mart met slaende trommels alle de volontaire onser drij gildens in volle uniforme naer de parochiaele kercke van St.-Walburge waer wegens het afsterven van d'heer Charles Breijdel, als hiervooren vermelt, eenen zeer plichtigen lijkdienst ten koste der gildens verricht wiert welcke tot den één uren geduerde. Onsen eerweerden heer bisschop, verscheijde prelaeten, menige zoo geestelijcke als weijreltlijcke heeren en duijsenden menschen, dat de kercke te kleen was, waeren aldaer tegenwoordig. In 't midden der kercke was geplaest eene zeer luijsterlijcke verheven lijktombe, omhangen met de waepens van Vlaenderen, der familie en degone der gildens, rondt de vier zijden der tombe stonden vier gedichten, (welcke heden in druk uijtgegeven zijn en versaemelinge N. 1 onder de stukken N. 11 konnen gesien worden); zijnde verders de tombe, wegens het verlies van dien dapperen vaderlander, opgepronkt op de forme als hiervooren fol. 411 aengemelt en aldaer kan gesien worden.

(404) Is de oudste kerk van Assebroek. In 1720 ontving de kerk het miraculeus O.-L.-V.-beeldje. De legende verhaalt dat het beeld in 1680 toebehoorde aan een katholieke zeeman, die op een Nederlands schip naar Indië vaarde; de andere protestantse zeelui wierpen het beeld in de zee maar het bleef drijven. Na de reis werd het beeld naar Dokkum in Friesland gebracht. Later kwam het bij de zuster van de Friese bezitter terecht te Diksmuide die het op haar beurt aan de pastoor van Assebroek schonk. In de maand mei en op Mariafeestdagen worden nog steeds bedevaarten naar O.-L.-Vrouw van Assebroek gehouden. (H. STALPAERT - J. DESMET, Assebroek. Historisch-geografische schets, s.l., 1941, blz. 4-5).

(16 september 1790)

Op den 16 september waeren generaelijk alle de leden der ambagten en neeringen op hunne respective vergaederplaetsen saemengeropen opdat ider in 't besonder - fol. 445 - zoude beslissen met wie hij voor 't vervolg der wagten zal onderhouden want verscheijde persoonen, in differente ambagten of neeringen zijnde, voorgegeven hebben het met d'eene ofte met d'andere te houden en hierdoor tot nog toe geene wagten hebben geobserveert, zoodat elk nu, in 't een of t'ambagt of (nee)neeringe

[p. 105]

zijnde, een briefken van ontslag van zijnen deken zal moeten overbrengen om dus seker te moeten de wagten observeeren. Volgens het verslag der dekens, van 't collegie bekomen, zullen nu de ambagten en neeringen maer drij poorten meer moeten observeeren; de wijkmeesters met alle de ingesetene der stadt, zoo geestelijcke als weijreltlijcke, geene uijtgenomen dan de dischgenoten⁽⁴⁰⁵⁾ en degene met hunne handen moeten den kost winnen, zullen de wagten van de drij andere poorten onderhouden en de volontaire der gildens d'hooftwagt en de Smedepoorte, zoodat men nu versekert dat degene der ambagten en neeringen in plaets van alle 14 à 16 daegen ider nu maer meer ontrent alle ses weken zijne wagt zal moeten opserveeren terwijl sedert eenigen tijdt de murmuratie van veele hierover zeer groot geweest heeft omdat het meerderendeel der inwoonders van dit - fol. 446 - groot last teenemael vrij waeren en tot nog toe niet het minste geobserveert hebben.

Heden verneemt men in de LXXIV gasette: uijt Warschau het vonnis over den prins Poninski uijtgesproken. Uijt Dresden vonnis over verscheijde muijtmaekers in dit kuervorstendom uijtgesproken. Uijt Weenen de vertaeling van de echte overeenkomste tot Raichenbach den 27 julij gesloten, (schoon men in dezelve wilt voorgeven aldaer niets wegens het belang der Belgissche provenciën besloten te zijn, geven menige staetskundige zulks heel anders op, welke den tijdt haest zal leeren). Uijt Parijs verscheijde Zwitsers van het regement van Chateauvieux tot een strenge justitie veroordeelt; den heer Necker op zijnen weg aengehouden. Uijt Brussel bericht uijt het vaderlands leger uijt den camp van Monia. Uijt Gend vier standaerden en groote somme geldt door eene compagnie dames en joffrouwen zeer pligtig voor 't vaderlandts leger vereert en zielroerende aenspraek, welcke door een joffrouw daerover gedaen is, gelijk ook wegens de gifte in geldt. Den standaert van vrijheijd geplant. Openbaere processie van boetveerdigheijd omgedregen. Lijste van de vaderlandsche giften gestort in de schatkiste van - fol. 447 - den staet door de ambagten en neeringen der stadt Brugge tot vermeerderinge der artillerie. Menige andere vaderlandsche giften gedaen. Uijt Brugge bericht tot het overbrengen der zilvere effecten. Uijt Veurne staendaert en trommels door de jonge dochters vereert en pligtigheden die hierover gepleegt zijn.

