Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1790

[Februari]

(1 februarij 1790)

Op den 1 februarij verscheen in 't licht: ‘Tractaet van vereeninge en oprechting der oppermogende bijeenkomst van de Vereenigde Nederlandtsche Staeten’, ook aenmerkingen op de vraege of het christelijk is bal te houden in eene stadt welcke nog geene twee maenden door de sonderlinge genade Godts verlost en was van teenemael verwoest geweest te zijn te vuere en te zweerde, (welke twee stukken in de versaemeling N. 3 onder de stukken N. 10 en 11 konnen gesien worden).

Met het begin deser maent - fol. 159 - februarij siet men nu de hooftwagt op de Vrijdagmart, alle de poorten deser stadt, de batterijen en magasijnen met nationeele troupen deser stadt, in uniforme, beset op den ouden voet als tevooren door de keijserlijcke troupen gepleegt wiert. Hiermede zijn nu de borgerlijcke wagten opgeschort die sedert eenigen tijdt door aengestelde wierden gedaen die eenen gulden tusschen dag en nagt betaelt wierden. Uijt d'opschortinge van welcke en uijt den benouwelijcken tijdt die wij beleven, mits er menige zonder werck zijn, men, dat Godt behoede, menige troubelen tegemoed ziet, temeer ook omdat men zegt dat de wercken aen de batterijen eerstdaegs staen opgeseijt ende gestaekt te worden⁽⁸⁴⁾.

Heden verneemt men in de IX gasette: uijt Milaenen de subsidie van Oostenrijks Lombardiën geweijgert. Uijt Weenen de keijser bevint zig wederom een weijnig beter; berichten wegens den Turkschen oorloog, de stadt Orsova⁽⁸⁵⁾ op de Turken verovert. Uijt Londen: door eenen uijtsinnigen wort eenen steen nae de koetse des konings geworpen. Uijt Parijs decreet der landtsvergaederinge waerbij - fol. 160 -

(84) Bemerk hoe bang men wel was voor de volksmassa. Tijdens de 4de Engelse Zeeoorlog (1780-84) waren er te Brugge werkkrachten tekort. Maar vanaf de zomer 1787 werd een stijgende werkloosheid vastgesteld. De situatie werd nog erger bij het begin van de Brabantse Omwenteling. Het stadsbestuur zag zich zodoende verplicht om gedurende de eerste maanden van de revolutie volstrekt nutteloze graafwerken te laten uitvoeren. Wanneer men er, begin februari 1790, bij gebrek aan fondsen mee moest ophouden, moesten ambachten en gilden patrouilleren om plunderingen te voorkomen. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 75-76), (Zie verder folio's 161-162 van dit deel).

(85) Deze huidige Roemeense stad ligt op de grens met Joegoslavië.

[p. 19]

de gedagtenis van eenen pligtigen misdaedigen op de familiën wordt teniet gedaen. Uijttrek van eenen brief uijt de voorposten van het vaderlansch leger, gedagteekent te Poudrom⁽⁸⁶⁾, 14 mijlen van Namen, den 23 januarij. Uijt Brussel eenen president zal alle agt daegen vernieuwt worden⁽⁸⁷⁾; ordonantie vernieuwt nopende het koopen ofte verkoopen eeniger graenen; verboden troupen te lichten zonder het verlof van de Staeten; den generael Van der Meersch is naer het leger terug gekeert, teekenen van liefde en apponimenten⁽⁸⁸⁾ die aen den zelven generael bewesen en toegestaen zijn. Pligtigheden die tot Halle in Henegauw, tot Rupelmonde, tot Reninghelst en tot Deijnse wegens de geluckige revolutie gehouden zijn.

(86) Wellicht wordt hier het plaatsje Pondrôme, nabij Beauraing in de provincie Namen, bedoeld.

(87) De Staten-Generaal die niet permanent zetelde, droeg haar bevoegdheid over aan een Congres gevormd uit een aantal van haar leden. Zoals van Walleghem het vermeldt, werd inderdaad om de week een andere voorzitter aangesteld. Dit Congres had geen werkelijke invloed. Vander Noot en van Eupen, in de bevoegdheid van minister en staatssekretaris, ondertekenden immers alle akten van de Staten-Generaal en het Congres. (S. TASSIER, Les démocrates, o.c., blz. 211).

(88) Apponimenten betekent waarschijnlijk geschenken.

(3 februarij 1790)

Op den 3 februarij saeg men met d'uijtersten schrik en vreese zeer droeve voorteekens van een lang gevreesden oproer en plondering binnen de stadt Brugge tegemoet, want nu meest alle de werklieden die sedert eenige weken aen de batterijen op de vesten hadden gewerkt seffens wierden - fol. 161 - van het werk afgedankt, zoo omdat dezelve niet meer noodig zijn, als uijt hoofde van de groote sommen die daegelijks die wercken zijn kostende. Nu ook geen wagten meer betaelt wordende, als hiervooren vermelt, saeg men heden de volgende buijtenspoorigheden plegen: van 's morgens naer den agt uren liepen geattroppeerde trouppen van twee- à drijhondert tegelijk, nu naer d'eene dan naer d'andere plaetse en naer d'huijsen van d'aenbesteders der gemelde wercken en nae degene van de heeren van 't committé der patrouilliën⁽⁸⁹⁾. Dese hier en daer als verwoed loopende en hunnen voorstel om werk te krijgen hiermede niet siende te zullen gelukken, vergaederden alle ontrent de Gendpoorte, tot zoo verre dat ontrent den 11 uren meer dan 500 tegelijk, alle voorsien van spaeden, stokken, vorken en andere getuijg, daeronder ook vermengt menige kwadwillige vrouwspersoonen, naer het Stadthuijs afkwaemen om dus met gewelt werk te krijgen of d'heeren hun hetzelve door d'overmagt te doen geven. Op dit zoo schrikkelijk als verbaesende vertoog die alle in - fol. 162 - de saele van 't Stadthuijs aengekomen waeren en was er aen d'heeren van 't magistraet geenen anderen middel over, wilden zij geen volkomen plondering en doodtslaegen sien, dan hunne alle seffens naer de wercken op de vesten te senden met belofte zelfs van den dag van heden ook te zullen betaelt worden. Dien wijsen en in tijdts versinden raedt wiert seffens voltrokken, die schrikkelijcke bende wiert verspreijt en den volkomen oproer en plonderinge die men tegemoet saeg eijndigde. Dese, om alle voordere disorders te voorkomen, zullen geduerende dese weke mogen blijven wercken. Men kent reets de eerste oproerders die voorseker in 't stille zullen gelicht worden om d'andere tot exempel te dienen. Seffens saeg men rondt de stadt gewaepende patrouilliën van sestien mannen der gildens de stadt doorkruijssen om dus alle saemenrottingen en oproerigheden in hun beginsel te dempen.

