Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1790

[Juli]

(1 julij 1790)

Op den 1 julij is bij orders van 't magistraet der stadt Brugge bij hallegebode en trommelinge afgekondigt⁽²⁹⁶⁾ dat den Heere en Wet der stadt Brugge vanwegens de souveraine Staeten van Vlaenderen gelast zijn geworden van in dees tijdtsomstandigheden eene waekende ooge te houden tot het verijdelen van alle de snoode

(296) Zie S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 169, S.A.B., Plakkaten 2^e reeks, 26 juni 1790, reg. 34 nr. 25.

[p. 73]

voorwerpen die door de haeters der dierbaere vrijheijd langs alle kanten gesmeet worden; waerom den Heere ende Wet ordoneeren, zoo sij ordoneeren bij desen om alle hinderpaelen te voorkomen, aen alle besitters van buijskruijt die er tegenwoordig hebben of naederhant zouden bekomen niet meer dan 15 ponden in hun besit - fol. 355 - te houden, op verbuerte van 't zelve en eene amende van 12 pond parasijse voor ider pond dat bij hun meer zal bevonden worden, gebiedende aen eenider het buijskruijt dat sij boven de 15 ponden besitten seffens over te brengen in stadtsmagasijn aen 't Minnewater onder de derectie van d'heer Jaques Jacobij, directeur van 't zelve, zullende hetzelve van aldaer altijdt met den nomber van 15 ponden vermogen weder te haelen, mits betaelende tot een groote van ider pond buijskruijt dat door de eijgenaers onder de directie van den zelven directeur zal vertransporteert zijn.

Heden verneemt men in de LII gasette: uijt Livorno beroerten in Florentiën en verscheijde kleene steden van Toscanen ontstaen. Uijt Weenen de vredebrueke met Pruijssen schijnt zeer aenstaende te zijn; voorraedt voor 't leger; onverwagten aenval der Turcken en nederlaeg der keijserlijcke. Uijt Parijs decreet der landtsvergaederinge nopende de organisatie van 't zeeleger. Uijt Gend wijtloopige berichten uijt het vaderlands leger en aenvallen van wederkanten; den eedt van trouwe door verscheijde vrijwillige genootschappen afgeleijt en groote vrijwillige giften gedaen, etc.

(3 julij 1790)

- fol. 356 - Op den 3 julij zijn naermiddag van de Coupure met drij billanderschepen naer Gend vertrokken ontrent 300 mannen nationeel voetvolk der besetting van Brugge en alhier geïngaseert om verders tot versterkinge van 't nationeel leger seffens op te trekken. Nu is wederom de stadt Brugge van geene besetting meer voorsien waerom van heden af, als in 't begin der revolutie, de stadtspoorten en de wagten wederom door de leden der ambagten en neeringen zullen gaen beset worden.

Heden naermiddag begonst men op de Mart voor de poorte van d'Halle (als naer het voorbeelt van alle andere steden der geuniëerde provenciën) op te rechten eenen theater tot welcke eerst gebragt waeren de stellingen op welke men voor 't Stadthuijs en 't Vrije de pligtige geesselt, dog aengemerkt wordende d'oneere die hierdoor aen de teweeg zijnde plichtigheijd zoud veroorsakt hebben geweest is er seffens bevel gegeven om die stellinge weg te nemen ende eenen nieuwen theater ten koste van de stadt te stellen aen welcke nu tot desen avont laet met alle vlijt gewerkt wordt om dezelve tegens morgen te konnen voltrokken zijn.

(4 julij 1790)

- fol. 357 - Op den 4 julij van 's morgens met den dag wiert het begonste werk voortgeset en om negen uren was den theater teenemael voltrokken wanneer ook het carilion op den thoren tot 's avons laet begonde te spelen. Desen theater, hoewel met den grootsten spoet verveerdigt, was bij uijtnementheijd konstrijk verciert; in 't midden was gestelt den autaer, op H. Sacramentfeest gewonelijk in de Steenstraet staende, in 't verdiep was geplaest den throon uijt de cathedraele waerop den heer bisschop in de pontificaele diensten is sittende, in dese een vergulden leeuw als het waepen van Vlaenderen, boven den zelven autaer een konstige schilderije, geschildert door d'heer Joseph Suvée⁽²⁹⁷⁾, primus van Parijs, verbeeldende de maegt van Brugge en boven dezelve een patrioticque wimpel; op beijde zijden hingen twee tapijten uijt den choor der cathedraele, verbeeldende het een den intré van Jerusalem

(297) Josephus Benedictus Suvée werd geboren te Brugge op 3 januari 1743 als zoon van Henderyk en Maria Jacoba de Vriendt. Hij studeerde bij de Visch aan de Brugse Akademie. In 1763 vertrok hij naar Parijs en volgde er o.a. de lessen aan de ‘Academie royale de peinture et de sculpture’. Als laureaat van de Romeprijs (1771) verbleef hij van 1772 tot 1778 in de ‘Academie de France’ te Rome. In 1792 werd Suvée verkozen tot directeur van deze instelling, maar de rivaliteit met L. David en de politieke onstabiliteit stelden zijn effectieve benoeming uit tot 1795. En dan nog duurde het tot in 1801 vooraleer hij naar Rome kon afreizen. Het was in deze stad dat hij overleed op 9 februari 1807. Zijn werken evolueerden van barokke stijl in de beginperiode tot classicistische schilderkunst in zijn latere jaren. (Nationaal Biografisch Woordenboek, I, o.c., kol. 928-930), (S.A.B., Doop-, trouw- en begraafboeken, Parochieregisters Sint-Salvators, 1^e wijk, dl. XII), (D. COEKELBERGHS, Les peintres belges à Rome de 1700 à 1830, 1976, blz. 214-224).

[p. 74]

en het ander hoe Jesus met weijnige brooden en visschen 5000 menschen spijsde, op beijde zijden afgesloten zijnde met groen laeken. In 't midden van den theater was gestelt eenen dee⁽²⁹⁸⁾ overleijt met roode paene en 48 fluweele stoelen waeren - fol. 358 - op den theater geplaest op beijde zijden en in 't midden den stoel van den bisschoppelijcken throon, den grondt en trappen waeren overleijt met de konstgewerkte tapijten die in de groote diensten in den choor der cathedraele gebruijkt worden. Op de beide zijden der trappen waeren geplaest twee schoone groote steene vaeten, welke ten tijde der plichtigheijd vol vier waeren en in welke wierook en mijrre gebrant wiert. Meer dan 50 palmen cederboomen in vaten stonden bovenop en voor den theater, d'afsluijting van onder stont vol meijen⁽²⁹⁹⁾ geplant die ook van boven en langs alle zijden gesteken waeren, bijnae ongelovelijk zijnde dusdaenig een konstwerk in zoo korten tijdt te konnen verveerdigt zijn.

Desen morgen waeren binnen Brugge van Oostcamp aengekomen 150 volontaire boeren in de waepens om ten tijde der pligtigheijd d'hooftwagt en andere posten te besetten met versoek door dezelve dat, wanneer zij ook den eedt van trouwe zullen komen afleggen, door onse volontaire hunne parochie zal beset worden. Om elf uren dan begonde de pligtigheijd - fol. 359 - in deser voegen: de volontaire der gilde van St.-Sebastiaen en van den ardtsengel Michaël vertrokken in de volle waepens en uniforme, ider met hun nieuw vaendel, naer de cathedraele kercke van St.-Donaes, waer langs den ommegang de heeren der choor, in forma, gevolgt door onsen eerweerdigsten heer bisschop, hun volgde langs de Philipstokstraete tot op den theater op de Mart op welcke alle d'heeren van den choor, gelijk ook alle de bediende van minst tot meest, geplaest zijnde volgens rang, wiert eerst door den heer bisschop het konstgewerkt patrioticq vaendel, bestemt voor 't nationeel leger en dat door den eerw. heer Bultink⁽³⁰⁰⁾, opperkoster, gedregen was, met alle de ceremonie en pligtigheijd gewijt; t'eijnde van welcke onsen eerw. heer bisschop, in violet pontificael gewaet, zig op 't voorste van den theater plaetste en in de Vlaemsche tael eene doordringende oratie dede betrekkelijk tot de pligtigheijd van d'inwijding der vaendels wegens den eedt van trouwe die desen naermiddag zal gedaen worden; eenider ook tot volstandigheijd, liefde en eendragt voor 't lieve vaderland opwekkende opdat door onse klokmoedigheijd d'openbaere vijanden van 's landts welvaeren, zoo de bedekte als bekende, teenemael mogen uijtgeroijt worden. - fol. 360 - Dese oratie die ontrent eene kleijne halve ure geduerde, geëijndigt zijnde, wierden de twee gemelde vaendels der gildens ook door den heer bisschop gewijt. Nauwelijcks was de pligtigheijd geëijndigt of de ses stukken canon die voor de hooftwagt hebben gestaen en nu geplaest zijn op 't midden van 't gebouw der Waterhalle, dat nog niet afgebroken is, wierden verscheijde mael gelosbrant onder de algemeene toejeuging van duijsenden aenschouwers die dese zoo seltsaeme en luijsterlijcke pligtigheijd, veele zelve uijt waeren vaderlanschen iver met de traenen op de wangen, waeren beschouwende. Alles nu op den theater voltrokken zijnde, zijn de gewijde vaendels geplaest tusschen de volontaire der gildens die voorop den choor, als sij gekomen waeren, vergeleijden tot in de cathedraele, tusschen dezelve ook het volontaire peerdevolk rijdende. Nu was alles gerust tot naermiddag om 4 uren en den theater wiert door verscheijde stukken linwaet, wegens den aenhoudenden regen, zooveel mogelijk geborgen, wanneer de volontaire der drij gildens, op den Burg vergaedert zijnde, ontrent den 5 uren, verselt door het volontaire peerdevolk, langs den zelven weg als 's morgens op de Mart aenkwaemen en hun in slagorder stelden, voorop gaende in patrioticque uniforme de kinderen der nationeele - fol. 361 - krijgsschool die hun op de Mart plaesten; agter dezelve volgden den eerw. heer bisschop, verscheijde heeren prelaeten, de gedeputeerde heeren, geestelijcke der clergen en kapitels, d'heeren gedeputeerde voor d'heeren Staeten uijt het magistraet,

(298) Komt wellicht van het Franse ‘dé’, in deze kontekst te verklaren als een vierkante blok.

