Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1790

[Maart]

(1 maerte 1790)

Op den 1 maerte hebben d'afgesonden couriers alhier binnen Brugge de sekere maeren aengebragt dat Zijne Excellentie den generael Van der Meersch langs Gend, waer hij zeer triumphantelijk is ontfangen, naer Kortrijk en Meenen, zijne geboorteplaets, is afgereijst en vervolgens dese weke binnen Brugge verwagt wordt.

Heden verscheen in 't licht: ‘Den arend door den Nederlandschen leeuw verslaegen’, met tijtelplaet, ook ‘Hansworst professor piro patriot en arlequin keijsersgesinden uijt noot’, (welcke twee stukken in - fol. 199 - de versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 15 en 16 konnen gesien worden).

Heden verneemt men in de XVII gasette: Annonce van den gasettier nopende het opstellen van de menigte nieuwsartikels. Uijt Weenen Z.M. den keijser wordt van het H. Olijssel bedient en gebruijkt met d'uijterste swakheijd zijne laeste oogenblicken om zijn uijtersten wil bekent te maeken; de ardtshertoginne Elisabeth in het kraembedde bevallen van eene princesse, waernae haere koninglijcke hoogheijd den 18 februarij 's morgens om 7 uren, in den ouderdom van 23 jaeren, overleden is en andere merkweerdige omstandigheden. Uijt Trier den Oostenrijckschen generael graeve d'Alton (die in de Nederlanden met eene al te groote vreetheijd heeft tewerk gegaen) is binnen die stadt overleden aen de gevolgen van een korte siekte. Den kolonel De Brou⁽¹⁴¹⁾ licht ook gevaerelijk krank. Uijt Francfurt de gerugten wedersproken - fol. 200 - dat er troupen naer de Nederlanden gesonden worden. Uijt Parijs verscheijde decreten der landtsvergaederinge. Uijt Brussel verklaeringe dat het Manifest van het Brabansch volk⁽¹⁴²⁾ zal plaetse hebben in alle zijne pointen, etc. Uijt Gend den heer Koehler⁽¹⁴³⁾ tot colonel benoemt. Agenten tot de hoven van Berlijn en Parijs benoemt. Aenkomst, onthael, verblijf en vertrek van Zijne Excellentie den generael Van der Meersch tot Gend. Begin van d'herstelling der kloosters en menige effecten worden terug gebragt. Uijt Brugge omstandig verhael van de wijding van het hiervooren vermelt vaendel met alle de omstandigheden en het just getal der manschap die uijt Brugge naer het vereenigt leger vertrokken zijn. Pligtigheden wegens de geluckige revolutie tot Aelst en tot Baijgem, landt van Aelst, gehouden.

(141) Philippe-Joseph, baron de Brou (1732-1796) was kolonel belast met de leiding van de genie in het Oostenrijks leger. De Brou had behoefte aan een nieuwe kazerne in Brugge en zag in de Waterhalle voldoende bouwmateriaal voor het oprichten van een nieuwe kazerne op de gronden van het pas opgeheven kartuizerklooster in de Langestraat. Mede door een scherpe chantage op het stadsbestuur slaagde de Brou in zijn opzet, nl. de afbraak van de Waterhalle. Het afbraakmateriaal gebruikte men uiteindelijk niet voor de kazerne. (B. BEERNAERT, De Waterhalle, in: Brugge en de Zee, o.c., blz. 51), (Zie ook voetnoot nr. 64 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787).

(142) Dit manifest was opgesteld door vander Noot en kanunnik van Eupen. Daarin werd Jozef II van al zijn rechten op de Oostenrijkse Nederlanden vervallen verklaard. (P. DEGRYSE, Summiere bemerkingen betreffende de politieke tegenstellingen tussen Statisten en Vonckisten, in: Brabantse Omwenteling, o.c., blz. 32).

(143) Georges-Frédéric Koehler, voorheen officier in dienst van het Engels leger, trad in dienst van de Staten als kolonel van de artillerie. Hij introduceerde een nieuw wapen ‘l'Amusette Liégeoise’, nl. een klein kanon gemonteerd op een soort kruiwagen dienende ter ondersteuning van de infanterie. Koehler werd achtereenvolgens kwartiermeester generaal, generaal - nadat vander Mersch in ongenade gevallen was - en tenslotte opperbevelhebber in vervanging van Schönfeldt. Nadat de Oostenrijkers terug hun gezag hadden hersteld, trad Koehler opnieuw in dienst van het Engels leger. (TERLINDEN, Les souvenirs historiques.., o.c., blz. 36), (R. BOIJEN, o.c., blz. 59).

[p. 30]

(3 maerte 1790)

Op den 3 maerte was eijndeling den gewenschten dag gekomen op welcken men den verlosser van 't - fol. 201 - lieve vaderland en den ver[de]diger onser dierbaere vrijheijd voorseker binnen de meuren der stadt Brugge stont te ontfangen. Van 's morgens dan wierden alle maetregelen genomen om Zijne Excellentie met alle teekens van eere te ontfangen die zijne behaelde lauwerkranssen verdienen. Van 's morgens saeg men ider in beweging, 's middaegs saeg men alle de huijsen en straeten langs waer den generael stont te passeren met een oneijndig getal menschen van allen rang vervolt en den toeloop langs den steenweg van Thourhout was zoodaenig groot dat men tot ontrent twee uren verre niet dan menschen saeg, ook meest alle de boomen met dezelve beklommen zijnde. Om 12 en half uren dan vertrokken vanuijt het Landthuijs van den Vrijen een escadros van ons uijtgelesen volontaire peerdevolk, gevolgt van twee koetsen bespannen met ses peerden waerin hun bevonden de heeren gedeputeerde 's Landts van den Vrijen die Zijne Excellentie tegemoedt - fol. 202 - gereden zijn tot op de(n) grenzen van hunne jurisdictie en van waer den Nederlandschen Washington⁽¹⁴⁴⁾ door dezelve is gecomplimenteert geworden en met het geleijde tot ontrent de Smedepoorte deser stadt Brugge aengekomen is onder het geschal der trompetten, timbaelen en alderhande instrumenten, onder het gedommel van het grof geschut op de batterijen ontrent de Smedepoorte, het geluijt van alle de klokken der stadt, het onophoudelijk spelen van den beijard en onder de duijstmael herhaelde vruegdegeroepen: ‘Lang leve Van den Meersch, lang leve onsen verlosser en verdediger onsen vrijheijd, lang leve het volk van Vlaenderen, lang leven de heeren Staeten’ en duijsenden toejeugingen meer, dusdaenig dat men door het overvloedig geroep, gedroom en gedommel malkaer niet verstaen konde. Zijne Excellentie aldus ontrent den vier uren 's middaegs ontrent d'herberge Den Beer aengekomen zijnde, wiert aldaer verwellekomt door de heeren van 't - fol. 203 - committé-principael en voordere departementen, door de heeren swaerdekens⁽¹⁴⁵⁾, benevens alle de besonderste persoonen van aensien deser stadt, door welcke hem in 't Fransch een zielroerende compliment wiert afgeleijt en 't welk door den generael op de minsaemste wijse wiert beantwoort, onder dusdaenig een gedroom van menschen om onsen verlosser eerst te zien dat zulks nauwelijks kan gelooft worden en men zelfs voor ongelukken bedagt was, op 't aenschouwen van welcke men de traenen van vruegt en van verrukking saeg langs de wangen rollen van menige iverige vaderlanders, gelijk ook van den generael, ziende hem met zoodaenige eene eere ontfangen als er aen eenen keijser ofte koning zoude konnen aengedaen worden. In desen toestant dan saeg men den overwinnaer van Thournout de mueren van Brugge naederen. Voorop reeden te peert de standaers onser drij hooftgildens, aengeleijt wordende door eenen postilion in roode - fol. 204 - uniforme; agter dese de trompetters, slaende trommels en timbaelen; dan in de volle wapens en uniforme de volontaire onser drij hooftgildens, vertoonende een volstrekt krijgsorder, voor idere gilde voorop gaende alderhande soorten van krijgsmusik en eenen aenleijder te peert; agter dese volgden hondert mannen in de waepens van 't nationeel voetvolk, voorop gaende het krijgsmusik; dan volgden 40 mannen te peert van onse volontaire, alle in uniforme en op 't pragtigste uijtgedost en tusschen dese het open rijtuijg van onsen eerweerdigsten heer bisschop met zijne knegten en bespannen met ses peerden; in 't zelve sat den generael op den regten kant, gekleet in blouwe uniforme en geele veste met eene sterre op dezelve; nevens hem sat den heer baron d'Hondt⁽¹⁴⁶⁾, schepenen 's Landts van den Vrijen, van voor in 't rijtuijg sat het soonjen van den generael, oudt circa 7 jaeren, ook in blouwe uniforme; agter het rijtuijg volgde eene carosse - fol. 205 - waerin mevrouw van den generael haer bevont, benevens zijnen heer broeder; dan volgden eenige chaisen met hunne equipage en domestiquen; agter dese in de veertig carossen in welke hun bevonden de heeren die het voorig compliment hadden helpen afleggen.

(144) Vooral via de kranten hadden de Belgen een uitgebreid verslag over de Amerikaanse revolutie verkregen. Vanuit Europees standpunt werden Washington en Franklin als de 2 belangrijkste personen van die revolutie beschouwd. Zij hadden een enorme populariteit verworven in Europa. Washington werd aanzien als het model van een suksesvol republikeins militair genie en een verstandig conservatief staatsman. Franklin daarentegen werd meer beschouwd als een filosoof en diplomaat wiens voorzichtigheid en volharding de steun van Frankrijk voor de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd had gewonnen. Zo is het niet te verwonderen dat in de parallel die door de Belgen getrokken werd tussen hun eigen revolutie en de zo bewonderde Amerikaanse, Washington en Franklin een belangrijke plaats verkregen. België zag vander Mersch als haar eigen Washington en Vander Noot als haar eigen Franklin. (K. GORMAN, America and Belgium. A study of the influence of the United States upon the Belgian Revolution of 1789-1790, Londen, 1925, blz. 176-177).

(145) Van oudsher werden de Brugse ambachten in 9 leden onderverdeeld. Aan het hoofd van ieder lid stond een swaerdeken. Evenals de burgemeester van de Commune had ieder swaerdeken de beschikking over één van de tien sleutels die toegang verschaften tot de koffer waarin de stadsprivilegiën waren opgeborgen. Op lange duur was de instelling van de swaerdekens echter in onbruik geraakt. De swaerdekens wisten nog wel dat ze zich die titel konden toeëigenen, maar verder schonken ze er niet de minste betekenis meer aan. Pas enkele jaren voor het uitbreken van de Brabantse Omwenteling zouden de ambachten de instelling van de swaerdekens weer opdiepen. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 60-61).