Heden verscheen in 't licht: ‘Saemenspraek in de andere weijrelt tusschen schimmen etc.’, (welcke in de versaemeling N. 5 onder de stukken N. 5 kan gesien worden).

(89) Het overkoepelend Comité om de stad te helpen besturen (van november 1789) bestond uit verschillende departementen, w.o. dat der patrouillen. Het bestond uit de slotenmaker Joannes van Haecke (vanaf 29 november 1787: 4de vinder van het ambacht der smeden; op 25 november 1788: deken; op 2 januari 1790: 1ste vinder), koopman-mercenier Frans Moentack (die verder behandeld wordt in voetnoot 305) en de blauwverver Judocus van Loo (16 december 1792: 10de raad; 13 februari 1793: 3de wethouder (politie); 8 april 1792: substituut wijkmeester). (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 32-33), (W. BOUSSY, o.c., bijlagen I, blz. 252-253), (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf. 142, fol. 197).

(4 februarij 1790)

- fol. 163 - Op den 4 februarij is in de kercke der eerweerde paters recoletten begonst eene agtdaegsche devotie ter eeren van den H. Antonius van Padua om door de voorspraek van desen heijligen van den almogenden Godt af te smeeken den segen over de vaderlandsche waepens en de behoudenis der dierbaere rust in de Nederlanden, ten desen eijnde daegelijks om thien en half uren het Alderheijligste op den autaer van den H. Antonius geëxponeert wordende, onder het singen van eene solemnele misse. 's Avons om vier en half uren wiert er gedaen een solemneel

[p. 20]

lof onder het segenen met de reliquien van den zelven heijligen wiens beelt ook geduerende dees agt daegen in 't midden der kercke geëxponeert was.

Heden naermiddag heeft zig eenen soldaet van het regement van Bender⁽⁹⁰⁾, nu geïngageert onder de nationeele troupen, zig zelven met een mes de kele afgesneden, doodt naer het hospitael gedregen wordende; desen ongelukkigen voorseker uijt wanhoop tot het bedrijf van die onmenschelijkheijd beweegt zijnde.

Geduerende den gepasseerden - fol. 164 - nagt waeren er ses van onse nationeele troupen van hetzelve regement van Bender langs de vesten gedeserteert, zoodat men van nu af reets den misslag bespuert van zooveele keijserlijcke onder de nationeele troupen aenveert te hebben die niet alleen disorder onder de nationeele troupen veroorsaeken maer door welcke ook veele van goeden wille door hun misleet en opgestookt worden.

Op heden verneemt men ook uijt Gend dat gisteren dan ontmenschten en bloetgierigen officier Pauwels, die in de revolutie van die stadt op eene ongehoorde wijse hadde tewerk gegaen, zooals in de numeros van den bulletin kan gesien worden en die in een kot tot de O.L.V. - ofte cellebroeders gevangen sat, zig moetwillig aen de stantvicke⁽⁹¹⁾ der venster verhangen heeft met een string gevlogten van stroij, geen half voet van de aerde hangende. Tot de cellebroeders wierden op bevel van d'heeren van het magistraet bij buerten veel volk tot getuijgen geropen om het eijnde van desen booswicht te zien, hem daernae in stilte laetende begraeven want - fol. 165 - waer 't dat het lichaem van desen ontaerden mensch, geduerende zijn leven in de revolutie van Gend gepleegt, wiens grouweldaeden die nu aen elk bekent zijn, in 't openbaer hadde verschenen, zoude desen romp voorseken de woede van 't volk niet hebben ontsnapt en door menige mishandelingen een alderongelukkigste nootlot ondergaen hebben.

Heden verneemt men in de X gasette: uijt Weenen verscheijde omstandigheden nopende de siekte van Z.M. den keijser, welckers toestant hoe langer hoe gevaerelijker wordt; verscheijde berichten nopende den Turkschen oorloog en den gonen⁽⁹²⁾ die teweeg is tussen Z.M. en den koning van Pruijssen⁽⁹³⁾. Uijt Parijs decreten der landtsvergaederinge en andere aenbelangende stukken; doodtvonnis van den marquis de Favras, overtuijgt van eene saemensweeringe tegens de natie. Plichtigheden wegens de geluckige revolutie tot Overmeire, Westcapelle, Eecloo en Calloo⁽⁹⁴⁾ gehouden.

(90) Blaise Colomban van Bender (1713-1798) bevond zich vanaf 1733 in het Oostenrijks keizerlijk leger. In 1785 werd hij er Feldzeugmeister of maarschalk. In de oorlog tegen de Turken was hij aanvoerder van het Oostenrijks leger en enkele jaren later vervulde hij als generaal een belangrijke rol in de herovering van de Nederlanden, anno 1790. (S. TASSIER, Les démocrates..., o.c., blz. 425, 428), (C. BRONNE, La vie impétueuse de Malou-Riga (1753-1827), Brussel-Parijs, 1962, blz. 36), (Zie ook ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789, voetnoot 319).