(299) Een mey(e) is een meitak, een bloeiende tak. (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. IV, kol. 1335-1336).

(300) Joseph Bultinck (^o 1720 - † 1806) was ceremoniemeester in de Sint-Donaaskerk en kapelaan van het H. Bloed. (B.A.B., Fiches priesters).

[p. 75]

benevens de heeren swaerdekens alle, behalvens den heer bisschop die in 't purper was, in 't swart gekleet zijnde. Nu alles in order staende, wiert den eedt van trouwe op de volgende wijse afgenomen, het weder ophoude van regenen. In 't midden van den theater op den dee was geleijt een zilver kruijs, vóór 't zelve sat d'heer Van Kaprijcke, borgmeester van schepenen, als gecommitteert van wegens d'heeren Staeten van Vlaenderen en nevens hem op rang den eerw. heer bisschop, benevens alle de gemelde heeren zoodat alle de stoelen bekleet waeren. Seffens kwaemen op den theater de hooftmannen, koningen, dekens en alle de gedeputeerde der drij gildens zonder wapenen en den eersten raedtpensionaris⁽³⁰¹⁾ las hun den volgenden eedt voor, welcke zij van woordt tot woordt agterzeijden, hunne beijde vingeren op 't kruijs houdende; in deser voegen den eedt luijdende; ‘Wij,... gildebroeders van de souveraine hoofdgilde van den edelen ridder St.-Jooris (alle andere ook distinctelijk genoemt wordende) en volontaire tot Brugge, beloven in die qualiteijt de conservatie der roomschcatolijcke - fol. 362 - religie, getrouwigheijd aen het volk van Vlaenderen en aen den staet representeerende de souveraineteijt van hetzelve volk, mitsgaeders aen 't magistraet der stadt Brugge’. T'eijnden den heer borgmeester zeggende: ‘Zoo helpt mij Godt en alle zijne heijlige’, welcke woorden ook agtergeseijt wierden. Dese heeren den eedt afgeleijt hebbende, volgden hun alle de volontaire der gildens op den volgende wijse: alle drij de gildens waeren verdeelt in pelottons van 16 mannen die elk volgens rang, voorop gaende trommel en fluijt, voor den theater tot tegens den voorensten trap verscheenen en hunne waepens plat op den grondt stellende, met ontdekten hoofde, beijde hunne vingeren omhoog houdende, van woort tot woordt den eedt agterzeijden die hun door den heer raedtpensionaris voorgelesen wiert. Agter ider gilde volgden t'eijnden het laeste pelotton menige volontaire die, hoewel zonder waepens en uniforme, de kosten en lasten der zelve gilden helpen draegen die gesaementlijk ook den eedt deden; welcke door de drij gildens voltrokken zijnde, kwaemen tot tegens den theater, verdeelt in divisiën van ses, het volontaire peerdevolk die met den blooten sable in de slincker handt en ontdekten hoofde, ook hunne vingeren omhoog stekende, op dezelve wij[ze] den eedt afleijden, - fol. 361bis - groote moeijte nogtans hebbende om hunne peerden in toom te houden; welcke pligtigheijd meer dan twee uren geduerde, tot d'uijtvoering van welcke waeren ook alle de leden der ambagten en neeringen van Brugge als ooggetuijge op de Mart vergaedert die in eene ronde circel agter de gilden en ontrent den theater stonden. Door de vergaedering der dekens nogtans was er niet beslist dat dezelve leden zouden ook als volontaire den eedt afleggen, nog niemant was daertoe aensogt, waerom er verscheijde ambagten en neeringen maer alleen den eedt oude dekens en eenige supposten hadden laeten vermaenen, dog ziet hier lief naegeslagt den vaderlandschen iver der Bruggelingen; de gildens den eedt afgeleijt hebbende, begonden de canons op de Waterhalle onophoudelijk te losbranden en een algemeen vrugdegeroep van duijsenden die er vergaedert waeren weergalmde de locht die alle met d'handen en hoeden omhoog gesteken uijtriepen: ‘Lang leven de heeren Staeten van Vlaenderen! Vivant de volontaire van Brugge! Vivat de religie en vrijheijd! Vivant de patriotten!’, en meer ander vruegdegeroepen, te lang om hier te melden, alle hetwelk door den eerw. heer bisschop en alle die op den theater waeren met gelijk geroep en omhoog - fol. 362bis - steken der handen en hoeden beantwoort wiert. Tusschen dees teekens van algemeene toejeuging verscheenen voor den theater den deken en confraters der neering van de kruijthalle die seffens, als de gildens, den eedt afleijden, met dit verschil alleen dat den heer raedtpensionaris aflas: ‘Wij, deken en eedt, mitsgaeders de verdere supposten van de kruijthalle en dus van d'andere ambagten en neeringen’, verders de woorden van den eedt volgende. Nauwelijks hadde dees neering zulks gedaen of hun voorbeelt wiert seffens ook door meest alle de ambagten

(301) Bernard de Deurwaerder werd geboren te Brugge (Sint-Jacobsparochie) op 7 juni 1752 als zoon van Judocus en Amelberge Francisca Maria de Maere.
De Deurwaerder behaalde de licentie in de rechten en vestigde zich vanaf 1774 als advokaat in de Ridderstraat. Op 8 april 1782 trad hij in de O..-L.-Vrouwkerk in het huwelijk met Catharina Lybaert.
Het begin van zijn rijk gevulde carrière situeert zich in 1786. In januari van dit jaar werd hij Brugs raadpensionaris ter vervanging van de Blande. Daarnaast werd hij lid van de Sint-Jorisgilde en was hij een van de medestichters van de ‘Société Littéraire’ (december 1786), waarvan hij tot in 1799 zou lid blijven. Hij ontpopte zich geleidelijk tot een van de grootste verzetstrijders tegen Jozef II. Samen met de advokaat H.J. Ysenbrandt en kanunnik Karel Matthijs behoorde hij tot de voornaamste leden van de Brugse democratische kern. Vanaf oktober 1789 stond hij dan ook onder permanente Oostenrijkse kontrole. In het ‘comité om de stad te helpen besturen’ van november 1789 werd hij dan ook opgenomen als vertegenwoordiger van de ‘democraten’. In de Wet van november 1789 werd hij aangesteld tot eerste raadpensionaris en griffier. Daar hij dus een progressieve democraat was, sprak hij zich meermaals uit tegen de Vonckisten, die volgens hem niet ver genoeg wilden gaan. De Deurwaerder ontpopte zich stilaan tot het (Brugse) revolutionaire boegbeeld. Zo was hij in februari 1790 gedeputeerde van de Staten van Vlaanderen in het Nationaal Congres en vertegenwoordigde hij zelfs, anno december 1790, de ‘Belgische Staten’ (met nog vier anderen) op het bekende congres in Den Haag, waar hij zich o.a. onderhield met de invloedrijke Oostenrijkse gezant Mercy d'Argenteau en vertegenwoordigers van Pruisen, Engeland en de Verenigde Provinciën. Tijdens de eerste Franse overheersing stond hij als burgemeester van de schepenen op de lijst van de door hem geïnspireerde Revolutionaire Schaduwwet en werd hij een van de toonaangevende leiders van de mede door hem gestichte Jacobijnse club en werd hij in december 1792 voorzitter van de Staten van Vlaanderen (te Gent). Spijts zijn kontakten met Franse leiders en zijn zeer uitgesproken pro-Franse houding, beschermde hij in 1792 o.a. schepen Karel Triest tegen de agressie van het opgezweepte volk.
Bij de Oostenrijkse restauratie (januari 1793) vluchtte hij naar Engeland, later naar Parijs en diende in april 1793 zijn ontslag in als stadpensionaris. Na de definitieve vestiging van het Frans bewind vanaf 1794 keerde hij naar Brugge terug, werd er een tijdlang tot schout en lid van de centrale administratie benoemd, maar werd in oktober 1797 om zijn te gematigd-Franse houding vervangen. Hij had trouwens al vroeger de Jakobijnse club de rug toegekeerd. Toch werd hij in deze Franse tijd voorzitter van de Brugse rechtbank van eerste aanleg en later voorzitter van de burgerlijke rechtbank van het arrondissement, en voorzitter van de gemeentelijke kiesvergadering, naast lid van het kiescollege van het Leie-departement (1811-1812). In deze periode werd hij opnieuw verkozen tot raadslid van stad Brugge (1812), was hij administrator van het bestuur der Burgerlijke Hospiciën van Brugge en was hij beheerder van de Brugse Akademie.
Maar ook nog in de Hollandse tijd was hij politiek aktief. Zo bleef hij nog tijdelijk raadslid en lid van het kiescollege van de stad Brugge (1820). Bernard de Deurwaerder overleed te Brugge op 1 november 1832. (Zie ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787, voetnoot 32 en 1789, voetnoot 299), (Ch. VAN RENYNGHE DE VOXVRIE, o.c., dl. VII, blz. 165), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, passim en dl. II, blz. 24-27, 48-49, 174), (W. BOUSSY, o.c., bijlagen dl. I, blz. 129-130), (P. VERHAEGEN, Journal..., o.c., blz. 228, 235, 376, 395), (A. VANHOUTRYVE, o.c., blz. 245), (S.A.B., Doopregisters Sint-Jacobs 1752; IDEM, Algemene huwelijksregisters (O.-L.-Vrouw 1782)), (IDEM, Almanakken 1789, BI-hh, blz. 152; 1794, BI-hh, blz. 165 en 186; 1808, BI-ii, blz. 10-11; 1812, BI-jj, blz. 36; 1816, BI-ii, blz. 34 en 69; 1820, BI-ii, blz. 34), (IDEM, Fonds Brugs ‘Comité patriottique’ (1789-1790), stuk nr. 22), (Ph. VAN HILLE, Het hof van beroep..., o.c., blz. 143).