(405) Disgenoten waren personen die gebruik maakten van de armendis. In elke parochie was er een armendis (ook armentafel of H. Geesttafel genoemd), een instelling die belast was met de armenzorg. (B. VANDENBUSSCHE, De Armenzorg, in: Bisdom Brugge, o.c., passim), (Y. VANDEN BERGHE, De Algemene Armenkamer..., o.c., blz. 271).

(18 september 1790)

Op den 18 september is van 't Stadthuijs bij hallegebode en trommelinge bij orders van 't magistraet afgekondigt⁽⁴⁰⁶⁾ dat geduerende dese tijdtsomstandigheden, terwijl men alom openbaere boetveerdigheden siet plegen, alle ballen, commediën en openbare plaisieren in alle herbergen en particuliere huijsen zijn verboden tot wederroepens ende tot'er tijdt dat den almogenden Godt ons met eene volkomen victorie zal gelieven te segenen.

(406) Zie S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 180, S.A.B., Plakkaten, 2^e reeks, 18 september 1790, reg. 36 nr. 33.

(19 september 1790)

Op den 19 september is 's morgens om 10 uren vanuijt de collegiale kercke van O.L.V., verselt door het H. Kruijs, eene processie van boetveerdigheijd omgedregen naer de capelle van O.L.V. ter Poorterije, dezelve pligtigheden als hiervooren fol. 439 aengemelt gedaen wordende.

Heden is ook in de kercke der eerw. paters predikheeren begonst eene solemnele octave ter eeren van O.L.V. van den Roosencrans of Maria de Victoria, 's morgens om 10 uren is er gedaen eene solemnele misse, - fol. 448 - om 4 uren gepredikt en naer het lof eene processie rond den hof omgedregen. Geduerende de octave zal er daegelijks om 7 uren 's morgens eene solemnele misse gesongen worden, ten vijf uren het lof en daegelijks zal er naer hetzelve, luijdop in de Vlaemsche tael, in den

[p. 106]

choor eenen roosencrans gelesen worden. Sondag toekomende zal dese octave door eene openbaere boetprocessie gesloten worden.

Heden naermiddag is ook vanuijt de kercke van Jerusalem met 't H. Kruijs eene plichtige processie omgedregen nopende d'herstellinge van die confrerije, gelijk nu ook meest alle andere herstelt worden, waeren rondt den weg verscheijde autaeren gestelt, gelijk ook de huijsen en straeten buijtengewonelijk verciert waeren; alle welcke plichtigheden door een overgroote menigte godtvrugtige voor 's landts welvaeren verselt wierden.

Heden naermiddag om drij uren vertrokken de volontaire onser drije gildens in de waepens en volle uniforme met slaende trommels en vliegende vaendels van de Mart, het peerdevolk van agteren, ontrent 40 in getal zijnde, volgde van agter met blaesende trompetten, naer 't huijs van d'heer Van Hamme bij St.-Walburgekercke van waer den staendaert van vrijheijd, liggende op eenen steekwaegen, - fol. 449 - tusschen de gildens getrokken wiert langs de St.-Jansstraete, over de Mart, door de Wollestraete tot op den Burg, waer dezelve, in de plaets waer men gewonelijk den wenteltrap geplant heeft, voor 't Stadthuijs, onder d'algemeene toejeuging wiert opgeregt, zijnde eenen staek geschildert in de drij staetscaleuren van circa 70 voeten hoog, op den top der spille staet den staendaert of hoedt der vrijheijd, zijnde eenen grooten swarten hoedt van blek, onder dezelve is een blasoen van blek gehangen in goude groote letteren, voerende van beijde zijden dit opschrift: ‘VRIJ OF DOOD, VAINCRE OU MOURIR’. De volontaire der gildens en het peerdevolk slooten den Burg in vier zijden af en zoo haest den staendaert opgeregt was, saeg men de duijsenden die er tegenwoordig waeren hunne hoeden opsteken en m'hoorde de locht weergalmen door het vruegdegeroep: ‘Vivat de vrijheijd’. Onsen eerweerden heer bisschop en veele van de geestelijkheijd, gelijk ook veele aensienelijcke heeren in 't Stadthuijs, beantwoordeden zulks met de gildens door gelijk geroep en opsteken der hoeden, welke eene zielroerende vertooning uijtmakte. Desen staendaert van vrijheijd zal naer het voorbeelt van alle andere steden van 't Nederland aldaer geplant blijven - fol. 450 - tot'er tijdt dat de Nederlandsche vrijheijd zal volkomen zeker wesen en zal dus daegelijks van alle vremdelingen konnen gesien worden.