(146) Baron Charles-Jean Dhont de Bouchaute van Nieuwburgh van Bassevelde werd geboren te Kaprijke in 1723 als tweede zoon van Pieter-Cornelis, burgemeester van Kaprijke, en Isabella-Catherina de Smet. Deze koopman, wonende op de Garenmarkt, zou het typevoorbeeld worden van de ondernemer die zich door zijn rijkdom een adellijke titel kon kopen. Deze adelbrieven verwierf hij op 19 augustus 1760 en meteen werd hij dus erfelijk ridder. Maar ook nog na deze datum bleef Dhont zijn winstgevende aktiviteit verderzetten. Samen met een ander adellijk koopman Jean Jacques van Outryve van Merckem, stichtte hij een zeer gerenomeerd handelshuis, dat over reusachtige bezittingen kon beschikken. Beiden waren ze ook de voornaamste initiatiefnemers voor de oprichting van een Brugse Zeeverzekeringsmaatschappij in 1782. Tijdens de revolutiejaren 1789-92 zouden ze daarenboven nog een politieke rol spelen.
Charles-Jean Dhont was op 14 juli 1760 in het huwelijk getreden met barones Isabella-Albertina Claesman van Male en Vijve, dochter van Albert, burgemeester van het Vrije. Wellicht leverde dit huwelijk hem het stokhouderschap op van de baronnies Male en Vijve en werd hij tresorier van Damme, Hoeke en Monnikenrede. Na de dood van zijn vrouw op 25 oktober 1768 huwde hij (10 januari 1770) de veel jongere Anne-Philippine le Bailly van Tilleghem (^o 21 februari 1751), telg uit de heel belangrijke Brugse adellijke familie. Dit huwelijk bewijst m.a.w. het aanzien dat deze koopman in dit milieu had weten te veroveren.
Zoals boven aangestipt, werd baron Dhont bij de wet van 24 december 1789 burgemeester van de Commune van het Brugse Vrije. Op 18 december 1792 werd hij verkozen tot voorlopige vertegenwoordiger voor het Vrije. Hij was dan ook één van die edellieden die krachtig de belangen van deze stand wilde verdedigen en het daarom niet zo erg op Frankrijk begrepen had. Toen de Fransen einde juni 1794 de Oostenrijkers versloegen, vluchtte Dhont, samen met een honderdtal Bruggelingen (vooral edellieden en hogere geestelijken) uit de stad. Wanneer hij terug naar Brugge kwam, onthield hij zich van alle politieke aktie en trok zich terug op zijn kasteel van Nieuwburg te Oostkamp, waar hij ook kinderloos overleed op 31 januari 1798. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 15, 27-28, 38, 385 en dl. II, blz. 165-166), (S.A.B. Almanakken 1790, BI - hh, blz. 154), (L. TEETAERT, Bijdrage tot de studie van de ondernemende stand te Brugge in de XVIIIde eeuw (1740-1780), Leuven, onuitgegeven licentiaatsverhandeling K.U.L., 1961, blz. 165 en 175), (J. GAILLIARD, Bruges..., o.c., dl. IV, blz. 116-117).

[p. 31]

In desen toestant kwam den beschermer van 't lieve vaderlandt binnen de Brugsche mueren onder dusdaenig een gedommel en vruegdegeroep dat men nauwelijks malkaer verstaen kon. Geheel dit luijsterlijk gevolg aen de capelle van den H. Eligius⁽¹⁴⁷⁾ gekomen zijnde, wiert aldaer uijt naem van de heeren swaerdekens en subalterne aen den overwinnaer den wijn van eere aengeboden door twee luijsterlijk vercierde maegdekens en onder een gejeug en geroep dat alle gemoederen beweegde. Vervolgens de luijsterlijcke cavelcade langs de Smedepoorte, Smedestraete, waer eenige huijsen verciert waeren, langs de Vrijdagmart, Steenstraete, Mart, Wollestraete, Predikheersstraete, - fol. 206 - Hoogstraete, plaetse Maelenberg over de Mart langs de Geltmuntstraete voorttreckende tot aen het huijs van mijnheer Van Heurne de Schiervelde⁽¹⁴⁸⁾, etc., borgmeester 's Landts van den Vrijen, stapte den luijsterlijcken treijn daer af in een kostelijk logement dat ten eijnde deser voor Zijne Excellentie bereijt was. Langs den heelen voormelden weg waeren de huijsen en straeten opgehoopt met menschen, zoo ingesetene als vremde, die alle den generael in 't voorbijrijden groeteden en 't welk door hem op eene minsaeme wijse wiert beantwoort. Nauwelijks was Zijne Excellentie in zijn logement afgestapt wanneer seffens onsen eerweerdigsten heer bisschop, de gedeputeerde van de clergé, de gedeputeerde dermagistraeten, etc., hunne eerbewijsingen aen Zijne Excellentie zijn komen afleggen. Des avons is door den gemelden heer borgmeester een alderpragtigste avondmael gegeven waer alle de besonderste persoonen deser stadt ter taefel genoot waeren. - fol. 207 - Geduerende die pragtige maltijdt sat Zijne Excellentie in eenen pronkstoel en boven zijn hooft hing een schoon verciert konstgewerkt sinnebeelt, onder welcke men las desen woorden: ‘Dese feest is opgeregt voor die voor 's landts vrijheijd vegt’. Tot naer den twalf uren van den middernagt speelde het carilion onophoudelijk, veele straeten en huijsen waeren verlicht, de kanonnen en musquetten ronkten bijnae geduerende den ganschen nagt, van alle kanten duijsenden menschen waeren op de been, alom hoorde men niet dan vruegdegeroepen en geklank van musicaele instrumenten, groot en kleen zig verheugende over den voorspoed die het Nederlandt reets geniet door de daeden van wijs beleijt en dapperheijd die desen generael reets uijtgewerkt heeft.

(147) Ook de Sint-Elooiskapel genoemd. Deze kapel en aanpalend gasthuis bevond zich oorspronkelijk in de Smedenstraat. Het gasthuis heeft vermoedelijk gediend als verblijf voor arme reizigers die langs deze kant van de stad binnenkwamen. Bij de meeste stadspoorten werden soortgelijke inrichtingen aangetroffen, met een gemeenschappelijke slaapzaal en kapel. Vanaf de 14de eeuw behoorde kapel en gasthuis toe aan het ambacht der smeden. De kapel droeg de naam van hun patroon. Slechts van de monumentale poort of portaal is iets overgebleven, het overige werd in 1962-1963 gesloopt. (A. DUCLOS, Bruges..., o.c., blz. 511), (M. ENGLISH, De Sint-Elooiskapel te Brugge, in: de Toerist, 16-1-1953), (A. SCHOUTEET, De straatnamen..., o.c., blz. 200), (C.R.M.F.O., t. VIII, n^o 4, 16-3-1925, blz. 61).

(148) Aybert Joseph Auguste van Huerne van Schiervelde werd geboren te Brugge (Sint-Salvators, 2^e wijk) op 31 december 1720 als zoon van Aybert en Maria Magdalena Rapaert. Zijn vader was raadpensionaris van het Brugse Vrije, afgevaardigde bij de Staten van Vlaanderen, van 1735 tot 1749 burgemeester van stad Brugge, en daarna burgemeester van het Vrije. Aan de universiteit van Dowaai studeerde hij filosofie en te Leuven behaalde hij de licentie in de rechten (1745). Drie jaar later werd hij raadpensionaris van stad Brugge en zou dit blijven tot in 1762, het jaar waarop hij op rust ging. Intussen was hij op 11 november 1749 in het huwelijk getreden met Margareta Emmanuella Charles van Puyenbeke van Nieuwenhove († 1782) en ging zich in de Dweersstraat vestigen. Verder was hij proost van de confrerie van het Heilig Bloed in 1762, gouverneur van de Bogardenschool in 1749, gouverneur van de Akademie te Brugge, gecommitteerde bij de wateringe van Blankenberge en lid van de Sint-Jorisgilde (vanaf 1785). Tijdens de revolutiejaren 1789-90 zou hij terug van zich laten horen. In december 1786 was hij lid geworden van de dissidente beweging ‘Société Littéraire’ (en zou dit blijven tot januari 1793). In deze optiek werd hij dan ook in 1789-90 burgemeester van de schepenen van het Vrije, een ambt dat hem, volgens P. Ledoulx, was opgedrongen door J.F. Sola, griffier en pensionaris van het Vrije. Toen de generaal vander Mersch begin 1790 Brugge bezocht, werd hij ontvangen in het huis van van Huerne, wat wijst op de belangrijke functie die deze laatste toen bekleedde. Zijn enige zoon, Joseph Aybert van Huerne, was later aktief in de Jacobijnse club. Aybert van Huerne overleed te Brugge op 10 december 1800. (S.A.B., Doopregister Sint-Salvator 1720), (S.A.B., Almanakken 1790, BI blz. 155), (S.A.B., Fonds Comité patriottique (1789-90), nr. 37), (J. GAILLIARD, Bruges..., o.c., dl. II, blz. 202-203), (S.A.B., P. Ledoulx-kroniek. Levens der Geleerde ende Vermaerde Mannen der stad Brugge, Brugge, ca. 1800, dl. II, blz. 225-226), (C. GILLES DE PELICHY, Lettres du Prince de Broglie, évêque de Gand, au baron Jean de Pélichy et à Mr. Joseph van Huerne (1816-1821), in: A.S.E.B., t. LXXXIII, 1947, blz. 69-70).