[p. 76]

en neeringen van Brugge gevolgt, ook door de merceniers waer ik, zelfs alsnu in den eedt zijnde⁽³⁰²⁾, met den deken en verscheijde supposten, terwijl er die niet alle gevraegt waeren, den eedt, staende op den eersten trap van den theater, hebbe afgeleijt. Elk ambagt ende neeringe verhaeste zig om eerst blijken van hunnen vaderlandschen iver te geven, alles onder een verdobbelende vruegdegeroep. Meest alle de ambagten en neeringen dus den eedt afgeleijt hebbende, wiert er geropen dat elk, volontairelijk onder nog ambagt of neering zijnde, den eedt mogt komen afleggen en siet met wat iver duij sende bezielt waeren, want een ontelbaer getal zoo - fol. 363 - mans als jongelingen, zelfs vrouwen en dochters, kwaemen naer de theater gelopen met eenen vlijt moeijlijk om beschrijven en deden ook als volontaire den eedt van getrouwigheijd, alle welcke het vrugdegeroep nog meer en meer verdobbelde. Dog alzoo het wederom zeer hevig begonde te regenen, wierden de verdere vrugdeteekens hierdoor verhindert en 't doorlugtig geselschap wiert van den theater door de gildens, zooals sij gekomen waeren, naer 't Stadthuijs vergeleijt, nu ontrent seven uren en half geworden zijnde, waermede de vruegdefeest van heden onder het onophoudelijk losbranden der canons tot 's avons laet eijndigde; zullende dus den vaderlandschen iver der Bruggelingen met regt in de latere tijden door 't naegeslagt bewondert worden als zij zullen aenmercken den iver die voor de vrijheijd is betoont geworden.

(302) Jozef van Walleghem zetelde in het bestuur van het ambacht der merceniers; hij bekleedde de plaats van 4de vinder in de eed van 24 juni 1790. (Zie Jozef van Walleghem: biografische nota's van de uitgave 1787, blz. 13).

(5 julij 1790)

Op den 5 julij waeren 's morgens alle de cieraeden van den voormelden theater teenemael afgedaen, dog dezelve is in wesen blijven staen met alle de plankenijfers⁽³⁰³⁾ en aengeslaegen groen en meijen om eerstdaegs gebruijkt te worden, 't zij op dezelve forme of op een andere, tot het afleggen van den - fol. 364 - eedt van trouwe door de volontaire 's Landts van den Vrijen, welcken dag nog niet bepaelt is maer om de menigte in verscheijde districten zal verdeelt worden.

Heden verscheen in 't licht: ‘Organisatie ofte bestieringswijse der stadt Gend’, (welcke versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 56 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de LIII gasette: uijt Weenen omstandigheden van het verlies door Oostenrijk voor Giurschiow geleden; nopende de groote droogte en hitte. Uijt Parijs den graeve de Florida-Blanca, eersten minister des konings van Spagniën⁽³⁰⁴⁾, heeft door eenen booschwicht twee à drij steken met eenen poignart ontfangen; de stadt vanf Tobago in asschen geleijt. Uijt Gend bericht uijt het vaderlandts leger met verlies van weerkanten; bekentmaekinge door de heeren Staeten van Vlaenderen gedaen wegens het afleggen van den eedt der volontaire; groote vaderlandsche giften gedaen uijt verscheijde plaetsen. Merkweerdige lijste van vrijwillige giften uijt het vaderlands comtoir der stadt Brugge. Uijt Bergen den eedt door de volontaire afgeleijt, ook uijt Mechelen en Ninove en groote giften gedaen. Uijt Brussel bepaeling van 't goon aen de invalides wordt toegestaen. Manifeste te Limbourg uijtgegeven.

(303) In De Bo lezen we onder iefer: ‘...De steunstaken van eene stellagie heeten iefers’. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 452).

(304) Graaf Jos Monino y Redondo de Floridabianca (Murcia, 21 oktober 1728 - Sevilla, 30 december 1808). (De Grote Winkler Prins, o.c., dl. IX, blz. 48).

(6 julij 1790)

- fol. 365 - Op den 6 julij wiert door twee vrouwspersoonen in een huijs in de Gendstraete eene diefte met braeke begaen. In het huijs eene dochter wonende die bij d'hoveniers is werckende, hadden sij de stoutigheijd van haere sluijtmande open te breken en van 't geldt dat sij heeft bijeen vergaedert, bestaende in ontrent tweeëntwintig pond groote courant, te ontweeren tot vijf ponden grooten, met welcke sij desen morgen naer Gend vertrokken zijn agter hunne mans, die laest met de nationeele troupen uijt Brugge vertrokken zijn. Van verscheijde hadden sij

[p. 77]

kleederen geleent om te vertrekken zoodat sij, niet weerkomende, van officiewege zullen agtervolgt worden.

(8 julij 1790)

Op den 8 julij was ik als chef met ses andere mannen van de neeringe der merceniers voor 24 uren geplaest aen de Gendpoorte tot het observeeren van de wagt, gelijk nu alle de leden der ambagten en neeringen d'eene naer d'andere met groot tijdtverlies moeten doen, onse stadt nu teenemael van alle nationeele besettinge ontbloot zijnde gelijk ook van borgerlijcke soldaeten. Om seven uren 's avons wiert mij in 't Stadthuijs ter hand gestelt het woort - fol.366 - van heden in een gelakt bilietje, te weten: ‘St.-Victor et Vienne’ met een gedrukt en geschreven ingevolt briefken behelsende: ‘De merceniers zullen de wagt houden den 8 julij aen de Gendpoorte van 's avons ten 7 uren tot 's anderdaegs 's avons ten 7 uren met 6 mannen en eenen chef, desen 8 julij 1790. Nota: den chef zal moeten konnen schrijven en zullen moeten vergaederen in de zaele van het Stadthuijs quart voor seven uren om van daer naer hunne post te gaen’. Was geteekent Frans Moentack⁽³⁰⁵⁾.

Geduerende den nagt en dag waeren wij verplicht alle onbekende persoonen aen te spreeken, de poorte uijt- en inkomende, te vraegen van waer sij komen ofte gingen en onvoorsien van pasport of behoorlijk bescheet over te brengen met twee gewaepende mannen naer d'hooftwagt. Den heer hoogbalieu⁽³⁰⁶⁾, ook verdagt aen 's landts verraedt, moest in- of uijtkomende, aengehouden worden, gelijk ook verscheijde andere welckers portraiten aen alle de poorten toegesonden wierden. Niet zonder redens moet nu meer als oijt op alle vremde beweginge gewaekt worden omdat de spraeke algemeen is dat er eene tegenrevolutie gesmeet wordt die veele zeggen naer den 14 deser te zullen uijtbresten omdat op dien dag het plichtig verbond der - fol. 367 - nieuwe constitutie van Vrankrijk staet gesloten te worden en dat op den zelven tijdt eene contrierevolutie langs den kant van West-Vlaenderen zal uijtbresten hetwelck aen menige, hoewel zonder grondt van waerheijd, groote vreese is veroorsaekende.

Heden verneemt men in de LIV gasette: uijt Weenen naeder bericht van den voorval en nederlaege voor Giurschiouw; Pruijsissche troupen langs den kant van Gelderen naer de Belgissche provenciën bestemt⁽³⁰⁷⁾; door een schrikkelijk onweder groote ongelucken veroorsakt, waerop den regen, dog te laet, gevolgt is. Uijt Parijs wonderen voorval van twee particuliere in het swart gekleet die hun, zonder een woort te spreeken, een heelen dag op de trappen van 't appartement des konings hebben geplaest. Alom worden vergaederingen voor eene tegenrevolutie gehouden. Uijt Brussel ordonantie tot het doen der opgaeve van alle vremdelingen; vermeederinge der vaderlandsche giften; officiëele berichten uijt het vaderlandts leger; den eedt van trouwe door verscheijde genootschappen gedaen. Grooten iver der jonge dochters van de parochie van Vurste. Vaderlandsche giften uijt verscheijde plaetsen gedaen die zeer aenmerkelijk zijn. Pligtigheijd wegens de revolutie op de parochie van Zijngem gehouden.

(305) Franciscus Josephus Moentack werd geboren te Brugge (Sint-Salvatorsparochie) op 12 juli 1751 als zoon van Jacobus en Blandine Kelderman. Deze mercenier was in 1772-1773 derde vinder, en in 1773-1774 stadhouder van de korenmarkt geworden. Maar ook in het ambacht van de merceniers nam hij bestuursfuncties waar: 3de vinder (1777), 2de vinder (1778), 1ste vinder (1781) en deken (1786-87). En intussen was hij op 3 januari 1776 in de O.-L.-Vrouwkerk in het huwelijk getreden met Maria Hanicq. Midden november 1789 werd Moentack opgenomen in het ‘comité om de stad te helpen besturen’ en meer bepaald in het ‘departement der patrouillen’. In de nieuwe Wet van december 1789 werd hij dan ook opgenomen als tiende (of twaalfde?) schepen. Vanaf die tijd dateert ook zijn lidmaatschap van de Sint-Jorisgilde. Onder het keizerlijk regime van begin 1792 werd niet Frans (zoals in bepaalde werken wordt aangegeven) maar Jan Moentack, bij vergissing, voorgedragen. Er ontstond even later (februari 1792) wel herrie toen Frans Moentack die dus een kleinhandel in zijdewaren uitbaatte, schepen trachtte te worden. In april 1792 werd hij daarom maar vlug tot substituut-wijkmeester aangeduid. Op de lijst van de schepenen van de Revolutionaire Schaduwwet van juli 1792 vielen een aantal figuren op die een rol gespeeld hadden in 1789-90, waaronder dus ook Moentack. Hij werd er zelfs als tweede schepen opgenomen en dit had hij vooral te danken aan het feit dat hij vroeger door de royalisten nooit aanvaard werd, omdat hij ook een kleinhandel uitbaatte. Einde 1792 werd hij tiende raadslid en werd hij ook lid van de ‘Société Littéraire’ (tot 1793). In juli 1793 werd hij verkozen tot wijkmeester en in december van dit jaar werd hij ook nog ondervoorzitter van het wijkmeesterscomité. Uit hoofde van deze functie was hij een van die groep Bruggelingen die even later de vlucht namen voor de gevreesde Franse commissaris Silnet. In de annalen van de Sint-Gillisparochie staat een ‘François Moentack’ vermeld als kerkmeester van de kerk van deze wijk (1794), maar we konden niet controleren of het hier dezelfde persoon betrof. Frans Moentack overleed te Brugge op 16 december 1813. (S.A.B., Doopregister Sint-Salvators, 1ste portie 1751), (IDEM, Huwelijksregisters O.-L.-Vrouw 1776), (IDEM, Overlijdensberichten), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 9, 259-260, 266, 275, 357, 359 en dl. II, blz. 32-33, 36-37, 46-49, 178-179), (A. VANHOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde..., o.c., blz. 246), (S.A.B., Resolutieboeken, 1788-91, fol. 112), (IDEM, Resolutieboeken 1791-1794, fol. 19), (E. REMBRY, De bekende pastors van Sint-Gillis te Brugge (1311-1896), Brugge, 1890-96, blz. 234), (S.A.B., Wetsvernieuwingen 1762-1795, fol. 61v^o en fol. 169-170).