(20 september 1790)

Op den 20 september 's morgens om 9½ uren wiert vanuijt de parochiale kercke van St.-Jacobs, op de voet als gisteren door O.L.V. gedaen, eene processie van boetveerdigheijd omgedregen voor 's landts welvaeren, wederom door duijsende godtvrugtige verselt zijnde.

Heden ziet men op d'hoeken der straeten geaffixeert eene naemlijst van alle degone ten behoeve van het vaderland hunne zilvere effecten hebben gestort in 't comtoir van finance in 't Stadthuijs. Volgens die lijst siet men dat er den 14 deser reets een getal van 150 persoonen deser stadt Brugge daerin begrepen zijn, dat er dien dag reets waeren aengebragt ontrent 4.000 onsen zilver⁽⁴⁰⁷⁾ en dat den iver sedert nog alle daegen tot inbrenging van 't zelve aengroeijt, uijt welcke het grootste nut tot onderstant van 't leger te verwagten is.

Heden verneemt men in de LXXV gasette: uijt Weenen den keijser wilt voor Hongariën geen ander diploma aennemen als hetgene van Karel den VI en Maria Theresia. Uijt Breslau verklaering van - fol. 451 - de keijserinne van Rusland⁽⁴⁰⁸⁾ dat haere belangen met de Turken haer alleen aengaen. Uijt Parijs den muijtzugt en den obstant schijnen door het geheel koningrijk verspreijt te worden; decreet der

(407) We beschikken over de processen-verbaal van de ‘Commission des poids et mesures’ van het Leiedepartement (20 juni 1798 - 20 februari 1801) en daarin worden de toen in gebruik zijnde maten en gewichten opgegeven. Zo zou een pond te Brugge (en te Kortrijk) 14 onzen of 428,828 gram bedragen hebben, terwijl bijvoorbeeld in het Brugse Vrije een pond 463,9 gram bedroeg. In de ‘Dokumenten voor de geschiedenis van prijzen en lonen’ worden echter voor Brugge de waarden opgegeven, die J. Mertens opgaf voor het Vrije: 1 pond = 16 onzen = 463,9 gram; 1 ons = 29 gram. (J. MERTENS, De processen-verbaal van de ‘Commission de Poids et Mesures’ van het Leiedepartement (20.6.1798 - 20.2.1801), in: Handelingen van het Genootschap. Société d'Emulation te Brugge, 1967, CIV, blz. 97-118), (A. WYFFELS, Maten en gewichten, in: C. VERLINDEN en medewerkers, Dokumenten voor de geschiedenis van prijzen en lonen in Vlaanderen en Brabant (XVde-XVIIIde eeuw), Brugge, 1959, blz. 1-15).

(408) Is Catharina II de Grote (1729-1796) die keizerin van Rusland was van 1762 tot 1796. (Winkler Prins Encyclopedie, o.c., dl. 6, blz. 46-47).

[p. 107]

landtsvergaederinge; twee heeren bedanken over het kruijs van St.-Louis. Uijt Gend weerde van een stuk kanon door de timmermans en schrijnwerckersgasten vereert, verselt met verscheijde aenspraeken. Merkweerdige vaderlandsche giften uijt verscheijde plaetsen gedaen. Het gerugt van de verhooginge der rechten op de linwaeden nae Vrankrijk en de gaerens naer Spangjen gesonden wordende, door de Staeten van Vlaenderen wedersproken. Uijt Andoij iver der vrijwillige dorpelingen die 600 Oostenrijkkers ten deele verslegen en verdreven hebben. Pligtigheden wegens de revolutie op verscheijde voorwerpen die tot Hooglede, St.-Nicolaes en Wijnghene gehouden zijn.