(4 maerte 1790)

Op den 4 maerte 's morgens om 9 uren begonde het carilion [op] den thoren andermael te spelen wanneer korts hiernae Zijne Excellentie in een rijtuijg, bespannen met ses peerden, voorop - fol. 208 - en agter zijne knegten te peert rijdende, langs St.-Amandtsstraete vanuijt zijn logement op de Mart aenkwam, rijdende langs de Breijdelstraete naer 't paleijs van onsen eerweerdigsten heer bisschop, bij welcken een besoek afgeleijt hebbende hij zig tot het vertrek op de volgende wijse veerdig makte. In 't Vrije hetzelve gevolg en treijn vergaedert zijn[d]e, hetwelk hem op zijne aenkomst hadde tegemoet geweest, vergeleijden den generael op zijne uijtkomste uijt het bischdom langs de Mart, Steenstraete en Dweersstraete tot aen 't huijs van mijnheer Van Huerne voormelt waer hij afstapte uijt het rijtuijg om van desen heer ende neef afscheijt te nemen. Naer 't verblijf van circa een halve ure is het heele gevolg voortgetrokken, gelijk ook alle de carossen van gisteren agter dezelve volgende ten eijnde de equipage van den generael; dan eene carosse waerin mevrouw en soontjen hun bevonden en eijndelinge Zijne Excellentie met zijnen heer broeder in eene postfouture - fol. 209 -, bespannen met vier peerden; dus langs de Geltmuntstraete, Mart, plaetse Malenberg, Hoogstraete en Langestraete gereden zijnde, door de Cruijspoorte heeft Zijne Excellentie den generael Van der Meersch de stadt Brugge verlaeten onder een meer als oijt herhaelende vruegdegeroep; laetende dus in de gemoederen van eenider diep ingeprent de grootste agting voor zijnen dierbaeren persoon en elk uijter herten

[p. 32]

wenschende hem nog eens binnen onse mueren te mogen sien aenkomen met den olijftak van eene volkomen victorie en gewenschte vrede. Heele het gevolg keerde naer Brugge terug behalvens een picquet van onse volontaire ruijterije die den generael langs Maldeghem tot Eecloo vergeselschapten en waer zij ook afscheijt genomen hebben, keerende naer Brugge, een ander picquet van Eecloo den generael vergeselschappende tot Gend van waer den generael seffens naer 't vereenigt patrioticq leger zal - fol. 210 - afreijsen om de krijgswerkingen tegens de Oostenrijckers, naer den waepenstilstant van thien daegen, te herbeginnen, ten waere de provencie van Luxembourg bij capitulatie wiert overgegeven, welcke menige zig zonder eenigen grondt van waerheijd hun laeten voorenstaen. Veele bemerken in de reijse van den generael (in welcke hij zooveele eerwesingen en giften ontfangen heeft) iets besonders en dat hij mogelijks andere oogmercken voor oogen heeft omdat hij nu in den tijdt dat het leger in de meeste werksaemheijd moeste zijn, hetzelve zoolang verlaeten heeft en veele zeggen zelfs dat door 't gevolg van tijdt alles zal aen 't daglicht gebragt worden.

Heden verneemt men in de XVIII gasette: uijt Weenen 't droevig sterfgeval van de Ardtshertoginne Elisabeth aen de stervenden keijser bekent gemakt; diepen sugt die Z.M. daerover gaf; de nieuwgeboren princesse wordt gedoopt - fol. 211 - waernae Z.M. den keijser eene kleene verandering in zijn testament makt; Z.M. den keijser ende koning, Joseph den II, den 20 februarij 's morgens om vijf uren en half overleden; omstandigheden van zijnen doodtstrijt en kort verhael van zijne geboorte af tot zijn overlijden; zijne liverijebediende en eenen postilion door Zijne Majesteijt begiftigt; mildaedige giften aen de pastores van Weenen toegesonden; toebereijtselen door Z.M. voor zijne begraevinge gemakt; den gewesen rijksreferendarius Lassolaije door Z.M. in vrijheijd gestelt; de ardtshertoginne Elisabeth ter aerden bestelt. Uijt Parijs verscheijde deputatiën in de landtsvergaederinge verschenen; decreet der landtsvergaederinge nopende de krijgsconstitutie. Uijt Gend nopende de gelegentheijd der vaderlandsche troupen op den nieuwen weg van Luxembourg; een millioen in speciën uijt Weenen tot Luxembourg aengekomen. De keijserlijcke vreesen zoodaenig de overlopinge dat zij de boeren nootsaeken om patrouilles te doen. Verscheijde - fol. 212 - abdijen voor het onderhout van 50 en 60 mannen daegs van het vaderlandts leger ingeschreven en verscheijde sommen door onbekende aen de commissie gesonden. Pligtigheden tot Hardoije en tot Hansbeke langs de Brugsche vaert wegens de geluckige revolutie gehouden. Reets sedert gisterenmorgen was de tijding van 't overlijden van Z.M. den keijser ende koning Joseph den II aen 't committé-principael van Brugge officiëelijk bekent gemakt zonder dat ten desen eijnde eenige blijkteekens wegens dit sterfgeval gepleegt wierden, den leser oversendende tot het jaer 1780 om aldaer in mijne beschrijvinge te sien wat al pligtigheden alsdan voor het afsterven van wijlent zijne doorluchte moeder Maria Theresia saeliger memorie gepleegt wierden en die nu voor den grooten Joseph ook zouden verrigt worden, hadde hij ons als zijne moeder geregeert en het ongeluk vóór zijne doodt niet gehadt van die schoone Nederlandsche provinciën van te zien afvallen.

(8 maerte 1790)

- fol. 213 - Op den 8 maerte 's middags om drij uren zijn alhier binnen Brugge in den Com aengekomen ontrent tweehondert mannen nationeele troupen met hunne overste van Oostende in schoone roode uniforme omset met blauw met witte vesten en brouken⁽¹⁴⁹⁾, welck corps aldaer sedert eenigen tijdt is versaemelt door twee Engelsche heeren milors die ten hunnen koste alleen hetzelve hebben geformeert zoo 't schijnt voor het vaderlandt en aen elcken man tot twee schellingen daegs geven

(149) Volgens de beschrijving van de uniformen die van Walleghem geeft, betreft het hier de 10de afdeling van de infanterie, ‘de Belgische Leeuw’ genoemd. (TERLINDEN, o.c., blz. 124).

[p. 33]

voor gase, waertoe daegelijks, gelijk voor de monture, een aensienelijcke somme noodig is. Dese alhier in de Coupure in twee andere schepen verplaest zijnde, zijn om ses uren onder de algemeene toejeuginge van menige nieuwsgierige naer Gend vertrokken en verders naer Brussel gedestineert om, zoo men zegt, van dezelve een present aen 't vaderlands leger gedaen te worden.

Heden verscheen in 't licht: ‘Saemenspraek - fol. 214 - tusschen eene boerinne en een steedsche patriotinne, raekende de omstandigheden van den tegenwoordigen tijdt, etc.’, (welcke in de versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 17 kan gesien worden). Ook: ‘Den keijserlijcken hofzot onder den naem van Silenus besoekende zijnen meester Joseph den II op het groot feest der zotten of den vastenavond etc.’, (welke in de versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 19 kan gesien worden, beijde met tijtelplaeten verciert).

Heden verneemt men in de XIX gasette: uijt Weenen mildaedigheijd des keijsers voor zijne doodt aen de gravinne De Chanclos gedaen; hoe Z.M. hem bij den ardtsbisschop veronschuldigt heeft over alle het ongelijk hem aengedaen, de antwoorde van den kardinael ardtsbisschop; wondere maniere op welcke de lichaemen van de artshertoginne Elisabeth en Z.M. den keijser ter aerden bestelt zijn en grooten toeloop van 't volk; naedere omstandigheden van - fol. 215 - de doodt des keijsers en van de artshertoginne en wondere uijtspraeken van Z.M. den keijser; de jonge princesse die geen lang leven scheen te beloven bevint zig beter. Den groothertog van Toscanen, Leopold⁽¹⁵⁰⁾, nu koning van Hongariën wegens het overlijden van zijnen broeder, wordt binnen Weenen verwagt, alles tot dien tijdt toegesegelt en op wekkers aenkomst het testament van den overleden keijser maer zal geopent worden. Groote feesten in Hongariën opgeregt wegens de wederkomst der kroone. De koninginne van Napels blint geworden. Uijt Parijs vonnis wegens verscheijde aensinelijcke heeren; geheijme gistinge van gemoederen in die hooftstadt. Uijt Mechelen den generael Kleijenberg⁽¹⁵¹⁾ aldaer aengekomen. Uijt Loven pligtige herstellinge van de vermaerde universiteijt op den 1 deser aldaer verricht⁽¹⁵²⁾. Uijt Gend den generael Van der Meersch van zijne gedaene reijse aldaer aengekomen. - fol. 216 - Den hertog van Ursel begeeft zig bij de heeren Staeten van Vlaenderen tot het afleggen van den eedt voor 't vaderlandt en bevestigde hoe hij voor 't welsijn van 't vaderlandt aengedaen was. Vrijwillige gifte van de abdije van Nieuwenbossche in Gend en brief van danksegging van d'heeren Staeten daerop gevolgt. Pligtigheijd wegens de geluckige revolutie tot Thielt gehouden.

(150) Leopold II, keizer van Oostenrijk, werd geboren op 5 mei 1747 als tweede zoon van keizerin Maria-Theresia. In september 1765 werd hij groothertog van Toskanië en huwde de Infante Maria-Louisa van Spanje. In Toskanië werd hij geprezen om zijn wijze tolerantie-politiek, hoewel er vanuit clericale hoek heel wat protest rees. Toen zijn broer Jozef II in februari 1790 overleed, werd hij de nieuwe keizer van Oostenrijk. De oorlog tegen Turkije en de herovering van de Belgische provincies werden suksesvol beëindigd. Zijn verdraagzaamheid had hij reeds tijdens de Brabantse Omwenteling laten blijken, en zo ook na december 1790 toen deze revolutie definitief de kop werd ingedrukt. Daarom kreeg hij heel wat aanhang bij vooral de adel, die de adem van het revolutionaire Frankrijk in de nek voelde. Leopold II vatte het plan op om, in een alliantie met Pruisen, dat gevaarlijke Frankrijk binnen te vallen. Hij overleed echter te Wenen op 2 maart 1792. (Biographie Nationale, o.c., dl. XI, kol. 832-837).

(151) Baron de Kleinenberg, kolonel in dienst van de Verenigde Provinciën, werd tot generaal-majoor benoemd door de Staten van Vlaanderen op 6 december 1789. (TERLINDEN, o.c., blz. 32).

