Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1790

[p. 87]

[Augustus]

(1 augusti 1790)

Op den 1 augusti was in den morgen wederom rond de Mart een groot park met planken afgeslegen en den theater teenemael volmakt, welcke eene heele andere verbeelding als sondag vertoonde en teenemael konstig beschildert was; verbeeldende eenen grooten tempel met eenen achthoek, onderschraegt door Romeijnsche pijlaeren en van alle zijden met loofwerk omhangen, op 't punt van welcke rustede den leeuw van Vlaenderen, in zijne klouwen eene pijke met den hoedt van vrijheijd houdende en de waepenen van Brugge en het Vrije, bijsijden saeg men twee hoornen van overvloed door welcke de rijkdommen die door den landtsbouw voorkomen verbeelt wierden. Boven den tempel saeg men vier zegeteekenen - fol. 395 - verbeeldende: 1) het geloof door verscheijde kerckelijcke eijgendommen, 2) de regtveerdigheijd door verbrijselende ketenen en koorden, 3) de sterkte door alderhande oorlooggetuijg, 4) de maetigheijd door alderleije schaelen met de volgende sinspraeken langs beijde zijden geplaest: GODT EN D'EENDRAGT GEEFT D'OVERMAGT ende DE VRIJHEIJD BAET AEN KERK EN STAET. Temidden den theater was geplaest hetzelve jaerschrift als sondag hiervooren, fol. 381 verhandelt. Menige vaendels verheften het opperste van den theater (gelijk er ook menige op d'Halle en tot op 't hoogste van des zelfs tooren geplaest waeren), de pijlasters waeren omhangen met roode tafte, in 't midden was geplaest den troon van onsen eerweerdigen heer bisschop en boven dezelve de maegt van Brugge, nevens den troon hingen twee tapijten verbeeldende den intré van Jerus(l)alem en de bruijloft van Cana in Galeleën en den kostbaeren dee, beleijt met zilvere kruijs, de menige kostbaere tapijten, stoelen, groen en menige boomen vercierden dit konststuk, zoodaenig dat den theater van heden verre in kostbaerheijd en schoonheijd overtrefte de voorige die er gestelt geweest hebben.

Om 12 uren dan kwaemen langs de Smedepoorte de - fol. 396 - volontaire van de parochie van Merkem met wimpels, vliegende vaendels, schoon krijgsmusik en meest alle gewaepent, hun alle, ten getalle van ontrent 700 mannen, begevende langs de Steenstraete en Mart naer het huijs van den heer der zelve heerlijkheijd op St.-Jansplaetse⁽³³⁸⁾ alwaer in alle de kaemers en op d'open plaetsen taefels bereijt stonden om die menigte tot het middagmael te ontfangen, alle de arbeijders en gemeene, ten getalle van ontrent 500, hadden elk eenen ronden tinne lepel en de boeren eenen ordinairen en geene serveeten, voor den heer en zijne familie, voor de heeren geestelijcke en besondere van de heerlijkheijd was er eene besondere taefel opgeregt met een alderkostelijkste dessert waerop alle de verbeeldingen van het pragtig feest vertoont wierden. Men mag waerlijk zeggen binnen Brugge noijt p[r]agtiger feest gesien te hebben, aenmerckende meer dan 700 persoonen van negen uren verre gekomen en waerom hunnen heer pastor om 12 uren 's nagts de misse hadde gedaen, dus saemen met alle vrienschap aen de taefel van hunnen heer het middagmael nemen. Uijt de menige van welcke men kan afmeten hoeveel spijse en drank dat er moest bereijt zijn en hoedaenig order aldaer moest onderhouden worden. Om twee uren dan verscheenen dese en d'andere buijtegenootschappen aen verscheijde poorten der stadt en wierden op 't zelve - fol. 397 - order en met alle bedenkelijcke pligtigheden vergeleijt tot op de Mart waer met nog eene verdobbelde vruegt, geschreeuw en geschut den eed van getrouwigheijd ontloken wiert door meer dan 30.000 buijtelieden, de menige vrouwen en dochters die medegekomen waeren daer onder gerekent, alles wederom op dezelve forme als sondag, hiervooren fol. 381 verhandelt, ter uijtvoer gebragt wordende. Andermael, zoo door schoonvercierde maegdekens als particuliere, menige giften, zoo in geldt als zilvere effecten, op den theater ten behoeve van 't vaderlandts leger vereert wordende. Vooraleer de

(338) Is het huis van Jean-Jacques van Outrijve, heer van Merckem (voetnoot 203). (Catalogue d'un beau cabinet de Tableaux, des meilleurs maîtres des Ecoles Flamandes et Hollandaises suivi d'une très belle collection d'Estampes, délaissés par feu monsieur Jean-Jacques van Outryve Seigneur de Merckem, dont la vente se fera publiquement dans la maison mortuaire, Place de Saint-Jean nr. 28 à Bruges, le mardi 16 juillet 1816, Bruges, 1816).

[p. 88]

buijtegenootschappen den eed ontloken hebben, saeg men eerst voor den theater verschijnen meer dan 200 domestique vrouwspersoonen, zoo kuekenmeijsens, maerten als kokinnen deser stadt, alle gekleet met eenen witten voorschoot, jak ende rok en een mustken aen hebbende, over hunnen haels was geslaegen een zijde patrioticq lint, op de borst eene cocarde en ider van hun in d'hant hebbende, verciert met bloemen en linten, menige kuekengereetschappen als vercierde speten⁽³³⁹⁾, vorken, pollepels, schuijmspaenen en ander getuijg dat in den kueken gebruijkt wordt, alle welcke in desen toestel onder eene onbedenkelijcke vruegt ook eerst op den theater den eed van trouwe - fol. 398 - afleijden onder het overhandigen met een schoon smeekschrift aen de hoogmogende heeren Staeten van Vlaenderen en eene borse van ontrent 200 guldens in gelde, onder betuijging dat zij de ermen, waermede zij moeten verdienen hunne huere, ook willen gebruijken tot onderstant van het lieve vaderland. Dese somme was door eenige iverige der zelve saemen vergaedert, elk in 't particulier 2, 3 à 4 schellingen gegeven hebbende en onder welcke ook eenige hadden hunne jonste betoont die nogtans tot het doen van den eed niet waeren medegekomen. 't Eijnden het afleggen van den eed wierden dees Brugsche heldinnen onder een vruegdegeroep dat de locht weergalmde langs de Mart vergeleijt op eene bekwaeme plaetse om den eed door de buijtegenootschappen te konnen sien afleggen, welcke met zoo groote vruegt geschiede dat de locht door het geroep, geschut en gespel weergalmde dat men nauwelijks malkaer konde verstaen en men mag zeggen noijt aengenaemer feest binnen Brugge gesien te hebben die des avons door een pragtig bal in 't commediehuijs, die tot den volgenden morgen geduerde, geëijndigt wiert. Niet zonder reden zal het naegeslagt in de latere tijden verwondert zijn als zij zullen aenmerken de menige devoiren en onkosten die er gedaen zijn om de vrijheijd op eenen vasten grondt te konnen versekeren.

(339) Een spit kan zijn: een puntige ijzeren staaf waaraan vlees gestoken wordt om het te braden, of een stokje waaraan men eetwaren rijgt om ze te dragen of te roken. (E. VERWIJS-J. VERDAM, o.c., dl. VII, kol. 1750-1751).

(2 augusti 1790)

- fol. 399 - Op den 2 augusti 's morgens met het aenbreken van den dag wiert er langs de Dampoorte ingebragt eenen man, door de boerewagten aengehouden ontrent Damme, verkleet in een vrouwspersoon, welcken naer d'hoofdwagt en van daer verders in egte van vangenis beweegt is. Desen, voorseker verdagt aen vaderlandts verraedt, zal t'zijnen laste voorseker nauwkuerig ondersoek gedaen worden.