(21 september 1790)

Op den 21 september 's morgens om vijf en half uren is vanuijt de parochiale kercke van St.-Gillis, verselt door het beelt van O.L.V. van Remedie en alle de confraters der herstelde confrerijen, met waschlicht omgedregen eene boetprocessie naer de capelle van O.L.V. ter Poorterije waer eene pligtige misse de Beata afgesongen wiert en welcke voor 's landts - fol. 452 - welvaeren door een overgroot getal godtvrugtige verselt wiert.

(22 september 1790)

Op den 22 september 's morgens om 10 uren wiert zulks hernomen door de parochiale kercke van St.-Anne met het beelt van de H. moeder Anna en menige confraters der herstelde confrerijen met waschlicht, waer ook onder den toeloop van menige godtvrugtige eene plichtige misse ten eijnde, als vooren, afgesongen is geworden.

Heden verscheen in 't licht: ‘Catalogue d'une belle et riche collection de livres en plusieurs langues et facultés, etc.’, (welk stuk versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 29 kan gesien worden en in 't welk als in een klaer daglicht de naemen van menige fijgen opentlijk worden opgehaelt en tentoongestelt worden).

(23 september 1790)

Op den 23 september is van 't Stadthuijs afgekondigt eene wijtloopige ordonantie⁽⁴⁰⁹⁾ nopende het observeeren der wagten aen de poorten, hooftsaekelijk behelsende dat den Heere ende Wet ondervinden dat het geduerig observeeren der wagten aen de poorten en poermagasijnen, als toe hiertoe gepleegt door de ambagten en neeringen, te lastig valt, hebben geresolveert ten desen eijnde te ordoneeren, zoo sij ordoneeren bij desen, dat voor het toekomende - fol. 453 - tot'er tijdt dat er troupen zullen konnen gesonden worden niemant, 't zij geestelijk of weerlijk, edel of onedele, zoo vrijlaeten⁽⁴¹⁰⁾ als ingesetene deser stadt, zullen vrij zijn (zijn) van de wagten te moeten observeeren behalvens de ambagtsknegten, godtshuijsen en dischgenoten. Ten desen eijnde is er opgeregt in 't Stadthuijs een committé van fijnance van negen persoonen, drij uijt den borgerstaet, de drij hooftmans der gildens en drij dekens uijt de ambagten door dewelcke de wagten zullen gereguleert worden. Elk die de wagt zal moeten onderhouden zal daegs tevooren door een schriftelijk biliet daeraf worden verwittigt en in persoons, niet begeerende te komen, zal daeraf moeten inken⁽⁴¹¹⁾ doen mits betaelende eenen gulden. Door het committé zullen de mannen besorgt worden, aen ider van welcke voor eene wagt van 24 uren tot 14 stuijvers zal gegeven worden; zullende de resteerende 6 stuijvers blijven voor 't vuur, licht, papier en andere nootsaekelijkheden. Alle degone der gildens zullen van de wagten vrij zijn mits door dezelve de hooftwagt en de wagt der Smedepoorte zal geobserveert worden.

Heden is aen alle winkeliers toegesonden eene lijste van gestolen goederen op de parochie van Lombarsijde in den nagt tusschen den 20 en 21 september 1790 begaen;

(409) Zie S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 108v^o, S.A.B., Plakkaten 2_e reeks, 21 september 1790, reg. 36 nr. 129.

(410) Een vrijlaat was een onderhorige van het Brugse Vrije. (J.A. VAN HOUTTE, De geschiedenis..., oc., blz. 291).

(411) Een inken of inkenning is een bekendmaking, een kennisgeving, een mededeling.

[p. 108]

(breeder als dezelve lijste in de versameling N. 1 onder de stukken N. 12 in 't geheel kan gesien worden).

Heden verneemt men in de LXXVI gasette: uijt Weenen - fol. 454 - de princesse van Naepels bevint zig krank waerdoor hunne aenkomst binnen Weenen vertraegt is; de ottomanissche porte is geensints tevreden over de overeenkomste van Raichenbach. Uijt Berlijn alle de schikkingen kondigen wederom den oorloog aen. Uijt Parijs de beroerten zijn tot St.-Marc tot den hoogsten trap geresen; menige muijtelingen in het park van Versalies saemengerot. Uijt Brussel 7.000 vrijwillige dorpelingen aengekomen; eenige Oostenrijkkers gedoodt en krijgsgevangen gemakt. Uijt Gend de genootschappen van verscheijde parochiën den eedt van trouwe aen d'heeren Staeten ontloken; vrijwillige giften die door dezelve en andere gedaen zijn.