(91) Stantvicke, van standfijke of standvink(en), dit zijn de vertikale en horizontale (of midden-) stijlen die het venster schragen. (F. DEBRABANDERE, Stallaert's glossarium..., o.c., dl. 3, kol. 361), (L.-L. DE BO, o.c., blz. 1088-1089).

(92) Begin 1790 had Pruisen een offensieve alliantie met de Porte van Turkije getekend. Hierdoor verplichtte Pruisen zich aan Oostenrijk en Rusland de oorlog te verklaren, aangezien beiden in oorlog waren met Turkije. Het kwam echter niet zo ver door de verzoeningspogingen van Leopold II. (M. POST, o.c., blz. 17, 78).

(93) Frederik Willem II (25 september 1744 - 16 november 1797) was koning van Pruisen van 1786 tot 1797. Hij stamde af van het huis Hohenzollern en was de neef van Frederik de Grote, die hij opvolgde. (Grote Winkler Prins Encyclopedie, o.c., dl. 9, blz. 189 en dl. 11, blz. 244).

(94) Is de huidige gemeente Kalloo, gelegen in de provincie Oost-Vlaanderen in het arrondissement Sint-Niklaas. (H. HASQUIN, R. VAN UYTVEN, J.M. DUVOSQUEL, Gemeenten van België, geschiedkundig en administratief-geografisch woordenboek, s.l., 1980, dl. 1, blz. 450).

(7 februarij 1790)

- fol. 166 - Op den 7 februarij is in 't clooster der eerweerde paters predikheeren in plaets van ten 11 uren (gelijk nu sedert eenige weken gepleegt was) om agt uren 's morgens gedaen de misse voor onse nationeele besettinge, welke nu op die ure zal continueeren om reden dat de nieuwsgierigheijd van 't volk telkens zoo overgroot was dat nauwelijks de troupen konden passeeren en dat de kerk te kleen was. Tusschen 10 en 11 uren van desen morgen saeg men door dezelve troupen voor d'eerste mael met een batalion van ontrent 200 mannen de hooftwagt in volle uniforme gewaepent optrekken op de Vrijdagmart, in 't op- en ('t) afkomen het volle krijgsmusik voorgaende, om welke nieuwigheijd te sien duijsenden nieuwsgierige hun op de Vrijdagmart vervoegden.

Heden verscheenen in 't licht de volgende stukken: ‘Jongensklap aengaende de tegenwoordige omstandigheden in de Nederlanden’, (welke in de versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 9 kan gesien worden). Ook ‘De - fol. 167 - caffétafel’

[p. 21]

ofte ‘Vermaekelijcke saemenspraeke tusschen de agteruijtgedrukte borgerlijcke joffrouwen en boerinnen’. Ook ‘Vastenbulle voor 't jaer 1790 van zijne doorlugtigste hoogweerdigheijd Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge’⁽⁹⁵⁾. In dese vint men uijtgedrukt de besondere openbaere gebeden die voor 's landts geluk geduerende den aenstaenden vasten in alle de kercken, zoo binnen als buijten de stadt Brugge, zullen gehouden worden. Ook hoe de masquers op de vastenavonddaegen, bij order van d'hoogmogende heeren Staeten van Vlaenderen, door de heele provencie zijn verboden geworden⁽⁹⁶⁾. Ook eenen herderlijcken brief van den zelven heer bisschop opsichtelijk tot de drukkerije het verkoopen van boeken, schriften en brochueren, alsook nopende des selfs visitatie en censure⁽⁹⁷⁾, (welke drij stukken in de versaemeling N. 3 onder de stukken N. 12, 13 en 14 konnen gesien worden).

(95) Zie B.A.B., Reeks B, Acta episcopatus n^o 78 (1788-1790), fol. 106v^o en 107r^o, gedateerd op 4 februari 1790.

(96) Pas in de tweede helft van de 18de eeuw kwam het maskeren in onze streken in gebruik. Het maskeren op straat bleef aan zeer strenge beperkingen onderworpen, omdat men vreesde dat de massa er misbruik zou van maken om baldadigheden te plegen. Zo werd in 1794 het carnaval verboden; pas in 1816 werd het slechts voorwaardelijk weer toegelaten. (Zie ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788, voetnoot 23), (J. DE SMET, Karnaval te Brugge in vroeger tijden, in: Brugsch Handelsblad, 13-2-1960, blz. 4).

(97) Herderlycken Brief van zyne Doorlugtigste Hoogweerdigheyd Den Heer Bisschop van Brugge opzigtelyk Tot de Drukkerye, het verkoopen van Boeken, Schriften en Brochuren, als ook nopende deszelfs Visitatie en Censure. Gedrukt bij Cornelis de Moor, 28 januari 1790 te Brugge, 13 blz.
Mgr. F. Brenart startte een hopeloze strijd tegen de verspreiding van de filosofen (vooral Raynal). Tot zijn grote verontwaardiging werd hij hierbij niet voldoende bijgestaan door de burgerlijke autoriteiten. In een speciaal herderlijk schrijven van 28 januari 1790 stelde hij een aantal maatregelen voor om de zeden en de godsdienstzin van zijn gelovigen niet langer door de filosofen te laten aantasten. In deze optiek werd naast kanunnik de Gryse, L. Caytan aangesteld tot 2de kerkelijke censor. (B.A.B., Reeks B, Acta episcopatus, n^o 78 (1788-1790), fol. 105v^o, 106r^o), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 109-111, 238-243), (J. ROEGIERS, Kerk en Verlichting in de Zuidelijke Nederlanden, in: N.A.G.N., o.c., dl. IX, blz. 418).

