Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1790

[April]

(1 april 1790)

Op den 1 april wiert naermiddag vanuijt de kercke van Jerusalem de gewone processie, die sedert de suppressie was onderbleven, omgedregen door de eerw. paters carmeliten en confraters van 't herstelde broederschap van 't H. Kruijs⁽¹⁹¹⁾, die door eene groote menigte gevolgt wiert.

Sedert gisteren worden door verscheijde particuliere aen 't publiq getoont de stroopen die, zoo tot Brussel als in 't kasteel van Antwerpen, gevonden zijn, getont in tonnen en in een overgroot getal. Met dese zegt men heeft het wilkuerig gewesen gouvernement verdagt geweest, indien de omwentelinge ten naedeele van 't vaderland hadde uijtgevallen alle de priesters en belhamers op te hangen en om te brengen. Dese stroopen zijn van ijser en hebben de gedaente van eene halve maen in welcke zijn twee ijsere pinnen om die dus rond den hals van eenen onpligtigen te leggen om de kele te doorsteken, - fol. 248 - aen beijde zijden zijn koorden om het strop te konnen toehaelen. Men zegt ook dat er in de gemelde plaetsen veele groote ijsere hameren en ander instrumenten gevonden zijn waermede men de dueren der huijsen zoude ingeslegen hebben, dog het goddelijk Albestier heeft ons behoet dat die niet gebruijkt zijn geworden.

(191) Uit archiefonderzoek blijkt dat van Walleghem het hier heeft over het broederschap van het Heilig Graf Christi, die in de Jeruzalemkerk was ingesteld in 1628. Het broederschap had de volledige benaming van het Heilig Graf Christi en zijn Heilig Kruis, maar is enkel gekend onder het eerste gedeelte van zijn benaming. In het eerste kwart van de 16de eeuw was er een Jeruzalembroederschap ingesteld in de Jeruzalemkerk. Dergelijke confrerieën bestonden ook in andere Noordwesteuropese steden. De leden van deze confrerie werden palmdragers genoemd. Ieder die een pelgrimstocht had ondernomen naar het Heilig Land bracht gewoonlijk een palmtak of een riet mee en kreeg vandaar in eigen streek de naam palmaren. Men mocht deze palm dragen in de processies van Palmzondag en de Goede Week. In 1628 werd deze confrerie heringericht onder de naam van het Broederschap van het Heilig Graf Christi en zijn Heilig Kruis. (S.A.B., Archief Adornes), (N. GEIRNAERT - A. VANDEWALLE, Adornes en Jeruzalem: Internationaal leven in het 15de en 16de eeuwse Brugge. Catalogus, Brugge, 1983, blz. 35), (J. PENNINCK, De Jeruzalemkerk te Brugge, Sint-Andries, 1977, blz. 30).

[p. 42]

Heden verneemt men in de XXVI gasette; uijt Weenen nopende den Turkschen oorloog; gehoor door Zijne Majesteijt verleent; opgegeven testament des overleden keijsers valsch verklaert; ook nopende de verklaering voor de Nederlanden die den koning voor zijn vertrek uijt Florentiën zoud gedaen hebben; den gewesen minister der Nederlanden tot Weenen aengekomen. Uijt Londen beloop van den uijtvoer naer Vlaenderen. Uijt Parijs beroerten in verscheijde streeken ontstaen nopende de slegting van 't casteel van Antwerpen en inventaris van de menigte effecten in 't zelve gevonden. Uijt Gend berichten nopende het vaderlandts leger en wat de Oostenrijcksche officieren de soldaeten willen doen geloven.

(5 april 1790)

- fol. 249 - Op den 5 april, tweeden Paeschdag, wierden vanuijt de kercken van St.-Jacobs en St.-Anne 's morgens om 11 uren naer d'hoogmisse de gewonelijcke processiën wegens de pestmissen⁽¹⁹²⁾ rond een deel der parochie omgedregen, welcke door der zelver suppressie teenemael onderbleven waeren.

Heden is een groot gedeelte doorgeslaegen van de vaute gemakt over het water waer d'houtte brugskens gestaen hebben bij de Molenbrugge, zonder nogtans dat er door desen toeval eenige ongelukken veroorsakt zijn. Seffens is den weg aldaer van beijde zijden met planken afgeslaegen om geene peerden of wagens meer te konnen passeeren en vanmorgen zal dezelve met alle mogelijcke vlijt begonst herstelt te worden, 't welk niet zonder merckelijcken onkost zal konnen gedaen worden.

Heden is in 't licht verschenen: ‘Den bekeerden boer patriot’ of ‘Vervolg van de saemenspraeke tusschen eenen patriot en eenen boer nopende de troubels van desen tijdt tot overtuijging van alle - fol. 250 - keijsersgesinde boeren om patriot te worden’, ('t welk in de versaemeling N. 2 onder de stukken N. 20 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de XXVII gasette: uijt Weenen besigheden des keijsers; groote beroerten in Hongariën ontstaen. Uijt Berlijn groote bereijdingen voor den oorloog. Uijt Londen grooten ouderdom van een man van 137 jaeren en besonderheden zijner levenswijse. Uijt Parijs smeeding van eene tegenrevolutie en menige muijtmaekers gevangen genomen. Uijt Oostende bericht hoe de ruste en eensgesintheijd daer in 't beste order onderhouden wordt. Uijt Brussel verdeijlingen troupen naer 't vaderlandts leger gesonden. Pligtigheden wegens de revolutie tot Eijne, tot Rupelmonde, tot Heusden, bruggraevije van Gend, tot Halle en tot Laeme, land van Dendermonde, gehouden.

(192) De pest werd ook met religieuze middelen bestreden. Het gaat hier om een gebruik dat algemeen verspreid was en tot in de 20ste eeuw nog voorkwam. (H. STALPAERT, Pest, pestboekjes en pestschilderijen in het Brugse, in: 't Beertje, 1959, blz. 34-36).

(8 april 1790)

Op den 8 april verneemt men uijt Gend hoe aldaer uijt het Provencial Correctiehuijs vijf gevangene gevlugt zijn en gekropen door eene hooge schouwe; hoe eenen van dese van den muer, meer - fol. 251 - als 80 voeten hoog, gevallen is waeraf sij hun hebben laeten sinken en zijne beenen gebroken is, die andermael in 't zelve correctie beweegt zijnde ongeluckig zal getracteert worden. De andere vier het ontkomen zijnde, zijn verkleet langs de poorte gevlugt naer Vranrijk en Engelant. Onder dese is naer Engelant par schepe langs Oostende gevlugt zekeren gevangen deser stadt Brugge, genaemt Bruijne⁽¹⁹³⁾, die wegens de plondering van 't huijs van d'heer Van Honacker in 't jaer 1787⁽¹⁹⁴⁾, welcken den leser t'zijnen tijde wijtloopig vermelt vind, in 't zelve correctiehuijs, bij groote voorspraek, door de gemeensaemheijd der dekens van Brugge gecondemneert was geworden.

(193) Edward de Bruyne werd geboren te Brugge (op de Sint-Gillis-parochie) op 20 maart 1763 als zoon van Petrus en Clara de Roo. Deze meester-zeilmaker was een van de toonaangevende figuren bij de plundering van het huis van kanunnik van Hoonacker op 31 juli 1787. Daarom werd hij door de stedelijke rechtbank ter dood veroordeeld, een straf die later, op aanvraag van de swaerdekens, door de landvoogden werd omgezet in levenslange dwangarbeid in het Provinciaal Correctiehuis te Gent. Hij kwam echter vrij op 27 december 1792. (S.A.B., Doopregister Sint-Gillis 1763), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 167-168, 187-188), (S.A.B., Register der naemen van de persoonen gecolloqueert in het Provinciaele Correctie-huys binnen de Stad Gendt), (Zie ook ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787, blz. 117).

(194) Zie fol. 228 en volgende van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

[p. 43]

Heden is in 't licht verschenen: ‘Versaemeling der brieven van den generael d'Alton aen den keijser Joseph den II nopende de saeken der Nederlanden in 1788 en 1789’, met aenteekeningen van den uijtgever, (welk stuk in de - fol. 252 - versaemeling N. 6 onder de stukken N. 4 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de XXVIII gasette: ‘Bericht van den uijtgever van 't zelve nieuwblad nopende de menige advertentiën. Uijt Weenen den minister der Nederlanden tragt zig bij den keijser te verontschuldigen; menige papieren van den overleden keijser in 't open veld verbrand. Uijt Parijs decreet nopende den vrijdom des koophandel; bericht nopende de contrerevolutie. Uijt Brussel vemietinge door de Staeten van Brabant van menige edicten en ordonantiën, alle vermelt, die door het gewesen gouvernement gedaen zijn, die zullen agtervolgt worden op den voet gelijk er voor hunne uijtgeving in gebruijk was. Bericht van 't congres souvereijn waerbij bevestigt wordt dat er geen tractaet of verbintenis is aengegaen met eenige vremde mogentheijd. De Staeten van Munster hebben hun verset tegens het oogmerk van Maximiliaen om aldaer troupen te lichten.