(24 september 1790)

Op den 24 september 's morgens om 11 uren wiert in de kercke der eerw. paters predikheeren gedaen eenen zeer pligtigen lijkdienst wegens het afsterven van den heer Breijdel, eersten luijtenant der Vlaemsche dragonders, wederom eene lijktombe in 't midden der kerk geplaest zijnde op de forme als hiervooren fol. 444 vermelt in de parochiale kercke van St.-Walburge gestelt is. Desen lijkdienst is door het volontaire peerdevolk deser stadt bekostigt geworden die alle in uniforme aldaer tegenwoordig waeren, gelijk daer ook in uniforme dog zonder waepens tegenwoordig waeren meest alle de volontaire der drij gildens en menigvuldige, zoo geestelijcke als weijreltlijcke persoonen der stadt Brugge.

Heden om 9½ uren hebben de eerweerde - fol. 455 - paters recoletten, verselt door het beelt en H. Reliquien van den H. Antonius, hun processiewijs begeven naer de kercke van O.L.V. ter Poorterije, waer voor 's landts welvaeren onder den toeloop van een overgroot getal godtvrugtige eene misse de Beata afgesongen is geworden. Ter zelver intentie is er ook heden om 9 uren in de kercke van het Beggijnhof eene pligtige misse afgesongen geworden.

(25 september 1790)

Op den 25 september wiert bij sententie crimineel voor 't Landthuijs van den Vrijen gegeesselt eenen jongman genaemt Andries Hubrects⁽⁴¹²⁾, oudt 21 jaeren, geboortig van St.-Andries en lest tot Schipsdaele gewoont hebbende, schoemaeker van stijle, ontfangen de 100 slaegen en voor den tijdt van 10 jaeren tot het Provencial Correctiehuijs van Gend verwesen zijnde, met een opschrift op zijne borst draegende de woorden: ‘Domestiquen dief’, 't goon in d'executie aen de galge die voor 't schavot geplant stont vastgebonden wiert in teeken dat hij de galge verdient hadde, dog van welcke hij zoo om zijne jonkheijd als door groote voorspraek is vrijgesproken geworden, omdieswille dat hij meest alle zijne differente meesters bij welcke hij of gewoont of gewerkt heeft op verscheijde argelistige wijsen bestolen en meer andere strafbaere faiten begaen heeft.

Heden naermiddag wiert op het - fol. 456 - opperste van 't huijs van d'heer Van Hamme nevens St.-Walburgekercke opgestelt op eene hooge isere spille den hoedt van vrijheijd met een blasoen daer onder hangende met de woorden: ‘Vrij of doodt’ en langs den anderen kant het waepen van Vlaenderen in goude letters en caleuren afgebeelt zijnde.

(412) François Hubrechts (^o 1769 Sint-Andries), schoenmaker, werd beschuldigd van ‘differente domestique dieften’ en veroordeeld op 25 september 1790 tot geseling onder de galg en tot 10 jaar gevangenis in het correctiehuis te Gent. De datum van vrijlating hebben we niet teruggevonden. (R.A.B., Aanwinsten n^o 1772, Registre aux interrogatoires criminels subis devant le magistrat du Franc, depuis le 17 juin 1789, jusqu'au 13 janvier 1791, fol. 92v^o-95v^o en Registre indicateur des personnes condamnées et colloquées par sentence du magistrat du Franc, à la maison correction à Gand, commencant au 12 juin 1773 et finissant le 8 fevrier 1796, blz. 27).

(26 september 1790)

Op den 26 september's morgens om 9½ uren zijn de eerweerde heeren der parochiale en collegiale kercke van St.-Salvators, verselt door het H. Kruijs, gegaen naer de

[p. 109]

capelle van O.L.V. ter Poorterije, alwaer onder den toeloop van menige menschen een pligtige misse de Beata voor 's landts welvaeren afgesongen wiert. Om 11 uren wiert door het volontaire peerdevolk den standaert der vrijheijd voor hunne hoofdwagt agter d'Halle in de Wollestraete geplant, meer dan 80 voeten hoog zijnde en schoon in staetscaleuren geschildert; onder den hoedt hangt een blasoen met dese woorden: ‘Voor de vrijheijd en het vaderlandt’; langs den anderen kant is geschildert eenen ruijter te peert; het onderste van den staek verbeelt een schoon in staetscaleuren geschildert pedestal, langs drij zijden met dese versen:

Ik staen hier voor elk ten toon
mijn hoedt verbeelt de vrijheijdtskroon
't Brugsch peerdevolk heeft mij geregt
'twijl Neerland voor de vrijheijd vegt
Ik staen hier - fol. 457 - opgerecht tot spijt
van dien die 's landts geluk benijt.