Om agt uren waeren de dienstmeijden van gisteren, nog gelijk gekleet dog zonder iet in hunne handen, vergaedert in d'Halle, van waer zij alle in order door eenige volontaire der gildens opgeleijt wordende, gegaen zijn naer de parochiale kercke van O.L.V. alwaer eene lesende misse voor d'overledene vaderlanders gedaen wiert, onder welcke sij, zooals degone der gildens, ter offerhande gingen waernae sij, in 't zelve order naer de Mart in d'Halle weergekeert zijnde, hun eenige ververschingen toegebragt wierden. Nu wordt den theater, gelijk ook alle de andere versieringe op de Mart teenemael afgebroken; zullende den eed van de resteerende buijtengenootschappen wegens den aenstaenden ougst op eenige andere plaetsen, ontrent de parochiën gelegen, gedaen worden.

Heden naermiddag is wegens het feest van O.L.V. - fol. 400 - Portiuncula⁽³⁴⁰⁾ vanuijt de kercke der eerw. paters recoletten de processie als naer oude gewoonte omgedregen geworden.

Heden verscheen in 't licht: ‘Vermaen aen alle waere vaderlanders van Brugge en omliggende plaetsen’, (welke versaemeling N. 3 onder de stukken N. 62 kan gesien worden). Ook ‘Stemme der waerheijd en redenvoeringe van d'heer Malou-Riga⁽³⁴¹⁾,

(340) Portiuncula is een Mariakerkje nabij Assissi; geliefkoosde verblijfplaats van Sint-Franciscus die aldaar stierf. Beroemd was ook de Portiuncula-aflaat, nl. een volle aflaat op de gelovige zielen toepasselijk na biecht en H. Communie; te verdienen, als men de Portiunculakapel of een minderbroederskerk of een kerk, waar een afdeling van de Derde Orde van Sint-Franciscus haar zetel heeft, bezoekt van 's middags 1 augustus tot middernacht 2 augustus of de volgende zondag, en zesmaal het Onze Vader, Wees Gegroet en het Eer aan de Vader bidt. (Encyclopaedisch Kerkeiijk Woordenboek, o.c., blz. 786).

(341) Pierre Malou-Riga werd geboren te Ieper op 9 oktober 1753 als zoon van de rijke fabrikant-koopman Pierre-Antoine en Livina-Dorothea Hovyn. Pas 19 jaar geworden en na studies aan het jezuiëtencollege te Dowaai, volgde hij zijn overleden vader op in de zakenwereld. Op 2 juni 1777 trad hij te Brussel in het huwelijk met Maria-Louisa Riga (vandaar de naam). Malou-Riga ontpopte zich gauw als een verlichte verdraagzame geest met een groot sociaal besef. Spijts zijn progressieve ideeën, bleef hij een onwankelbare volgeling van de Kerk. Zo was en bleef hij zeer populair bij de Ieperse bevolking, maar niet bij de lokale adel. In die periode (1783) werd hij schepen van Ieper. Deze rijke idealist werd einde 1789 de enthousiaste politieke leider van Ieper en toen nog kleine “West-Vlaanderen” (zie voetnoot nr. 37). Hij plaatste zich aan het hoofd van “het Regiment van West-Vlaanderen” (zie voetnoot nr. 342), dat door hem betaald en onderhouden werd. Hij was tevens de afgevaardigde van Ieper in de Staten van Vlaanderen. Toen het tij aan het keren was voor de Belgische patriotten en de Oostenrijkse keizer Leopold II verzoende gebaren maakte, was Malou-Riga een van de weinigen die wilden doorgaan met de revolutie. Pas op 3 december 1790 moest hij buigen voor de Oostenrijkse maarschalk Bender, wilde van geen amnestie weten en vluchtte naar Rijsel. Begin 1791 keerde hij toch terug en wijdde zich weer aan de linnenweverij en de garenhandel. Na de veldslag bij Jemappes, nam hij weer de leiding van Ieper en West-Vlaanderen. Hij ging naar Parijs om de definitieve annexatie te trachten voorkomen. Toen dit mislukte en hij intussen een groot deel van zijn fortuin kwijt gespeeld was, week hij definitief uit naar de Verenigde Staten. Vanaf juli 1795 verbleef hij in New York en overwoog hij zich als koopmanbankier te vestigen in Philadelphia. Maar toen zijn vrouw in oktober 1797 overleed, kreeg zijn leven een totaal andere wending. Vanaf oktober 1801 trad hij immers toe tot het seminarie en werd jezuïet. Zo werd hij in 1805 naar Rusland bij de jezuïeten gestuurd, maar keerde in 1811 definitief naar New York terug, waar hij de kerk van “Sint-Peter” liet bouwen. Na een “ongelooflijk” leven overleed hij te New York op 13 oktober 1827. Hij was de grootvader van de latere Brugse bisschop Jan-Baptist Malou en de latere katholieke leider Jules Malou. (C. BRONNE, La vie impétueuse de Malou-Riga (1753-1827), Brussel-Parijs, 1962), (Biographie Nationale, o.c., dl. XIII, kol. 258-262), (A. VIAENE, De familie Malou te Ieper, in: Biekorf, 1954, LV, blz. 148-156).

[p. 89]

commissaris der vrijwillige van West-Vlaenderen⁽³⁴²⁾, gedaen den 4 julij 1790, etc.’, (welke versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 28 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de LXI gasette: uijt Weenen den lijkdienst wegens het overlijden van den veldmarechal Laudon verricht; de Hongaren versoeken de koningskrooning dit jaer. In Steijermark en Carinthiën groote beroerten ontstaen. Uijt Cothen de tijding van 't afsenden van legerbenden tegen de vereenigde Belgissche provenciën wedersproken. Uijt Silesiën en Berlijn wegens de verrichtingen van 't congres van Reichenbach. Uijt Hamburg bericht wegens een zeegevegt. Uijt Parijs decreet door den koning bekragtigt. Lijkdienst voor eenige verongelukte verricht. Den doortogt naer de Belgissche provenciën door den koning van Hongariën gevraegt wedersp[r]oken. Uijt Andenne grooten moedt der vaderlandsche troupen. Uijt Gend vaderlandsche giften gedaen. Pligtigheden welke wegens de revolutie tot Aud(a)enaerde gehouden zijn en verhael wegens der zelve manmoedige daeden, etc.

(342) In 1790 richtten de provinciën van de Verenigde Belgische Staten voor het eerst eigen militaire eenheden op: regionale regimenten van vrijwilligers, los van de traditie van lokale gilden van schutters en schermers. Zo ook het beruchte “Regiment van West-Vlaenderen” dat onder leiding stond van de rijke Ieperse fabrikant Malou-Riga. “West-Vlaanderen” beperkte zich toen tot een klein gebied rondom Ieper en vormde aldus een zelfstandig gebied. Het ging dus niet om een burgerlijke wacht of een bezettingskorps, maar een volwaardig regiment infanterie met een afdeling artillerie, dat zijn plaats in het veldleger van de Staten zou innemen. Het “Regiment van West-Vlaenderen” werd echter, gezien de snelle ommekeer van de Brabantse Omwenteling, ontbonden zonder ooit aan de strijd te hebben deelgenomen. De naam van het “Regiment van West-Vlaenderen” zou tijdelijk herleven bij de inval van de Fransen, eind 1792. In overleg met de Franse generaal Dumouriez ijverde Malou voor de lichting van een nieuw “Regiment gezeyd ci-devant West-Flandres”. Na een drietal maanden (maart 1793) werd het echter opgeslorpt in het “Armée du Nord” van de Franse republiek. (A. VIAENE, Het regiment van West-Vlaenderen. Samenstelling en uitrusting. Ieper, 1790, in: Biekorf, 1955, LVI, blz. 65-71).

(4 augusti 1790)

- fol. 401 - Op den 4 augusti 's morgens om vijf uren wiert in de parochiale kercke van St.-Anne afgesongen eene zeer pligtige misse ter eeren van de H. Moeder Anna ten eijnde den hemel eene volkomen eensgesintheijd zoude mogen teweeg brengen en onse vaderlandsche waepens segenen. In dees misse, wegens de tijdelijcke ure, zooveel menschen, besonder werkvolk zijnde, dat de kercke bijnaer te kleijn was.