(152) Jozef II had gepoogd met hardhandige middelen de universiteit van Leuven gelijk te schakelen met het model van de Weense universiteit. Vooral de oprichting van een seminarie-generaal te Leuven, dat de bisschoppelijke seminaries, de studiekloosters en de Leuvense colleges als vormingsplaatsen voor de hele geestelijkheid van het land moest vervangen, zette veel kwaad bloed. De meerderheid van de universiteit ging in oppositie, wat uitliep op de afzetting van tientallen professoren en op de overbrenging van de ‘jozefistische’ universiteit, met uitzondering van de faculteit der theologie en het seminarie-generaal, naar Brussel (1788). Tijdens de Brabantse Omwenteling (1789-1790) kwamen de verdreven professoren en de verplaatste faculteiten naar Leuven terug, terwijl de jozefistische professoren werden uitgesloten. Ook na de terugkeer van de Oostenrijkers en na de Franse invallen ging de restauratie van het oude universiteitsmodel door. Uiteindelijk werd de universiteit in 1797 door het bestuur van het Dijledepartement opgeheven. Leuven zou het twintig jaar zonder universiteit moeten stellen, tot in 1817 koning Willem I te Leuven een rijksuniversiteit zou oprichten. (J. ROEGIERS, De universiteit van Leuven 1425-1797, in: N.A.G.N., o.c., dl. 9, blz. 305).

(11 maerte 1790)

Op den 11 maerte verneemt men uijt het Luxembourgsche, behalvens veele andere maeren, de volgende tijding; dat het corps jaegers van Brugge, verselt met vijfhondert voetgangers, de bewoonders van eene parochie aldaer tot bedaeren gebragt hebben. Dese hadden ledent eenige daegen het portrait van Van der Meersch en Van der Noot⁽¹⁵³⁾ in portraite schilderije aen eene galge gehangen; eenen waeren patriot of vaderlander zulks geensints konnende lijden, heeft dese portraiten afgetrokken en in - fol. 217 - stukken geschuert, waerom sij hem bij den kop gevat hebbende, zij hem zonder eenige verdere regtspleginge aen dezelve galge hebben gehangen, om welcke buijtenspoorigheden aldaer te betuegelen men hun door de waepens, als vermelt, gedwongen heeft den eedt voor de hoogmogende heeren Staeten af te leggen, waermede men verneemt alles aldaer vereffent te zijn en dat er de ruste volkomentlijk herstelt is.

(153) Zie voetnoot 293 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789.

[p. 34]

Heden verneemt men in de XX gasette: uijt Bohemen dat er verscheijde regimenten in aentogt zijn. Uijt Weenen bericht dat er den nieuwen koning Leopoldus den II in 't kort zal aenkomen; den ardtshertog Franciscus⁽¹⁵⁴⁾ blijft alle de pensionen betaelen van wijlent zijne gemaelinne; merckelijcke somme die Z.M. den keijser voor d'overleden princesse hadt bestemt is de nieuwgeboren princesse toegewesen. Uijt Parijs decreten der landtsvergaederinge; den abbé De Launaij gevangen opgebragt. - fol. 218 - Uijt Brussel talrijk corps naer 't vaderlandts leger vertrokken. Uijt Oostende bericht van het vertrek van 200 mannen troupen. Uijt Brugge omstandig verhael van d'aenkomst, verblijf ende vertrek van Zijne Excellentie den generael Van der Meersch en pligtigheden die ten desen eijnde hebben plaetse gehadt, benevens het Fransch compliment dat door de gedeputeerde aen desen heer op zijne aenkomst gedaen is. Uijt Eecloo wegens hetzelve voorwerp pligtigheden wegens de geluckige revolutie tot Iseghem, Etichove, landt van Aelst en tot Oostroosbeke, kasselrije van Kortrijk gehouden.

(154) Zie voetnoot 421 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789.

(12 maerte 1790)

Op den 12 maerte 's morgens van den 11 uren tot ontrent één uren was er een overgroot disorder in 't Stadthuijs waeruijt men slegte gevolgen vreesde, want op de algemeene spraeke sedert eenigen tijdt dat de vleeschhuijsen op de Kraene en op 't Pandreijken⁽¹⁵⁵⁾, opgeregt ten jaere 1772 met octroi van de overleden keijserinne en - fol. 219 - koninginne Maria Tresia saliger memorie, gelijk ook alle de zoogenaemde wilde beenhouwers⁽¹⁵⁶⁾ die ten allen kant van de stadt het vleesch in hunne huijsen verkopen, op 't versoek van de vrije vleeschhouwers, alle gingen afgeschaft worden, zoo waeren er heden in het Stadthuijs meer als hondert van dees onvrije vergaedert met hunne vrouwen en kinderen om dezelve, zoo die afschaffing gedaen wiert, als niet meer konnende leven aen 't magistraet op te offeren. Hierom wierden dezelve in 't collegie alle ter gehoor binnengeropen en ('t)op 't doen van hunne regtveerdige klagten en op de vertooning van d'onmogelijkheijd van het vleesch te konnen gelevert worden aen 't publik, wiert hun aengeseijt dat zulks voor alsnu zal onderblijven en dat sij als vooren alle slag van beesten vermogen te slagten en verkoopen, waermede den met reden gevreesden opstant eijndigde en elk met zijn vrouw en kinderen blijde - fol. 220 - gemoed naer huijs vertrok.

Heden wiert ook vanwegens het magistraet 's Landts van den Vrijen de volgende bekentmaekinge gedaen: dat d'heeren van 't magistraet ondervinden dat sedert eenigen tijdt door het landt passeeren zoogenaemde estafetten, postilions ende boden, onder dien vercierden naem overbrengende vercierde schriften⁽¹⁵⁷⁾, zoo wegens den gewesen souverijen als die nu zijne actie heeft, het gewesen gouvernement ofte ministers; behelsende gunstige of oproerige schriften die door hun gegeven naer 't land zouden gesonden zijn, in dese tijdtsomstandigheden niet anders konnende strekken als door vleijende voorwaerden en gunstige schikkingen de gemoederen te ontrusten, vremde denkbeelden te doen opvatten en de goede ingesetenen te st[r]ooren; in welcke hoogelijks diende voorsien te worden, den Heere ende Wet 's Landts van den Vrijen aen eenigelijk verbied, onder welcken naem het zoude mogen wesen, eenige deser schriften in 't land over te brengen, die te senden naer de magistraten - fol. 221 - ofte particuliere, op pene van met dezelve bevonden zijnde seffens aengehouden te worden en d'overbrengers met hunne schriften naer 't collegie te worden overgebragt om naer d'examinatie der zelve, volgens dat het cas zal exeteeren, arbitrarelijk gestraft te worden.

(155) L. Devliegher vermeldt in zijn werk ‘Huizen te Brugge’ het bestaan van het vleeshuis op de Kraanplaats. In 1767 werd daar de houten kraan afgebroken die ten Noordwesten van de Kraanbrug stond. Op de plaats daarvan tussen de brug en het Weeghuis, werd in 1771-1772 een laag natuurstenen gebouw opgetrokken dat diende als vleeshuis. Het andere vleeshuis op 't Pandreitje is duidelijk herkenbaar op het schilderij van J. Garemyn ‘Gezicht op Pandreitje’, daterend van 1788. (L. DEVLIEGHER, De huizen..., o.c., dl. 2-3, blz. 178-179), (G. MICHIELS, Iconografie der stad Brugge, Brugge, 1966, dl. 2, blz. 118).

(156) Wilde beenhouwers zijn niet ingeschreven in het ambacht. Door de keizerlijke ordonnantie van 2 april 1772, werd de monopoliepositie van het ambacht der vleeshouwers doorbroken. Voortaan mocht iedereen tweemaal in de week vrij vlees verkopen. De overige dagen hielden de ambachtslieden hun voordeel. Dit werd bijzonder geapprecieerd door de lagere bevolkingsklasse die eindelijk terug vlees konden verbruiken. Dit bevel kwam echter hard aan in de vleeshouwerskringen. Deze vormden een bijzonder soort ambacht. Het aantal vleeshouwers vermeerderde niet, maar vertoonde de neiging om af te nemen. Beschermd door privilegiën beheersten ze volledig de markt en stelden onder elkaar de vleesprijs vast. De vleeshouwers behoorden dan ook tot de gegoede stand. Getroffen in hun monopoliepositie zien we de vleeshouwers aan kop staan van de politieke agitatie in 1787 en volgende jaren. Tijdens de Brabantse Omwenteling wist een lid van het ambacht de voornaamste schepenplaats te verwerven. Hij zou het herstel van het monopolie van de vleeshouwers betrachten. Probleem was dat het publiek reeds 17 jaar aan de nieuwe situatie was gewoon geraakt. Aangezien dat in 1790 de graanprijzen uitzonderlijk hoog waren en er veel werkloosheid heerste, kon men het zich niet veroorloven de massa tegen de borst te stoten door de vleesprijs te verhogen. Bovendien leefden er ongeveer 150 personen van deze vrije vleeshandel. Op 15 oktober 1790 werd tot het herstel van het monopolie beslist, de onvrije vleeshouwers mochten 2 dagen per week vlees verkopen indien zij zich lieten registreren, het voorrecht van het ambacht erkenden en een bepaalde vergoeding betaalden. Er zouden geen nieuwe onvrije of wilde beenhouwers toegelaten worden. Na verloop van tijd zou het monopolie dus helemaal hersteld zijn. (Y. VANDEN BERGHE, Brugge in de revolutietijd, o.c., blz. 151-157) (IDEM, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 69).

(157) Met vercieren (of versieren) wordt hier wellicht niet het opsmukken, het mooi maken bedoeld, dan wel het bedenken, het verzinnen. Verzonnen geschriften dus. (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. VIII, kol. 2430-2431).