(8 februarij 1790)

Op den 8 februarij van 's morgens ten seven uren waeren generaelijk alle de leden van de - fol. 168 - ambagten en neeringen op hunne gewone vergaederplaetsen vergaedert waer aen ider der zelve door de respective dekens voorgehouden wiert den dreijgenden troubel en oproer binnen de stadt Brugge door het afdanken van alle de werklieden die nu sedert het begin der revolutie aen de batterijen en versterkingen op de vesten hebben gewerkt, alsnu niet meer noodig geoordeelt wordende te zijn en de stadt onmogelijk d'onkosten niet meer kan blijven betaelen zonder groote belastingen te moeten opstellen. Daer wiert verders voorgehouden hoe eenige deser werklieden opentlijk hebben durven avanceren van heden door gewelt werk te krijgen of eenige huijsen te zullen renueeren⁽⁹⁸⁾ en plonderen met fixatie zelfs van welcke⁽⁹⁹⁾, hoe hun bij dese staet te vervoegen eene bende keijsersgesinde die tegens de patriotten zouden opstaen om dus gesaementlijk de heele stadt in wanorder te stellen, om welcke dan met reden gevreesde onheijlen te voorkomen de dekens aen alle hunne supposten⁽¹⁰⁰⁾ hebben - fol. 169 - versogt van zoolang in menigte desen morgen elk op hunne respective vergaederplaetsen saemen te verblijven totdat men den uijtslag van de gedaene dreijgementen zoude gesien hebben. Vervolgens bleeven meest alle de leden der ambagten en neeringen saemen vergaedert, bijnae den heelen morgen, zonder nogtans de minste beweging te doen, welcke voorsorgen van die uijtwerkinge waeren dat ider stil in zijn huijs verbleef zonder dat er het minste disorder voorviel en alsof er noijt iemant op de vesten hadde gewerkt terwijl de moetwillige genoegsaem voorsaegen dat de menige borgers, verselt door de gewaepende der gildens, gewelt door gewelt zouden gekeert hebben, hebben zij hun geruster als oijt gehouden, geen de minste buijtenspoorigheden gepleegt wordende. Wenschelijk waere het dat het goedt order in dese tijdtsomstandigheden mogt behouden worden en dat die troubelen, meer te vreesen als den oorloog, noijt vroeg of laet in de stadt Brugge mogten uijtbersten, voor welke men alsnu niet - fol. 170 - zonder redens bevreest is. Terwijl nu de menigte supposten op hunne vergaederplaetsen de nadere orders waeren afwagtende, stelde elcken deken aen zijne supposten een gedrukt project van 't magistraet voor tot het oprechten van eene buijtengewone vergaederinge tot beslissing van alle de geschillen die onder de corporatiën zouden konnen voorvallen⁽¹⁰¹⁾, (welk project in de versaemeling N. 1 onder de stukken N. 5 kan gesien worden),. Sommige ambagten kuerden zulks teenemael af en oordeelden zulks teenemael onnoodig te zijn, andere agrieerden die voorstellingen en artikelen in volle deelen en benoemden zelfs met meerderheijd van stemmen de leden voor die vergaederinge, dus is men onseker of dese vergaederinge zal tot d'uijtwerckinge gebragt worden.

Heden verneemt men in de XI gasette: dat Z.M. den keijser zig wederom een weijnig beter bevint dog dat er geene hope voor zijne herstellinge is. Bevel gegeven om in alle

(98) Net zoals we in het vorige deel (1789) deden, interpreteren we dit als ‘reneweeren’, waarmee ruïneren, arm maken bedoeld wordt. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 930).

(99) Dit betekent: met een duidelijke aanwijzing van welke huizen men zou gaan plunderen.

(100) Suppoosten of ondergeschikten. In corporatief verband wijst dit woord op de ondergeschiktheid van een meester t.o.v. de deken en de vinders. In de Brugse ambachtregisters slaat het echter steeds op een meester. (K. DE WOLF, Aspecten van het Brugse ambachtswezen tijdens de tweede helft der XVIIIde eeuw, Leuven, onuitgegeven licentiaatsverhandeling K.U.L., 1970, blz. 23).

(101) Vooral einde januari - begin februari 1790 heerste er grote beroering in de ambachtsmilieus. Het beheer van de ambachten bleef veelal in handen van dezelfde groep of van enkele families. Daartegen protesteerden nu de zg. ‘suppoosten’ die eveneens van de revolutie wilden gebruik maken om hun (voor)rechten te vergroten. Trouwens, ook de ambachtsknechten kwamen in beroering. Het comité van de swaerdekens stelde zich evenwel krachtig teweer. Met de hulp van het stadsbestuur werden de interne strubbelingen ingedijkt. Alleen bleven er nog lange tijd moeilijkheden bestaan met 2 ambachten (de bakkers en de timmerlieden). (Y. VANDEN BERGHE, Jaocijbijnen, o.c., dl. I, blz. 229-230).

[p. 22]

missen te bidden voor - fol. 171 - de gelukkige verlossinge van de ardshertoginne Elisabeth⁽¹⁰²⁾. Verscheijde berichten nopende den Turkschen oorloog. Uijt Parijs beroerten tot Metz; in de Antilleseijlanden tot Port au Prince en verscheijde andere deelen van Vranrijk ontstaen; den koning begeeft zig tevoet naer de landsvergaederinge, zijne minsaeme aenspraek tot dezelve; inhout van den eedt van de leden der landtsvergaederinge. Jean Jacob in den ouderdom van 120 jaeren, 2 maenden en 28 daegen overleden. Uijt Breda, de repuplicke van Holant, onder sekere bepaelingen den doortogt van waepens, etc., langs de generaliteitslanden⁽¹⁰³⁾ naer Brabant toegelaeten. Uijt Gend benoeminge van gedeputeerde voor't congres bij de Staeten-generael tot Brussel; verdeijling der vaderlandtsche troupen; verscheijde aenvallen op de vijanden; tijdinge dat de besettinge van 't kasteel van Antwerpen heeft gecapituleert⁽¹⁰⁴⁾; mandement van den heer Bisschop van Gend voor den aenstaenden vasten; - fol. 172 - pligtigheijd wegens de gelukkige revolutie tot Wissekercke⁽¹⁰⁵⁾ gehouden. Aenbesteding van de Vivres en Fourage⁽¹⁰⁶⁾ vanwegens de Staeten van Vlaender voor het vaderlandts leger.