Desen morgen om agt uren verscheen voor d'eerste mael de volontaire hoofdwagt van d'hantboge vanuijt het Vrije langs de plaetse Malenberg tot in de hoofdwagt met het groot krijgsmusik, zooals de keijserlijcke soldaeten in 't optrekken der hoofdwagt plagten te gebruijken, door menige nieuwsgierige verselt zijnde, op welcke tot 's avons laet in d'hoofdwagt tot tijdtverdrijf is gespeelt geworden.

Heden is vanuijt de parochiale kercke van St.-Walburge en uijt het clooster der eerw. paters predikheeren wegens den feestdag van de H. Walburga en Dominicus de processie 's middags als naer oude gewoonte omgedregen geworden.

(5 augusti 1790)

Op den 5 augusti wiert 's morgens om vijf en half uren in de kercke der eerw. paters predikheeren, ten eijnde als boven, afgesongen eene zeer pligtige misse te eeren van O.L.V. van den H. Roosencrans met expositie van het beelt van Maria in 't midden - fol. 402 - der kercke en van 't Alderheijligste op den autaer. In dese misse waeren versogt menige volontaire der gildens en de dienstboden, dog in hunne gewone kleeding, die sondag lestleden, als verhaelt is, den eed voor het vaderland hebben afgeleijt, welcke daer meest alle benevens menige godtvrugtige tegenwoordig waeren.

Heden verneemt men in de LXII gasette: uijt Weenen den lijkdienst voor den veldmarechal Laudon pligtig verricht; groot verlies door eene wondere uijtspraek door den koning daerover betoont zijn testament; de sonen des konings woonen beurtelings de raedtsvergaederingen bij; veele siekten door het ongestaedig weder veroorsakt. Uijt Breslau de laeste antwoorde des konings word te Reichenbach verwagt. Uijt Parijs memorie over de vernieting der leenregten en hervorminge der geestelijkheijd; aenhouding van verscheijde beschuldigt aen 's landts verraed; de gistinge der gemoederen is zeer groot; den koning is onpasselijk; beloop der groote onkosten der zeemagt. Uijt Brussel 40 Oostenrijksche overlopers opgebragt; vermeerdering der vaderlandsche giften. Uijt Gend voo[r]lopig bericht van de sluijting

[p. 90]

van den vrede tusschen het Hof van Weenen en Berlijn; bericht uijt het vaderlands leger, vermeerdering der vrijwillige giften. Uijt Venlo het Minderbroederclooster door het groot gewicht der levensmiddelen ingestort. Vervolg van het kort begrijp - fol. 403 - raekende de pligtigheijd van den eed van getrouwigheijd aen het volk van Vlaenderen en aen de Staeten, als des zelfs wettige representanten binnen de stadt Brugge op den 1 augusti 1790. Men vint er d'afbeeldinge van den theater, de districten die tot het afleggen van den eed gekomen zijn en de vrijwillige giften door dezelve gedaen, gelijk ook het import der gifte die door de domestique vrouwspersoonen gedaen is. Uijt Moerbeke, land van Wa[e]s, ommegang van joffrouwen als waere patriottinnen tot het maeken van een vaendel en voor 't vaderland gedaen.

(6 augusti 1790)

Op den 6 augusti is van 't Stadthuijs afgekondigt⁽³⁴³⁾ eene wijtloopige ordonantie van 15 artikelen, hoofdsaekelijk behelsende, de bepaelingen op den uijt- en invoer van het leder binnen dese stadt en hoe hetzelve behoorlijk moet gewarendeert⁽³⁴⁴⁾ worden door het ambagt der huijdevetters, op de penen en amenden die er aen de contraventiën bepaelt zijn. Vanwegens het collegie 's Landts van den Vrijen is er ook eene ordonantie bekent gemakt en te lande alom gepubliceert, behelsende dat d'heeren van 't collegie met groot ongenoegen ondervinden dat er veele misbruijken te lande gepleegt worden door het oplichten en aenhouden van menige particuliere, door het doen - fol. 404 - van faitelijkheden aen huijsen en woonsten door den al te grooten iver van menige waere vaderlanders en gemerkt het eerste point van onse dierbaere vrijheijd is dat eenider voor 't begaen van faitelijkheden gehoort worde en aengehouden door zijnen competenten rechter, voor welcke hij alleen strafbaer is, zoo is 't dat d'heeren van 't collegie 's Landts van den Vrijen aen alle ingesetene van den lande verwittigen dat niemant in 't toekomende faitelijk zal mogen opgelicht worden of eenige faitelijkheden aen huijsen of woonsten zullen mogen worden gedaen, nemaer dat die men voor verdagt zal houden aen 's Landts verraed alleen voor hunnen competenten regter strafbaer zijn en van dezelve seffens op de suspicie moet kennisse gegeven worden aen 't magistraet 's Landts van den Vrijen of aen de balieus, beridders of andere bediende der districten waer het cas zal voorvallen; alle waere vaderlanders alleen versogt wordende van hunnen iver te toonen tot d'hant(d)[h]aeving van het gemeen welvaeren zoo dickwils als den noodt zulks zal vereijsschen of dat zij tot onderstant om wettelijcke redens zullen aensogt worden.

Heden om vier uren naermiddag was ik, volgens den inhout van het - fol. 405 - hier onderstaende gedrukt biliet, versogt in 't clooster der eerw. paters capucinen tot het helpen verkiesen van eenen wijkmeester en substitut, waer meest alle de gebuers van onse wijke, welcke bestaet langs den eenen kant der Geldtmunt- en St.-Amandtsstraete en de noordreke van de Mart, bestaende in 69 huijsen, tegenwoordig waeren en elk zijn gedrukt biliet, daerop vier naemen geschreven die elk wilde verkiesen, aen twee heeren gecommitteerde uijt het magistraet, benevens den heer hoofdman, overgaeven. Bij meerderheijd van stemmen vielen de meeste voijsen op d'heer Augustinus⁽³⁴⁵⁾ en Muelenaere in St.-Amandtsstraete en op d'heer Petit en De Laetere⁽³⁴⁶⁾ op de Mart; uijt welcke vier door 't magistraet den wijkmeester en substitut zal verkosen worden. Zulks geschiet zoo ook door alle d'andere wijken der stadt en zulks wordt op die wijse in alle de cloosters verricht. De ses sesdendeelen⁽³⁴⁷⁾ zijn verdeelt in verscheijde wijken door de letters A B C D E F, door verscheijde getaelen onderscheet wordende zooals den leser uijt het volgende biliet, mij toegesonden, zien kan.

D. 21 / N. 17 Den oversten van het huijsgesin, geteekent als hiernevens, wordt mits desen vermaent vanwegen den onderschreven hoofdman van St.-Jacobssesdendeel

(343) Zie S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 173v^o.

(344) Warandeeren, d.i. waarborgen. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 1371).

(345) Jacobus Joannes Augustinus werd geboren te Brugge (Sint-Salvatorsparochie) op 8 oktober 1759 als zoon van Petrus en Isabella Le Maitre. In 1787 werd deze uurwerkmaker, wonende in de Sint-Amandstraat, lid van de Sint-Jorisgilde. In 1790 werd hij wijkmeester van het Sint-Jacobszestendeel en bleef dit tot begin 1793. (S.A.B., Doopregister Sint-Salvators 1759), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 104-105, 120-121), (W. BOUSSY, o.c., bijlagen I, blz. 19), (A. VANHOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde..., o.c., blz. 246).

(346) Was J. de Laetere-Outryve, een kaarsenmaker. Hij werd als substituut van de wijkmeester van het Sint-Jacobszestendeel aangeduid. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 104).

(347) Het stadgebied werd eertijds onderverdeeld in secties, oorspronkelijk ambachten en later zestendelen genoemd. Van 1316 af blijft de benaming en het aantal secties onveranderd tot het einde van het Ancien Régime, nl.: Sint-Jan, Sint-Donaas, Onze-Lieve-Vrouw, Sint-Jacob, Sint-Niklaas en Carmers. (J.A. VANHOUTTE, De geschiedenis..., o.c., blz. 310).