(13 maerte 1790)

Op den 13 maerte zijn bij condemnatie crimineel geëmaneert in gebannen vierschaere, door d'heeren van 't magistraet der stadt Brugge, voor 't Stadthuijs op een shavot

[p. 35]

gegeesselt en verders gecondemneert voor den tijdt van elk vijfthien naereenvolgende jaeren tot het Provencial Correctiehuijs der stadt Gend, Adriaen Bosseret, oudt ontrent 22 jaeren en Marij Nieuwenhu⁽¹⁵⁸⁾, oudt ontrent 20 jaeren, beijde geboortig van Brussel, omdieswille die beijde pligtige alhier binnen Brugge ledent eenige weken waeren aengekomen en gelogeert in d'herberge Den Pellekaen in d'Ezelstraete waer dezelve zoo hier als tot Brussel hun uijtgevende voor een getrouwt paer; onder dien - fol. 222 - dekmantel een ondeugende en ontugtig leven, tegenstrijdig aen alle wetten, hebben geleeft, wettelijk overtuijgt zijnde geduerende hunne detentie van eenige weken binnen de stadt Brugge, om dit hun ondeugende leven te konnen onderhouden, hun te hebben begeven tot alle soorten van diefachtige listen en aldus uijt verscheijde winkels deser stadt, besonder in degene van sr. Hardij⁽¹⁵⁹⁾ en Talieu in de Steenstraete en Rosseel op de Mart, als in verscheijde andere, te hebben ontweert, met alle bedenkelijcke listen, verscheijde, zoo sijde als katoene neusdoeken, linten en meer andere merceniersgoederen; met dees gestolene goederen zij verders hebben bestaen van te gaen in andere winckels en dezelve aldaer als kooplieden voor monsters presenterende, altijdt met voordagt ende daedt van dezelve meer en meer te bestelen. Van alle welke strafbaere faiten, zoo bij wettige genomen imformatiën, eijgende bekentenissen, als - fol. 223 - andersints den regter is gebleken om genoegen en zullen gestraft worden, andere in exempel. Die beijde pligtige op 't schavot gekomen zijnde, wiert de vrouwspersoon eerst aen de staek gebonden en gegeesselt, zeer asserant zijnde en zonder zig verautereert te toonen in 't ontfangen van haer kleijne straffe van 53 slaegen die haer door den soon van den scherpregter gegeven wierden, zonder groote hevigheijd moetende den zelven haer vermaenen opdat zij zoude om genaede schreeuwen, 't welk zij maer zeer stil, zonder gewelt te maeken, dede; t'eijnden dezelve straf haer zelfs seffens kleedende alsof er niets zoude gebuert zijn. Haeren gewaenden man toonde dese vrijmoedigheijd niet, want hij schreeuwde eer dat hij geslegen wiert en aen de staek gebonden staende, terwijl zij haere straffe ontfing, trok hij het lank hair dat hij hadde voor beijde zijne oogen en hiel geduerende haere executie zijne beijde handen voor zijn oogen en aensicht. Hij ontfing - fol. 224 - voor zijne straffe 84 slaegen, dog met meerdere hevigheijd en door den scherpregter zelfs, een overgroot geschreeuw en gewelt maekende, zoodaenig dat hij zijn hooft geduerig over zijn rugge houdende, zijn lang hair zooverre afhing dat hij beneden zijn rugge geslegen wiert. Naer 't ontfangen der straffe vroegen sij beijde vergiffenis aen d'heeren van 't magistraet. Den toeloop van menschen om dees executie te zien was overgroot omdat zij reets van veele waeren bekent en omdat het het eerste regt was dat op bevel van 't nieuw magistraet sedert de revolutie gedaen wiert.

(158) Adriaan Bosbeeck, 26 jaar oud en geboren te Baasrode, was marktkramer. Hij werd op 13 maart 1790 tot 15 jaar gevangenis veroordeeld. Ook Marij Nieuwenhuijse, 20 jaar en geboren te Anderlecht, werd op dezelfde dag veroordeeld en onderging dezelfde straf. Voor een uitgebreid verslag van de gebeurtenissen, zie de bronnen: (S.A.B., Register der Naemen van de persoonen gecolloqueert in het provinciale correctiehuys binnen de stad gendt), (R.A.B., Fonds Brugge nr. 725, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de wettelycke... (1790), o.c., cahier 1, fol. 13, cahier 2, fol. 17-27, cahier 4, fol. 1-26), (IDEM nr. 659, Register Crimineel der stad Brugge behelsende de Tighten... (1790), o.c., cahier 2, fol. 3 art. 2-3).

(159) E. Hardij was horlogemaker en woonde aan de markt te Brugge. (Zie fol. 99 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789).

(15 maerte 1790)

Op den 15 maerte wierden 's morgens met de barge van Gend naer het Generael Correctiehuijs vertransporteert de twee geëxecuteerde, als hiervooren vermelt, onder den toeloop van menige menschen om dese nog eens te zien. Den toeloop zooveel te grooter zijnde omdat met dese ook vertransporteert wiert, den boer van Vassenaere, als hievooren fol. 144 geapparendeert, - fol. 225 - die ook wegens zijne begaene faiten, als aldaer vermelt, voor den tijdt van thien naereenvolgende jaeren tot het Provencial Correctiehuijs van Gend verwesen was.

Heden verscheen in 't licht: ‘Copie van eenen brief van hunne koninglijcke hoogheden de voorige gouverneurs-generael der Nederlanden aen hunne hoogmogende de Staeten van Vlaenderen’, vervattende een gedenkschrift van den groothertog van Toscanen die met het afschrift van 't Congres aen dezelve Staeten in de versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 20 kan gesien worden. Veele twijfelen aen

[p. 36]

de egtheijd van de gunstige voorstellingen die den keijser ende koning Leopold den II de Nederlanders komt aen te bieden om de Nederlanden wederom onder zijne gehoorsaemheijd te doen weerkeeren, dog wenschelijk waere het dat op zulkdaenige voorwaerden de Nederlanden mogten bevredigt worden om te eijndigen de bijnae - fol. 226 - oneijndige troubelen die nu die rijcke provenciën verschueren en den koophandel tot een volkomen ondergang staen te brengen, dus geluckig zoude het land zijn waer 't dat op zulkdaenige voorwaerden de zee van troubelen mogten eijndigen.

Heden verneemt men in de XXI gasette: uijt Weenen den ardtshertog van Franciscus den nieuwen koning tegemoed gereden, die versogt heeft bij zijne aenkomst alle onthaelingspligtigheden naer te laeten; Tartarisch meijsken door den overleden keijser begunstigt en heeft ook voor zijne doodt afscheijtbriefkens aen alle de persoonen van aensien gesonden; de Staeten van Oostenrijk vergaedert tot het weerbekomen van hunne oude constitutie; Zekeren heer verwekt de Hongersche natie tot obstant. Uijt Florentiën den koning van Hongariën en Bohemen naer Weenen afgereijst. Uijt Parijs verklaering der landtsvergaederinge nopende de volkplantingen. Uijt Namen de Oostenrijkers ontruijmen Marche en - fol. 227 - Famène; menige overloopers uijt het vijantlijk leger aengekomen die versekeren dat het geb(er)[re]k aen levensmiddelen en de ellende in 't Luxembourgsche zeer groot is; den heer Van der Meersch vertrokken om de voorposten te besigtigen. Uijt Brussel het corps vrijwillige legt den eedt van trouwe op de Mart af, inhout der zelve en den hertog van Ursel tot commandant verkosen. Duijschtman uijt Mechelen, verdagt van valsche brieven, in egtenisse geset. Uijt Antwerpen bericht van den obstant der keijserlijcke troupen in de citadelle voorgevallen waerbij drij officieren verdronken zijn. Uijt Gend mandement van den heer bisschop voor den vasten. Uijt een voorloopig bericht tot die gasette gisteravond toegekomen, verneemt men uijt Gend een officieel bericht uijt het vaderlandts leger; lof van de dragonders van Vlaenderen die d'eerste plaetse in 't leger houden; de overloopinge der keijserlijcke wordt hoe langer hoe grooter; den - fol. 228 - heer Malcamp en andere in d'handen der vaderlanders gevallen; groote vrijwillige giften ten behoeve van 't vaderland geschonken.

(17 maerte 1790)

Op den 17 maerte is binnen Brugge alom geaffixeert geworden eene zeer wijtloopige bekentmaekinge⁽¹⁶⁰⁾ behelsende eene ophelderinge van de gelukkige omwentelinge der Nederlanden waerin de sinelijcke hulpe van 't goddelijk Albestier genoegsaem gebleken heeft en naer het geluk, waerin onse landen zig alsnu bevinden, aengetoont te zijn die onderneminge, waertoe overtollige sommen noodig zijn, nu moet onderstuent worden door d'inwoonders der zelve landen, waerom binnen de stadt Brugge in 't Stadthuijs, naer 't voorbeelt van alle andere steden, zijnde onder de gehoorsaemheijd der Staeten, zal opgeregt worden een comtoir-generael ter bestedinge van de vrijwillige giften die verwagt worden door het publik te zullen worden gedaen, met de naemen van verscheijde geestelijcke heeren aen welcke die konnen gegeven worden indien den - fol. 229 - gever zijnen naem zoude willen secreet gehouden hebben, maer die zulks zullen begeeren zal hunnen naem in de openbaere nieuwsblaederen geannonceert worden. Degene [die] vrijwillige giften willen doen, worden versogt van in te teekenen voor eenen of meer mannen van 't vaderlandts leger en voor ider te betaelen tot 10 stuijvers daegs. Die van mindere middels zijn, zullen vermogen in te teekenen voor 5 stuijvers of voor d'helft van eenen man daegs. Met het afsterven van den inteekenaer zal, indien de weduwe of naerkomers zulks begeeren, d'inteekening cesseren. D'inteekening zal maer zijn voor één jaer en is

(160) Zie S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 154v^o, S.A.B., Plakkaten, 2^e reeks, 16 maart 1790, reg. 36, nr. 86.

[p. 37]

begonst den 1 maerte 1790. Alle de volontaire giften en inteekeningen zullen generaelijk gebruijkt worden tot onderstant van het vaderlandts leger en in de generaele krijgskasse gestort worde; zijnde ook den heelen inhout deser bekentmaekinge sondag laest op alle de predikstoelen afgelesen geworden.

(18 maerte 1790)

- fol. 230 - Op den 18 maerte heeft men begonst met het afbreken van den grooten muer van de Waterhalle⁽¹⁶¹⁾ en demolitie van 't resteerende gebouw langs den kant van de Breijdelstraete, om geduerende desen somer langs die kant het gebouw op te metsen als hetzelve reets langs den kant van de Vlamingstraete opgebouwt is. Tot voorkoming van alle ongelucken is nu het heele gebouw tot tegens de bisschoppelijcke capelle in de Breijdelstraete met planken afgeslegen waerdoor de Mart en besonder die straet zoo veer vernouwt en vermindert is dat er nu in de Breijdelstraet nauwelijks ses voeten passage is; 't welk voor de winckels aldaer, ook wegens het menigvuldig stof, zeer schadelijk is.

Heden verneemt men in de XXII gasette: uijt Weenen Zijne Majesteijt reijst maer bij kleene dagreijsen en is uijt hoofde van onpasselijkheijd der koninginne⁽¹⁶²⁾ vertraegt; - fol. 231 - de Hongaren zijn niet tevreden met de vrijheden hun door den overleden keijser toegestaen; beloop der inkomsten in 't jaer van eenen Duijtschen keijser; den veldmarechal Haddijk⁽¹⁶³⁾ bevint zig gevaerelijk krank. Uijt Hamburg vonnissen over aensienelijcke persoonen. Uijt Parijs nopende den opbreng van merkweerdige sommen voor 't jaer 1790; decreet der landtsvergaederinge waerbij alle persoonen, opgehouden door lettres de cachet, in vrijheijd gestelt worden. Uijt Gend, volgens de brieven uijt Weenen, hadt men tijding ontfangen dat den paus door eene snaphaenschuete zoude om hals gebragt zijn, dog wordt niet bevestigt; met groote pligtigheijd twee metaele stukken canon door de dames vereert; lijst van menige vrijwillige giften aen 't vaederland geschonken. Pligtigheijd wegens de revolutie tot Destelbergen gehouden.