(9 april 1790)

- fol. 253 - Op den 9 april verscheen in 't licht: eenen brief uijt Brussel van den 5 deser, (welcke in de versaemeling N. 3 onder de stukken N. 25 kan gesien worden), behelsende hoe de gemoederen in Brabant hoe langer hoe meer verdeelt worden nopende den heer Van der Meersch die, verdagt aen 's landts verraet⁽¹⁹⁵⁾, door 't souvereijn congres is ingeropen en in welcke men ook siet de antwoorde van d'heeren Staeten van Vlaender ten desen opsicht, etc.

Desen avond om 5½ uren is naer eene langduerige quellende siekte in den Heer ontslaepen den zeer eerweerden heer baron Eugenius de Vicq, XLII⁽¹⁹⁶⁾ deken der cathedraele kercke van St.-Donaes, in den ouderdom van 95 jaeren en naer menige jaeren dezelve plaetse te hebben bekleet terwijl desen heer geduerende zijne bediening van de twee voorige overleden heeren bisschoppen, gelijk ook van onsen regeerenden, den eedt op hunne - fol. 254 - aenkomste heeft afgenomen wanneer zij tot die weerdigheijd zijn verheven geworden.

(195) Dat de traditionalisten en vander Mersch er andere meningen op na hielden kwam reeds tot uiting in de te volgen strategie; vander Mersch wou eerst Vlaanderen en dan Brabant binnenvallen, van der Noot en van Eupen bevolen hem het tegenovergestelde te doen. Ook was het van het begin af duidelijk dat vander Mersch de zijde van de Vonckisten had gekozen. Na het beëindigen van de strijd zochten de leiders van de traditionalisten mogelijkheden om de democraten en dus ook vander Mersch uit te schakelen. De benoeming op 26 januari van de Pruis von Schoenfeldt tot luitenant-generaal was het begin van de maatregelen die de traditionalisten namen om van der Mersch weg te maoeuvreren. Na de terreurdagen te Brussel waren de leiders van de democraten verplicht de wijk te nemen. Alleen in het leger bezaten de democraten nu nog een zekere machtspositie. Omstreeks die periode dreigde vander Mersch met ontslag indien men zijn troepen nog verder zou verwaarlozen. Als reactie op al die gebeurtenissen richtten een aantal democratische officieren op 30-31 maart een manifest aan de Verenigde Belgische Provinciën waarin ze eisten dat vander Mersch aan het hoofd van het leger zou blijven en dat democratische officieren de sleutelposities in handen zouden krijgen zowel in het leger als in het departement van oorlog. De Statisten lieten niet op zich wachten; onmiddellijk werd gestart met een lastercampagne tegen vander Mersch en de democraten. Schönfeld kreeg orders om naar Namen op te rukken en het bevel over te nemen. Op 6 april 1790 ontmoetten de twee legerkorpsen elkaar te Flawinne, een confrontatie werd vermeden en de verzekering werd gegeven geen maatregelen tegen de officieren te ondernemen die het manifest onderschreven hadden. Toch werden nadien de democratische officieren ontslagen of aangehouden. Vander Mersch, die naar Brussel was getrokken om uitleg, werd op 13 april 1790 gearresteerd en opgesloten in de citadel te Antwerpen. (Nationaal Biografisch Woordenboek, o.c., dl. 4, kol. 556-557), (L. DHONT, Politiek..., o.c., blz. 150), (R. BOIJEN, o.c., blz. 66).

(196) Het gaat hier om Joannes-Baptistus en niet om kanunnik Eugenius de Vicq die de broer was van de grootvader van Joannes-Baptistus en eveneens deken van Sint-Donaas was, maar te Brugge overleed op 2 mei 1702. Hij had destijds het oksaal van de Sint-Donaaskathedraal geschonken. De Vicq werd geboren te Mechelen in 1697 of 1698 als tweede zoon van baron Philippe-Albert (of François?) en Marie-Magdalena le Cocq. Hij werd licentiaat in de rechten en werd major domus van de kardinaal-aartsbisschop Alsace de Chimai te Mechelen. In 1730 werd hij deken van de kerk te Dendermonde. Op 5 mei 1738 werd hij dan, net zoals zijn bovenvermeld familielid, deken van het voorname kapittel van Sint-Donaas te Brugge. Later werd hij eveneens rechter-synodaal bij het Geestelijk Hof van het bisdom. Na de dood van Mgr. van Susteren (februari 1742) en vóór de intrede van de nieuwe Brugse bisschop Mgr. de Castellion (juli 1743) werd het openstaande bisdom bestuurd door vicaris-generaal baron J.-B. de Vicq, van wiens hand de vastenbulle van februari 1743 wellicht was. Toen de nieuwe bisschop Brenart in oktober 1777 de toegang werd geweigerd tot de kathedraal door het kapittel van Sint-Donaas, werd deken de Vicq bij de bisschop geroepen om hem aan te manen minder met zijn bisschop te spotten. Deze ouderdomsdeken overleed te Brugge (op 92-jarige leeftijd) op 9 april 1790. Hij was ook de auteur van ‘Panegyricon S. Caroli Borromei habita in ecclesia cathedralis Brugensia J.B. de Vicq, die 14 november 1738’, verschenen te Brugge bij Vande Capelle in 1738. (S.A.B., Algemeen overlijdensregister 1790), (S.A.B., Almanakken 1756, BI - hh, blz. 63), (J. GAILLIARD, Bruges..., o.c., dl. II, blz. 273-275), (S.A.B., Almanakken 1769, BI - hh, blz. 86), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 83 en 91), (J. GELDHOF, De geleerde Nar van Abraham A. Sancta Clara verboden, in: Biekorf, 1978, LXXVIII, blz. 103-104), (J.-L. MEULEMEESTER, Jakob Cocx en zijn oeuvre in Brugge, in: Van Middeleeuwen tot heden. Bladeren door Brugse Kunst en Geschiedenis, Brugge, 1983, blz. 82).

(10 april 1790)

Op den 10 april is tot Gend met de gewonelijcke pligtigheijd met de waepens van Vlaenderen geschiet de 627 treckinge van het lotto onder den naem van ‘Loterije van Genua’, in plaets van ‘Keijserlijcke en koninglijcke loterije’, vóór de revolutie opgeschort sedert den 14 november 1789 wegens de beroerten, met dit verschil alleen dat nu alle drij weken in plaets van tot Antwerpen, de treckingen tot Bergen in Henegauw zullen gedaen worden en verders zooals hiervooren fol. 240 in een bericht in de Gendsche Gasette geannonceert is en alom geaffixeert geworden; zijnde dus heden uijt het radt der fortune de nombers: 57, 85, 41, 58, 47 onder de bestiering van d'heeren Staeten getrokken geworden.

Heden verscheen in 't licht eenen anderen brief uijt Brussel van den 7 deser, (die [in] versaemeling N. 3 onder - fol. 255 - de stukken N. 26 kan gesien worden). In dese ziet men den heelen handel om welcke den generael Van der Meersch, die tevooren zoo geëert wiert, de verontweerdinge van menige, mogelijks zijne vijanden, over zig getrokken heeft en uijt welcke men van nu af vreest groote disorders in 't vaderlandts leger door de verschillige partijen te zullen uijtbersten, die de grootste onheijlen aen d'ondernomen revolutie zullen toebrengen.

[p. 44]

(11 april 1790)

Op den 11 april om 11 uren 's morgens wiert in de collegiale en parochiale kercke van O.L.V. afgesongen eene zeer pligtige misse in volle musik met de ornamenten, gejont door den graeve en gravinne van Vlaenderen Albertus en Isabella⁽¹⁹⁷⁾; den hoogen autaer op 't pragtigste verciert zijnde, waer de volontaire der gildens in uniforme, gelijk ook de kinderen der nationeele krijgsschole met hunne meesters tegenwoordig waeren, ten eijnde om van den hemel de segening der vaderlandsche waepens en eensgesintheijd der gemoederen af te smeeken.

(197) Albert, (^o 1599-† 1621) aartshertog van Oostenrijk, was de zoon van keizer Maximiliaan II en van moederszijde kleinzoon van Karel V. Isabella, infante van Spanje (1566-1623) was de oudste dochter van Filips II en Elisabeth van Valois. Het huwelijk werd voltrokken in mei 1598, en daarbij deed Filips II afstand van de Zuidelijke Nederlanden ten gunste van het prinselijk paar. Men voorzag echter de terugkeer tot het Spaanse koninkrijk in geval Albrecht en Isabella kinderloos zouden sterven. Zo keerde bij de dood van Albrecht de Zuidelijke Nederlanden terug naar Spanje en werd Isabella toen landvoogdes. (Nationaal Biografisch Woordenboek, o.c., I, kol. 14-22, kol. 629-636).

(12 april 1790)

- fol. 256 - Op den 12 april, gelijk gisteren, lag het lijk van den overleden heer deken 's morgens van 9 tot 11 en 's middags van 2 tot 4 uren voor het volk ten toon, van de menigte bewondert wordende de groote verandering van desen heer die in eenige jaeren niet meer hadde uijtgegaen en 't goon zoo door hoogen ouderdom als langduerige siekten veroorsakt was.