In den nagt tusschen den 8 en 9 februarij nam d'heer Donce⁽¹⁰⁷⁾, nu capijtijn van 't nationeel voetvolk en tevooren eenen der besonderste van de leden van 't choor patrioticq⁽¹⁰⁸⁾, het vaendel weg van de Mart, nu sedert de verovering van Brugge voor d'hooftwagt tusschen de canons geplant staende, zijnde hetzelve vaendel hetgone waermede Brugge verovert is (ziet hiervooren fol. 40) en nu reets door de locht zeer versleten en verduijstert. D'heer Donche door dese wegneming willende te kennen geven zulks aen 't patrioticq choor toe te behooren, dog de volontaire der gildens zulks seffens anders verstaende, zijn gewaepent gegaen naer zijn huijs en hebben hem met gewelt desen standaert van vrijheijd doen terug geven, zeggende den zelven aen hem - fol. 173 - nogte aen de patriotten of volontaire der gildens toe te behooren maer wel aen 't committé-principael⁽¹⁰⁹⁾, door welcke den zelven bekostigt is. Desen staendaert aldus weerbekomen hebbende, is den zelven niet meer geplant geworden maer gebonden aen een der stukken canon die voor d'hooftwagt geplaest staen zoodat dezelve zoo licht niet meer zal konnen genomen worden.

(102) Elisabeth von Württemberg (1788-1790) dochter van hertog Friedrich Eugeen van Württemberg, was gehuwd met Frans Jozef (1768-1835), aartshertog van Oostenrijk van 1792 tot 1804, en daarna keizer van Oostenrijk tot 1835. (Neue Deutsche Biographie, Berlijn, 1961, blz. 358).

(103) Zijn door de Republiek der Verenigde Nederlanden veroverde gebieden, sedert 1648 aangeduid met de naam Staats-Brabant, Staats-Limburg en Staat-Vlaanderen, waarbij in 1713 ook nog Opper-Gelder kwam. Ze werden door de Staten-Generaal bestuurd. (L.P.L. PIRENNE, De generaliteitslanden van 1648 tot 1795, in: A.G.N, Antwerpen-Brussel-Gent-Leuven, 1955, dl. VIII, blz. 315-351).

(104) Na de uitroeping van de Republiek van de Verenigde Nederlandse Staten op 11 januari 1790, bezetten de Oostenrijkers nog steeds de citadel te Antwerpen. Op 19 januari werd echter een overeenkomst gesloten. De Oostenrijkers beloofden de burcht te ontruimen, indien er binnen de 2 maanden geen daadwerkelijke steun zou komen. Op 29 maart verlieten de keizerlijken de citadel; Antwerpen was volledig bevrijd. (R. BOIJEN, Het patriottenleger, in: Brabantse Omwenteling (1789-1790), Brussel, 1983, blz. 62).

(105) Hier werd wellicht Wilskerke bedoeld, gelegen in het arrondissement Oostende. (H. HASQUIN, e.a., o.c., dl. II, blz. 1241-1242).

(106) Betekent hier bevoorrading van proviand, levensmiddelen.

(107) Het betreft hier dezelfde Donche waarvan sprake in de ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789, folio's 470 (14de deel), 24 en 40 (15de deel). Er werd echter verkeerd verondersteld dat het om landmeter Donche ging. Volgens Andries Vanden Abeele was landmeter Donche niet Jacobus Ludovicus, maar wel Albert Donche (1740-1798) en was het de broer van deze laatste die vanuit Sluis met een legertje en de vlag in november 1789 Brugge binnenviel, nl. Johannes Baptist. Vanden Abeele meent dat de Donche van het patriotiek korps niet dezelfde is als deze van de strijd tegen het Oostenrijks garnizoen; uit deze tekst blijkt nu echter dat ze één en dezelfde persoon zijn, of vergist van Walleghem zich? Johannes Baptist Vincent Donche (25-04-1737; 08-04-1810) huwde met Barbara de Breemaecker. Hij was officier van de infanterie. Donche had als kapitein in het Oostenrijks leger gediend, maar bij het uitbreken van de Brabantse revolutie, koos hij de zijde van de patriotten. Samen met de Menenaar Osten ronselde hij een 35-tal vrijwilligers om op 13 november 1789 vanuit Sluis het fort Sint-Donaas aan te vallen waarbij zij een aantal Oostenrijkers gevangen namen. De volgende dag vielen zij Brugge binnen. Na de Oostenrijkse restauratie verbleef Donche wijselijk in het buitenland. Pas op 15 november 1792 keerde hij terug, (brief van A. Vanden Abeele op 25/02/85), (P.A. DONCHE, Resultaet der opsoeckingen voor een genealogie der familie Donche uyt 't Veurnsche, te Dixmude en uyt 't Ypersche waarvan de verst bekenden voorvaeder is Willem Donche ghebooren rond 't jaer 1370, Roeselare, 1980, blz. 126).