(161) Zie voetnoot 41 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787 en voetnoot 224 van 1788.

(162) De koningin is hier Marie-Louise (1745-1792), dochter van Karel III van Spanje, en echtgenoot van Leopold II keizer van Oostenrijk. (Grote Winkler Prins Enclopedie, o.c., dl. 5, blz. 63 en dl. 14, blz. 80).

(163) André, graaf Haddick von Futak (1710-1790) was een Oostenrijks veldmaarschalk. (TERLINDEN, o.c., blz. 28).

(20 maerte 1790)

Op den 20 maerte 's morgens tusschen - fol. 232 - ses en seven uren zijn van de Coupure door den Com naer Oostende afgevaeren negen billanderschepen, op welcke hun bevonden ontrent 700 mannen nationeele troupen zoo van Gend, Aelst, Dermonde en Audenaerde, alle in verscheijde uniforme; zullende dese van nog meer gevolgt worden om te voorkomen den gevreesden opstant van de menige visschers die gewonelijk alle ontrent Paesschen thuijs zijn 't meeste deel van welcke zeer keijsersgesint zijn omdat hun nog geene vrije vlagge om uijt te vaeren kan toegestaen worden, ook omdat den aberdaen⁽¹⁶⁴⁾ alsnu aen leegen prijs verkogt word en zij in vreese zijn dat den vremden visch zal toegelaeten worden in 't land te komen. Nu verneemt men ook tot Oostende in egte van vangenis geapparendeert te zijn zekeren De Baene, geboortig van Brugge, met twee joffrouwen met welke hij huijs was houdende, - fol. 233 - vehementelijk suspect zijnde van valsche Fransche kroonen, die nu alom circuleeren, te hebben geslaegen, omdat hij dezelve bij menigte heeft uijtgegeven en men zegt zelfs het halm uijt zijn huijs⁽¹⁶⁵⁾ te zijn afgehaelt. Nu verneemt [men] uijt verscheijde streeken zeer onaengenaeme tijdingen van menige beroerten en plonderingen die alom plaetse hebben; onder andere verneemt men uijt Audenaerde dat deser daegen aldaer eenen kostbaeren watermolen, toebehoort hebbende aen het gewesen gouvernement en nu aen de vereenigde Nederlandsche Staeten, door het grouw teenemael geplontert en ontramponeert⁽¹⁶⁶⁾ is en alles dat er bevonden is zoo graen, meel, kostbaere juweelen en muebelen in stukken geslaegen en door het vier vernietigt is; de schaede aen dezelve, zooals aen het gebouw

(164) Betekent: gezouten kabeljauw, zoutvis. (Zie voetnoot 224 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789).

(165) Halm, alm, alaam, d.i. werktuig. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 47).

(166) Ramponeren, rampeneren, ontramponeren: hier gebruikt als vernielen, beschadigen, onbruikbaar maken. (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. VI, kol. 1021), (L.-L. DE BO, o.c., blz. 911), (Zie hiervoor ook voetnoot 122 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788).

[p. 38]

begaen, op meer dan 70.000 guldens geschat wordende en dit alleen omdat den eijgenaer van dit kostbaer - fol. 234 - gebouw grootelijks verdagt is den keijser nog toegenegen te zijn en sedert de revolutie meel te hebben gebroken, 't goon hij naer Duijschland overgesonden heeft. Van de groote troubelen binnen Brussel⁽¹⁶⁷⁾ sedert eenige daegen voorgevallen door d'opregting van eene assemble patriotique⁽¹⁶⁸⁾ onder het beleijt van den heer advocaet Vonck⁽¹⁶⁹⁾ en Waukiers⁽¹⁷⁰⁾ en van welcke binnen de stadt Brugge duijsenden maeren en leugens verspreijt zijn alsof heel Brussel eenen puijnhoop was geworden, verneemt men nu de heele omstandigheijd van die gewichtige gebuertenisse door de copie van eenen brief uijt Brussel van den 18 maerte die in de versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 18 kan gesien worden.

Nu is ook in 't licht verschenen: ‘Antwoord op de voorstellingen van Leopoldus, of brief van eenen deugsaemen borger van Gend’, waerin alle die voorstellingen worden mispresen, die ook versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 19 kan gezien worden.

(167) De krachtmeting tussen Statisten en Vonckisten was niet meer te vermijden. Op verzoek van de leiders van de Staten drukten de democraten in het ‘Adres aan de Staten van Brabant’ hun ideeën i.v.m. de politieke toekomst van het land uit. Daarin verklaarden ze de samenstelling van de Staten in democratische zin te willen vernieuwen en leunden hiervoor aan bij Vonck's ‘Considérations Impartiales sur l'état actuel de Brabant’. De Staten gebruikten het ‘Adres’ als voorwendsel om een reeks ongeregeldheden te stimuleren. Vier dagen lang (15, 16, 17 en 18 maart) bestormden knokploegen (vooral van het zakkendragersambacht) de huizen van de ondertekenaars van het ‘Adres’. De Vonckisten werden in een slecht daglicht gesteld; Vonck en de meeste democratische leiders vluchtten uit Brussel weg en schakelden zichzelf hierdoor als politieke kracht uit. (P. DE GRYSE, o.c., blz. 35-36), (L. DHONT, Politiek..., o.c., blz. 150).

(168) De Assemblée Patriotique was een tweede benaming voor de Société Patriotique, een vereniging van democraten gesticht in januari 1790. Na de Brabantse Omwenteling was de Vonckistische vereniging Pro Aris et Focis opgeheven. Toen de spanning met de Statisten toenam, werd opnieuw een democratische vereniging gesticht de ‘Société Patriotique’, waarvan Vonck voorzitter, Verlooy ondervoorzitter en Dotrenge secretaris waren. Walckiers, daarentegen, was kapitein van een compagnie democratisch gezinde Brusselse vrijwilligers. (S. TASSIER, Les démocrates..., o.c., blz. 228, 340), (BORGNET, o.c., dl. 1, blz. 156-162).

(169) Hij werd geboren op 29 november 1743 te Baardegem (bij Aalst) als zoon van de gegoede landbouwers Jan en Elisabeth van Nappel. Na zijn humaniora bij de jezuïeten te Brussel, behaalde hij te Leuven het licentiaat in de beide rechten. Als 24-jarige begon hij in 1767 te Brussel een praktijk als advokaat bij de Raad van Brabant. Vonck zou de theoreticus en later de leider worden van die misnoegden die zelf hun lot in eigen handen wilden nemen om zo democratische hervormingen door te voeren. Samen met zijn collega's Verlooy, Willems, Torfs... stichtte hij het geheim genootschap ‘Pro Aris et Focis’ dat zich tot doel stelde een leger van patriotten te vormen op neutraal grondgebied. En met dit objectief voor ogen sprak Vonck de gepensioneerde Vlaamse kolonel vander Mersch aan om van dat leger de leiding te nemen. De meeste patriotten, w.o. Vonck, weken daarom uit naar Breda om van hieruit de aktie te starten. Het was trouwens hier dat Vonck in contact kwam met de andere grote leider vander Noot. Intussen waren er overal in België revolutionaire comites ontstaan en in de loop van november-december 1789 werd het pleit gewonnen van de Oostenrijkers. Maar tegelijkertijd brak er in Brabant een hevige strijd uit tussen de volgelingen van de traditionalist vander Noot en de democraten, geïnspireerd door Vonck. Niet alleen zou deze laatste door vander Noot handig weggemanoeuvreerd worden maar ook Vonck's nochtans gematigde opvattingen oogstten heel wat kritiek, vooral van kerkelijke zijde die hierin al te sterk het Franse voorbeeld zagen. De machtsgreep van de traditionalisten van maart 1790 te Brussel dreef Vonck naar vander Mersch te Namen. Deze was echter om dezelfde redenen in ongenade gevallen bij de traditionalisten en Vonck (en samen met hem Verlooy...) moest opnieuw de wijk nemen. Eerst belandde hij te Givet, later te Valenciennes en uiteindelijk (einde april 1790) te Rijsel waar hij tot aan zijn dood zou verblijven. Verzoeningspogingen van de traditionalistische kanunnik van Eupen konden hem niet overtuigen. Evenmin geloofde Vonck later dat de Oostenrijkers, onder Leopold II, zich democratischer zouden opstellen. In augustus 1791 brak hij dan ook definitief met de Oostenrijkse regering. Intussen was hij echter ook fysiek afgetakeld en daalde zijn aktiviteit derhalve zienderogen. Toch vond Vonck het uitstekend dat de Fransen plannen maakten om ons land te bevrijden. Hij koppelde daar echter de voorwaarde aan vast dat de Belgen vrij hun eigen bestuursinstellingen zouden moeten kunnen kiezen. Hij overleed te Rijsel op 1 december 1792, kort dus na de overwinning van de Fransen te Jemappes. (Nationaal Biografisch Woordenboek, o.c., IV, kol. 928-936), (S. TASSIER, Les démocrates..., o.c., passim), (J. CRAEYBECKX, De Brabantse Omwenteling..., o.c., blz. 413-468).

(170) Edward-Dominique-Sebastiaan de Walckiers werd geboren te Brussel op 7 november 1758 als zoon van de zeer rijke Adrien-Ange, hoogbaljuw van stad en land van Dendermonde en Dieudonnée-Louise-Josèphe de Nettine, uit de rijke bankiersfamilie. Walckiers was bankier en algemeen rijksontvanger onder het Oostenrijks bewind. In december 1789 diende hij zijn ontslag in om de Brabantse Omwenteling te steunen en ontpopte zich tot aanhanger van Vonck. Hij werd zelfs kapitein van een compagnie van vrijwilligers, maar ondervond al vlug de tegenkanting van de Statisten en vluchtte naar Frankrijk. Even hoopte hij nog op een verzoening met de Oostenrijkers en keerde naar Brussel terug, maar toen Marie-Christina als landvoogdes terugkwam, week hij definitief uit naar Frankrijk. Nu trachtte hij met de hulp van Frankrijk de onafhankelijkheid van België door te drukken, maar ook dit initiatief mislukte. Hij overleed te Parijs op 17 april 1837. (Biographie Nationale, o.c., dl. XXVII, kol. 37-42).