Heden verscheen in 't licht eenen brief uijt Brussel van den 8 deser, (welcke versaemeling N. 3 onder de stukken N. 27 kan gesien worden), door den generael Van der Meersch gesonden aen de heeren Staeten van Vlaenderen, met de antwoorde die erop gevolgt is.

Heden verneemt men in de XXIX gasette: uijt Stokholm de Russissche vestinge Rogerwijk bemagtigt. Uijt Mechelen groote versterkinge naer 't vaderlandts leger gesonden. Schatting van den grooten buijt in 't kasteel van Antwerpen gevonden. Uijt Gend omstandig verhael van d'inroepinge van den generael Van der Meersch met verscheijde brieven, betrekkelijk tot die omstandigheijd. Ordonantie van d'heeren Staeten tegen het - fol. 257 - maeken en uijtstroijen van pasquillen, lasterdichten, etc.; vrijwillige giften aen 't vaderland gedaen, gelijk ook door het district van Rousselaere. Een voorloopig bericht tot die gasette, reets gisterenavond aengekomen, behelst: uijt Gend bericht van de oneenigheden in 't vaderlandts leger ontstaen; vrijwillige giften gedaen, ook 28 paeren zilvere gispen⁽¹⁹⁸⁾ van Geeraedsbergen ingekomen met de aenspraek aen d'heeren Staeten daerover gedaen.

(198) Gispe, d.i. een dunne roede, in het Westvlaams ook wisse genoemd. Hier dus gebruikt als synoniem voor een dunne staaf. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 376).

(13 april 1790)

Op den 13 april wiert het lijk van den overleden heer deken van St.-Donaes op de volgende wijse ter aerde bestelt: de heeren van den choor, sesthien stedeballen met waschlicht en de paters biddende orders, zonder ander gevolg, haelden het lijk uijt zijn huijs in den ommegang en vier heeren kanonicken droegen hetzelve langs den ommegang tot in den choor alwaer hetzelve met - fol. 258 - de 16 waschlichten daerrond in den choor geplaest wiert, alleen op een trap staende, gelijk hetzelve in zijn huijs ook hadde in baere gestaen, met ses zilvere kandelaers en ses op eene taefel, zonder eenige waepens, gelijk er ook in de kercke geene aen de keerssen waeren nogte ook zonder dat de kaemer in den rouw behangen was. Den lijkdienst afgesongen zijnde, wiert het lijk begraeven op het kerkhof vóór het kruijs in een nieuwgemest graf onder een grooten sark, hoewel er in de kercke van over lang een gemest graf bereijt was en nu in 't zelve niet mogt begraven worden omdat er tot nog toe geene lijken vermogen in de kercken begraeven te worden. D'oorsaek van de nedrige begraevinge van desen heer deken is aldus volgens zijn uijtersten wille, allen hoogmoed ter zijden stellende, ter uijtvoer gebragt geworden.

Op heden - fol. 259 - is ook 's morgens om 10 uren in de kercke der eerw. paters recoletten ter eeren van den H. Antonius van Padua afgesongen eene zeer pligtige misse om door de voorspraek van desen heijligen den segen over de vaderlandsche waepens te verwerven.

[p. 45]

Heden verscheen in 't licht: ‘Brief van Z.E. den generael Van der Meersch aen 't congres van den 10 deser, ook ‘Depeche van het congres aen Z.E. den generael Van der Meersch van den 9 deser’, (welcke beijde [in de] versaemeling N. 3 onder [de] stukken N. 28 en 29 konnen gesien worden).

(15 april 1790)

Op den 15 april wiert bij orders van 't magistraet van 't Stadthuijs afgekondigt en geaffixeert, eene ordonantie⁽¹⁹⁹⁾ waerbij op arbitraire straffen aen eenider verboden wordt andere cocardes ofte staetsteekenen te draegen dan degone die sedert het begin der revolutie zijn toegelaeten, om alle verdeeltheijd van gesinten te voorkomen. Dese ordonantie is voor alsnu volstrectelijk noodig dewijl er door veele tegenpartige reets een begin gemakt is van de cocarde van den generael Van der Meersch te draegen om hem dus, in cas - fol. 260 - van noodt, met gewelt te helpen verdedigen en waeruijt men voor de grootste wanorders bevreest is, zijnde ten desen eijnde ook joffrouw Breijdel⁽²⁰⁰⁾, wonende bij d'Eijermart, op 't collegie ontboden, reets zulcke cocarden hebbende verkogt en 't debit van welcke aen haer en alle andere stiptelijk is verboden geworden.

Heden is ook bij orders van 't magistraet 's Landts van den Vrijen afgekondigt een bekentmaekinge bij welcke het publik verwittigt wordt dat er door den commandant-generael van het vaderlandts leger aen het souvereijn congres orders gesonden zijn tot het koopen van 550 trekpeerden om op eene spoedige wijse den vijand uijt de Nederlanden te verdrijven; dat er door de provencie van Vlaenderen bestemt zijn te leveren 200 peerden, die alle van een vrome gesteltheijd moeten zijn, ongelijk van welk caleur, oudt ontrent de 12 jaeren en die contant meer ofte min tot ontrent 30 pond groote courant zullen betaelt worden, wordende door 't collegie aensogt alle de besitters der peerden hun op - fol. 261 - woensdag en donderdag den 21 en 22 april te begeven tot Gend op den Kautermure en Bisschopstraete om aldaer hunne peerden ter examinatie te brengen om door commissarissen gekogt te worden.

Heden verscheen in 't licht: ‘Antwoorde van Z.E. den generael Van der Meersch op den brief der Staeten van Vlaenderen van den 11 deser met de naemlijst van den raed den welcken het oppercongres hem t'zijnder verdeding heeft toegestaen’, (welke versaemeling N. 3 onder de stukken N. 30 in 't Fransch en Vlaemsch kan gesien worden).

Heden verscheen ook in 't licht: ‘Gedenkweerdige omstandigheden van de laeste oogenblikken en dood van den keijser Joseph den II’, (welcke versaemeling N. 2 onder de stukken N. 21 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de XXX gasette: uijt Roomen nopende het houden van een consistorie nopende de landtsvergaedering van Vrankrijk; tot Civitavecchia eenen aenslag der galeijboeven ontdekt. Uijt Weenen verrichtingen van Z.M. den keijser op Witten Donderdag; bereijdingen voor de hulding des keijsers tot het - fol. 262 - ardshertogdom van Oostenrijk. Uijt Parijs gewichtige verrichtingen van de landtsvergaederinge. Uijt Luijk door den prinsbisschop⁽²⁰¹⁾ alle de middelen van overeenkomst aen den koning van Pruijssen afgeslaegen. Uijt Gend vaderlandtschen iver van Mr. F. Fermaudt, licentiaet in de medicijnen, bewesen.

(199) Zie S.A.B., Plakkaten, 2^e reeks, 15 april 1790, reg. 36, nr. 6.

(200) Is Catharina van Vijve geboren op 19 mei 1744, als dochter van Ignatius en Anna Bauwens. Zij huwde op 26 juni 1763 met Carolus Breydel; Carolus Breydel werd geboren op 16 september 1745 als zoon van Franciscus en Isabella de Smedt. We hebben niet kunnen achterhalen wanneer ze overleden is. Zij was de moeder van de eerder vernoemde Charles Breydel (zie voetnoot 47). (S.A.B., Doopboek, Sint-Salvator, 3de wijk, 1744-1745 en Trouwboek, Sint-Salvator 3de wijk, 1763).

(201) Constantin-François de Hoensbroech (1724-1792), had reeds verscheidene religieuse en burgerlijke functies vervuld, vooraleer hij prinsbisschop werd. Zo stelde prinsbisschop d'Oultremont hem aan het hoofd van zijn kanselarij in 1764 waardoor hij de gelegenheid kreeg een grondige kennis op te doen van de Luikse constitutie. In 1784 werd hij prinsbisschop. Door zijn gebrek aan takt, doorzicht, zijn financiële maatregelen en door het feit dat hij geen rekening hield met de tijdsgeest, vervreemde hij van zijn bevolking. Toen de revolutie uitbrak in 1789, vluchtte de Hoensbroech uit Luik. Niet voor lange tijd echter, op 13 februari 1791 werd de Hoensbroech in zijn rechten hersteld en werd opnieuw prinsbisschop. (Biographie Nationale, o.c., dl. 9, kol. 419-423), (J. DARIS, Histoire du diocèse et de la principauté de Liège, Luik, 1886, blz. 357-358).