Zoo haest den standaert geplant was weergalmde [de] locht door het draeijen der hoeden en het vrugdegeroep ‘Vivat de vrijheijd’, etc. Vanuijt het huijs van d'heer Van den Berge, langs de Lange Reije, was den standaert tusschen meer als 50 volontaire te peert voortgetrokken langs de besonderste straeten der stadt tot aen de wagt door twalf verbeeldende slaeven, zijnde alle sauwers van de Com⁽⁴¹³⁾ niet anders dan met hoppebaelen⁽⁴¹⁴⁾ bekleet zijnde. Zulks alle ten koste van hetzelve volontaire peerdevolk die hierdoor willen betoonen dat sij hunnen iver voor 't vaderland niet zullen laeten onderblijven schoon sij de gaese van 36 pond courant 's jaers die sij tot hiertoe genoten hebben door d'heeren Staeten van Vlaenderen zijn afgesnoten en dus nu hunne peerden ten hunnen koste zullen moeten onderhouden.

Heden naermiddag om drij uren hadde eene processie van boetveerdigheijd plaetse welckers weergae mogelijks noijt binnen Brugge gesien is en welcke niet zonder redens door het naegeslagt zal bewondert worden. Dezelve nam haeren aenvang vanuijt de kercke der eerweerde paters predikheeren in 't volgende order: voorop gingen de kinderen der beijde armeschoolen en degene - fol. 458 - der patrioticque krijgsschool, agter dese alle degone der eeden van de ambagten en neeringen van Brugge, dan volgden de vier biddende orders⁽⁴¹⁵⁾, dan de heeren der parochiale en katedraele kercken en abdijen, gelijk ook den eerweerden heer bisschop en prelaeten, dan de confraters van de confrerije van den H. Roosencrans, agter dese de eerw. paters predikheeren en tusschen dezelve het beelt van Maria de Victoria, dan volgden de heeren der beijde agtbaere collegiën en het Proossche, agter dese de volontaire der drij gildens en het peerdevolk in uniforme, dog zonder peerden of waepens, standaerden of trommels; gaende dus langs de Predikheersstraete, over den Dijver, langs St.-Salvatorskercke, over de Vrijdagmart, langs de Geltmuntstraet, Mart en Hoogstraete, tot in de kercke der eerweerde paters predikheeren, waer gekomen zijnde de benedictie met het Alderheijligste gegeven wiert; langs den weg, die ontrent drij uren geduerde, las alle de geestelijkheid luijdop in de Vlaemsche tael den H. Roosencrans, gelijk ook het bijnae oneijndig getal godtvrugtige, waertoe bijnae de heele stadt vergaedert was, om dus door de vereenigde gebeden en voorspraek van Maria bij Godt een gewenscht eijnde en volkomen zegenprael over de Nederlandsche waepens te mogen bekomen.

(413) De ‘sauwers van de Com’ behoorden tot een van de corporaties van bevoorrechte afmeters en dragers, nl. dragers aan de Sint-Jansbrug. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 2, blz. 214).

(414) Een hoppebaal was een grote dichtgenaaide zak van jute, matwerk of grof linnen die dus hop(pe) bevatte.

(415) Zijn de vier bedelorden van Brugge: de minderbroeders, dominicanen, eremijten van de H. Augustinus of de augustijnen en de O.-L.-V. broeders of de geschoeide karmelieten. (J.A. VANHOUTTE, De geschiedenis..., o.c., blz. 234-235), (J. DESMET, De vestiging van de vier bedelorden te Brugge in de 13de eeuw, in: Biekorf, 52, (1951), blz. 233-237).