[p. 91]

(gedesigneert door de letter D) - fol. 406 - van de compareeren in't clooster der eerw. paters Capucinen jegens vrijdag den 6 ougst 1790 ten vier uren naer noene precies, ten eijnde van aldaer te helpen denomeeren vier persoonen in uli wijk om uijt dezelve eenen wijkmeester en substituijt te worden aengestelt. J. Goethals, 1790.

(9 augusti 1790)

Op den 9 augusti stonden 's morgens voor 't gebouw der Waterhalle menige, zoo matsenaers als timmerlieden knegten, vergaedert om, zoo sij door 't collegie niet zouden gesuiteneert⁽³⁴⁸⁾ worden, met gewelt te verdrijven verscheijde vremde knegten die tegens het verbodt, als fol. 379 verhandelt, aen dit gebouw zijn werkende. Om den obstant waervoor er gevreest wiert te voorkomen, zijn seffens den heer borgmeester van den Commune⁽³⁴⁹⁾ en twee heeren uijt het collegie inspectie op het werk komen nemen van alle de knegten die er zijn werckende en om te zien of de daedt met het geseg overeenkomt. De troppeling over den noen nog meer als 's morgens voortduerende.

Heden verscheen in 't licht: ‘Den patriot, den vonkist en de fijge’, (welcke versaemeling N. 3 onder de stukken N. 63 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de LXIII gesette: uijt Weenen nopende de krooning van den koning van Hungariën; bericht nopende de veroveringe van Czettin. Uijt Parijs bericht nopende den toestant des konings en verscheijde andere berichten nopende de landtsvergaederinge. Uijt - fol. 407 - Brussel vereering van verscheijde stukken canon voor het Belgisch leger gedaen. Uijt Gend verscheijde berichten van d'overeenkomst tusschen den koning van Hongariën en den koning van Pruijssen den 27 julij tot Raichenbach gesloten; berichten uijt het vaderlandts leger; vrijwillige gifte voor 't vaderland door den heer borgmeester Pollet van Blankenberge gedaen. Uijt Andoij⁽³⁵⁰⁾ bericht uijt het vaderlandts leger en kleene neerlaeg door hetzelve geleden. Uijt Iperen vermeerderinge van den vaderlandschen iver en vrijwillige giften gedaen.

(348) Wellicht afgeleid van het Franse suivre, dus volgen, aanhangen.

(349) Het dagelijks bestuur van de stad werd waargenomen door een college van 12 schepenen met aan het hoofd, de burgemeester. Naast deze ‘burgemeester van schepenen’ was er een tweede, de ‘burgemeester van de Commune’ of ‘van de corpse’ die aan het hoofd stond van de 12 stadsraden. Ch. van Overloope d'Anthin oefende hier de functie van burgemeester van de Commune uit (zie voetnoot nr. 460). (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 3).

(350) Andoy bevindt zich in de gemeente Wierde, gelegen in de provincie en het arrondissement Namen. (H. HASQUIN, o.c., dl. 4, blz. 3064-3065).

(11 augusti 1790)

Op den 11 augusti 's morgens om 11 uren wiert in de cathedraele kercke van St.-Donaes in 't violet afgesongen eene zeer pligtige misse zonder Gloria of Credo, de kostelijcke Rive van den H. Donatianus met des zelfs H. Reliquiën in 't midden van den choor geplaest staende, ten bijwesen van onsen eerw. heer bisschop, de beijde agtbaere collegiën, de leden der verscheijde committés en d'opperhoofden der gildens in den choor in de voorkerke en op beijde zijden ook alle de leden der drij volontaire gildens in uniforme en de jongers der patrioticque krijgsschool, benevens menige godtvrugtige, tegenwoordig zijnde.

Desen morgen om vijf uren is ook in de parochiale kercke van St.-Anna ter eeren van de H. moeder Anna, gelijk gisteren ter zelver ure - fol. 408 - in de collegiale kercke van O.L.V., aen den autaer van O.L.V. van Troost⁽³⁵¹⁾, gedaen eene pligtige misse waer menige volontaire der gildens, de domestique vrouwspersoonen en een oneijndig getal godtvrugtige tegenwoordig waeren, alles om door eenpaerige gebeden den hemelschen segen over onse vaderlandsche waepenen af te smeeken, de waere rust voor kerk en staet en de eensgesintheijd der gemoederen te verwerven. De openbaere gebeden alsnu zooveel te nootsaekelijcker geworden zijnde omdat men nu seker weet dat den koning Leopoldus den II in het congres dat tot Raichenbach gehouden wordt tusschen de mogentheden van Pruijssen, Engeland en Den Haeg, alle middelen zal werkstellig maeken, 't zij door vrienschap of door de kragt der

(351) De confrerie van O.-L.-Vrouw van Troost werd opgericht in 1644 in de O.-L.-V.-kerk te Brugge, waar het een eigen altaar had dat in 1886 verdween. Alle dismeesters van de stad waren lid van deze broederschap. Het jaarfeest van deze confrerie werd gevierd op 8 september. (Stad Brugge. Mariastoet..., o.c., blz. 14-15).

[p. 92]

waepens, om de Belgissche provenciën wederom onder zijne gehoorsaemheijd te doen weerkeeren. Hieraen voorseggen alle staetkundige het lot van onse provenciën te zullen afhangen, genoegsaem voorsiende dat zonder assistentie van de gemelde drij mogentheden alle onse magt een enkel niet is; nu zegt men reets dat den vrede tusschen Pruijssen en de koning Leopold gesloten is, waeruijt men het voorteeken van den ondergang of geluk der Belgissche provenciën tegemoet ziet.

(12 augusti 1790)

Op den 12 augusti is van 't Stadthuijs afgekondigt⁽³⁵²⁾ dat er door verscheijde weldunkende ouders deser stadt Brugge - fol. 409 - aen 't collegie klagten toegekomen zijn hoe hunne kinderen zig laeten inwikkelen bij de geattroupeerde benden van jongers, langs menige Straeten der stadt loopende met trommels, fluijten, vliegende vaendels, fusieken, bloote sabels, canonkens en ander krijgstuijg; hoe sij langs de straeten, onder het voorwensel van 't koopen van vaendels en trommels, van de gewillige borgers geldt afperssen en hoe zij verders met groote geattroupeerde benden saemenrottingen maeken, malkaer tot een slag van oorloog beroepen, d'eene cantons der stadt tegens de andere en reets tot faitelijkheden gekomen zijn; in alle welcke promptelijk tot voorkoming van disorders en ongelucken dienende voorsien te worden, den Heere ende Wet ordoneert, eenige der zelve in den gemelden toestant langs de straeten bevindende, dezelve te zullen vervallen in eene boete van drij pond parasijse, benevens de confiscatie van 't goon bij hun zal bevonden worden; zullende d'ouders in alle gevallen de boete voor hunne kinderen moeten instaen.

Heden naermiddag wiert langs de Catalinepoorte ingebragt en in d'hooftwagt beweegt eenen man met eenen masquer voor 't aensicht, welcken te lande door de boerewagten vastgenomen was, niemant wetende om welcke oorsaek hij zulks heeft gedaen; in 't - fol. 410 - opbrengen binnen de stadt nogtans den masquer af gedaen zijnde.

Heden verscheen in 't licht: eene bekentmaekinge van 't souvereijn congres wegens berichten uijt Berlijn en uijt Den Haeg, bij welcke men siet dat de prelimentairen tusschen den koning Leopoldus en de bemiddelende mogentheijden den 27 julij tot Raichenbach geteekent zijn en dat het geen geheijm meer is dat den koning Leopoldus de Oostenrijksche Nederlanden, mits herstellende de constitutiën, wedereijscht, (welk wondere stuk in dese tijdtsomstandigheden in de versaemeling N. 3 onder de stukken N. 64 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de LXIV gasette: uijt Weenen eenen courier brengt de tijding aen dat de prelimentairen tot Raichenbach geteekent zijn; de Turken met verlies terug geslaegen; onpasselijkheijd van den artshertog Franciscus. Uijt Hamburg bericht van eenen segenprael voor den koning van Sweden op de Russissche vlote behaelt⁽³⁵³⁾. Uijt Parijs verslag op de aenslaegen in het paleijs des konings begaen. Uijt Brussel Oostenrijksche overlopers opgebragt. Uijt Gend berichten uijt het vaderlandts leger; vertaeling van de berichten van 't souverijen congres in den brief N. 64 vermelt; vaderlandsche giften gedaen. Uijt Brussel bericht uijt het vaderlandts leger en veroveringe der vaderlanders. Uijt Beveren, Veume en Thielt nopende verscheijde pligtigheden wegens de revolutie en groote vaderlandsche giften die er gedaen zijn.