(16 april 1790)

Op den 16 april is met alle pligtigheijd in 't Oudt Hof van St.-Jooris, wegens het afsterven van d'heer Lauwereijns⁽²⁰²⁾, tot hooftman der zelve gilde verkosen en heeft heden in die qualiteijt den eedt afgeleijt den edelen heer Van Merckem⁽²⁰³⁾, tresorier-

(202) Charles Pieter Joseph Lauwereyns de Diepenhede van Roosendaele werd geboren te Sint-Winoksbergen op 2 september 1724 als zoon van Charles-Joseph en Thérèse de la Villette (Ch. van Reynynghe de Voxvrie geeft andere namen: Joseph-Bernard en Anna-Maria Herwyn). Reeds in 1740 behaalde hij de licentie in de rechten en werd advokaat bij het parlement van Dowaai, alsook kapitein bij de koninklijke dragonders in het Franse leger. Op 8 september 1751 trad hij in het huwelijk met Marie-Caroline van der Haeghen, dochter van Jean-Baptiste, majoor van de stadstroepen te Brugge. Enkele maanden later (4 april 1752) werd hij ingeschreven als poorter van de stad Brugge en werd hij meester van de armentafel van de O.-L.-Vrouwekerk. Op 4 maart 1752 werd hij raadslid van de stad Brugge en op 8 februari 1754 verwierf hij het ambt van schepen van de stad Brugge, ter vervanging van Benoit van Maulde. Hij zou trouwens schepen blijven tot de Wetsvernieuwing van 7 maart 1788. Inmiddels had hij zich volop in het verenigingsleven gestort. Zo werd hij o.a. proost van de confrerie van het Heilig Bloed (1765) en was lid van andere broederschappen; was hij deken en proost van de rederijkerskamer van de Heilige Geest (1765-66) en lid van de kamer ‘de Drie Sanctynnen’; was hij voogd van de gevangenis ‘De donckerkamer’, van het godshuis ‘Hertsberghe’ in de Katelijnestraat, van de ‘Arme Meisjesschool Sint-Elisabeth’; was hij voorzitter van het geneeskundig college ‘Corpus Medicum’ (vanaf juli 1760); werd hij eerst permanent gouverneur (1777) en later voorzitter (1788) van de ‘Berg van Charitate’; was hij vice-voorzitter van de Jointe van de Akademie voor Schone Kunsten; was hij beheerder van de wateringen van Vladslo en Camerlynx-ambacht; hij was lid (vanaf 1751) en hoofdman (1769-1789) van de Sint-Jorisgilde, werd hij in oktober 1784 lid van de Sint-Michielsgilde en was hij in december 1786 één van de medestichters van de ‘Société Littéraire’ te Brugge. Daarnaast stond Lauwereyns nog bekend als stichter (1765) en grootmeester van de Brugse loge ‘La Parfaite Egalité’. Hij droeg als enige hierin de graad van ‘Parfait Maçon’. Op provinciaal vlak oefende deze ‘vénérable’ in 1773 de functie uit van ‘Premier Grand Surveillant Provincial’. Later kreeg hij de titel van ‘Grand Porte Glaive Provincial’ toebedeeld. Deze vrijmetselaar-edelman kwam nog even in het politieke nieuws toen hij zich in november 1788, als oud-schepen, verzette tegen de politiek van het (nieuwe) schepencollege. Hij stierf op 3 juni 1789 en werd begraven te Oostkamp. (A. VAN DEN ABEELE, Curriculum van Charles Pierre Lauwereyns de Roosendaele de Diepenhede (1724-1789), gepolycopieerde blz.), (IDEM, Vrijmetselaarsloges te Brugge, in: Biekorf, 2, 1983, blz. 170-173), (J. GAILLIARD, Bruges..., o.c., dl. III, blz. 418-419), (S.A.B., Wetsvernieuwingen 1751-53, fol. 142, 1753-56, fol. 89v en fol. 92v, 1764-73, fol. 155v), (A. VANHOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde, o.c., blz. 203), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 10, 127-129 en dl. II, blz. 8-9), (Ch. VAN RENYNGHE DE VOXVRIE, Tablettes de Flandres, Brugge, 1960, dl. VIII, blz. 332-333), (P. SOETAERT, De ‘Berg van Charitate’ te Brugge, een stedelijke leenbank (1573-1795). Bijdragen tot de geschiedenis van de kredietinstellingen in de Lage Landen. o.c., Pro Civitate, 1974, blz. 33 en 118).

(203) Jean-Jacques van Outrijve van Merckem werd geboren te Damme op 7 of 10 mei 1740 als zoon van Pierre-François en Jacqueline de Krijger. Deze zeer rijke koopman-ondernemer, trad op 20 augustus 1771 te Brugge in het huwelijk met Isabelle-Anne Coppence en ging op het Sint-Jansplein wonen. Na de dood van zijn vrouw huwde hij op 28 februari 1803 (en eveneens te Brugge) Anne-Thérèe Peers, weduwe van Jean-Baptiste de Bavières. Samen met Ch. Dhont was hij de voornaamste initiatiefnemer tot de oprichting van de Brugse Zeeverzekeringsmaatschappij. Zij stichtten ook een handelshuis. Van Outrijve bezat o.a. drie schepen die naar de Antillen en de Verenigde Staten van Amerika voeren. Hij was trouwens vennoot van oom koopman Augustijn van Outrijve, die handel dreef met alle werelddelen en verscheidene zeeschepen bezat. Zo valt het te begrijpen dat hij vice-voorzitter was van de Kamer van Koophandel en later lid was van de zg. ‘Chambre Ardente’, een soort schaduw-Kamer van Koophandel. Net zoals zijn confrater baron Dhont nam hij actief deel aan de omwenteling van 1789-90. Vooreerst was hij in november 1789 lid van het comité om de stad te helpen besturen, en dit uit hoofde van zijn functie als hoofdman van de Sint-Jorisgilde (na de dood van Lauwereyns van Diepenhede in 1789). Daarom was hij verantwoordelijk voor het ‘departement militairen en vivres van de gevangenen’. Bij de Wet van 11 december 1789 werd hij door zowat iedereen (comité, dekens, ambachten) voorgesteld als en bijgevolg verkozen tot tresorier-generaal van Brugge ter vervanging van A. de Peneranda. Deze functie bleef hij uitoefenen tot 14 januari 1792. Als notabele traditionalist werd hij toen afgezet. Maar in de Revolutionaire Schaduw-Wet van juli 1792 werd het hoogbaljuwschap van Brugge hem toevertrouwd. Einde 1792 werd hij achtereenvolgens tot 1ste voorlopige vertegenwoordiger en later tot twaalfde raadslid verkozen. En begin 1793 viel de functie van schout hem te beurt. Als een der eerste leden van de ‘Société Littéraire’ (december 1786 tot 1794) werd hij later ook lid van de Jacobijnse club, maar speelde er slechts een onopvallende rol. Tijdens de Franse overheersing was deze populaire edelman ook nog lid van het kiescollege van het Leie-departement, voorzitter van het kanton Brugge en lid van het Erelegioen van Frankrijk (vroeger ook van het H. Roomse Rijk). Hij overleed te Brugge op 1 juli 1815. (Zie ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789, voetnoot 412), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 27-33, 216, 229, 260, 278, 300-301 en dl. II, blz. 30-31, 36-37, 48-49, 56-57, 68-69, 174-175, 196-197), (L. VAN ACKER, De Westvlaamse Zeeverzekeringsmaatschappij. Laatste jaren en liquidatie 1807-1812, in: Biekorf, 1966, jg. 67, blz. 257-265), (A. VANHOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde..., o.c., blz. 81, 203, 244), (W. BOUSSY, o.c., bijlagen deel II, blz. 293-294), (J. GAILLIARD, Bruges..., o.c., dl. V, blz. 173-174), (A. VANDEWALLE, Op zoek naar nieuwe uitwegen, in: Brugge en de Zee, o.c., blz. 91).

[p. 46]

generael deser stadt, wonende bij St.-Jansplaetse, waer desen heer heden naermiddag de gelukwenschingen in zijn huijs ontfing en waer des avons een pragtig avondmael opgeregt was. Ter deser gelegentheijd saeg men heden in de St.-Jansplaetse en omliggende straeten menige vlaggen gespannen en eenige huijsen verciert en des avons ook aldaer menige illuminatiën ontsteken; wanneer ook desen avond uijt het Oudt Hof menige vuurpijlen hemelswaert gesonden wierden.

(17 april 1790)

- fol. 263 - Op den 17 april is vanwegens de hooge ende mogende heeren Staeten van Vlaenderen van 't Stadthuijs der stadt Brugge afgekondigt en alom geaffixeert eene zeer strenge ordonantie⁽²⁰⁴⁾ waerbij alle verbreijdinge van smaet, laster, schimpige en eereschende schriften, zoo tegens het geestelijk als weijreltlijk, op verbuerte der goederen, arbitraire straffen en der doodt zelfs, zeer strengelijk verboden worden; zullende den aenbrenger van diergelijcke schriften bekomen eene belooninge van 100 patacons, zoo verre dat de daeders in justitie van het fait overtuijgt worden; zullende degene zelfs zulk aenbrengende gelijcke belooninge ontfangen, alwaer 't dat zij medepligtig waeren, ongestraft blijven en hunne naemen verswegen worden. Een andere bekentmaekinge van heden⁽²⁰⁵⁾ behelst dat alle desertuers van het vaderlandts leger, gedeserteert binnen den tijdt van 15 daegen naer de publicatie deser, tot het leger zonder eenige straffe mogen wederkeeren en dat degene naer dien - fol. 264 - tijdt niet weergekeert zijnde, zullen onderworpen zijn aen de krijgsstraffe en aengehouden worden als overtreders van den nationeelen dienst wanneer zij binnen dese landen zullen wederkeeren.