(306) Is A.J. van Huerne de Schiervelde (zie voetnoot nr. 148).

(307) Van de leden van de Driebond stond Pruisen politiek het dichtst bij de Verenigde Belgische Provincies. Vandaar ook de valse hoop en geruchten dat Pruisische troepen de Belgische patriotten zouden komen helpen.

(10 julij 1790)

- fol. 368 - Op den 10 julij wiert 's morgens om drij uren aen de Kruijspoorte aengehouden en door de borgers, gewaepent, naer d'hooftwagt beweegt eenen vremdeling, bij zig hebbende verscheijde correspondentien voor de keijsersgesinde fijgen die in menigte binnen Brugge gevonden worden en uijt welcke papieren veel zal worden ontdekt; geene daegen of nagten passeren der of daer worden nu en dan verscheijde persoonen gewaepent naer d'hooftwagt opgebragt die maer aen 't minste verdagt zijn of zonder of met valsche pasporten bevonden worden.

[p. 78]

Heden om ses uren 's avons wiert door mijnheer Van Kaprijcke, borgmeester van schepenen van Brugge, geleijt den eersten steen van het gebouw der Waterhalle langs den kant der Breijdelstraete die met den naem, jaer en dag en 't waepen van desen heer was uijtgekapt, om in 't toekomende te konnen gesien worden regt op den hoek gestelt wordende en waerom ook de canons, die sondag lest boven op de Waterhalle gestaen hebben wegens het afleggen van den eedt, verscheijde mael gelosbrant wierden.

(12 julij 1790)

Op den 12 julij verscheen 's morgens op d'aflossinge der hooftwagt om agt uren eene verdobbelde wagt van de volontaire der gildens, benevens ses volontaire te peert en welcke zal voortdueren tot'er tijdt dat men zal versekert zijn nopende de menige maeren die verbreijt worden tegen den 14 deser te zullen uijtbersten zoo haest het pligtig - fol. 369 - verbond der nieuwe constitutie van Vrankrijk zal gesloten zijn; diesaengaende worden menige maeren verdicht onder andere dat d'heer De Meestere, advocaet en gevlugte fijge naer Rijssel, alhier door eenen eijgenhandigen brief heeft laeten weten dat voor den 16 deser den keijserlijcken arend op den thoren zal geplaest zijn en meer andere diergelijcke ongegronde verdigselen, zelfs wordt door de haeters van 't algemeen welvaeren uijtgestroijt dat ider op den 14 en 15 deser zijne vensters en huijsen zal moeten gesloten houden om alle ongevallen zooveel mogelijk te voorkomen; alle welcke aen menige bevreesde en lichtgelovende persoonen de grootste vreese is veroorsaekende.

Van desen morgen af rijd het volontaire peerdevolk alom rondt om te waeken tegens alle disorders en om te zien of de borgerlijcke wagten aen de poorten in order zijn en om, of er ergens den minsten opstant voorviel, seffens de tijding aen d'hooftwagt te konnen overdraegen.

Heden verscheen in 't licht; ‘Vervolg van het groot licht van den waeren Brabander, behelsende eene beschrijving der keijsersgesinde, alias veijgen, met hunne argelistige uijtwerckinge en des zelfs naemen’, (welke versaemeling N. 3 onder de stukken N. 57 kan gesien - fol. 370 - worden). Ook ‘Aenwakkering en salige vermaeningen tot de religeusen die desen staet betragten of alsnu het geluk hebben naer zoo droeve en geweldige vervolginge naer hun clooster te mogen wederkeeren’, (welke versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 27 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de LV gasette: uijt Kadix lijste van d'uijtrustinge der Spaensche oorloogschepen. Uijt Weenen eenen courier naer Reichenbach in Cilesiën afgeveerdigt; de droogte weder hernomen. Uijt Parijs omstandigheden van de twee persoonen in 't swart gekleet en de schriften bij hun bevonden; verveerding van het Veldt van Mars tot sluijting van het algemeen verbond; decreet op de constitutie der regtspleginge. Uijt Maestricht karren met meel uijt Brabant aldaer aengekomen. Uijt Gend officicele berichten uijt het vaderlandts leger. De valsche gerugten van den 14 deser te zullen voorvallen door de Staeten van Vlaenderen wedersproken. Bepaeling der zelve tot het afleggen van den eedt der volontaire. Het gerugt van het beswaeren der linwaeden ten inkomen van Vrankrijk is teenemael verdicht en valsch verklaert. Zeer merckweerdige vaderlandsche giften die uijt verscheijde plaetsen voor 't behoef des vaderlandts geschonken zijn.

(13 en 14 julij 1790)

- fol. 371 - Op den 13 en 14 julij wierden in de kercke der eerweerde paters predikheeren telkens 's morgens om thien uren gedaen eene solemnele misse met

[p. 79]

expositie van het Alderheijligste en het beelt van Maria de Victoria in het midden der kercke zijnde.

(14 julij 1790)

Op den 14 deser ook in de kercke der eerw. paters recoletten ter zelver ure eene diergelijcke misse afgesongen. Om 11 uren wiert ook in de parochiale kercke van St.-Gillis aen den autaer van Onse-Lieve-Vrouwe van Remedie⁽³⁰⁸⁾, des zelfs beelt in 't midden der kercke gestelt, eene diergelijcke pligtige misse afgesongen, welcke pligtigheden met eene zielroerende vermaeninge in druk alom geaffixeert en sondag lest op alle de predikstoelen afgelesen was, een oneijndig getal godtvrugtige zig aldaer laetende vinden ten eijnde den hemel door eenpaerige gebeden door voorspraek van Maria te bewegen dat Hij de rampen, met welcke men ons heden bedreijgt heeft, van ons zoude gelieven af te weeren en eene gewenschte rust over onse landtstreken zoude gelieven te laeten daelen; zijnde heden, niettegenstaende de verbreijde gerugten, alles zoo gerust en stil alsof er geene maeren zouden verbreijt zijn zoodat eenider gerust wordt, ziende zulks alleen door het fijgenras verbreijt en uijtgedagt te zijn.

(308) De devotie tot O.-L.-Vrouw van Remedie werd verspreid door de paters trinitarissen, die Sint-Jan de Matha († 1213) als stichter vereren. Er wordt beweerd dat deze devotie door Sint-Jan de Matha zelf zou zijn ingevoerd. De trinitarissen spanden zich in om gelovige slaven die in Spanje en Noord-Afrika door de Moren werden verkocht vrij te kopen. Vanaf de 17de eeuw groeide ook in de Nederlandse gewesten de belangstelling voor dit bemiddelingswerk en vrijkoop. In verscheidene parochies van Vlaanderen werden genootschappen van de H. Drievuldigheid tot het vrijkopen van slaven gesticht; gewoonlijk werd hierbij de devotie tot O.-L.-Vrouw van Remedie ingevoerd. De bezieler van het Brugs initiatief Joannes Jennyn, in 1633 benoemd als pastoor van Sint-Gillis, stichtte in zijn parochiekerk het broederschap. De O.-L.-Vrouw van Remedie staat sinds 1642 en tot heden ten dage in de Sint-Gilliskerk. Rondom het beeld staan 3 gebeeldhouwde geboeide slaven. (H. STALPAERT, Brugse devotieprenten..., o.c., passim), (L. VANACKER, De confrerieën van de Trinitariërs in West-Vlaanderen, in: Biekorf, 1974, blz. 353-378), (P. DECLERQ, O.-L.-V. Remedie, in: Biekorf, 1955, BLZ. 60), (Stad Brugge. Mariastoet..., o.c., 1926, blz. 13).

(15 julij 1790)

- fol. 372 - Op den 15 julij wiert 's morgens om vijf uren in de parochiale kercke van St.-Anne gedaen een solemnele misse ter eeren van de H. moeder Anna, ten zelven eijde als hiervooren vermelt en welcke door menige godtvrugtige bijgewoont wiert, besonder door werklieden welcke in den dag geen tijdt hebben om de godtvrugtigheden bij te woonen; zijnde in dezelve kercke reets verscheijde missen op die uren ten zelven eijnde gedaen geworden.

Tot nog toe is alhier alles in volle ruste even alsof er noijt van de troubelen, waermede men bedreijgt is, zoude gesproken zijn zoodat men nu opentlijk ziet dit alles maer door de fijgen verdagt te worden.

Heden verneemt men in de LVI gasette: uijt Venetiën een corps Russen met groot verlies door de Turken geslegen. Uijt Weenen bericht uijt het congres van Reichenbach⁽³⁰⁹⁾; muijtelingen uijt Bohemen en Galiciën opgebragt. Uijt Parijs decreet der landtsvergaederinge en den eedt die den koning bij het sluijten van 't algemeen verbond zal moeten doen. Uijt Venlo de Pruijssissche troupen zijn in volle beweginge. Uijt Brussel vermeedering der vrijwillige giften; de vrijwillige der Brabantsche dorpen komen in menigte den eedt afleggen. Uijt Gend officieel bericht uijt het vaderlandts leger. Onsteltenis tot Herenthals ontstaen wegens d'aennaedering van eenige overlopers. Bericht der schietfeest tot Lokeren.

(309) De Conventie van Reichenbach, van 27 juli 1790, was een bijeenkomst waarop Frederik Willem II van Pruisen en keizer Leopold II een eind maakten aan de gespannen verhouding die tussen Oostenrijk en Pruisen was ontstaan. Pruisen beloofde hierbij geen steun te geven aan de Brabantse Omwenteling, terwijl Oostenrijk afzag van zijn veroveringen in de Balkan op Turkije. (Historische Winkler Prins, o.c., dl. III, blz. 338).