(27 september 1790)

- fol. 459 - Op den 27 september 's morgens om negen uren gingen de eerweerde paters discalsen, verselt door het beelt van den H. Joseph en de Heijlige Reliquiën, voor hetzelve naer de capelle van O.L.V. ter Poorterije alwaer ter intentie als vooren eene misse de Beata afgesongen wiert. Dese paters hebben gisteren naermiddag ook

[p. 110]

de groote processie verselt, welcke tevooren noijt gewoon waeren processiën in 't openbaer langs de stadt te draegen. De joffrouwen van het princelijk beggijnhof zijn heden ter zelver ure ook gegaen naer de capelle van Blindekensgasthuijs alwaer ter gelijcke intentie eene misse als vooren is afgesongen geworden.

Heden is ook de godtvrugtigheijd, als over agt daegen, in de kercke der eerw. paters predikheeren hernomen en zal de heele weke wederom alle daege voortdueren.

Heden verscheen in 't licht: ‘Kort verhael van hetgone besonder voorgevallen is binnen Parijs en in sommige andere Fransche steden, aengaende van de vergaederinge van de algemeene Staeten en van de beroerten moorden en vreetheden veroorsakt door de schult der vaderlandsche vijanden’, (welk stuk versaemelinge N. 7 onder de stukken - fol. 460 - N. 1 kan gesien worden); want genoegsaem voorsiende dat er wegens de staetsomwentelinge in Vrankrijk nog meer stukken zullen in 't licht verschijnen, zal ik dezelve in eene besondere versaemelinge vervoegen terwijl die stukken geen betrek[king] tot de revolutie der Nederlanden zijn hebbende.

Heden verneemt men in de LXXVII gasette: uijt Stokholm het vredetractaet tusschen het hof van Sweden en Rusland in 't licht gegeven. Uijt Weenen den koning, koninginne en princessen der beijde Siciliën aldaer aengekomen; dag bepaelt tot het vertrek des keijsers tot de krooning als koning van Hongariën. Uijt Londen den hertog van Cumberland⁽⁴¹⁶⁾, jongsten broeder des konings, overleden. Uijt Parijs decreet der landtsvergaederinge wegens den obstant te Brest voorgevallen; lijkdienst op het Veldt van Meers gedaen voor de zielen der vaderlanders die onder de mueren van Nancij gesnevelt zijn. Uijt Mechelen voorraedt van oorloogtuijg naer 't vaderlandts leger vertrokken. Uijt Brussel verscheijde merkensweerdige officieele berichten uijt hetzelve en aenvallen van weerkanten; menige vrijwillige opgetrokken. Uijt Londen - fol. 461 - gebuertenis der Spagjaerden op zee die het Hof van Londen tot het beginnen der vijantlijkheden zoud konnen doen overgaen. Uijt Gend officieel bericht uijt het vaderlandts leger van 't souverijen congres toegekomen. Uijt Kortrijk grooten toeloop der dorpelingen tot het afleggen van den eedt van trouwe aen de Staeten van Vlaenderen.

(416) Was Henry (1745-1790) hertog van Cumberland die gehuwd was met Anna Horton, dochter van Lord Irnham.

(28 september 1790)

Op den 28 september 's morgens om 5½ uren wiert in de kercke van St.-Anne voor 's landts welvaeren ter eeren van de H. Moeder Anna afgesongen eene pligtige misse, gelijk ook om negen uren in de kercke van 't princelijk beggijnhof gedaen wiert. Om 9½ uren gingen den heer prelaet en monikken van d'abdije van den Eechoute processiewijs naer de capelle van O.L.V. ter Poorterije, waer eene pligtige afgesongen en langs den weg als vooren gesongen wiert. Niet zonder redens worden d'algemeene gebeden hoe langer hoe meerder verdobbelt, want men zeer onaengenaeme maeren uijt het vaderlandts leger verneemt en dat er behalvens de neerlaegen die er nu en dan gedaen worden, overgroot verraedt binnen hetzelve gesmeet wordt. Vier caissons of legerwaegens van d'artillerie zijn bij verraet van - fol. 462 - eene brandende lonte die daer ingesteken was in de locht gesprongen met een groot ander deel voorraedt van oorloogtuijg, waerdoor het verlies daerdoor geleden bij uijtnementheijd groot is en menige zijn er doodt gebleven en zooveele dappere vaderlanders gequest dat dezelve naer de hospitaelen van alle de naest steden zijn moeten vervoert worden.