Heden verscheenen in 't licht twee brieven nopende Z.E. den generael Van der Meersch die naer het kasteel van Antwerpen vervoert is en hoe hij aldaer onthaelt wordt, (welcke versaemeling N. 3 onder de stukken N. 31 en 32 konnen gesien worden).

(204) Zie S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 157v^o.

(205) Zie S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 157.

(18 april 1790)

Op den 18 april, sondag naer Beloken Paesschen, zijn generaelijk alle de kerkwijdingen door het heele Nederlandt onderbleven die heden, als over jaer gepleegt, alom moesten gehouden worden volgens de gewesen ordonantie van het gesupprimeerde gouvernement; zijnde dus gelijckelijk te lande op heden alle de zoogenaemde keijserskerremissen onderbleven even alsof zulks noijt hadde gepleegt geweest, zullende nu alom de kerkwijdingen, als naer oude gewoonte gepleegt, onderhouden worden.

Heden naermiddag is er op de parochie van Oostcamp eene - fol. 265 - overgroote pligtigheijd gehouden ter oorsaeke dat het herstelde broederschap aldaer processiewijs met menige maegdekens en de volontaire in de waepens en uniforme, welcke waepens van Brugge met een waegen daer naetoe waeren gevoert, van het kasteel van den heer Van Meerelbeke⁽²⁰⁶⁾ hebben afgehaelt de H. Requiquiën van het broederschap, sedert de suppressie aldaer berustende. Die pligtigheijd is zeer luijsterlijk en in 't beste order aldaer ter uijtvoer gebragt en een overgroote menigte inwoonders deser stadt hebben hun naer die parochie begeven en hunne voldoening met allen lof daerover betuijgt, over den vaderlandschen iver der zelve parochie verwondert zijnde.

(206) Guillielmus-Joannes-Donatianus-Bernardus van den Bogaerde van Meerlebeke werd geboren te Brugge (O.-L.-Vrouw - 2^e wijk) op 30 april 1750 als zoon van Donatianus en Maria Josepha Theodora Damerin van Meerlebeke. In voetnoot 32e van de ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787 bericht men foutief; het ging hier namelijk om Louis-André van den Bogaerde, een neef van Guillielmus. Van den Bogaerde werd bij de Wet van 8 april 1771 verkozen tot tiende raadslid en hij zou dit blijven tot 7 maart 1788. Intussen was hij te Brugge op 3 november 1773 in het huwelijk getreden met Constance Françoise van Hamme. Hieruit zouden 6 kinderen voortspruiten. In september 1770 werd hij lid van de confrerie van het Heilig Bloed en in 1783 en 1788 proost. Daarnaast was hij lid van de Sint-Jorisgilde (vanaf 1768) en van de Sint-Sebastiaansgilde (vanaf september 1769), was hij voogd van de Bogardenschool (vanaf 1771), lid van de Jointe van de Akademie voor Schone Kunsten en kerkmeester van de O.-L.-Vrouwekerk. Tijdens de Brabantse Omwenteling werd hij lid van de ‘Société Littéraire’ (van april 1790 tot 1796), maar bekleedde geen openbaar ambt. Volgens Y. Vanden Berghe werd hij later, tijdens de eerste Franse overheersing (begin 1793), voorzitter van de vergadering van de Staten van Vlaanderen en een tijdlang schout te Brugge. Vanaf 27 mei 1793 viel hem alleszins het lucratieve schepenambt van het Brugse Vrije te beurt. In deze periode (februari 1790 tot februari 1794) was hij ook stadhouder van de Brugse deelmannen. Tijdens het Hollands bewind was hij hoofdman van de regeringsgezinde ‘De Maetschappij van Rhetorica, onder titel Kunst en Eendragt’ en kenspreuk ‘Slaet d'oog op Christi Kruys’. In 1820 was hij medebestuurder van de maatschappij ‘Tot Nut van 't Algemeen’ en een jaar later werd hij lid van de ‘Koninklijke Maatschappij van Vaderlandse Taal- en Letterkunde’. Van den Bogaerde stierf te Brugge (?) op 15 juni 1839. (A. SYNAEVE, o.c., blz. 94), (W. BOUSSY, o.c., bijlage I, blz. 47), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 12-13, 169, 177), (S.A.B., Almanak 1792, BI - hh, blz. 173), (S.A.B., Listes de la loi 1762-1795, o.c., fol. 86v, 87).

(19 april 1790)

Op den 19 april verneemt men uijt de stadt Rijssel zeer onaengenaeme tijdingen die nu en dan in alle plaetsen van Vrankrijk voorvallen; twee koninglijcke regementen

[p. 47]

- fol. 266 - aldaer tegens malkander de waepens opgevat hebbende, hebben een slag van oorloog gevoert en langs de straeten op malkaer geschoten en de canons geplant, menige der zelve zijn er doodt gebleven, gelijk ook twee borgers en zeer veele zijn er gevaerelijk gekwest, tot zoo verre dat geduerende drij daegen de poorten hebben gesloten geweest en alle de borgers hebben de waepens opgenomen en de besetting gedwongen d'eene partije in 't kasteel en d'andere in de casernen tot naedere orders te vertrekken waermede de borgers, onophoudelijk onder de waepens zijnde, den obstant gestilt is en d'oorsaek van welcke met geen vasten grondt waerom zulks geschiet is, bevestigt of vertelt wordende.

Heden verneemt men in de XXXI gasette: uijt Weenen Z.M. den keijser als ardtshertog van Oostenrijk gehult; grooten toeloop van volk en ongelukken veroorsakt; geen gelt uijtgeworpen maer groote somme aen de behoeftige - fol. 267 - en hospitaelen uijtgedeelt; besonderheden nopende den aenstaenden oorloog, gelijk ook uijt Berlijn. Uijt Parijs decreet der landtsvergaederinge nopende den Roomsch-Katolijcken apostolijck godtsdienst en wondere aenspraek ten desen eijnde gedaen; veele van den tegenaenhang bedektelijk gewaepent waerdoor eenige heeren hebben moeten vlugten; groote beroerten tot Rijssel en Metz voorgevallen. Uijt Namen verscheijde corpsen troupen vertrokken om de wegen van Luxembourg te versterken.

(22 april 1790)

Op den 22 april, gelijk gisteren, wierden binnen Brugge generaelijk alle de leden der ambagten en neeringen saemengeropen op hunne gewone vergaederplaetsen, om bij orders van 't magistraet hunne stemmen te geven over verscheijde nieuwe plans die eerstdaegs, naer de goetkuering, zullen ingevoert worden. De stadtssoldaeten zullen generaelijk afgedankt worden en het last der contributie onderblijven, in plaets van dese zullen een meerder getal schaedebeletters aengenomen worden, ook 18 nagtroepers ofte zoogenaemde wagtjeviers en een meerder getal - fol. 268 - garden ofte commissen die de wagt zullen houden aen de poorten en op de vesten en welcke onkosten zullen gevonden worden door het betaelen van eenen sekeren penning door degene naer ofte voor 't openen der stadtspoorten de stadt zullen willen uijt- ofte inkomen. In alle gebuerten zullen er dekens opgeregt worden⁽²⁰⁷⁾, als tot Gend in gebruijk en alle huijsen zullen met eenen nomber geteekent worden, alle welcke plans ten meerderen deele door de generaliteijt goedgekuert zijn. Door eenige heeren van 't magistraet, verselt door de heeren swardekens, oversiet men sedert eenige daegen de previlegiën berustende op d'Halle⁽²⁰⁸⁾ om eene vaste resolutie te konnen senden aen d'heeren Staeten van Vlaenderen en over welcke de gemeenten der ambagten en neeringen reets verscheijde mael zijn saemengeropen nopende het nieuw toegesonden plan van organisatie voor alle steden en casselarijen van Vlaenderen, waerin men veele tegenkantingen ontmoet als geensints overeenkomstig met de oude - fol. 269 - constitutie van Vlaenderen zijnde en 't welk men genoegsaem siet met voordagt uijt[ge]geven te zijn om de gemoederen hoe langer hoe meer te verdeelen. Dit plan⁽²⁰⁹⁾ wiert van hant tot hant aen elken suppost eenige uren ter inspectie toegesonden en te wijtloopig zijnde om hier in zijn geheel geplaest te worden, zal ik hier alleenelijk ophaelen de organisatie der stadt Brugge en van het Brugsche Vrije die men wilt invoeren, met den brief van d'heeren Staeten van Vlaenderen tot slot van het plan toegesonden, behelsende: project van provisioneele interne organisatie van Vlaenderen, gesonden door de Staeten aen hunne principaele voor alle de steden en casselrijen, besta[e]nde in 30 bladzijden in folio en XX artikelen. Fol. 19 staet voor de stadt Brugge; organisatie der stadt Brugge ingevolgen den 1^o, 2^o en 3^o artikel van het reglement, gelijk ook van de police, om te houden

(207) Het betreft hier de oprichting van een college van wijkmeesters (Hallegebod van 14 mei 1790). Het wijkmeestercomité had de bedoeling een soort van politie te zijn, die belast werd met de controle over de inwoners van de stad. Hiertoe werd ieder sestendeel ingedeeld in een aantal wijken. In het totaal bekwam men zodoende 95 wijken. In elke wijk werd er een wijkmeester en een vervanger aangesteld. Iedere wijkmeester had tot taak een lijst aan te leggen waarin per huis de namen van alle inwoners, met de vermelding van hun beroep, moest genoteerd worden. Men diende ook melding te maken van alle verhuizingen. De wijkmeester stond in voor het behoud van rust en orde in zijn gebied en kon boeten opleggen. Hij was steeds gemachtigd de hulp van de overheid in te roepen. De wijkmeester moest de stadsmagistraat dagelijks inlichten over de vreemden die in zijn wijk kwamen overnachten of verdachte personen die er een onderkomen gevonden hadden. Onder voorzitterschap van de hoofdman van het sestendeel kozen alle mannelijke gezinshoofden, 4 personen uit de wijk. Hieruit zou de overheid de wijkmeester en zijn vervanger aanstellen. Het waren de allereerste min of meer democratische verkiezingen in de stad. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 219-220).