(17 julij 1790)

- fol. 373 - Op den 17 julij zijn bij orders van 't magistraet van 't Stadthuijs afgekondigt en geaffixeert⁽³¹⁰⁾ twee ordonantiën behelsende eene ampliatie⁽³¹¹⁾ wegens de ordonantie van de neering der vrije merceniers op 't inbrengen en verkopen der vremde goederen binnen dese stadt, met verdere interdictie aen alle herbergiers en alle andere ingesetene deser stadt van geene mercerijegoederen te huijsen ofte te herbergen dan alleen op 't magasijn van stadtspondgelt⁽³¹²⁾, op verbuerte der goederen en eene amende van 25 guldens voor den gene dezelve zal herbergen of t'zijnen huijse aenveerden, om dus temeer te voorkomen de frauden regardeerende dezelve neeringe en degone regardeerende het stadtspondgelt. Eene tweede ordonantie⁽³¹³⁾ behelst dat het ambagt der smeden binnen de stadt Brugge grootelijks benaedeelt wordt door de zoogenaemde savoijaers⁽³¹⁴⁾, landtloopers en andere persoonen door het

(310) Zie S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 171.

(311) Van het Franse ampliation, of amplification, d.i. een uitvoerige behandeling, uiteenzetting.

(312) Oorspronkelijk bevond het ‘comptoir’ van het stadspondgeld zich op de 1ste verdieping van de Waterhalle (langs de noordzijde). Na de afbraak van dit gebouw werd het in 1789 in de Hallen langs de kant van de Wollestraat geplaatst. Het stadspondgeld, ook gewoon pondgeld genoemd, was een oude stadsbelasting op ingevoerde goederen. (Y. VANDEN BERGHE, Brugge in..., o.c., blz. 144-145), (Zie voetnoot nr. 64 en fol. 262 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789).

(313) Zie S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 170v^o.

(314) Komt ook voor als Saviaar. Gezelle vermeldt hierover: ‘een uit Savoyenland; oneigentlijk, leelijkaard, schuw, deugniet’. Komt van het Franse savoyard, wat betekent een schouw- of kavedrager. Saviaren betekent volgens Gezelle: ‘den meersman spelen, met de meerse, met den kramerskorf rondgaan, zoon den Saviaars (les Savoyards) plegen: met de kramerijen rond het land gaan’. (G. GEZELLE, Loquela, Amsterdam, 1807, blz. 424-425).

[p. 80]

inbrengen, uijtdraegen, vermaeken en verkoopen der kopere waeren, om waerin te voorsien den Heere ende Wet ordoneert dat alle de koperwaeren die voortaen door dezelve binnen de stadt of paelen van diere zullen worden gebragt ofte ook degene die door dezelve uijt de stadt zullen gedraegen of vertransporteert worden voor - fol. 374 - supliantsambagt zullen zijn verbuert, gelijk ook alle de gereetschappen die tot vermaekinge van eenige der zelve bij hun zullen gevonden worden, boven de boete van 12 pond parasijse voor elcke contraventie die gelijkkelijk ten profijte van 't zelve ambagt zal moeten gegeven worden.

(18 julij 1790)

Op den 18 julij is voor 's landts welvaeren 's morgens om 10½ uren in de kercke der eerw. paters augustinen afgesongen eene solemnele misse.

Heden, feestdag van O.L.V. van het H. Schapulier, is naermiddag vanuijt de kercke der eerw. paters carmeliten als naer oude gewoonte de processie vanuijt de kercke der eerw. paters carmeliten omgedregen, den gewonen autaer aen de Nieuwjaerbrugge⁽³¹⁵⁾ gestelt en de huijsen en straeten meer als oijt verciert zijnde.

Heden is tot Damme, ook als naer oude gewoonte, de processie met het miraculeus H. Kruijs⁽³¹⁶⁾ omgedregen geworden.

(315) Zie voetnoot 260 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789.

(316) De legende vertelt dat het Kruis van Damme door Damse vissers uit de zee werd opgevist. Uit een document, in 't hospitaal te Damme bewaard, blijkt dat reeds in 1339 het Kruis te Damme vereerd werd. De stadszegel bevatte ook het Kruis in haar afbeelding. Oorspronkelijk werd het Kruis bewaard in de Kruiskapel, aan de noordzijde van de stad; in 1578 werd de kapel echter door de beeldstormers vernield en het beeld werd erg gehavend. Nu bevindt het Kruis zich op het Kruisaltaar in de kerk te Damme. Jaarlijks nog wordt op de derde zondag van juli de processie van het H. Kruis te Damme gehouden. (G. TANGHE, Geschiedenis van het wijdvermaarde Christusbeeld van Damme, Brugge, 1901 passim), (R. VANDENBERGHE, gids van Damme, Brugge, 1970, blz. 74).

(19 julij 1790)

Op den 19 julij zijn uijt de stadt Gend in de Coupure aengekomen twee billanderschepen op welcke hun bevonden ontrent tweehondert mannen nationeele troupen, die nog heden door den Com naer Nieuport zijn voortgevaeren om die stadt en 't omliggende te versterken en voor alle vijantlijcke aenvallen te versekeren.

Om 11 uren van desen morgen wiert in de kercke der eerw. paters - fol. 375 - predikheeren wegens het overlijden van den heer Feijs⁽³¹⁷⁾, lid van de volontaire der hantboge, gedaen eene pligtige misse in truermusik door den heer proost der zelve gilde, waer alle de volontaire der drije gildens in volle uniforme tegenwoordig waeren. De keersen waeren verciert met het waepen van Vlaender en op de lijktombe, in 't midden van den choor geplaest, was geleijt den sabre en ciberne, benevens den hoedt met pluijmen van den overleden. Den toeloop van volk tot het zien verrichten van die buijtengewone pligtigheijd overgroot zijnde.

Heden is in 't licht verschenen een reglement van 't souverijen congres tot het behouden van de veijligheijd tegens alle invallen op 't plattelandt, aen d'heeren Staeten toegesonden, beginnende met de woorden: ‘Lieve en welbeminde, etc.’, (welcke versaemeling N. 5 onder de stukken N. 8 kan gesien worden). Ook twee crimineele sententiën van twee oproermaekers in den laesten voorval ontrent Audenaerde die den 17 deser tot Gend zijn opgehangen en welcke versaemeling N. 3 onder de stukken N. 58 en 59 konnen gesien worden. Men zegt dees twee, tot de justitie verwesen, zeer rijk te zijn en dat de familie voor 't bekomen het remis⁽³¹⁸⁾ van Jacobus de Conink aen den staet tot 5.000 ponden grooten hebben geoffereert, boven het onderhout van een - fol. 376 - correctiehuijs voor zijn leven, dog dat alles vrugteloos is geweest. De pligtige hebben ook tot het eijnde van hun leven den keijser toegenegen gebleven, zelfs tot op de trappen van de galgeleeder en niettegenstaende de vermaeningen tot de naekende doodt die hun door geestelijcke gedaen wierden, hebben zij aen de Staeten de onregtveerdigheijd van hun doodtvonnis verweten en dat zij alleen voor de behoudenis van de voorrechten van hunnen wettigen souverijen wierden geslagoffert, onder dewelcke sij hebben voorseijt dat de Nederlanden haest als voorheen zullen moeten wederkeeren en meer

(317) Paulus Franciscus Feys werd geboren te Brugge (Sint-Gillis) op 7 oktober 1748 als zoon van Franciscus en Carolina Joos. In dezelfde parochie trad hij op 29 mei 1775 in het huwelijk met Theresia Goddijn. Paul Feys, die in oktober 1787 lid geworden was van de Sint-Sebastiaansgilde, overleed te Brugge (Sint-Walburga) op 26 juni 1790. (S.A.B., Doopregister Sint-Gillis 1748), (IDEM, Huwelijksregister Sint-Gillis 1775), (IDEM, Algemeen overlijdensregister 1790), (H. GODAR, o.c., blz. 378).

(318) Van het Franse remise of rémission, d.i. een gedeeltelijke kwijtschelding van straf.

[p. 81]

andere zielroerende redenvoeringen uijtgesproken hebbende op de trappen van de galgeleeder, zijn sij niettegenstaende dezelve beijde met het strop aen den hals door den scherpregter gehangen geworden. Menige weldunckende, hoewel waere vaderlanders, aensien waerlijk de strengheijd van dit doodtvonnis te voorbaerig omdat de schandvlek door hetzelve veroorsakt noijt kan uijtgewasschen worden en alle andere saeken, waermede de doodt niet vermengelt is, vroeg of laet konnen herstelt of verbetert worden.

Heden verneemt men in de LVII gasette: uijt Weenen bericht van eene veroveringe op de Turken behaelt. Verklaering door den Holantschen minister gedaen nopende de Belgissche provenciën. Uijt Parijs den heer Louis-Joseph-Philippe van Vranrijk in de landtsvergaederinge - fol. 377 - verschenen; gevreesde troubelen wegens de sluijting van het algemeen verbond; omstandig verhael van de pligtigheden van de sluijting van het algemeen verbond dat op den 14 julij in het veld van mars plaetse gehadt heeft. Uijt Zoetendal in het Luijksche gevreesde inrukking der troupen aldaer. Uijt Maestricht grooten voorraed van magasijnen van eetwaeren die aldaer opgerecht worden. Uijt Bouvigne de grootste magt wordt gewent op den ouden weg van het Luxemboursche. Uijt Brussel verscheijde stukken canon aen de staet geschonken nopende d'algemeene onsteltenis die in de Kempen ontstaen was. Oostenrijcksche overlopers opgebragt. Algemeene vruegdebedrijven die wegens den naemdag van den heer Hendrik van der Noot hebben plaetse gehadt. Uijt Gend berichten uijt het vaderlandts leger; wijtdeijlinge der prijsen voor de leerlingen der vroedkunde; den eedt van getrouwigheijd door verscheijde genootschappen gedaen en vaderlansche giften door dezelve en door andere gedaen. Uijt Dendermonde wederkomst uijt Vrankrijk van de gesupprimeerde religeusen theresianen en pligtigheijd daerover verricht, gelijk ook wegens het vieren van den naemdag van den artsbisschop van Mechelen⁽³¹⁹⁾ en d'heer Van der Noot gedaen is; - fol. 378 - hoe den eedt der volontaire genootschappen tot Audenaerde plichtig is afgeleijt geworden.

(319) Is Henricus de Franckenberg. (Zie voetnoot 295 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789).