(22 maerte 1790)

- fol. 235 - Op den 22 maerte is naermiddag buijten de Gendpoorte, op 't kasteel van d'heer Van Heurne, bij d'herberge De Lelie, door de volontaire van de gilde der schermers gehouden eene exercitie in 't vuur; zoo exactelijk tot genoegen van honderden nieuwsgierige ter uijtvoer gebragt wordende alsof het gedresseerde troupen zouden geweest hebben. Nu worden alle de volontaire der gildens daegelijks meer ende meer in den wapenhandel geoeffent zoodat zij haest voor geene gereguleerde troupen meer zullen moeten wijken; dezelve houden ook nog daegelijks met het beste order de wagt op de Mart en sedert eenige daegen wordt 's morgens om agt uren, door de gilde die moet de wagt observeeren, den chef voor den dag en nagt met slaenden trommel en vliegende vaendel uijt zijn huijs gehaelt wanneer d'andere wagt wordt afgelost, alle in de waepens en in uniforme zijnde.

Heden verscheen in 't licht: ‘Gesprek tusschen - fol. 236 - Belfort en dulle griet, gehouden in den nagt tusschen den 16 en 17 november 1789 binnen Gend’, (welck stuk met tijtelplaet in de versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 21 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de XXIII gasette: uijt Roomen dat er tot Avignon en op het grondgebied van die stad eene algemeene ontwentelinge is ontstaen. Uijt Weenen alle de landen der Oostenrijksche monarchie senden hunne voorstellingen tot het wedereijsschen van hunne constitutiën; den koning Leopoldus den II word verwagt; brieven ontdekt om eenen opstant in Hongariën te verwekken. Uijt Parijs decreet nopende de verkoopinge der geestelijcke goederen; rouw wegens het overlijden van den keijser aengenomen. Uijt Luijk eijsschen van den koning van Pruijssen. Uijt Herve manifest voor de provencie van Limbourg, waerdoor eene classenloterije⁽¹⁷¹⁾ in den onderhout der troupen zal voorsien worden. Uijt Gend berichten uijt het - fol. 237 - vaderlandts leger, gelijk ook nopende d'aenstaende overgaeve van 't kasteel van Antwerpen; vaderlandsche giften door 't kapittel van St.-Donaes in Brugge en andere en ook door veele particuliere gedaen. De religeusen annonciaten⁽¹⁷²⁾ met de grootste plichtigheijd herstelt. Pligtigheden wegens de revolutie tot Hillegem, land van Aelst en tot Huijsse, kasselrije van Audenaerde gehouden.

(171) Zie voetnoot 1 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(172) Zie voetnoot 27 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

(23 maerte 1790)

Op den 23 maerte is op bevel van d'heeren van 't magistraet van 't Stadthuijs afgekondigt de volgende bekentmaekinge:⁽¹⁷³⁾ dat er sedert eenigen tijdt valsche

(173) Zie S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 156.

[p. 39]

Fransche kroonen circuleeren, getijtelt met de letters D.G.R.F. et Na rex.⁽¹⁷⁴⁾, geteekent van boven met een sterreken, draegende het jaer 1788, onder het waepen eene ‘W’, konnende gekent worden aen den klank zijnde teenemael valsch en van binnen van root koper. Verscheijde hebben reets van die kroonen ontfangen, zoo nogtans dat dezelve zoo wel - fol. 238 - naergemakt zijn dat die zonder den uijtleg nauwelijks konnen gekent worden. Eene bijnae gelijcke bekentmaekinge is heden door 't magistraet 's Landts van den Vrijen gedaen opdat de landtslieden daeraf ook zouden verwittigt zijn.

Heden tegens den avond wiert binnen Brugge ingebragt eenen kanonier van de nationeele troupen van Kortrijk die alhier aengekomen was om met d'andere de troupen naer Oostende te volgen en welcken, gedeserteert zijnde, ontrent het Hasegras⁽¹⁷⁵⁾ is agtervolgt en binnen dese stadt in egte van vangenis is beweegt geworden.

Heden verscheenen in 't licht twee werkens getitelt: ‘Kort begrijp van de oude constitutie der Nederlandsche provenciën’ door den abbé Chesquiere⁽¹⁷⁶⁾, lid der academie van Zeeland, etc., ook kort begrijp van een werk getijtelt: ‘Historie en onheijlen der heijligschendingen, etc.’, (welcke in de versaemelinge N. 6 onder de stukken N. 2 en 3 konnen gesien worden).

(174) Normaal moest op de voorzijde van de munt volgende afkortingen staan: D.G. FR. ET NAV. REX. (Taryf der goude en zilvere specien..., o.c., blz. 37).

(175) Met deze term kan men zowel bedoelen het polderland dat eerst buiten en later binnen de grenzen van Oostende lag, of het polderland te Knokke. (J.E. DE LANGHE, Wat betekenen de namen Hazegars en Hazegat?, in: Biekorf, LXXXIII, 1983, 1, blz. 26-28), (M. COORNAERT, Knokke en het Zwin, Tielt, 1974, passim (toponymie op blz. 379-381)), (K. DE FLOU, o.c., dl. V, kol. 225, 581-585).

(176) Jezuïet Joseph-Hippolyte Ghesquière (^o 1731 - † 1802) was hagiograaf, historicus en numismaticus. Niettegenstaande zijn druk gevuld leven, vond hij nog tijd om zich te mengen in de discussie over de oorsprong van de tienden en om de Vonckisten te bekampen. (Biographie Nationale, o.c., dl. 7, blz. 719-725).

(25 maerte 1790)

- fol. 239 - Op den 25 maerte en twee volgende daegen wierden in alle de vrouwecloosters der stadt Brugge, gelijk ook in de capelle van O.L.V. ter Poorterije en in de kercke der eerw. paters augustinen tot Rousselaere geëijndigt de gebeden voor 's landts geluk, als hiervooren fol. 180 vermelt geduerende den heelen vasten ingestelt, hebbende den iver, toeloop en godtvrugtigheijd in alle kercken ten desen eijnde ongemeijn groot geweest.

Heden is naermiddag onder het spelen van 't carilion als naer gewoonte vóór de suppressie vanuijt de parochiale kercke van St.-Salvators omgedregen de processie met het huijscken van Loretten⁽¹⁷⁷⁾, verselt door alle de pelegrems en confraters der zelve broederschap, een p[e]lotton van de volontaire der gildens agter dezelve in de volle waepens gaende. Tot gisteren ontrent den avond en hadde onsen eerweerdigen heer bisschop geen consent gegeven om die processie dan alleen 's morgens om te draegen⁽¹⁷⁸⁾, - fol. 240 - dog wiert eijndelinge genootsakt te consenteren van dezelve 's middags om te draegen op de vertoogen die hem wierden gedaen wegens de troubelen van 't volk die daeruijt zouden konnen resulteeren, terwijl het volk wilt dat nu alles op den ouden voet onderhouden worde.

Heden verneemt men in de XXIV gasette: uijt Weenen een offensif en defensif verbintenistractaet tusschen de Porte⁽¹⁷⁹⁾ en Pruijssen gesloten; uijttrek van het testament van den overleden keijser; afbeelding der Hongersche kroone; den koning van Hongariën en Bohemen den 12 maerte binnen Weenen aengekomen; den veldmarechal graeve van Haddik overleden; menige vremdelingen om den nieuwen koning veel gelukx te wenschen. Uijt Gend berichten uijt het vaderlandts leger; versterkinge uijt Iper toegekomen; vaderlandsche giften gedaen; bericht der bestieringe van de loterije genaemt ‘van Genua’⁽¹⁸⁰⁾ en d'oorsaek waerom d'heeren Staeten die loterije nog voor twee jaeren toegelaeten hebben.

(177) Rond 1490 had het broederschap van Sint Pieter en Paulus haar vestigingsplaats in de Sint-Salvatorskerk te Brugge. Om lid te zijn van deze confrerie moest men een bedevaart naar Rome ondernomen hebben. Vandaar dat deze confrerie ook het broederschap der Romeinen werd genoemd. Tijdens de geuzentijd was de confrerie in verval; om de zaken opnieuw te doen vlotten werden de condities voor opname vergemakkelijkt. De pelgrims naar Loreto kregen toegang. Loreto is een stadje aan de Oostkust van midden Italië, waar een basiliek staat met in het midden van de kerk het Heilig Huis, zinnebeeld van het mysterie dat zich voltrok in het huis van Nazareth, dat volgens de legende door engelen naar Loreto werd overgevoerd. In 1643 liet Jan de Damhouder een marmeren altaar in de kapel van deze confrerie stellen. Boven op het retabel stond het ‘Huizeken van Lorette’. Het tweede huis van Lorette, aan een pilaar gehangen, werd rondgedragen in de processie. (C.R.M..F.O., n^o 84, 28 november 1928, blz. 268-269), (ENGLISH, Moorslede of Brugge, in: Biekorf, 1928, blz. 92-93), (IDEM, Parochieblad, 27 juni 1948 en 6 augustus 1950), (L. DEVLIEGHER, De Sint-Salvatorskathedraal te Brugge. Inventaris kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, Amsterdam, 1979, dl. 8, blz. 84), (S.A.B., Confrerieën en kloosters (1680-1786)), (Encyclopaedisch Kerkelijk Woordenboek, o.c., kol. 181).

(178) Deze maatregel moet gezien worden in de door de Verlichting geïnspireerde gezindheid van mgr. Brenart. Hij poogde orde te brengen in het onoverzichtelijk geheel van volksdevoties en processies. De bisschoppelijke bulle van 30 mei 1783 geeft hiervan een treffend voorbeeld. Brenart wilde met deze bulle de misbruiken die bij het uitgaan van processies voorkwamen, wegzuiveren. De duur en de te volgen weg werden voor de verschillende processies vastgelegd, evenals de toegestane versieringen. Deze maatregelen pasten in de globale vernieuwing op liturgisch gebied die door de katholieke Aufklärung werd genomen. (Y. VANDEN BERGHE, Felix Brenart, o.c., blz. 202), (J. ROEGIERS, Kerk en Staat..., o.c., dl. 9, blz. 361).

(179) De Porte was de naam voor het Turks hof, rijk of de Turkse regering.