(108) Op initiatief van vooral stadstresorier A. de Peneranda kwam op 25 juni 1787 een vrijwilligerskorps of ‘corps patriotique’ tot stand. Het telde niet alleen edellieden onder haar leden, maar ook rijkere burgers en enkele swaerdekens. Men riep o.a. duidelijk op tot gewapend verzet tegen de politiek van de keizer. Na de volksopstand van einde juli - begin augustus 1787 verscheen het korps niet meer in het openbaar, maar toch bleef het voorbestaan. Enkele mensen uit dit korps (Donche, de Meulenaere,...) zouden trouwens bij de verovering van Brugge op de Oostenrijkers (november 1789) een niet onaardige rol spelen. (Zie ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789, voetnoot nr. 304), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 194-201).

(109) Toen half november 1789 Brugge door de patriotten bevrijd werd, ging men - naar analogie met het Gentse voorbeeld - over tot het stichten van het ‘comité patriottique’. Van Walleghem bedoelt wellicht niet dit Brugse comité, maar wel het overkoepelende ‘comité principale’ te Gent, dat wellicht de overkoepelende impakt had die de Staten van Vlaanderen officieel hadden. Voor het Brugse comité (+ het Vrije) waren Ph. Veranneman en J.B. Coppieters de Brameries de afgevaardigden. (S.A.B., Fonds Comité patriottique (1789-90)), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 213-215).

(11 februarij 1790)

Op den 11 februarij wierden 's morgens vanuijt de vangenisse⁽¹¹⁰⁾ naer 't collegie overgeleet eenige wegens het veroorsaeken van den lesten opstant, alsook eenige andere die, keijsersgesint zijnde, andere tot oproerigheden hebben opgewekt. Dese verbleeven op 't collegie eenen merkelijeken tijdt om verslag van hunne ongehoorsaemheijd te doen en opdat den heelen keijserlijcken aenhang zoude aen 't daglicht komen, want dese niet anders voor hebben als de openbaere rust te stooren, waerom er weijnig nagten passeren in welcke geene van die - fol. 174 - ruststoorders van hun bedde gelicht worden.

Tusschen vijf en ses uren van desen avont zijn met ses billanderschepen van de Coupure uijt de stadt Brugge vertrokken drij compagniën, bestaende in circa 600 mannen van het nationeel voetvolk deser stadt, alle in volkomen uniforme en gewaepent, evenals een lang in order zijnde regement, desen nagt naar Gend afvaerende om hun verders te begeven naer Naemen bij het vereenigt leger van den generael Van der Meersch om dus gesaementlijk alle de provenciën van 't lieve vaderlandt teenemael vrij te vegten. Zulks geschiedende onder den toeloop van duijsenden menschen, het teerdere afscheijt van den man tot zijne vrouwe, den soon van zijne ouders en vrienden, den vrient van alle zijne lieve vrienden en bekende, het versteenste gemoed bewegende; ider dus ziende met den grootsten iver zijn leven te pande stellen tot behoudenisse van 't lieve vaderlandt.

(110) zie voetnoot 37 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

[p. 23]

Heden verscheen in 't licht: - fol. 175 - ‘Copije van een kort verhael van alles hetgene den eerw. heer Libert, eertijdts procurator der gewesene cathuijzers, gesien, gehoort en geleden heeft in een kot der casemen ten tijde van de beroerten in Gend den 13, 14, 15 en 16 november 1789’, van hem toegesonden aen eenen zijner vrienden, hieronder verklaerende door zijn eijgen hantteeken de overeenkominge deser met haer orig(n)ineel, (welk stuk in de versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 15 kan gesien worden).

Heden verneemt men in de XII gasette: uijt Weenen bericht nopende den Turkschen oorloog, opstant der boeren in Galliciën tegens het keijserlijk gouvernement; de comitaten in Hongariën versoeken ook hunne voorrechten; lijste der overledene en krancke van de Oostenrijcksche troupen; de siekte des keijsers is nog aen de beternisse, raedtpleginge der geneesheeren over dezelve gehouden; hoogen prijs van het brood en vleesch. Uijt den Elzas dat den prins-bisschop van Strasburg zig beroept op de decreten der Fransche - fol. 176 - landtsvergaederinge. Uijt Parijs decreten der landtsvergaederinge; naeder bericht uijt Rennes nopende de saemenrottingen aldaer veroorsakt; alle mascaraden en gemasquerde ballen verboden. Uijt Namen 500 keijserlijcke nae Durbuij vertrokken; te Sinet⁽¹¹¹⁾ 40 keijserlijcke overlopers aengekomen. Uijt Gend artikelen van de capitulatie van de citadelle van Antwerpen; den burggrave De Dam⁽¹¹²⁾ benoemt als generael-major en provisioneelen commandant en chef van de troupen in Vlaenderen; generael verbodt der masquers; pligtigheden wegens de geluckige revolutie tot Thielt, tot Idderghem, landt van Aelst, tot Lebbeke, landt van Dendermonde en tot St.-Lievenshautem gehouden. Bekentmaekinge van de universiteijt van Loven en twee andere van de heeren Staeten van Vlaenderen.

(111) Hier wordt Ciney in de provincie Namen bedoeld.

(112) François-Albert-Camille, burggraaf de Dam (geboren 1743), was luitenant-generaal in dienst van Oostenrijk. Met de Brabantse Omwenteling werd hij tot brigadegeneraal aangesteld door het Souverein congres. Hij kreeg het bevel over de troepen van de Staten van Vlaanderen op 4 februari 1790. De Dam werd uit zijn functie geheven door generaal Schönfeld op 29 mei 1790. (TERLINDEN, Les souvenirs historiques de Joseph Walter, officier de l'armée des Etats Belgiques Unis, sur les événements militaires de la Révolution brabaçonne (1789-1790), Brussel, 1972, blz. 70).