(352) Zie S.A.B., Plakkaten, 2^e reeks, 10 augustus 1790, reg. 36 nr. 29.

(353) De oorlog tussen Rusland en Zweden duurde van 1788 tot 1790. (Grote Winkler Prins Encyclopedie, o.c., dl. 25, blz. 128).

(13 augusti 1790)

- fol. 411 - Op den 13 augusti 's morgens om 11 uren wiert in de cathedraele kercke van St.-Donaes ten bijwesen van de heeren der magistraeten en gildens, als

[p. 93]

hiervooren fol. 407 vermelt, gedaen eenen pligtigen lijkdienst voor de laevenis der zielen van d'overleden gesnuevelde vaderlanders die in de verscheijde aenvallen tot verdeding van het lieve vaderland op eene zoo edelmoedige wijse het leven hebben verloren. Ter zelver intentie was er ook 's morgens om vijf uren in de parochiale kercke van St.-Anne gedaen eenen plichtigen lijkdienst waer ook menige werklieden en godtvrugtige tegenwoordig waeren. In 't midden van den choor van St.-Donaes was er geplaest eene hoogverheven lijktombe op de forme als men bij het overlijden van de graeven van Vlaenderen is stellende; op dezelve laegen de patrioticque waepens en eenen hoedt getrosseert⁽³⁵⁴⁾ volgens de uniforme van onse gildens. Rond dezelve waeren, onder menige vercieringen betrekkelijk tot de plichtigheijd, vier postuerkens geschildert, verbeeldende sinnebeelden daerop spelende. Op de trappen stonden verheven vierentwintig zilvere kandelaers, de keersen omhangen met de waepens van Vlaenderen, gelijk ook degene op den autaer omhangen waeren. Voor de tombe stont ook geplaest - fol. 412 - een groot geschildert waepen van Vlaenderen. Om een uren eijndigde den plichtigen lijkdienst, waer den toeloop van volk en godtvrugtigheijd meer als oijt uijtgeschenen heeft.

Heden was het chef, mijne wagt met 10 mannen van de neeringe van de merceniers voor 24 uren aen de St.-Catarinepoorte, waer wij moesten waeken op alle uijt- en inkomende vremdelingen en ook het poedermagasijn beneden de Minnebrugge moesten bewaeren, malkaer van 't zelve alle twee uren aflossende. Het bekomen woordt van heden was ‘St.-Damianus en asch en enghien’. Voor de brigadiers voor de frauden langs de vesten patrioleerende, door elk moetende onthouden worden.

(354) Trossen is pakken, schikken, tot trossen of bundels maken.

(15 augusti 1790)

Op den 15 augusti 's morgens om 11 uren wiert vanuijt de capelle van Blindekensgasthuijs rondt den grooten toer die men vanouts 's morgens om 5½ gedaen heeft, omgedregen eene zeer plichtige processie, vergeleijt door een detachement onser gildens en door menige godtvrugtige der herstelde broederschappen met waschlichten uijt alle kercken daertoe versogt, de plichtige processie voorop gaende. Meer als oijt saeg men heden langs den toer de huijsen en straeten verciert, zelfs met menige dichten en jaerschriften betrekkelijk tot de tijdtsomstandigheden, ook verscheijde arken en autaeren gestelt - fol. 413 - zijnde, zoodat alles nu langs desen toer als vanoudts geplogen, zoo in den dag als 's avons, onderhouden wordt, met dit verschil alleen dat de vroegprocessie nog degene naer de Poorterije, als voor de verandering gedaen wiert, teenemael onderbleven is, zoo nogtans dat zonder het draegen van de processie de gewone 36 pond wasch⁽³⁵⁵⁾ in de capelle van O.L.V. ter Poorterije is opgeoffert geworden. Vanuijt de kercke van St.-Gillis is desen naermiddag ook eene zeer plichtige processie omgedregen wegens d'herstellinge der confrerie van O.L.V. van Remedie, gelijk ook als naer jaerelijksche gewoonte de processie vanuijt de parochiale kercke van St.-Catharine desen naermiddag is omgedregen geworden.

(355) Zie voetnoot 193 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(16 augusti 1790)

Op den 16 augusti wierden 's morgens langs de Smedepoorte in d'hooftwagt aengebragt door de volontaire van Lichtervelde, in de waepens, vier Fransche deserteurs, in hunne uniforme ontrent Lichtervelde aengehouden, welcke naer ondersoek van hunne desertie aen Vrankrijk zullen overgelevert worden.

Heden, feestdag van den H. Rochus⁽³⁵⁶⁾ - fol. 414 -, is als naer oude gewoonte vanuijt de parochiale kercke van St.-Walburga langs den gewonen toer de plichtige processie omgedregen geworden.

(356) De H. Rochus (^o 1295 te Montpellier + 1327 te Montpellier). Patroon der pestlijders, omdat hij in Italiï pestzieken genas. In ons land zijn de Sint-Rochus-kerken en -kapellen zeer talrijk. De H. Rochus wordt zelfs aangeroepen als patroon van de hop, maar vooral dus tegen zweren en besmettelijke ziekten. (De Katholieke Encyclopaedie, o.c., dl. XXI, kol. 70-71).

[p. 94]

Heden verneemt men in de LXV gasette: uijt Weenen ingevolgende de prilimentairen, tot Reichenbach geteekent, is er bevel gesonden om alle de vijantlijkheden tegens de Turken te doen ophouden. Uijt Parijs den koning van zijne laeste onpasselijkheijd herstelt; berichten van verscheijde beroerten uijt verscheijde plaetsen aengekomen; tweegevegt tusschen twee heeren aengegaen. Uijt Luijk de wederzijtsche legers staen in 't gesicht van elkanderen, kleijnen voorval tusschen dezelve voorgevallen. Uijt 's Gravenhage den heer Van Eupen⁽³⁵⁷⁾ aldaer aengekomen. Uijt Brussel compagnie, in Brabant geworven, naer Naemen opgetrokken; door de kuekenmeijssens en kamerieren een stuk canon vereert. Uijt Gend bericht uijt het nationeel leger met verlies van beijde kanten; groote verswakking der Oostenrijksche regementen. Uijt Ipren twee canons, etc., door de patrioticque dochters geschonken en groote vruegdebedrijven die daerover gepleegt zijn.

(357) Pieter-Jan Simon van Eupen werd geboren te Antwerpen op 12 november 1744. Na studies aan het Antwerps college, werd hij aan de Leuvense universiteit licentiaat in de theologie. Daarna werd hij professor aan het bisschoppelijk seminarie te Antwerpen en even later werd hij ook nog pastoor te Kontich. In 1775 werd van Eupen kanunnik van de O.-L.-Vrouwkerk te Antwerpen, bisschoppelijk censor en ruraal deken. Hij sprak zich zeer sterk uit tegen de innovaties van Jozef II. Hij werd dan ook lid van het ‘comité van Breda’ en ontwikkelde er zich vooral tot raadgever en inspirator van vander Noot. Tijdens de Brabantse Omwenteling pleitte hij voor de unie van Brabant en Vlaanderen en werd secretaris van de Verenigde Belgische Staten. Met vander Noot sprak hij zich sterk uit tegen de Vonckisten. Hij wilde dan ook vooral steunen op het conservatieve Pruisen en zeker niet op het ‘goddeloze’ Frankrijk. Tijdens deze jaren was hij het symbool van de steun van de Kerk aan de patriotten. Einde 1790 vluchtte hij naar de Verenigde Provinciën. In 1794, met de tweede Franse bezetting, keerde hij naar ‘België’ terug, maar werd te Rijsel en Parijs vastgehouden als gijzelaar. Toen hij in 1795 vrijkwam, vestigde hij zich definitief te Zuutphen, nabij Utrecht. Hij overleed er op 14 mei 1804. (Biographie Nationale, o.c., dl. VI, kol. 733-737).