(180) Zie voetnoot 1 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(26 maerte 1790)

- fol. 241 - Op den 26 maerte is naer oude gewoonte en volgens d'instellinge van de koningen Philippus den I⁽¹⁸¹⁾ en vernieuwinge van Carolus den II⁽¹⁸²⁾, koningen van

(181) ‘Philippus I’ is beter bekend onder de naam van Filips de Schone (1478-1506), zoon van Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Boergondië. Filips I was koning van Castilië van 1504 tot 1506 en regeerde reeds vanaf 1494 over de Nederlanden. (Grote Winkler Prins Encyclopedie, o.c., dl. 8, blz. 551-552).

(182) Karel II (1661-1700), koning van Spanje van 1665 tot 1700 en afkomstig uit het huis Habsburg, was een zoon van Filips IV en Maria Anna van Oostenrijk. (Grote Winkler Prins Encyclopedie, o.c., dl. 12, blz. 510).

[p. 40]

Spangje en protecteurs van d'instellinge van het ardtsbroederschap van O.L.V. van de seven Ween⁽¹⁸³⁾, hetzelve beelt 's morgens om agt uren uijt de kercke van de eerw. paters capucinen⁽¹⁸⁴⁾ gehaelt en processiewijs gebragt, verselt door den gecommitteerden des konings in de parochiale kercke van St.-Salvators, waer gekomen zijnde aen den autaer van O.L.V. van de seven Ween door den heer prelaet⁽¹⁸⁵⁾ van d'abdije van den Eechoute⁽¹⁸⁶⁾ gedaen wiert eene zeer plichtige misse waernae geduerende dees drij daegen de goddelijcke diensten als naer oude gewoonte onderhouden wierden en alle welcke over jaer teenemael opgeschort was.

Heden 's morgens zijn de vier stukken canons, sedert het begin der revolutie gestaen hebbende voor d'hooftwagt, verselt door de canoniers van Kortrijk vervoert naer - fol. 242 - Oostende om aldaer in cas van nood gebruijkt te worden; nopende welcke stukken groot dispuijt onder de ambagten was ontstaen, als aen dezelve toebehoorende en die maer onder receprisce⁽¹⁸⁷⁾ van dezelve te zullen weer bekomen zoo de ruste zal herstelt zijn, zijn mogen vervoert worden. Sedert zijn er ses kleene stukskens canon van degene der gildens voor d'hooftwagt geplaest geworden.

(183) Zie voetnoot 66 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(184) Zie voetnoot 37 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

(185) Is Emmanuel (II) Prisie, abt van 1776 tot 1796. (Zie ook ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787, voetnoot nr. 45).

(186) Zie ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787, voetnoot nr. 45.

(187) Komt van het Franse woord récépisse, wat betekent ontvangstbewijs. In de tekst dient men ‘in het bezit van’ te verstaan.

(28 maerte 1790)

Op den 28 maerte, zijnde Palmzondag, wiert naermiddag de processie omgedregen op den zelven voet zooals dezelve sedert d'algemeene suppressie is omgedregen geworden, verselt met het beelt van O.L.V. van de seven Ween, welk beelt t'eijnden de processie als naer gewoonte (behalvens dat hetzelve over jaer te lijve gedraegen wiert) in de kercke der eerw. paters capucinen geplaest wiert. Dese processie ook wederom door een p[e]lotton van de volontaire der gildens in de waepens gevolgt wordende.

(29 maerte 1790)

- fol. 243 - Op den 29 maerte verneemt men dat er geduerende de gepasseerde weke op de parochie van Iseghem eene verregaende beroerte ontstaen is en dat aldaer onder andere het huijs van eenen koopman in boter tot den grond door het grauw gerenueert en geplondert is, alleenelijk uijt hoofde dat men voorgaf dat desen, vele boter opkoopende, d'oorsaek van de aenhoudende dierte was.

Nu verneemt men ook dat de ruste in Brussel bijnae teenemael herstelt is, dat er alle de omstandigheden van den listigen aenleg der vonckisten⁽¹⁸⁸⁾ in een klaer daglicht gebragt is en vervolgens de assemble nationeele teenemael afgeschaft is, zoo men breeder in de copie van eenen brief uijt Brussel van den 20 deser in de versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 22 zien kan.

Heden verscheen in 't licht: ‘Listige aenleggingen der heurlingen van de Oostenrijksche bestiering om mijnheer Van der Noot gevangen te nemen - fol. 244 - tot Londen en daernae in Breda’, dienende voor bijvoegsel van den swarten boek en welk stuk in dezelve versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 23 kan gesien worden. Ook ‘Manifest van West-Vlaenderen’, (welk in de versaemeling N. 5 onder de stukken N. 7 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de XXV gasette: uijt Roomen nopende den netelachtigen staet van de saeken tot Avignon. Uijt Weenen verrichtingen des keijsers; zijne aenspraek aen den prins van Kaunitz die zijn ontslag heeft gevraegt. Uijt Parijs decreten der landtsvergaederinge; schelmen tot den ondergang der zelve op de daedt betrapt. Uijt Namen en Mechelen nopende d'opregting der vaderlandtsche troupen. Uijt Gend strenge ordonantie van d'heeren Staeten van 9 artikelen tot

(188) Reeds bij aanvang van de Brabantse Omwenteling was de kloof tussen de Statisten en de Vonckisten groot. Niet alleen over staatkundige opvattingen liepen de menigen uiteen, ook over strategie i.v.m. de revolutie waren ze aanvankelijk niet eensgezind. Na de geslaagde opstand namen de Statisten elke gelegenheid te baat om de Vonckisten van inmenging in het bestuur en de organisatie van het land uit te sluiten. Aldus ondertekende vander Noot, als minister, en van Eupen, als staatssekretaris, alle akten, die van de Staten-generaal en het congres uitgingen. De Vonckisten legden zich niet bij het politiek overwicht van de behoudsgezinden neer. Na ‘Het adres aan de Staten van Brabant’ en de daaropvolgende oproer (zie voetnoot nr. 167), werden de Vonckisten aangeklaagd als rustverstoorders, vijanden van het geloof, het vaderland en de vrijheid. Ze werden ervan beschuldigd een Nationale Vergadering naar Frans model in het leven te willen roepen, de opheffing van de grondwet of de terugkeer der Oostenrijkers te wensen. De strijd tussen de regerende Statisten en de oppositie der Vonckisten duurde van januari tot april 1790. (P. DEGRYSE, o.c, passim).

[p. 41]

voorkoming van alle plunderingen; berichten wegens het vaderlandts leger en vrijwillige giften gedaen. Pligtigheden wegens de revolutie tot Watervliet en Baleghem gehouden. Brief van heden uijt Antwerpen ontfangen.

(30 maerte 1790)

- fol. 245 - Op den 30 maerte van 's morgens met het aenbreken van den dag saeg men op alle aensichten eene oogblijkende vruegt uijtschijnen terwijl reets van gisteravond de gewenschte maeren alhier in Brugge waeren aengekomen dat de stercke citadelle van Antwerpen, ingevolgens de capitulatie, zonder slag of stoot onder het bewind van d'heeren Staeten gisteren met de heele besettinge was overgegeven. Om 9½ uren van desen morgen wiert zulks officiëlijk aen ons magistraet en committé-principael bekent gemakt, wanneer ook seffens door 't spelen van 't carilion tot 12 uren die blijde gebuertenis aen 't publik kenbaer gemakt wiert. Dan van 12 tot 1 uren luijdeden generaelijk alle de klokken deser stadt. Om twee uren begonde het carilion andermael te spelen wanneer ses stukken canons van de stalleboge⁽¹⁸⁹⁾, staende voor d'hooftwagt, ses andere van de hantboge en twee groote metaele stukken met alle de toebehoorten van d'heer Van den Berge⁽¹⁹⁰⁾ temidden de Mart vervoert wierden. Om 3 uren verscheenen de - fol. 246 - volontaire der drij gildens in volle uniforme, waepens, vliegende vaendels en krijgsmusik op de Mart en begonden aldaer tusschen het onophoudelijk losbranden der 14 gemelde stukken canon die voor hun en op zijden geplaest waeren, in 't midden der Mart geplaest zijnde, eene behendige exercitie in 't vuur, nu in pelottons, dan alle saemen met het loopende vuur en op alle andere manieren, welcke met het beste order tot den 6½ uren geduerde, wanneer zij onder de algemeene toejeuging de Mart verlieten, eenider zig over die gewichtige gebuertenis niet genoegsaem konnende verheugen en verwonderen dat zoodaenig een sterckte als het kasteel van Antwerpen is en die dees kooprijcke stadt teenemael eenen puijnhoop zoud konnen gemakt hebben op eene zoo gemakkelijcke wijse overgegeven is. Tot 's avons laet wierden de canons op onse stadtswallen gelosbrant, waermede die groote vruegt van heden eijndigde. Eenen brief uijt Antwerpen van gisteren bevestigt die victorie, (welcke in de versaemeling N. 3 - fol. 247 - onder de stukken N. 24 kan gesien worden).

(189) Stalleboge, staelboge. Zie hiervoor voetnoot 95 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(190) Michiel vanden Berghe was wellicht de zoon van Michiel en Marie van Hille en werd geboren in 1748 of 1749. Deze rijke, vroeg weduwnaar geworden koopman was vermoedelijk van Hollandse afkomst. Sinds 1787 was hij een van de revolutionaire voormannen te Brugge. Tijdens de revolutie van 1789-90 was hij kapitein van de Brugse dragonders en was later lid van de Jacobijnse club, waar hij echter een onopvallende rol speelde. Verder was hij van 7 juli 1783 tot 9 juli 1784 stadhouder van de korenmarkt geweest, en lid van de Sint-Sebastiaans- (vanaf mei 1778) en de Sint-Jorisgilde (in 1780). Vanden Berghe was bestuurder van de Brugse Akademie. Een lied van tijdens de revolutie bezingt zijn verdiensten:

‘Van den berghe al uw betragting
voor het welzijn vanden Staet
is bij 't volk reeds in groot agting
't wijl het hun verstrekt tot baet
want gij hebt veel krijgsgetuijgen
eerst uijt holland hiergebraght
om den vijand te doen buijgen
die ons vrijheijd had verkragt’

(S.A.B., Epoque Intermédiaire 1790, nr. 306: Resolutieboek van ‘Het Corps Cavalerie volontaire der stadt van Brugge, blz. 19v-20 en 27v), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 222 en dl. II, blz. 194-195), (S.A.B., Staten van Goed, n^o 11022), (A. VANHOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde..., o.c., blz. 243), (H. GODAR, o.c., blz. 370), (S.A.B. Almanakken 1789, BI - hh, blz. 173), (S.A.B., Wetsvernieuwingen 1762-1795, o.c., fol. 63).