(12 februarij 1790)

Op den 12 februarij wiert bij orders van d'heeren van 't magistraet bij hallegebode en trommelinge afgekondigt de volgende ordonantie⁽¹¹³⁾: dat den Heere ende Wet der stadt Brugge - fol. 177 -, voorsiende de onheijlen en misbruijken die er in dese tijdtsomstandigheijd zouden konnen spruijten door de toelaetinge der masquers op de vastenavonddaegen, besonder in eenen tijdt dat men schuldig is het goddelijk Albestier te bedanken over de gelukkige staetsomwenteling der Nederlanden en nog onophoudelijk besig is den segen van den Alderhoogsten af te smeeken over den volkomen goeden uijtval van die onderneming en begunsting der Nederlandtsche waepens, van den anderen kant ook voorsiende de misbruijken die er zouden konnen spruijten door de nog overig zijnde dweersdrijvers en betwisters van de bekomen dierbaere vrijheijd en openbaere ruste, die onder de gemasquerde momaensigten zouden konnen veroorsaeken gevegten, doodtslaegen en algemeene stooringen, zoo is 't dat den Heere en Wet der stadt Brugge ingevolgen de declaratie van de hooge ende mogende heeren Staeten van Vlaender hun toegesonden, verbied naer het voorbeelt van alle andere steden van Vlaenderen en Brabant, zoo sij - fol. 178 - verbieden bij desen aen alle ende eenigelijk op de toekomende vastenavonddaegen en andere, tot naeder dispositie, langs de straeten met eenige masquers te loopen op het aensicht ofte met vermonde gemasquerde kleederen, op pene van seffens te worden aengehouden, beweegt in egte van vangenisse en naer d'extinctie van 't cas te worden gestraft, wordende wel strengelijk verboden, de police ten desen eijnde gelast, eenigen wederstant of gewelf aen te doen, op pene van arbitrairelijk te worden gestraft; 't zij door eene geesselinge, collatie in 't correctiehuijs of andere lijfstraffe zooals het cas zoude dicteren en het gewelf zig zoude uijtgestrekt hebben; verbiedende den Heere ende Wet verders aen alle de eijgenaers der commediehuijsen, theaters, ballen en redouten⁽¹¹⁴⁾ van op dezelve eenige commediën, openbaere

(113) Zie: S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 150 en voetnoot 96 over maskers.

(114) Van het Franse redoute, d.i. (gemaskerd) bal.

[p. 24]

spelen, ballen of redouten toe te laeten, op pene van elk in 't besonder te vervallen in eene boete van 200 guldens; zullende gelijkkelijk ider persoon in 't besonder - fol. 179 - die zoude bestaen zig in die plaetsen te begeven in eene boete van 50 guldens vervallen.

Eene andere ordonantie, heden ook afgekondigt⁽¹¹⁵⁾, behelst dat den Heere ende Wet der stadt Brugge, klagten bekomen hebbende dat de rouwe huijden en kalfsvellen in menigte vertransporteert worden naer verscheijde buijtenplaetsen en beloken steden, zelfs door eenige bevrijde⁽¹¹⁶⁾ van het ambagt der huijdevetters, om aldaer tot groot naedeel van de consumptie geprepareert te worden, om welk schaedelijk gebruijk te voorkomen ordoneeren, zoo sij ordoneeren bij desen, dat er voortaen geen rouwe huijden of kalfsvellen buijten de stadt zullen vermogen vertransporteert te worden (uijtgenomen nogtans de langs zee komende, door dese stadt moeten vertransporteert worden), op verbuerte van ses pond parasijse voor elk stuk en verbuerte der zelve, welke eene helft aen den gemeenen armen en de andere helft onder het ambagt der huijdevetters zal verdeelt worden.

Heden verscheen in 't licht: ‘Versaemeling van alle de origineele brieven van den - fol. 180 - keijser Joseph den II aen den generael d'Alton⁽¹¹⁷⁾ sedert december 1787 tot in november 1789’, (welcke in de versaemeling N. 5 onder de stukken N. 6 konnen gesien worden). Ook ‘Geheijme en hekelachtige saemenspraek tusschen drij keijserlijcke generaels, d'Alton, d'Arberg⁽¹¹⁸⁾ en Schröder⁽¹¹⁹⁾ over den siegten uijtval van hunne krijgsdaeden tegen de patriotten in de Nederlanden’, (welk stuk in de versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 10 met tijtelplaet kan gesien worden).

(115) Zie S.A.B., Hallegeboden, Pf. 1786-1793, fol. 150v^o.

(116) Een bevrijde van het ambacht was een knecht die de voorziene leertijd had doorgemaakt en tegen betaling van een belangrijke som in het ambacht was ingeschreven. Omdat sociale of andere omstandigheden hem hinderden het meesterschap te verwerven, bleef hij als vrije knecht voor een meester werken. Deze vrije knechten kregen leidinggevende functies toevertrouwd en werden praktisch nooit afgedankt; ze gedroegen zich tamelijk onafhankelijk ten aanzien van hun meesters. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 66).

(117) Richard, graaf d'Alton (1732-1790) was bevelhebber van de Oostenrijkse troepen in de Oostenrijkse Nederlanden (zie voetnoot 292 van “Merckenweerdigste Voorvallen” 1789).

(118) Graaf Nicolaas-Antoon d'Arberg werd in 1736 geboren te Nijvel. Reeds op 13-jarige leeftijd werd hij in een Waals infanterie-regiment opgenomen en zou zich geleidelijk opwerken tot de hoogste regionen van het Oostenrijkse leger. Wegens zijn onderscheidingen in dit leger werd hij ridder in de Orde van Maria-Theresia en was hij tijdelijk gouverneur en hoogbaljuw van Henegouwen. Zijn rol was uitgespeeld in het revolutie-jaar 1789. Hij stond toen aan het hoofd van een Oostenrijkse colonne, die de inname van de stad Gent door de patriotten niet kon verhinderen. Hij werd hiervoor ontslagen en trok zich dan terug op zijn kasteel “à la Rochette” nabij Pepinster. In mei 1790 was hij een tijdlang de gijzelaar van de patriotten. d'Arberg overleed te Brussel op 17 september 1813. (Biographie Nationale, o.c., dl. I, kol. 362-363).