(19 augusti 1790)

- fol. 415 - Op den 19 augusti was de wagt der schaedebeletters, die sedert d'aenstelling der zelve geweest hadde in d'Halle, waer tevooren de stadtssoldaeten hadden geplaest geweest langs den kant van de Wollestraete, verplaest op den Burg onder de H. Bloetcapelle, waer dezelve nu hunne wagt zullen onderhouden. In de plaetse der schaedebeletters is nu geplaest het volontaire peerdevolk der stadt Brugge met eene bereijde plaetse voor dezelve tot het stallen van hunne peerden, waer dezelve van heden af daegelijks zullen de wagt onderhouden en alle 24 uren eene verdeelinge aflossen en te peerde, zoo bij daege als bij nachte, alle in uniforme, de patrouilliën, zoo rondt de stadt als aen de poorten, zullen observeeren.

Nu siet men reets onder het publiek circuleeren kopere geldtspeciën, zijnde enkel en dobbel oorden⁽³⁵⁸⁾, geslaegen op den stempel van de vereenigde Nederlandsche Staeten, langs den eenen kant eenen leeuw geslaegen zijnde en zooals dezelve in de laetere tijden zullen konnen gesien worden.

Heden verneemt men in de LXVI gasette: uijt Weenen op den inhout der prelimentairen van Raichenbach wordt een diep stilswijgen in agt genomen. Toebereijselen ter onthaeling van hunne Ciciliaensche - fol. 416 - majesteijten. Rusland in den vrede met de Turken niet begrepen. Bericht uijt Petresburg nopende eenen aenval. Uijt Raichenbach de bekragtingen van de gesloten prelimentairen uijtgewisselt. Uijt Francfurt bijeenkomsten gehouden tot het verkiesen van eenen roomsch keijser. Uijt Parijs het getal der misnoegde neemt zeer toe; beroerten wegens het aenhouden van eenige dieven ontstaen; bericht nopende het voorgevallen tweegevegt; decreet der landtsvergaederinge op de lijftogten der princen. Uijt Maseijk heele het executionscorps in aentogt. Veroveringen der Luijkenaers; groote buijtenspoorigheden door de Duijtsche troupen begaen. Uijt Gend officiëel bericht uijt het vaderlandts leger door de Staeten van Vlaenderen; den uijtvoer van het geswingelt en gehekelt vlasch toegelaeten; groote vrijwillige gifte gedaen door deken en eedt van het collegie der practizijns⁽³⁵⁹⁾ in Gend, hoeveel daerin niet gecollecteert en vrijwillige gifte door een onbekenden gedaen.

(358) Enkel en dobbel oorden waren een van de geldstukken die in omloop gebracht werden door de Verenigde Belgische Provinciën. Zij werden op 19 november 1790 geslagen. Op een oord (enkele oord) stond aan de voorzijde een Brabantse leeuw met piek en vrijheidshoed en aan de keerzijde ‘Ad usum foederati België 1790’, het dubbel oord bevatte dezelfde voorzijde als het enkele oord; maar aan de keerzijde stond in een laurierkrans dezelfde woorden. Een oord was een muntstuk van geringe waarde. Drie of vier oorden waren gelijk aan een stuiver. Twintig stuivers waren een gulden waard. (Catalogus. De Brabantse..., o.c., nr. 118-119).

(359) Met practizijns wordt advokaten bedoeld. (K. STALLAERT, o.c., dl. 2, kol. 130).

(22 augusti 1790)

Op den 22 augusti zijn 's morgens door den Com van Brugge naer Oostende doorgetrokken ontrent tweehondert mannen nationeele troupen van Gend, gelaeden op twee billanderschepen, om - fol. 417 - aldaer in besetting te verblijven, 's Avons ontrent den 10 uren zijn dezelve twee billanderschepen met ontrent gelijk getal van 200 mannen van Oostende te retour gekeert, door dese stadt seffens naer Gend doorvaerende. Dese spoedige verplaetsing van troupen zegt men te zijn om

[p. 95]

eene executie die morgen tot Oostende over eenen vaderlandtschen officier van Nieuport zal verricht worden en dat de geseijde troupen, omdat zij van zijne compagnie zijn, dus vertransporteert zijn geworden.

(23 augusti 1790)

Op den 23 augusti 's morgens om vijf en half uren wiert in de parochiaele kercke van St.-Anne afgesongen eene zeer plichtige misse ter eeren van de H. moeder Anna om door haere voorspraek bij Godt den segen over de vaderlandtsche waepens en de eensgesintheijd der gemoederen af te smeeken, waer menige godtvrugtige tegenwoordig waeren.

Heden naermiddag wierden als naer jaerelijksche gewoonte, onder het onophoudelijk speelen van 't carilion, in 't collegie der eerweerde paters augustinen⁽³⁶⁰⁾ aen de studenten, naer een dispuijt als sedert eenige in gebruijk, uijtgegeven de prijsen bestaende in goude en zilvere eeremadaliën en boeken, welcke eerste de primi met - fol. 418 - alle eere omhangen wierden; waernaer dezelve, geseten in carossen en eene cavelcade voorop rijdende, op dezelve forme als over jaer, met alle thuijs beweegt wierden. De huijsen en straeten waerontrent de primi waeren wonende, waeren in den dag met menige vercieringen verciert en des avons wierden menige illuminatiën, vruegdevieren en pektonnen ontsteken. Wegens de ongeruste en troubele tijden zijn er alsnu maer weijnig stutenden, de jonkheijd zig nu meer in den waepenhandel dan in de studie oeffenende, waerdoor nu de vierde en vijfde schoolen⁽³⁶¹⁾ vacant zijn. De primi van d'andere schoolen⁽³⁶²⁾ zijn de soonen van d'heer Van Caloen⁽³⁶³⁾, Van Caster⁽³⁶⁴⁾ en Vermeire⁽³⁶⁵⁾, welken laesten ook de madalie als primus van 't heel generael collegie bekomen heeft.

Heden was er vanwegens d'heeren van 't magistraet van Stadthuijs afgekondigt en geaffixeert⁽³⁶⁶⁾ eene bekentmaekinge waerbij alle geltschieters in de lichtinge voor den staet, zoo ingesetene als vremde, volkomentlijk gerust gestelt en versekert worden dat in alle gevallen, 't zij van oorloog of andersints, hunne capitaelen zullen versekert blijven op de middelen van den staet en van alle degone op welcke de geltsommen - fol. 419 - zouden mogen geschoten zijn, zonder dat dezelve in eeniger manieren zouden konnen aensprekelijk zijn of vernietigt worden. Dese bekentmaekinge stelt menige gerust die nu, door menige gerugten die er alom verbreijt worden wegens hun verschotene sommen, in ongerustheijd gebragt waeren van dezelve te zullen konnen verliesen.

Heden verneemt men in de LXVII gasette; uijt Weenen wegens den inhout der prelimentairen van Raichenbach wordt het diepste geheijm onderhouden; den buijt welcke bij de veroveringe van Czettin gemakt is. Uijt Parijs decreet van den eersten artikel van de saemenstellinge van 't leger; den koning gelooft op 't decreet der pensionen groote versagtingen noodig te zijn; twee aensienelijcke heeren opgebragt. Uijt Venlo den prins de Rohan⁽³⁶⁷⁾ tot prinsbisschop van Luijk verklaert. Uijt Loven den heer Theodorus Dominicus Becs van Maestricht tot primus van de philosophie uijtgeropen. Uijt Brussel groote vermeedering der vrijwillige giften. Uijt Gend brief van aenwakkering van 't souvereijn congres aen de Staeten van Vlaenderen gesonden; groote vrijwillige giften uijt verscheijde plaetsen gedaen en uijt Brugge - fol. 420 - gesonden verscheijde baelen en kisten met bandagen, pluk- en oud linwaet, bestemt voor het hospitael van 't groot leger. Brief van danksegging uijt Namen aen de inwoonders van Vlaenderen gedaen en toegesonden.