(208) De ambachten wilden hun oude voorrechten heroveren. De Brabantse Omwenteling was daartoe een welkome gelegenheid. In die sfeer moeten we het consulteren van de archieven en voornamelijk van de privilegiën verleend door Maria van Bourgondië situeren. Dit gebeurde met veel plechtigheid en in aanwezigheid van de volledige magistraat op 19 april 1790. Tot hun grote spijt vonden ze de privilegiën verleend door Maria van Bourgondië niet terug. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 231).

(209) Hier wordt het plan Cornet de Grez bedoeld, waarin als ideaal gesteld werd een republiek, waar alle klassen en standen direct de publieke zaken beïnvloeden en waar de beslissingen genomen werden met de algemene toestemming van de ganse bevolking. Aangezien de toestand van de Verenigde Belgische Republiek nog onstabiel was stelde Cornet de Grez in afwachting een voorlopige vertegenwoordiging voor die belast zou zijn met de administratie van het land. Om deze voorlopige vertegenwoordiging te vormen, moest men terugvallen op de autoriteiten die aan de macht waren. Zo zou men de Staten als hoogste macht blijven behouden. De 21 steden en kasselrijen van Vlaanderen werden elk gereorganiseerd volgens een nieuw systeem in harmonie met de bestaande instellingen. Aldus bleek het plan Cornet de Grez eigenlijk een compromis tussen de verworven rechten van de bevoorrechte standen en de eisen van de democraten. Het plan werd echter niet goedgekeurd. (P. VERHAEGHEN, Le conseiller d'état. C^le Cornet de Grez (1735-1811), Brussel, 1934, blz. 156-157), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 219).

[p. 48]

vergaederinge van alle de hoofden des huijsgesints ten eijnde van te nomeren verkiesers van het magistraet - fol. 270 - en van de collatie⁽²¹⁰⁾ daerin begrepen; de veranderinge ten dien pointe gedaen om te concilieren der uijtwerckinge der voorseijde drij artikels met den geest van het reglement en de oude pretentiën der ambagten.

1.	De ses districten zullen elk op hun zelven saemengeropen worden en aldaer zal presideeren den hooftman van elk district.
2.	Elk van dese districten zullen nomeren ses verkiesers, behoudens dat de vier meerdere districten er zullen benoemen seven, om aldus uijt te brengen het getal van de 40 verkiesers.
3.	De 44 ambagten zullen nomeren thien verkiesers uijt de dekens.
4.	De 50 verkiesers vergaedert zullen maeken het magistraet en de collatie dog zij zullen nootsaekelijk moeten in het magistraet benoemen twee persoonen uijt de ambagten.

Het eerste lid zal wesen het magistraet met de lidmaeten der voorgaende magistraet en zonder onderscheijd. Het tweede lid de 44 dekens der ambagten - fol. 271 - die vernieuwt zullen worden t'elke verandering van 't magistraet. Het derde lid zal gemakt worden van seven persoonen, niet wesende van eenige ambagten, van elk district, benoemt door de verkiesers. Voor 't overig zal het reglement worden agtervolgt.

Casselrije van 't Brugsche Vrije:

eerste lid de edele besitters van vijftig gemeten⁽²¹¹⁾, vereenigt met de groote galande⁽²¹²⁾, genaemt notable, woonachtig in het Vrije⁽²¹³⁾ of plaetse daerin geïnclaveerd⁽²¹⁴⁾ ende besittende 80 gemeten ende zal elk van hun hebben eenen voijs. Tweede lid alle de parochiën van het pladland zullen onder hun kiesen eenen notabelen die t'elke twee jaeren zal vernieuwt worden, zullende maeken het tweede lid. Derde lid de wethouders van het appendansche en contribuale, benevens de groote galande, gekosen ingevolgen het reglement van den jaere 1672, zullen t'elken vergaederinge van het Vrije benamen eenen gedeputeerden uijt de ingesetene en groote galande van elcke parochie, alle - fol. 272 - dese benoemde persoonen zullen uijtmaeken het derde lid. Allen geestelijcken persoon is bekwaem om te worden verkosen en om deel te maeken van de drij litten, requisitis (re)requirendis, dat is jure proprietatis vel possionis⁽²¹⁵⁾. Op dusdaenig eene wijse de reglementen voor alle de steden en casselrijen van Vlaender aengemelt zijnde.

(210) Met collatie bedoelt men normaal een algemene vergadering, een bijeenkomst van personen. Te Gent echter was dit ook de gemeentelijke raad, bestaande uit 3 leden: de poorterij (de edelen, de notabelen, en in het algemeen de renteniers), de verenigde kleine neringen (± 50), en de weverij met de daaraan verbonden ambachten. Het oordeel der collatie werd gevraagd in alle gewichtige zaken, vooral met betrekking tot de financiën. (K. STALLAERT, o.c., dl. II, blz. 86), (H. BALTHAZAR, Het sociaal-politiek wisselingsproces op het einde van de achttiende eeuw. Casus: de Gentse collatie, instrument van politieke doorbraak, in: Handelingen van de maatschappij voor geschiedenis en oudheidkunde te Gent, 25 (1971), blz. 31-71).

(211) Het gemet was een landmaat, eigen aan het gewezen burggraafschap van Gent, het land van Waas, de ambachten Boekhoute en Assenede, Brugge en het gewezen Vrije. In deze laatste plaatsen bedroeg een gemet 300 roeden, of besloeg 4.423,68 m², en was hierdoor het derde deel van een bunder. De lengteroede bedroeg 3,8416 m en een vierkante roede besloeg 14,7456 m². Een bunder bevatte te Brugge dus 3 gemeten of 1 ha 32 a 71 a 04 dm². Merken we terloops op dat deze oude landmaten zowel in tijd als geografisch veel konden verschillen. (H. DE SCHRYVER, De oude landmaten in Vlaanderen, Handzame, 1979, blz. 15, 21 en 23), (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. II, kol. 1355-1356).

(212) Hier wordt gelande bedoeld, d.i. de eigenaar of eigenares van land, t.w. binnen een aangewezen ruimte. Wellicht worden hier dus de grootgrondbezitters (en vooraanstaanden) bedoeld.

(213) Het Brugsche Vrije was het landelijk gebied dat zich rond de stad Brugge uitstrekte. De grenzen bestonden uit de Noordzee tussen de mondingen van de IJzer en de Schelde, en van Biervliet-Eeklo, over Beernem-Lichtervelde naar Kortemark-Beveren (Roeselare) tot aan de IJzer in Nieuwpoort. De oorsprong van de schepenbank van het Vrije zou dateren van rond het jaar 1000 en zou voortgevloeid zijn uit een samenvoeging van de ‘pagus Flandrensis’ bij de ‘pagus Rodanensis’ en een deel van de ‘pagus Mempiscus’. De naam Brugse Vrije duikt pas op in de tweede helft van de XIIIde eeuw en duidt op het onafhankelijk karakter van de kasselrij op alle gebied t.o.v. Brugge. De organisatie van het Vrije bestond uit drie delen: 1) het platteland, dat zich uitstrekte over de hele polderstreek tussen IJzer en Wester-Schelde. In de 18de eeuw waren er 67 parochies onderverdeeld in 14 ambachten. Dit platteland was het echte Vrije, dat onder het bestuur stond van de schepenen van het Vrije. 2) de appendanten waren dertig heerlijkheden die, hoewel ze onafhankelijk waren en eigen schepenen bezaten, toch van de schepenen van het Vrije afhingen voor de hoge rechtspraak (doodstraf en zware boeten), het beroep in rechterlijke en bestuurlijke aangelegenheden en de algemene belastingen. 3) de contribuanten waren zeven volledig onafhankelijke heerlijkheden die ook binnen het Vrije lagen, maar enkel voor de algemene belastingen met het Vrije meegingen. Doch bij L. Gilliodts-Van Severen zien we dat het aantal heerlijkheden van de appendanten en contribuanten meer dan eens is af- en toegenomen. (DE SMET J., Het bestuur van het graafschap Vlaanderen - Het Brugsche Vrije - De feodaliteit - De adel, Brugge, 1941, blz. 8-11), (E. VANDEN BUSSCHE, Inventaire des Archives de l'Etat à Bruges - Section Première: Franc de Bruges, Brugge, 1881, dl. I, blz. VII-XVI), (L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, Coutumes de Pays et Comté de Flandre, Coutume du Bourg de Bruges, Brussel, 1883, dl. I, blz. 67-69), (zie ook: Rijksarchief te Brugge. Overzicht van de fondsen en verzamelingen, Brugge, 1975, blz. 118).