(30 september 1790)

Op den 30 september 's morgens om 9½ uren zijn d'heeren van de parochiale kercke van St.-Catharine, verselt door d'heeren seminaristen en reliquiën van 't H. Cruijs,

[p. 111]

gegaen naer de capelle van Blindekensgasthuijs waer eene plichtige misse als vooren gedaen is. Den heer prelaet⁽⁴¹⁷⁾ en monicken van d'abdije van den Duijnen⁽⁴¹⁸⁾ hebben hun ter zelver ure ook begeven naer de kercke van O.L.V.- ter Poorterije langs de Carmesbrugge en -Reije, voorbij de Compoorte⁽⁴¹⁹⁾, alwaer ook onder den toeloop van menige menschen eene plichtige misse is afgesongen geworden.

Heden 's avons tusschen 10 en 11 uren zijn door de stadt Brugge doorgevaeren tusschen 3 à 400 mannen nationeele troupen tot versterkinge van 't vaderlandts leger, op vier billanderschepen van Oostende, Nieuport en Veurne toegekomen zijnde.

Op heden gebuerde eenen wonderen - fol. 463 - voorval ten huijse van sieur Frans van Haeke, mercenier, wonende op d'Eijermart, in 't uijtbreken der houte boseringe van zijne schouwe op de voorkamer; agter dezelve bosering rechtstaende en gevonden wordende een agtkantig stukjen loot op welcke geschreven stonden, zoo men sien konde, met eene ijsere penne in leesbaere letteren de volgende woorden: ‘In 't jaer 1714 is op dese kaemer het leven benomen, Jacob van Zijl, dog ongeluckig’, en langs den anderen kant staende: ‘Door Joannes Warwijk en is onder eenen steen hieronder in desen kelder begraeven’. In den beginne naerdat dit wondere stuk loot gevonden was, toonde den gemelden Van Haeke hetzelve aen idereen, dog heeft het daernae moeten overgeven aen den heer greffier crimineel van 't magistraet⁽⁴²⁰⁾ opdat diesaengaende de noodige reflectiën zouden konnen genomen worden⁽⁴²¹⁾.

Heden verneemt men in de LXXVIII gasette: uijt Weenen verrichtingen van den koning van Napels aldaer gehouden. Uijt Parijs het schijnt seker te zijn dat er eene saemensweeringe gesmeet wordt door welcke den koning zelfs zoud konnen beledigt worden. Uijt Brussel officieele berichten - fol. 464 - uijt het vaderlandts leger waerin men ziet de heele onderneminge den 22 deser voorgevallen met alle de omstandigheden. Uijt Gend berichten op hetzelve voorwerp. Verscheijde stukken canons uijt Brugge naer het leger vertrokken. Plichtige processie naer de kercke van 't casteel met de requiën van den H. Macharius omgedraegen. Den eed van trouwe door menigvuldige dorpelingen aen de hoogmogende heeren Staeten van Vlaenderen afgeleijt; menigvuldige vaderlandsche giften die door dese en andere particuliere gedaen zijn.

(417) Robert IV van Severen (1711-1792) werd abt van de abdij ter Duinen in 1748. Op 13 mei 1771 werd hij verkozen als eerste afgevaardigde van de clerus in de Staten van Vlaanderen. (Voor verdere biografische informatie zie voetnoot nr. 206 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788).

(418) Zie voetnoot nr. 205 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(419) Is de poort gelegen aan de havenkom, dus hier de Dampoort.

(420) Is Joseph Ignace d'Hooghe de Gaugerie (1736-1795), heer van Gaugerie, Ter Heede... D'Hooghe was een van de voorlopige vertegenwoordigers van de stad in 1792; hij bekleedde achtereenvolgens de functies van tweede pensionaris in de Revolutionaire Schaduwwet (10/07/1792), van vierde secretaris (19/12/1792), dertiende commissaris (02/02/1793) en eerste wethouder (13/02/1793). Hij was lid van de confrerie van het Heilig Bloed, van de Jacobijnse club en van de Brugse loge ‘La Parfaite Egalité’ (1770). (J. GAILLIARD, Bruges..., o.c. dl. 4, blz. 51), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 58), (A. VAN DEN ABEELE, Het relikwietabernakel..., o.c., blz. 237), (R.A.B., Fonds Brugge, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de wettelijke informatien..., o.c., cahier 9, fol. 31-32).

(421) Een officieel verslag van de vondst vindt men in het ‘Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de wettelijke informatien door het officie Crimineel ghenomen’, cahier 9, fol. 31-32 in het R.A.B., fonds Brugge nr. 725.