(360) Zie voetnoot 16 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(361) Hier bedoelt van Walleghem het 4de en 5de jaar van de school. Het 4de en 5de jaar kunnen gelijk staan aan het 2de en 3de jaar, doch ook gewoon aan het 4de en 5de jaar. Uit de Palmares van het augustijnencollege van 1790 blijken er geen uitslagen van het 4de en 5de jaar te zijn; zodat het 4de en 5de jaar in de letterlijke betekenis kunnen begrepen worden.

(362) Zoals eerder vermeld, nam van Walleghem in zijn handschrift van 1788 de lijst op van leerlingen die bij de augustijnen school liepen. Aan de hand van deze informatie, bepalen we de identiteit van de volgende studenten. We verwijzen echter ook naar de ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788 (fol. 136-138).

(363) Het betreft hier Joseph-Bernard van Caloen (1776-1848), zoon van Joseph-Jean en Isabelle Boudins. Hij huwde Marie-Christine de Potter en werd zo de schoonbroer van Louis de Potter die een grote rol zou spelen in 1830. Joseph van Caloen was burgemeester van Loppem van 1815 tot 1830. (J. VAN CALOEN, Histoire de la maison de Calonne et van Caloen en Tournais et au comté de Flandre, Brussel, 1959, blz. 308).

(364) Petrus Martinus van Caester werd geboren te Brugge (Sint-Salvatorsparochie) op 7 augustus 1774 als zoon van de uit Duinkerke afkomstige brouwer Willem Antonius en Maria van Heule. Vader Willem die o.a. deken was van de brouwers in 1782-1785 en in 1795, solliciteerde in februari 1792 tevergeefs naar een plaats als hoofdman. Petrus huwde rond de eeuwwisseling Anna de Knock en het gezin zou 6 kinderen tellen. Hij volgde zijn vader op als brouwer en breidde het bedrijf aan het Simon Stevinplein uit. (S.A.B., Doopregister Sint-Salvator 1774), (IDEM, Listes de la loi, 1762-1795, fol. 40v^o), (IDEM, Bevolkingsboeken 1830-1846, reg. Cl - fol. 36), (W. BOUSSY, o.c., bijlagen I, blz. 77), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 9).

(365) Joannes Jacobus Vermeire werd geboren te Brugge (Sint-Gillisparochie) op 21 juni 1772 als zoon van de meester-timmerman Joannes Cornelius en Theresia Isabella Carolina de Smedt. Op 16 maart 1796 behaalde hij te Leuven de licentie in de rechten en vestigde zich te Brugge als advokaat. Op 27 juli 1801 huwde hij te Brugge Xaviera van Damme en vestigde zich in de Beenhouwersstraat. In 1803 werd hij adjunct van de burgemeester Charles de Croeser. Van 1811 tot 1817, was hij rechter bij de rechtbank van eerste aanleg van het arrondissement Brugge. In 1821 werd hij gemeenteraadslid van Brugge en bleef dit tot 1830. Tijdens deze periode was hij ook afgevaardigde van de stad in de Provinciale Staten (1824-1830) en bleef hij lid van het kiescollege van de stad Brugge. Hij ondertekende de petitie van november 1829 tegen Willem I en bleef ook nog na 1830 politiek actief. Daarnaast was hij kerkmeester van de Sint-Salvatorskathedraal (1808) en honorair kerkmeester vanaf 1858. Vanaf 1819 was hij lid van de algemene raad voor de ongeneeslijken van Brugge en was hij lid en proost (in 1839) van de confrerie van het Heilig Bloed. Rond diezelfde datum was hij ten slotte nog lid van de directie van gevangenissen en oppertoezicht op het bedelaarswerkhuis en lid van de ‘Maatschappij ter bewaring der gedenkstukken te Brugge’. Jan Vermeire overleed te Brugge op 2 mei 1860. (S.A.B., Doopregister Sint-Gillis 1772), (A. SYNAEVE, De Edele Confrerie..., o.c., blz. 112), (W. BOUSSY, o.c., bijlagen II, blz. 414), (R. VAN EENOO, 1830 te Brugge, in: Akten van het Colloquium over de Belgische Krijsgeschiedenis (1830-1980), Brussel, 1981, blz. 44), (L. RYELANDT, La révolution de 1830 à Bruges, in: A.S.E.B., LV, 1905, 3, blz. 259), (F. SIMON, Reakties der Bruggelingen tijdens het Voorlopig Bewind en de eerste jaren van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, 1814-1820, Gent, onuitgegeven licentiaatsverhandeling R.U.G., 1965, blz. 263), (S.A.B., Almanakken 1809, BI - jj, blz. 32; 1816, BI - ii, blz. 70; 1820, BI - ii, blz. 33-34; 1824, BI - jj, blz. 61; 1831, BI - ll, blz. 129).

(366) Zie S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 175.

(367) Is prins Ferdinand de Rohan-Guémenée, aartsbisschop van Kamerrijk. Hij behoorde tot een van de meest illustere en oudste families van Frankrijk. Vanaf 1779 had hij een prebende verworven in de kathedraal Sint-Lambert te Luik. Reeds tweemaal had hij meegedongen naar de prinsbisschoppelijke zetel. (A. BORGNET, Histoire de la Révolution..., o.c., dl. 1, blz. 369), (J. DARIS, Histoire du Diocèse..., o.c., dl. 2, biz. 245).

(24 augusti 1790)

Op den 24 augusti, feestdag van den H. Bartolameus, is 's morgens om 11 uren in de parochiale kercke van O.L.V., in de voorkerk, aen den autaer van de H. Apostelen,

[p. 96]

gedaen eene solemnele misse in volle musik om door der zelver voorspraek bij Godt den segen over de vaderlandsche waepens te mogen verwerven.

Nu verneemt men voor seker uijt Oostende dat gisteren op de platte forme een vaderlandschen officier van Nieuport door den kop gebrant is, dat den zelven tot verscheijde mael den doek van zijn aensicht heeft getrokken en geropen om bijstant van 't gemeente terwijl hij zeijde zijn bedreven misdaedt tot welstant van 't vaderlandt te hebben gedaen, dog dat d'aengekomen troupen van sondag met de baijonette op de fusik alle wanorders hebben voorkomen en dat d'executie ter uijtvoer gebragt is. Onder andere strafbaere misdaeden hadde desen officier twee canons tot Nieuport voor de casernen doen planten om wegens eenige dispuijten zijn eijgen volk te bestormen, dog alle zijne ondernemingen - fol. 421 - verhindert zijnde, is hij aengehouden en naer Oostende opgebragt geworden.

(25 augusti 1790)

Op den 25 augusti 's morgens om 10 uren hebben de wijkmeesters en substituten, gekosen uijt elcke wijk door de heeren van 't magistraet, uijt de vier door de gebuerten met gemeene stemmen verkosen, als hiervooren fol. 404 verhandelt, op 't collegie hunnen eedt afgeleijt, waer hun ook zijn voorgehouden de pointen en artikelen die zij zullen moeten onderhouden en die ider in 't besonder in druk zullen gegeven worden. Hierover saeg men heden op verscheijde gewesten van 98 wijken, uijt de ses sesdendeelen geformeert⁽³⁶⁸⁾, verscheijde straeten met wimpels en vlaggen behangen en veele huijsen verciert, waer ook des avonts veele illuminatiën en vrugdevieren ontsteken wierden.

Heden om 11 uren wierden in het Stadthuijs der verpagtingen gedaen, in ses divisiën, van de jagten rondt de stadt tot aen de paelsteenen voor den tijdt van drij jaeren. Eenige deser devisiën tot 3 à 4 pond en d'hoogste tot 9 pond groote courant 's jaers verpagt wordende, welke verpagtingen voorgaendelijk in geen gebruijk waeren.