(214) Cfr. voetnoot nr. 213 over ‘appendansche’ en ‘contribuale’.

(215) De heer Nuyttens van het Rijksarchief te Gent heeft in de oorspronkelijke tekst deze laatste paragraaf van van Walleghem niet teruggevonden. Van Walleghem schrijft hier Latijnse woorden verkeerd; met rerequirendis wordt requirendis bedoeld en met possionis possessionis. Wat dan zou kunnen betekenen: nadat een onderzoek is ingesteld naar datgene wat moet onderzocht worden, dat is het recht van eigendom of bezit. (brief van de heer Nuyttens op 22 maart 1985).

Brief van de Staeten van Vlaenderen, gevoegt bij den uijtsend van het plan van organisatie:

Weerde wijse en voorsienige heeren,

de geluckige revolutie en heeft geene altaratie toegebragt aen de ressorten judicature en administratie van den staet, nemaer heeft vernietigt het ressort monarchique van den zelven. 't Is nootsaekelijk over zulks van hetzelve te herstellen om den staet in beweging te houden, dog op eene wijse die overeenkomstig is met eene vrije republicke. In dit order heeft den graeve Cornet de Grez⁽²¹⁶⁾, allomme bekent, zoo door zijne ongemeene talenten in de staetsregeeringe als door zijnen vaderlandschen iver, aen de staet overgegeven - fol. 273 - het plan van eene inwendige regeeringe binnen Vlaenderen, ten desen par gedrukt exempelair gevoegt, op welke wij uli gedagten binnen de vier weken zullen verwagten, ons eenswegens daerbij verwittigende hoe in 't generael binnen uli canton uli gemeente daer ontrent is peijsende. Den zelven heer heeft ons eenswegens geobserveert, 't welk kan dienen voor uli directie, dat men eene nieuwe republicke op eenen korten tijdt niet wel nogte stiptelijk en kan in swang brengen, dat d'experriëntie, die den besten leijsman is, een nieuw volk alleen op zijne swaere belangen kan onderrichten en dat het over zulks

(216) Graaf Gommaire Antoine Ignace Cornet de Grez werd geboren te Bergen op 11 oktober 1735 en bouwde een carrière op als staatsman en magistraat. Hij speelde een belangrijke rol bij de administratieve hervormingen van Jozef II in 1787. Cornet de Grez nam deel aan de Brabantse Omwenteling, aan de zijde van Vonck, maar trachtte tevergeefs bemiddelend op te treden tussen de regerende Statisten en de oppositie der Vonckisten. Als gematigd man trok hij zich terug uit de politiek toen de Fransen in 1792 onze gewesten veroverden. Hij overleed op 18 augustus 1811 te Bois-Seigneur-Isaac (Cornet de Grez, in: Historische Winkler Prins Encyclopedie, Amsterdam-Brussel, 1957, dl. I, blz. 659), (P. VERHAEGEN, Le conseiller..., o.c., passim).

[p. 49]

bijnae seker is dat hier en daer in hetzelve plan artikelen zullen ontmoet worden die met seker fondament zullen konnen worden tegengesproken, maer dat het niet vergenoegt nog zelfs gevoegelijk is van eenen artikel in 't geheel ofte deele te cretiqueren, dog dat men moet sien of dien artikel is afhangende van de heelheijd van 't plan en dat in zulk - fol. 274 - geval dien artikel met zijne gebreken doet geadmitteert te worden, ten minsten bij provisie, ten waere dat iemant voor 't geheel een beter plan konde voorstellen, alle hetwelcke niet en belet nogtans dat de corpora op den eenen of den anderen artikel eenige veranderingen proponeren als wanneer dezelve geenen hinder of immulatie aen den geest van 't plan in en besluijten. Wij versoeken op alle dies zoo haest mogelijk uli deliberatif advijs en blijven uijt onse vergaederinge weerde, heewijse en voorsienige heeren, den 19 februarij 1790, uli geaffectioneerde, de Staeten van Vlaenderen en was onderteekent Joseph F. de Bast⁽²¹⁷⁾.

Heden verneemt men in de XXXII gasette: uijt Roomen een geheijm consistorie gehouden in welke 14 bischdommen voorgestelt en nopende het schrijven van een herderlijcke vermaening aen den koning van Vrankrijk. Uijt Weenen opregting der regementen; in Temeswar⁽²¹⁸⁾ zijn 25 mannen opgehangen; den grooten rouw wordt - fol. 275 - geëijndigt. Uijt Parijs middelen in 't werk gestelt tot verwijdering der Joden en tot vernietinge der bedelaerije; decreten der landtsvergaederinge. Uijt Luijk de borgerije legt den eedt af om te helpen uijtvoeren het ontwerp der revolutie Pligtigheijd tot Ronsse wegens de revolutie gehouden.

(217) Joseph François de Bast was een negociant. Hij kwam uit een familie, waarvan verschillende leden een politieke rol gingen spelen en waaronder vooral zijn broer, kanunnik Martin de Bast een zeer invloedrijke figuur was. Op 30 november 1789 werd hij 13de schepen van de Keure van stad Gent, maar het was vooral in zijn functie van griffier van de Staten dat hij als een vooraanstaand Statist naar voorkwam. In 1793 bekleedde hij opnieuw het ambt van schepen van de Keure. Ook was hij de eerste voorzitter van de nieuw opgerichte Koophandelsrechtbank in 1789. (H. BALTHAZAR, Het sociaal-politiek wisselingsproces..., o.c., blz. 43).

(218) Is vermoedelijk Temesvar, nu Timisoara een plaats in Roemenië.

(24 april 1790)

Op den 24 april is tot Bergen in He[ne]gauw geschiet de eerste treckinge van het lotto, nu genaemt ‘Loterije van Genua’, in plaets van tot Antwerpen, in welcke stadt vóór de revolutie de treckingen alle drij weken plaetse hadden, gelijk die nu alle drij weken tot Bergen zullen gedaen worden; zijnde nu de 629ste treckinge en voor d'eerste mael uijt het radt der fortune in die stadt getrokken de nombers: 28, 78, 35, 1, 84.

Heden zijn in Gebannen Vierschaere in 't Stadthuijs bij orders van 't magistraet gecondemneert drij deserteurs van het vaderlandts leger⁽²¹⁹⁾, te weten twee voor twee jaeren en den derden voor één jaer tot het Provencial Correctiehuijs der stad Gend, naer hetwelcke zij des anderdaegs met de - fol. 276 - barge beweegt zijn onder den toeloop van menige menschen om hun te zien vertransporteert worden.

(219) Van Walleghem heeft zich vergist in het aantal. Het betreft hier 4 deserteurs, nl.: François Collet, Pieter Rubin, Carel Babin en Pieter Cuset. Ze werden veroordeeld op 24 april 1790 op beschuldiging van ‘desertie en comploteringen’. Ze werden vrijgelaten op 24 april 1791. (S.A.B., Register der Naemen van de persoonen gecolloqueert in het provinciale correctiehuys binnen de stadt Gent).

(25 april 1790)

Op den 25 april is naer jaerelijksche gewoonte in de cathedraele kercke van St.-Donaes de kerkwijdinge met alle pligtigheijd geviert, zullende nu gevolgentlijk als vóór de veranderinge der kerkwijdingen in alle kercken dezelve op den ouden voet geviert en gehouden worden.

Heden om thien uren zijn de heeren van den choor der zelve cathedraele, verselt door onsen eerwee[r](g)digsten heer bisschop, de heeren der beijde agtbaere collegiën⁽²²⁰⁾, de kinders der beijde armescholen⁽²²¹⁾ voorop, processiewijs gegaen naer de capelle van O.L.V. ter Poorterije, 't welk geduerende agt naereenvolgende daegen (zal), als naer gewoonte in de biddaegen in gebruijk, door alle de andere kercken zal agtervolgt worden; langs den weg singende de seven boetspalmen en de letanie van alle heijligen en in dezelve kercke met expositie van 't Alderheijligste afgesongen wordende eene pligtige misse de Beata⁽²²²⁾ met de gebeden pro quacumque necessita-

(220) Hier worden de colleges van de stad Brugge en het Brugse Vrije bedoeld.

(221) Hier worden de Bogaerdenschool voor arme jongens en de Sint-Elizabethschool voor arme meisjes bedoeld. Voor informatie betreffende beide scholen zie voetnoot nr. 9 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788 en voetnoot nr. 380 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789.