(21 julij 1790)

Op den 21 julij is van Stadthuijs afgekondigt⁽³²⁰⁾ bij orders van 't magistraet deser stadt de volgende advertentie: dat op het reglement, gepubliceert den 12 meij, geaccordeert met het generaele corpus der ambagten en neeringen deser stadt tot het formeeren der wijkmeesters nu alle de wijken geformeert zijn, waerom mits desen aen ider kenbaer gemakt wordt dat de heeren hooftmannen der ses sesdendeelen gelast zijn van aen alle de overheden van elk huijsgesin van hunne respective wijken toe te senden eene schriftelijcke declaratie inhoudende dag, ure ende plaets tot het kiesen van eenen wijkmeester en substitut; zullende uijt ider wijk bij meerderheijd van stemmen vier mannen gekosen worden de geriquireerde bekwaemheijd hebbende, welcke den hoofdman zal overbrengen den collegie om uijt dese uijt idere wijk of gebuerte eenen wijkmeester en substitut door 't collegie te worden benoemt, naer 't reglement van welcke eenider zig zal behooren te gedraegen.

Heden is vanuijt de kercke der eerw. paters carmeliten tot slot van het feest van O.L.V. van 't Schapulier de processie omgedregen geworden.

(320) Zie S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 171v^o.

(22 julij 1790)

- fol. 379 - Op den 22 julij is bij orders van d'heeren van 't magistraet deser stadt van 't Stadthuijs afgekondigt⁽³²¹⁾ dat op de geduerige klagten, gedaen door de vrije knegten der ambagten deser stadt, hoe dat menige van hun zonder werk loopen ter oorsaek dat menige vremdelingen binnen dese stadt daegelijcks zijn werkende, om

(321) Zie S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 171v^o, S.A.B., Plakkaten 2^e reeks, 20 juli 1790, reg. 36 nr. 28.

[p. 82]

welcke te voorkomen den Heere ende Wet ordoneert dat van nu voortaen aen geene publicke wercken eenige onvrije knegten of vremdelingen vermogen te wercken, zoodaenig dat seffens de vrije zullen vermogen bij loting op 't werk te gaen en d'onvrije hetzelve seffens zullen moeten verlaeten; zullen ook degene, geene vrije knegten genoeg zijnde, den voorrang tot het werk hebben buijten de vremdelingen degone zullen bevonden worden een jaer binnen dese stadt gewoont te hebben.

Op heden, gelijk gisteren en morgen zal gecontinueert worden, waeren er meer dan 70 joffrouwen deser stadt in d'Halle vergaedert die met allen iver gratis aldaer naeijden en bereijt makten menige stukken grouw linwaet om het formeeren van eene rotse die den theater tegens sondag toekomende zal verbeelden, wanneer door de buijtedistricten den eedt van getrouwigheijd zal afgeleijt worden. Onder dezelve joffrouwen saeg men ook verscheijde edele dames dit gering hantwerk hanteeren, den - fol. 380 - werksaemen iver van alle voor 't vaderland van ider bewondert wordende.

Heden verneemt men in de LVIII gasette: uijt Weenen bericht van eene veroveringe op de Turken behaelt. Uijt Parijs gedenkweerdig schrift wegens de sluijting van het nieuw verbond aen den koning overhandigt met de antwoorde van den koning daerop gevolgt. Uijt Gend voorbericht van den vrede tusschen den koning van Hongariën en Pruijssen; verscheijde berichten uijt het vaderlandts leger, den eedt van trouwe door verscheijde genootschappen afgeleijt en zeer merkweerdige vaderlandsche giften gedaen. Pligtigheden die wegens de revolutie tot Ninove, St.-Pieterskapelle⁽³²²⁾ en St.-Nicolaes, landt van Waes, gehouden zijn.

(322) Hier wordt de gemeente Sint-Pieters-Kapelle bedoeld gelegen in de provincie West-Vlaanderen en in het arrondissement Oostende. (H. HASQUIN, o.c., dl. 2, blz. 1030), (Gazette van Gend, LVIII).

(25 julij 1790)

Op den 25 julij was het binnen de stadt eene zeer luijstelijeke peerdefeest wegens de pligtigheijd die heden is verricht geworden. Van 's morgens vroeg wiert het binnebeluijk van de Mart met planken afgeslegen, 't goon een groot en schoon park formeerde. Den theater, die heden in den morgen teenemael volmakt was, verbeelt eenen hoogen berg omringt van alderhande boom- en kruijtgewassen, steenachtige rotsen, onderaerdsche kuijlen en vloeijende beken, vogels en landtsgetuijg en breeder, (zooals in de verbeeldinge der zelve - fol. 381 - in druk uijtgeven versaemeling N. 3 onder de stukken N. 60 kan gesien worden, in welcke men ook N. 61 kan sien de lijste van het corps der vrijwillige van de parochie van Nieuwmunster en hoe volgens dese de buijtegenootschappen zig vrijwillig tot den eed van getrouwigheijd verbonden hebben). Boven het verdiep dan van den theater was geplaest eene forme van vierkanten sark waerop in goude letteren stont dit jaerschrift: ‘BrUgensIs UrbIs, atqUe franConatensIs, arMata LaUDetUr UbIqUe soCIetas’⁽³²³⁾, boven welcke verheven stonden de waepens van Vlaenderen en 's Landts van den Vrijen. Nevens het verdiep waeren gehangen alle bedenckelijcke soorten van boeregereetschappen welke tot den boerenstijl gebruijkt worden; versierende menige schoone stoelen, kussens en in 't midden eenen dee met zilvere kruijs heele dit konststuk, hetwelck tot verwondering van alle aenschouwers was strekkende door de menige posturen en sinnebeelden waermede den heelen spitzenberg omhangen was. Om een ure dan reeden verscheijde corpsen van ons volontaire peerdevolk en verscheijde corpsen van de volontaire der gildens in de waepens, vervoegden hun bij dezelve en gingen - fol. 382 - naer de St.-Catharine-, Smede- en Dampoorte, waer alle de volontaire der boeregenootschappen van 32 parochiën en stede van Blankenberge vergaedert stonden, welcke seffens met allen bedenkelijcken treijn en eerebewijs wierden ingehaelt en in 't beste order naer de Mart kwaemen waer de resteerende volontaire onser drije gildens in het park in de

(323) Betekent: dat het leger van Brugge en het Brugse Vrije overal geloofd worden. Bemerk hier dat de som der Romeinse letters (cijfers) het jaartal 1790 vormt.

[p. 83]

waepens vergaedert stonden. De volontaire van elcke plaetse waeren voorsien van canons, waepens, konstgewerkte vaendels, menige andere vercieringen en die welcke nog geene waepens hebben, saeg men alle soorten van instrumenten bij hun hebben tot teeken van verdedinge voor het vaderlandt. Aldus verscheenen om drij uren meer dan 20.000 gewaepende mannen op de Mart, wordende eerst door de volontaire van Blankenberge, die tusschen 16 à 1.700 mannen sterk waeren, voor den theater den eed van trouwe afgeleijt, op dezelve forme als hiervooren fol. 361 aengewesen, zoo nogtans dat alle degone van elcke stadt of parochie alle gelijk den eed afleijden, seffens, t'eijnden dezelve, langs den anderen kant de Mart aftrekkende t'wijl de plaets voor de menigte te versaemelen veel te kleijn was. Op den theater waeren onsen eerweerdigsten heer bisschop, - fol. 383 - de heeren commissarissen 's Landts van den Vrijen, de gedeputeerde uijt het magistraet van Brugge, degone van den Proosschen, Canonikxschen en Laetschen⁽³²⁴⁾ en meer andere aensienelijcke persoonen. Door verscheijde genootschappen der buijteplaetsen wierden op den theater tot onderstant van 't nationeel leger vereert aensienlijcke giften; zoo in geldt, zilvere effecten als versieringen waermede de eerekoningen der buijtegildens geduerende de schietfeesten omhangen zijn, die alle door konstvercierde maegdekens op den theater vereert wierden. Niemant geheugt oijt eene meerdere vruegdefeest binnen de mueren van Brugge gesien te hebben als geduerende desen naermiddag gepleegt is en 't naegeslagt zal nauwelijks konnen geloven dat zoo menige duijsent menschen, alle bezielt met vaderlandschen iver, saemengekomen zijn om den eed van trouwe af te leggen, welcke bovendien van meest alle plaetsen van eene overgroote menige van vrouwen en dochters verselt waeren die, evenals het mannelijk geslagt, den eed hebben afgeleijt en ook in teeken dat zij het vaderland willen helpen verdedigen van alle soorten van instrumenten als pistolen, stokken, forken, vleijen⁽³²⁵⁾, - fol. 384 - pijkken, pekhaeken en alle andere soorten van boeregetuijg voorsien waeren. Noijt hoorde men meerder vruegdegeroep de locht weergalmen zoodaenig dat door het onophoudelijk spelen van 't carilion het losbranden der canons op de Waterhalle, het losbranden der canons van de verscheijde genootschappen, het afschie[t](d)en van duijsenden fusikschooten, het slaen van menige trommelen en 't gespel van alle soorten van musik, verselt door een oneijndig vruegdegeroep, men nauwelijks malkaer konde verstaen en elk als verdwelemt was. Ontrent seven uren 's avons geworden zijnde, zijn de laeste buijtegenootschappen van de Mart vertrokken, waernae het doorluchtig geselschap van den theater, voorgeleijt door de volontaire onser gildens, naer 't Landthuijs van den Vrijen vertrokken zijn waer een pragtig feest bereijt was. Nog desen avont zijn ook meest alle de buijtengenootschappen naer hunne woonplaetsen vertrokken met den grootsten moedt om het lieve vaderland zooveel in hun is te helpen verdedigen en hunne plaetsen van alle ongeval te helpen beschermen en grootelijks aengedaen door de eerebewijsingen die hun binnen de stadt Brugge aengedaen zijn.

(324) Het Kanunnikse was evenals het Proosse (zie voetnoot nr. 74) een heerlijkheid gelegen binnen de stad Brugge. Het Proosse was van de proost en het Kanunnikse van de kanunniken van Sint-Donaas. Beiden waren volkomen zelfstandige rechts- en bestuursgebieden. Brugge slaagde er niet in ze in te lijven tot 1795. Rest ons dan nog het probleem wat van Walleghem met ‘Laetschen’ bedoelde. Mogelijk heeft hij hier de ‘laten’ bedoeld. Men had zo de prooslaten, de kanunniklaten en de vrijlaten, respectievelijk de onderhorigen van het Proosse, het Kanunnikse en het Brugse Vrije. (J.A. VANHOUTTE, De geschiedenis..., o.c., blz. 289-290), (K. STALLAERT, o.c., dl. 1, blz. 131).