Heden is er ook - fol. 422 - vanwegens het souverain congres van 't Stadthuijs eene bekentmaekinge afgekondigt⁽³⁶⁹⁾ waerbij aen alle de deserteurs der Belgissche troupen een generael pardon en vergiffenis van 't gepasseerde toegestaen wordt voor den tijdt van 3 weken voor die hun in dese provenciën bevinden en van eene maendt voor die hun buijten 's landts bevinden, welcken tijdt verstreeken zijnde geen pardon meer zal vergunt worden nogte ook voor die naer de publicatie deser zouden bestaen te deserteeren, welcke volgens 's landts militaire wetten zullen gestraft worden. Eene tweede bekentmaekinge behelst dat er voor het departement des oorloogs nog verscheijde auditeurs noodig zijn, waerom het collegie van schepenen deser stadt aen alle advocaeten verwittigt dat dese, zoowel als van andere steden, hun daertoe mogen aenbieden, daeraen toegestaen wordende een jaerelijcks pensioen van ontrent 1.100 guldens mits degone de geriquireerde bekwaemheijd hebbende, hun binnen de agt daegen aen 't departement des oorloogs moeten aenbieden.

(368) Met de invoering van wijkmeesters (14 mei 1790) onstond er een nieuwe onderverdeling van de stad. Naast de reeds bestaande indeling in zes zestendelen werden er wijken gevormd. Ieder zestendeel werd naar verhouding van het aantal inwoners ingedeeld in een aantal wijken. Voor iedere wijk zou een wijkmeester en vervanger aangesteld worden. Van Walleghem vermeldt 98 wijken, terwijl er in werkelijkheid 95 waren! (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 220; dl. 2, bijlagen, blz. 94-109).

(369) Zie S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 175v^o, S.A.B., Plakkaten 2^e reeks, 14 augustus 1790, reg. 34 nr. 38 en reg. 36 nr. 30.

(26 augusti 1790)

Op den 26 augusti verneemt men in de LXVIII gasette: uijt Warschou in Polen het ontwerp der nieuwe - fol. 423 - regeeringswijse voorgelesen. Uijt Koppenhaegen droevige tijdinge van het verongelucken van eenen Chinavaerder. Uijt Weenen de inwoonders van Galiciën versoeken van den keijser eenen zijner soonen voor hun gouverneur; aenstaende houwelijcken van de ardtshertogen Franciscus en Ferdinand. Uijt Parijs opstant te Metz en tot Toulon voorgevallen; verscheijde decreten

[p. 97]

der landtsvergaederinge. Uijttrek van eenen brief uijt Longwi op de grensen van het Luxembourgsche nopende den inval eeniger Fransche. Uijt Gend de heeren Staeten ontfangen eenen brief van hunne gedeputeerde uijt het congres nopende den toestant der Belgissche saeken. Uijt Namen bericht uijt het vaderlandts leger en verlies der Oostenrijckers. Uijt Gend een stuk canon en somme geldt door de dienstknegten en dienstmaerten geschonken, zielroerende aenspraek daerover gedaen. Vaderlandsche giften door verscheijde andere plaetsen gedaen. Uijt Audenaerde pligtigen lijkdienst voor mejoffrouw Van der Noot gedaen en brief van dankbaerheijd in de Fransche tael daerover toegesonden.

(29 augusti 1790)

Op den 29 augusti vierde eenen man en vrouw, wonende in de Laene, hunnen jubilé van vijftig jaeren te zijn getrouwt; 's morgens om agt uren met vier - fol. 424 - carossen naer de parochiale kercke van St.-Jacobs gevoert wordende, waer eene plichtige misse afgesongen wiert onder welcke sij hunnen jubilé vierden. Veele huijsen waeren ontrent, waer de jubilanten waeren wonende, in den dag schoon verciert, de straeten met wimpels en vlaggen behangen en des avondts ook aldaer menige illuminatiën en vruegdevuren ontsteken wordende.

(30 augusti 1790)

Op den 30 augusti verscheen in 't licht: ‘Montstopper voor den republicken praet van den derden staet met eenige openhertige en historissche bemerkingen op den voorval in Gend den 22 julij 1790⁽³⁷⁰⁾, opzigtelijk tot de uijtwerkinge van het plan van organisatie voor dezelve stadt’. Ook ‘Iet nieuws van 't beste’, (welcke beijde stukken versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 65 en 66 konnen gesien worden). In dit laeste stuk siet men 19 artikelen van het ontwerp van het souvereijn congres, volgens welcke uijt alle provenciën volontaire vrijwillige voor drij weken gevraegt worden om de grensen te versterken en dus, is 't mogelijk, door het vereenigt Belgisch leger het Luxembourgsche te veroveren.

Heden verneemt men in de LXIX gasette: uijt Weenen in Toscanen is het nog zoo onrustig dat men troupen derwaerts heeft moeten senden. Voorval bij Florentiën - fol. 425 - tegens de Turken voorgevallen. Uijt Parijs den graeven de Mercij⁽³⁷¹⁾ en andere naer Den Haeg afgereijst; wonder ondersoek van eene onbekende dame; 4 à 500 Fransche hebben den Oostenrijkschen dienst verlaeten. Uijt Brussel het ontwerp van 't souverain congres tot het optrekken der volontaire vrijwillige, als hiervooren aengemelt. Vrijwillige giften uijt verscheijde plaetsen gedaen.

(370) Aan de oorsprong van het “voorval” lag het ontwerp van een plan tot organisatie van het Gentse stadsbestuur. Dit plan was democratisch geïnspireerd; een discussie omtrent de uitvoering hiervan deed een groot conflict ontstaan. Kern van het conflict was het recht dat de collatie opeiste om autonoom de wet te mogen hernieuwen. De Staten meenden dat dit niet kon gebeuren zonder voorafgaande machtiging. Eind juli kreeg de twist beslechting. Het werd een belangrijk moment, één van de zeldzaamste keren dat de druk van de staat rechtstreeks tussenkwam in een politieke personeelswisseling. Op 22 juli 1790 was de collatie 's morgens in vergadering bijeen, ze werd gestoord door het rumoer van een menigte op straat. Aanvoerder van deze menigte was een zekere Van de Velde, een bakker. Men vroeg de spoedige afkondiging van het organisatieplan. Vermits op dat ogenblik de onderhandelingen met de Staten nog niet op gang kwamen, besloot de collatie onder druk van de gebeurtenissen, samen met de stadsmagistraten te vergaderen om een beslissing te treffen. Dit werd gepland voor de namiddag van dezelfde bewuste 22 juli. Nauwelijks was rond 15 uur de collatie opnieuw vergaderd of het volk stroomde terug samen voor het stadhuis. Terwijl de collatie poogde de gemoederen kalm te houden, zocht een delegatie naar een snelle oplossing. Tenslotte gaven de Staten toe: de Wet mocht onmiddellijk door de collatie hernieuwd worden. (H. BALTHAZAR, Het sociaal-politiek..., o.c., blz. 56-59).

(371) Graaf Florimond Claude de Mercy d'Argenteau werd geboren te Luik op 26 april 1727. Deze zeer rijke en ongehuwde edelman vertegenwoordigde het Oostenrijkse hof te Turijn, Sint-Petersburg, Warschau en vanaf 1766 tot 1792 bij de Franse koning waar hij keizerlijk ambassadeur was. Hij had er een zeer groot gezag bij koningin Marie-Antoinette. Hij was voorbestemd om de opvolger van Kaunitz te worden, maar bleef liever te Parijs. Wegens zijn zeer groot diplomatiek gezag vertegenwoordigde hij keizer Leopold II op de conferentie van de mogendheden te Den Haag in december 1790. Vanaf die datum tot juni 1791 was hij ook nog gevolmachtigd minister in het bestuur van de Zuidelijke Nederlanden. Hij trachtte er de partijen te verzoenen, maar werd niettemin in juli 1791 vervangen door Metternich. Mercy d'Argenteau bleef voorlopig in Brussel wonen en probeerde er tevergeefs vanaf 1792 in contact te komen met de Franse revolutionaire leiders om o.a. Marie-Antoinette te sparen. Einde juli 1794 werd hij Oostenrijks gezant te Londen, maar overleed er vlug op 25 augustus 1794. (Biographie Nationale, o.c., dl. XIV, kol. 462-495).