(222) Is de afkorting die in de Latijnse liturgische kalender wordt gebruikt om een H. mis (missa) of een gebed (oratio) ter ere van de H. Maagd Maria aan te duiden: ‘Missa of Oratio de beata. (Zie voetnoot nr. 138 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788 opgesteld door J. Geldof).

[p. 50]

te⁽²²³⁾, ten eijnde den almogenden Godt door - fol. 277 - de voorspraek van de Alderheijligste maget Maria te bewegen dat Hij het groot werk van de ondernomen staetsomwenteling zoude gelieven te voltrekken en eene volkomen eensgesintheijd laeten daelen in de gemoederen van alle binnenlandtsche vijanden van het vaderland die langs alle kanten het saed van tweedragt en oneenigheijd tragten te verbreijden en geen ander middelen versinnen dan de geluckige revolutie omverre te werpen en ons weder onder 't jok des keijsers te brengen, waertoe alle listen versint worden. Ten desen eijnde is ook heden om 11 uren in de parochiale kercke van St.-Jacobs gedaen eene zeer pligtige misse in volle musik waer de volontaire der gildens in uniforme tegenwoordig waeren.

(223) Betekent: voor alle noden. Deze gebeden kan men vinden in het Romeins missaal tussen de orationes diversae. (Missale Romanum ex decreto sacrosancti concilii tridentini restitutum S. Pii Quinti Jussu editum Clementis VIII et Urbani VIII Papae auctoritate et novis Missis ex Indulto Apostolico hucusque concessis auctum, Luik, 1781).

(26 april 1790)

Op den 26 april zijn in 't licht verschenen verscheijde stukken, te weten: ‘Extrait uijt de Gasette Maritime van Fransch-Vlaenderen’, verhael gedaen door drij volontaire die den generael Van der Meersch in 't kasteel van Antwerpen gesien en gesproken hebben, ‘Requeste der stede van Rupelmonde aen d'heeren Staeten van Vlaenderen’, - fol. 278 - ‘Propositiën aen hunne hoogmogende de Staeten van Vlaenderen’ met verscheijde stukken betreckelijk tot den generael Van der Meersch’, (welcke versaemeling N. 3 onder de stukken N. 33, 34, 35 en 36 konnen gesien worden).

Heden verneemt men in de XXXIII gasette: uijt Weenen berichten wegens den oorloog en Oostenrijksche troupen; departement der geestelijcke saeken afgeschaft en de cloosters mogen nieuwelingen aenveerden; de zoogenaemde Normansscholen afgeschaft en andere besonderheden. Uijt Parijs decreet der landtsvergaederinge. Uijt Luijk slegting der citadelle en onderstant aen den koning van Pruijssen versogt⁽²²⁴⁾. Uijt Mechelen en Brussel verdeijlingen troupen naer 't vaderlandts leger vertrokken; de buijtenlandtsche saeken volherden op eenen goeden voet en den aftogt der Oostenrijksche regementen naer de Nederlanden wordt wedersproken. Uijt Gend ordonantie van d'heeren Staeten verbiedende den uijtvoer van alle slag van waepens, etc.; vrijwillige vaderlandtsche giften gedaen. Uijt Brugge de gesupprimeerde chartruesen⁽²²⁵⁾ reclameren hun clooster bij formatie van requeste aen de Staeten.

(224) In de 18de eeuw behoorde Luik, als prinsbisdom, niet tot dezelfde politieke entiteit als de rest der provincies van de Oostenrijkse Nederlanden. In 1789 brak ook daar een revolutie uit. Luik had een grote invloed ondergaan van de ideeën uit Frankrijk, een gevolg van de tolerante houding van prinsbisschop Velbruck. Van het moment dat de nieuwe prinsbisschop de Hoensbroech (1784) (zie voetnoot nr. 201) aan de macht kwam begonnen de moeilijkheden. Zijn financiële maatregelen, zijn gebrek aan takt, en het feit dat hij geen rekening hield met de tijdsgeest deed hem van zijn volk vervreemden. Ook de aanzienlijke voorrechten van de Luikse clerus op gebied van verbruiksbelastingen waren een doorn in het oog van het volk. Langzamerhand groeide onvrede. Op 18 augustus 1789 brak de revolutie uit; het stadhuis en de citadel van Luik werden bezet en een nieuwe stadsraad werd in leven geroepen. De Hoensbroech week uit naar het buitenland. De Luikse patriotten poogden steun te vinden bij Pruisen. Het instellen van de kandidatuur van prins de Rohan, voor de Luikse prinsbisschoppelijke zetel en zijn aanstelling als regent van de Luikse natie met aan zijn zijde een regentschapsraad (13 september 1790) bracht de revolutie tot een hoogtepunt. Toen Leopold II een einde stelde aan de Brabantse Omwenteling betekende dit meteen ook het einde van de Luikse opstand. In 1791 werd de Hoensbroech in zijn rechten hersteld. (Historische Winkler Prins, o.c., dl. 2, blz. 736-737), (A. BORGNET, Histoire de la révolution Liègeoise, 2 dln., Luik, 1865).

(225) Het betreft hier wel degelijk het klooster der kartuizerinnen. De kartuizers die eveneens gevestigd waren te Brugge in de Langestraat, komen na de suppressie van 1783 niet meer terug. Het kartuizerinnenklooster, St.-Anne-ter-Woestijne, gesticht in 1348 bevond zich oorspronkelijk in de gemeente St.-Andries. Tijdens de geuzentijd waren de zusters gedwongen zich terug te trekken in hun refuge te Brugge. Na de suppressie hernemen ze hun conventuele leven in 1790. In 1796 werd hun klooster voorgoed opgeheven. De straat van huisvesting kreeg hun naam, Kartuizerinnenstraat. (Monasticon Belge, o.c., dl. III, blz. 1263-1287) (A. SCHOUTEET, Straatnamen..., o.c., blz. 104), (A. DUCLOS, Bruges..., o.c., blz. 587).

(29 april 1790)

- fol. 279 - Op den 29 april wiert bij hallegebode en trommelinge bij orders van 't magistraet afgekondigt eene ordonantie⁽²²⁶⁾, hooftsaekelijk behelsende dat het magistraet der stadt Brugge, insiende de bewesen diensten door de volontaire der drij geoctroijeerde gildens tot hiertoe gedaen, dezelve autoriseeren tot het doen der patrouilliën en in alle gevallen moeten aensien worden alsof door de Wet zelve gedaen, aen dese de volmagt vergunt wordende de visiten in alle herbergen op 't vernemen van de minste wanorders te doen en de pligtige seffens in de hooftwagt te bewegen; zullende degene die dezelve eenig gewelt zouden aendoen of bedreijgen door het gebruijk der waepens gehanthaeft worden, dus gewelt voor gewelt mogende keeren, onder conditie dat alle 24 uren aen den heer borgmeester van den Commune een nauwkuerig verslag zal gedaen worden van alles hetgone zij zullen hebben verricht om de pligtige seffens in egte van vangenis te doen bewegen om naer - fol. 280 - examinatie van 't cas arbitrairelijk gestraft te worden. Sedert d'uijtgaeve van dese ordonantie doende de gildens, die d'hooftwagt op de Mart onderhouden, geduerende den heelen nagt de patrouilliën, in de waepens de stadt doorkruijssende en in alle herbergen de visiten nemende.

Heden hebben negen nieuwe schaedebeletters den eedt afgeleijt, door 't magistraet aengestelt en zullen met den eersten nog een meerder getal aengestelt worden.

(226) Zie S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 159v^o; S.A.B., Plakkaten 2^e reeks, 1 mei 1790, reg. 36, nr. 11.

[p. 51]

Heden verscheen in 't licht: nata⁽²²⁷⁾ van den 26 deser van de collatie der Stadt Gend betrekkelijk tot den generael Van der Meersch, (welcke versaemeling N. 3 onder de stukken N. 37 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de XXXIV gasette: bericht van den opstelder wegens de sending van de menige nieuwsartikelen. Uijt Weenen stantplaetsen der troupen en worden met menig grof geschut voorsien; alle versoeninge met den koning van Pruijssen wordt voor onmogelijk aensien; de gedeputeerde van Bohemen verkrijgen gunstig gehoor bij Z.M. den keijser; geschil ontstaen - fol. 281 - tusschen den staetscancelier, prins van Kaunitz en den Franschen afgesant, marquis De Noailles; de besettinge van Orsova bij capitulatie aen de Oostenrijckers overgegeven. Uijt Parijs de invalides in gevaer geweest van alle door vergift omgebragt te worden. Uijt Luijk troupen bereijt tot herstellinge van den prins-bisschop, van wiens inkomsten men zig heeft meester gemakt. Pligtigheden wegens de revolutie tot Wanneghem, kasselrije van Audenaerde, tot Zomerghem en tot Deerlijk gehouden.

(227) Misschien is dit een afgeleide van nate: de nate (of note) slaan is het laatste woord in iets hebben, de zaak beslissen. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 730).