(325) Een vlei is een vlegel; (van het oude ‘vlegen’ = slaan). (L.-L. DE BO, o.c., blz. 1334).

(26 julij 1790)

Op den 26 julij wiert 's morgens den theater van alle zijne sieraeden ontbloot, het onderwerk nogtans blijvende staen totdat de resteerende districten van buijten zullen aenkomen, wanneer den th[e]ater andermael een andere verbeeltenis zal formeeren.

Over den noen wiert den eerw. heer pastor van Vassenaere⁽³²⁶⁾ door d'heer Gailliard⁽³²⁷⁾ en eenen anderen van de gilde der hantboge, die heden d'hoofdwagt formeert, binnen dese stadt ingebragt als fijge en waerom zij desen heer ook faitelijk uijt zijn huijs hebben opgelicht en dit alleenelijk omdat hij gisteren met de boeren zijner parochie tot het doen van den eed niet was medegekomen. Op de Mart gekomen

(326) De pastoor van Varsenare is Pieter-Jacques Compaigne geboren in Frans-Vlaanderen in 1751, pastoor van Varsenare van 1779 tot aan zijn dood in 1828. Een volledig verslag met getuigenissen vindt men terug (akte opgemaakt op 29 juli) in het register crimineel. Getuigenissen werden gegeven door Louis Bauwers, swaerdeken van het ambacht van schoenmakers, door François van Paemele en Engelbertus de Schiefere Malstaeple, als chef van de wacht. Als namen van beschuldigden geven zij op: bakker Gailliard (zie voetnoot nr. 327), Loijs Gennotte, Lightvoet en Canneyt. (R.A.B., Fonds Brugge, n^o 659, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende... (1790), o.c., cahier 9, fol. 4, art. 3-9), (A. FRANCHOO, Varsenare en zijn rijk verleden, Brugge, 1973, dl. 3, blz. 132-133), (B.A.B., Fiches pastoors).

(327) Joannes Gailliard was de bekende, agressieve bakker uit de Sint-Jacobsstraat, die ook al in de nota's van van Walleghem van 1787 en 1789 te vinden was. In 1787 kwam hij in het nieuws toen een aantal bakkers onder zijn leiding de ambachtsbesturen op een andere manier wilden aanstellen. Nog in dit jaar werd hij lid van de Sint-Jorisgilde. Tijdens de omwentelingen van 1789-1790 was Gailliard een van de meest enthousiaste en radikale Brugse patriotten. Hij was meer bepaald (met de eerder geciteerde van de Casteele, Breijdel,...) een der leiders van het ‘patriottisch korps’ dat ook in november 1789 hielp bij de ‘bevrijding’ van Brugge. Op 9 maart 1790 werd hij deken van de bakkers (tot 31 mei 1791). Hij werd er voorheen van verdacht het ‘Manifest voor Brabant en Vlaanderen’ (van vander Noot) te Brugge te hebben binnengehaald. Andere gebeurtenissen van tijdens 1790 bevestigen zijn (agressief) revolutionair denken: in september 1790 tiranniseerde hij de edelman Max. de Peellaert de Steenmaere (zie voetnoot nr. 332) en in november 1790 eiste Gailliard dat streng zou opgetreden worden tegen verraders en zelfs tegen personen die aan capituleren durfden denken. (Zie ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787, voetnoot nr. 139 en 1789, voetnoot nr. 324), (S.A.B., Wetsvernieuwingen 1762-1795, fol. 3v^o), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 230, 237 en 249), (A. VANHOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde, o.c., blz. 246).

[p. 84]

zijnde plaetsten zij desen heer eenigen tijdt in 't midden van den theater op eenen stoel, twee der gilde nevens hem sittende, op 't geschicht⁽³²⁸⁾ van welcke seffens bij honderden menschen op de Mart verscheenen, het gepeupel reets beginnende te roepen: ‘Fijge, fijge’, tot zooverre dat, hadde desen heer nog eenige minuten aldaer moeten blijven sitten, hij in perijkel zoud hebben geweest van om 't leven gebragt te worden. Seffens dan wierden orders gegeven van desen heer van den theater te bewegen en hij wiert geleijt in 't huijs van sr. Bouwens⁽³²⁹⁾ op de - fol. 386 - Mart om van daer verders naer 't bischdom vergeleijt te worden. Naerdat desen heer tusschen eenen groote alteratie in 't bischdom van alles onderhoort was, wiert hij tegens den avont in de carosse van onsen eerweerden heer bisschop, verselt door des zelfs secretaris, naer zijne parochie vervoert, niet te verwonderen zijnde zoo desen heer hieraf met eene siekte overvallen wordt terwijl men in 't algemeen zegt dat hem groot ongelijk is aengedaen en dat de twee der gilde, die hem zonder consent opgelicht hebben, in regte zullen betrokken worden of door de gilde gedisgratieert, hunne vermetentheijd van ider zeer mispresen wordende; men zegt ook dat desen heer gisteren naer 't doen van den eedt niet heeft konnen komen door eene lichte onpasselijkheid en zoo genomen dat hij plichtig waere, was hij ook niet aen hun recht maer voor zijnen competenten te straffen of in 't bischdom te beklaegen.

Heden naermiddag is als naer oude gewoonte de processie vanuijt St.-Anna- en St.-Jacobskercken omgedregen, welcke laeste gisteren wegens het aengemelt feest tot heden was verschoven, langs den weg eenige autaeren gestelt en de huijsen en straeten schoon verciert zijnde.

Heden verscheen in 't licht: Versaemeling van cretieke stukken waeronder men vint 't verhael van de - fol. 387 - buijtenspoorigheden dewelcke de keijserlijcke troupen bedreven hebben tegen de Brabansche vlugtelingen in de provencie van Luijk in de maendt october 1789; aenmoedinge tot de waere vaderlanders om hun op te wakkeren tot de landtsgeregtigheden en meer andere criticque stukken tom. 2 door Sincerus regtuijt, (welke versaemeling N. 6 onder de stukken N. 8 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de LIX gasette: uijt Weenen den veldmarechal Laudon is gevaerlijk krank; de krooninge van den koning van Hongariën uijtgestelt. Uijt Berlijn bericht wegens de onderhandelingen van Reichenbach. Uijt Gend bericht van eene veroveringe door de vaderlandsche troupen op de Oostenrijksche behaelt; wegens de nieuwe organisatie is door de collatie het magistraet der stadt Gend vernieuwt, de naemlijst dezelve en pligtigheden daerover gehouden; verbinding door het corps volontaire der zelve stadt gedaen. Uijt Weenen de droeve tijding van het overlijden van den veldmarechal Laudon toegekomen. Uijt Brussel officieel bericht uijt het vaderlands leger, groote vermeerderinge der vaderlandsche giften gelijk uijt Gend. Pligtigheden welcke wegens de revolutie tot Aelst (grooten - fol. 388 - iver der vrouwspersoonen), tot Sottegem en tot Avekapelle gehouden zijn en der zelve waeren vaderlandschen iver aengetoont.

(328) Gesticht of schicht, d.i. geschiedenis, gebeurtenis, voorval, of een treurige of noodlottige gebeurtenis. (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. VII, kol. 497-498).

(329) Ludovicus Josephus Bauwens werd geboren te Brugge (O.-L.-Vrouw-parochie) op 15 oktober 1749 als zoon van Nikolaas en Carolina Maertens. Hij vestigde zich als kleinhandelaar (mercenier?) op de Grote Markt. In de Eed van het ambacht der ‘corduwaniers’ vonden we ‘Louis Bauwens’ terug als vierde vinder (1788-89) en deken (1789-90), (S.A.B., Doopregister O.-L.-Vrouw, 3de portie 1749), (W. BOUSSY, o.c., bijlagen I, blz. 88), (S.A.B., Listes de la loi, 1762-1795, fol. 67).

(27 julij 1790)

Op den 27 julij 's morgens om agt uren wiert het lijk van den vermaerden generael Elliot lord Heathfield⁽³³⁰⁾, den 7 deser tot Kalhoven, digt bij de stadt Aken, overleden aen eene beroerte in den ouderdom van 74 jaeren, met groote pligtigheijd tot buijten de Smedepoorte vergeleijt door een detachement van de volontaire onser gildens te voet en te peerd; eene verdeelinge der zelve ook het lijk tot binnen Oostende versellende, van waer hetzelve verders over zee naer Engelandt zal vervoert worden.

(330) George Augustus Eliott, baron Heathfield (1717-1790) generaal-majoor was voornamelijk bekend voor zijn verdediging van Gibraltar. (Voor uitgebreide informatie zie: The Dictionary of national biography, Oxford, 1968, dl. VI, blz. 613-614).

[p. 85]

Het lijk hadde geduerende den gepaseerden nagt vernagt in het Hof van Commercie⁽³³¹⁾ en was gisteren in den avond met een rijtuijg langs Gend aengekomen, besloten in eene houte kiste overtrokken met loot; zijnde desen vermaerden generael den gonen die de groote sterkte van Giblartar ten tijde van den laesten oorloog tusschen de Engelsche en Fransche zoo manmoedig voor den koning van Engeland verdedigt heeft.

Heden gebuerde binnen de stadt Brugge eene balacchelijcke daedt die voor de laetere tijden zal bewondert worden: over den noen, ontrent - fol. 389 - den een uren, kwam mijnheer de Steemaere, heere van Soenkercke, etc.⁽³³²⁾, actueelen schepenen 's Landts van den Vrijen en tevooren borgmeester, vanuijt zijn huijs uijt de Moerstraete langs verscheijde ommewegen door de Steenstraete tot op de Mart tot ontrent mijne woonste bij d'Eijermart, gekleet in een dovote joffrouwe of zoo men die naemt in eene ‘didve’⁽³³³⁾, op 't hooft hebbende eene zijde falie⁽³³⁴⁾, vrouwemusken met zijden strek, gekleet zijnde met eene zijde swarte jak en rok, zijde swarte schorte en vrouweschoenen en aldus volkomentlijk in eene vrouwelijcke gedaente. Vanuijt zijn huijs gaende was desen heer, op suspicie die eenige persoonen op desen verkleeden hadden opgevat, agtervolgt. Dus op de Mart gekomen zijnde, wiert hij seffens verkent ende zulks aen d'hooftwagt gerapporteert zijnde, als voorseijt, aengehouden door eene wagt gewaepende volontaire door welcke hij seffens in de hoofdwagt beweegt wiert, want zoo men de falie opensloeg bevont men seffens dat het den gemelden heer was die sedert lang verdagt is van eenen van de clicque der fijgebende te zijn en ter welcke oorsaek hij ook, zoo men zegt, in die kleeding poogde uijt de stadt te geraeken. Seffens waeren er duijsenden op de Mart vergaedert - fol. 390 - uijt nieuwsgierigheijd om die vermaerde fijge dus gemonteert te zien. Om drij uren vergaederde het magistraet en meer dan 600 mannen volontaire der gildens verscheenen seffens in de waepens wanneer den zelven heer den weg, door gewaepende manschap afgestelt zijnde, naer 't collegie gevoert wiert om over die zoo dwaese daedt rekening te geven. Om dus den volkomen ondergang van de bijnae ontelbaere menigte van het gepuepel te ontkomen, vonden d'heeren van 't magistraet, naer hem gehoort te hebben, geraedig om 't gemeente content te stellen van joffrouw met eene mansmutse op 't hooft in een open rijtuijg, opdat ider hem zoud konnen sien, naer de Cellebroeders te vervoeren. Zulks geschiede seffens onder een overgroot geschreeuw en het werpen van fijgen naer het rijtuijg, duijsenden schelwoorden wierden hem ook toegeropen en het geloop van volk was zoo groot dat de meer dan 600 (mannen) gewaepende mannen hetzelve nauwelijks konde weerhouden en zonder dese den gemelden heer in duijsent stukken zoude hebben getrokken geweest eer hij tot de Cellebroers zoud hebben - fol. 391 - konnen aenkomen. Daernae wiert zijne mevrouw en zijnen soon van hun kasteel⁽³³⁵⁾ buijten de poorte met hunne carosse onder een groot geleijde gewaepende mannen naer de stadt Brugge vergeleijt, welcke ook op 't Stadthuijs door het onophoudelijk vergaedert magistraet gehoort wierden, t'eijnde welcke sij onder nog een meerder geschreeuw van 't gepuepel, wekkers nomber meer en meer aengroeijde, vervoert wierden naer hun huijs, 't welk reets met sterke wagten bewaert wiert en welckers totalen ondergang zoude seker geweest hebben zoo het grouw de menigte gewaepende volontaire niet hadde ontsien die dezelve met schoon spreken en dreijgementen verdreeven, zoodat heden dees met reden gevreesden oproer en plondering nog gelukkig gestut wiert.

(331) A. Theerens lokaliseert het ‘hotel de Commerce’ in de Sint-Jacobsstraat (het tegenwoordige hotel ‘Navarra’). (A. THEERENS, o.c., blz. 85).

(332) Maximiliaan-Maria-Joseph de Peellaert de Steenmaere werd geboren te Brugge op 7 december 1739 als zoon van Anselmus-Désiré en Johanna-Conrarda de Nieulant de Croonvoorde. Op 22 februari 1772 trad hij in het huwelijk met Elisa-Theresa-Françoise van Borssele van der Hooghen, dochter van Pierre-Louis, burgemeester van het Brugse Vrije. Op 30 oktober 1760 werd hij, in opvolging van zijn vader, benoemd tot schepen ad vitam van het Brugse Vrije. Maximiliaan de Peellaert, behorende tot de groep van royalisten, werd in de Wet van maart 1788 bevorderd tot burgemeester van het Vrije en daarmee ook tot afgevaardigde bij de Staten van Vlaanderen. Enkele jaren voordien al, op 8 juli 1785, werd zijn trouw aan de Oostenrijkse keizer beloond en kreeg hij de titel van baron toegewezen. Tijdens de omwenteling van 1789-90 werd hij van zijn burgermeesterschap vervallen verklaard, maar bleef hij zijn schepenambt (ad vitam) vervullen. Toen hij op 27 september 1790 als vrouw vermomd de stad wilde ontvluchten, werd hij o.a. door de energieke bakker Gailliard ontmaskerd en werd hij geïnterneerd in een krankzinnigengesticht. Met het herstelde Oostenrijks bewind, kreeg hij - als fervente royalist - weer het burgemeesterschap toebedeeld. Maar toen de Fransen de Nederlanden weer veroverden, verloor hij dit ambt terug. Meer nog, in 1794 moest hij zelfs Brugge verlaten voor het nieuwe bewind. Later keerde hij naar Brugge terug; zo vonden we hem als ‘eigenaar’ en ‘rentenier’ terug in de belastingslijsten van 1811 en 1812. Hij werd begraven in de kerk van Zuienkerke. (J. GAILLIARD, Bruges..., o.c., dl. IV, BLZ. 128), (F. VAN DYCKE, Recueil héraldique..., o.c., blz. 327), (W. BOUSSY, o.c., bijlagen dl. II, blz. 309-310), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 246, 249, 385 en dl. II, blz. 164-169), (R.A.B., Fonds Brugge nr. 659, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de Tighten... (1790), o.c., cahier 7, fol. 20-27).

(333) Is vermoedelijk afkomstig van het woord dibbe wat betekent kwezel. (M. ENGLISCH, Van kwezeltjes en dibben, in: Biekorf 28 (1922), blz. 69), (L.-L. DE BO, o.c., dl. 1, blz. 229, 278).

(334) Een falie kan hier zowel een zwarte sluierdoek zijn als een vrouwenmantel met kap en zonder mouwen. (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. II, kol. 776-777).

(335) Is het kasteel Kleijem in Zuienkerke. Het kasteel ‘Kleihem’ is genoemd naar een oude middeleeuwse heerlijkheid van dezelfde naam. Na 1965 werd het deskundig gerestaureerd op de last van de familie Joos de ter Beerst-Iweins d'Eeckhoutte, die er nu woont. (R.A.B., Fonds Brugge nr. 659: Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de Tighten..., o.c., cahier 7, fol. 27), (J. BALLEGEER - J.P. BRAEMS, Kastelen in het Brugse in oude prentkaarten, Zaltbommel, 1975, n^o 116).

(28 julij 1790)

Op den 28 julij 's morgens om 11 uren wiert in de collegiale kereke van St.-Salvators aen den autaer van O.L.V. van de seven Ween afgesongen eene zeer pligtige misse in

[p. 86]

volle musik, den autaer schoon verciert zijnde, om den almogenden Godt door de voorspraek van Maria te bedanken over de gewichtige ontdekkingen van de aenslaegen gesmeet tot 's landts ondergang door de benijders van ons geluk en vrijheijd en - fol. 392 - om den verderen segen over de vaderlandsche waepens af te smeeken.

Heden is alles gerust, van geene sijde siet men geen geloop meer en het huijs van d'heer Steemaere is met geene wagten meer beset terwijl men zegt daer geene schriften tot naedeel van 't vaderland te zijn gevonden. Nu is men ook zijn kasteel gaen ondersoeken en of men daer ook geene en vonde is het eventwel seker dat desen heer van over eenige maenden het fijgenras, dat binnen dese stadt menige verholen vergaederingen gehouden heeft, heeft bijgewoont en daer menige schriften opgestelt en laeten opstellen heeft en dat hij sondag lest als heer zijner parochie tot het afleggen van den eedt niet heeft willen medekomen.

(29 julij 1790)

Op den 29 julij is morgens binnen de stadt Brugge met enen waegen aengebragt en in vangenisse beweegt eenen jongen, oudt circa 15 jaeren, met eene hairemutse op 't hooft, van de parochie van St.-Margarite, die aldaer op 't schilwagt gestelt was door eenige dieven die geduerende den nagt hebben bestaen de kercke van dees parochie van menige gewijde en ongewijde effecten te bestelen, niemant weet of desen jongen de dieven kent, of, of hij door dwang of belofte dus van de dieven daertoe is aensogt geworden.

Heden verneemt men in de LX gasette: uijt Naepels - fol. 393 - de koninginne in het kraembedde bevallen van eenen prins⁽³³⁶⁾. Uijt Weenen het lichaem van den veldmarechal Laudon aldaer aengebragt en den veldmarechal Laseij in zijne plaetse door den koning benoemt; den generael major Bubenhofen aen zijne wonden voor Czettin gestorven en dagverhael van de werkingen voor dezelve plaetse. Uijt Silesiën en Berlijn berichten nopende het congres van Reichenbach. Uijt Hamburg verhael van een voorgevallen zeegevegt. Uijt Parijs circulatie van valsche kroonen en bankbriefkens. Uijt Brussel Oostenrijksche overlopers van verscheijde regementen opgebragt. Uijt Gend berichten van verscheijde maeren uijt Kadix wegens een vergelijk met Engeland. Uijt Kruijshautem grooten iver der vrouwspersoonen betoont in d'afwesigheijd van hunne mans en vruegdebedrijven hierover gehouden. Uijt Gavere wegens hetzelve voorwerp en een vaendel door de vrouwspersoonen vereert. Kort begrijp van de pligtigheijd die plaetse heeft gehadt binnen Brugge op den 25 julij 1790 waeruijt men siet de naemlijst van de steden en parochiën die den eed van trouwe hebben afgeleijt en den inhout van vrijwillige giften die door dezelve gedaen zijn⁽³³⁷⁾.

(336) Is Leopold (1790-1851) prins van Salerno, die later huwde met Clementina van Oostenrijk. (Winkler Prins Encyclopedie, o.c., dl. 5, blz. 65).

(337) Het laatste gedeelte ‘...kort begrijp...’ behoort tot het vorig nummer (LIX) van de Gazette van Gent.

(31 julij 1790)

- fol. 394 - Op den 31 julij wiert den theater op de Mart teenemael afgebroken om dezelve tegens morgen op eene heele andere forme te formeeren tot het afleggen van den eed van trouwe door de buijteplaetsen, die morgen verwagt worden.

Op heden heeft den heer Steemaere tot de cellebroeders alle zijne Heijlige Geregten ontfangen, in groot perijkel van sterven zijnde, 't welk geensints moet bewondert worden, want hoe keijsersgesint desen heer ook mag zijn of geweest hebben, kan men genoegsaem afmeten wat schrik en alteratie aen hem alle het voormelde, fol. 388 verhandelt, moet veroorsakt hebben.