(119) Baron Johann-Gottlieb von Schroeder werd geboren te Branden in Brandenberg. Heel zijn leven zou in dienst staan van de Oostenrijkers. Op 1 november 1752 trad hij in keizerlijke dienst en in september 1786 werd hij bevorderd tot generaal-majoor. Toen de oppositie tegen Jozef II in 1787 ten top steeg kwam Schroeder in Brussel orde op zaken stellen in plaats van de hertog van Ursel. In 1789 was hij dan ook bevelhebber van het Oostenrijkse leger dat in de Kempen de patriotten opwachtte. Toen Schroeder te Turnhout mislukte, werd hij op non-aktiviteit geplaatst en naar Bohemen gestuurd. Na militaire opdrachten tegen o.a. Frankrijk, werd hij in mei 1806 op rust gesteld. Op 18 februari 1807 overleed hij te Böllendorf in Oostenrijk. (Biographie Nationale, o.c., dl. XXII, kol. 41-59).

(14 februarij 1790)

Op den 14 februarij is met de grootste pligtigheijd en gestigheijd in de cathedraele kercke van St.-Donaes, in degene der eerw. paters discalsen, O.L.V. ter Poorterije⁽¹²⁰⁾, ook in de parochiale kercken van Oostende, Thourhout en Eecloo en eerw. paters augustinen tot Rousselaere begonst het gebed van 40 uren met expositie van 't Alderheijligste ingevolgens het order der vastenbulle van onsen eerweerdigsten heer - fol. 181 - bisschop en gelijk aldaer in de tabelle fol. 11 aengewesen staet hoe geduerende den heelen vasten dese aenbiddinge zal plaetse hebben in alle de kercken deser stadt Brugge en in alle de besonderste van 't landt van den Vrijen die telkens voor 's landts geluk drij daegen zal gedueren en in ider kercke door eene pligtige processie rond de kercken zal gesloten worden, immers breeder, zooals den leser in die bulle sien kan hoedaenig dese buijtengewone godtvrugtigheden om den goddelijcken segen over de vaderlandtsche wapenen te bekomen geduerende den heelen vasten ingestelt zijn. Van heden dan heeft men in de voormelde kercken den iver en godtsdienstigheijd meer als oijt sien uijtschijnen en menige (die als over jaer vanop den sondag het verderfelijk masqueren oeffenden en zig in d'openbaere ballen en commediën begaeven, zooals die vervloekkelijcke gewoonte ledent eenige jaeren door het gewesen gouvernement was - fol. 182 - toegelaeten, zooals den leser in mijn voorig deel vermelt vint) zig nu werpen voor 't aenbiddelijk Alderheijligste om den segen van den hemel door eenpaerige gebeden af te smeeken tot behoudenisse van onse Heijlige Religiekerk en staet en segening onser vaderlandsche waepens.

Geduerende desen avont en heelen nagt deden de volontaire onser drij hooftgildens, in uniforme en gewaepent, de patrouilliën in alle de cantons der stadt om te vigileeren op d'uijtvoeringe van d'ordonantie van 't magistraet die hiervooren fol. 176 vermelt is.

(120) Hier wordt de kapel van het gasthuis van Onze-Lieve-Vrouw van de Potterie bedoeld. (Voor verdere informatie zie voetnoot 137 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788).

[p. 25]

(15 en 16 februarij 1790)

Op den 15 en 16 februarij, gelijk op den volgenden donderdag naer Aschdag, wiert behalvens den hiervoor vermelden biddag in de kercke der eerw. paters predikheeren voor 's landts geluk en tot lavenis der zielen der dappere vaderlanders, reets in de verscheijde aenvallen gesnevelt, nog de volgende besondere en buijtengewone godtvrugtigheden geplogen ter eeren van O.L.V. van den H. Roosencrans of Maria de Victorie⁽¹²¹⁾, ten desen eijnde - fol. 183 - het beelt van Maria in 't midden der kerk geplaest staende. Om thien en half uren wiert er afgesongen eene zeer pligtige misse met expositie van 't Alderheijligste, waer ook telkens de kinderen onser krijgsschool⁽¹²²⁾ met hunne meesters in patrioticque uniforme tegenwoordig waeren. Ook 's avons om vijf uren een solemneel lof ten desen eijnde gedaen wordende en waer den toeloop van godtvrugtige ook overgroot was met wat eene stilte en gestigheijd, zonder het voorvallen van eenige troubels, alsnu de twee vastenavonddaegen zijn overgebragt is bijnae onbeschrijvelijk, dusdaenig dat dees daegen zoo gerust als andere daegen doorgeloopen zijn en alsof het heijdensch gebruijk der masqueraeden, 't houden van openbaere ballen, redouten en commediën, noijt hadde gepleegt geweest.

Van 's maendaegs 's morgens tot in den morgen van Asschenwoensdag saeg men de volontaire onser drij hooftgildens, alle in uniforme en gewaepent, bij buerten rondt alle de cantons der stadt patrioleeren, evenals een gedresseert - fol. 184 - regement rondt de stadt de wagt zoude gedaen hebben en dese aldus het beste order onderhoudende zonder eenige disorders te ontmoeten, want gelijk alle baldaedigheden over jaer op dees daegen den vollen toom hadden en zelfs door het gewesen gouvernement op de sondaegen waeren toegelaeten, schijnen nu ook alle gemoederen van toon verandert te zijn, ider niets anders behertigende als den gewenschten oogenblik om onse vrijheijd teenemael versekert te sien. Ten desen eijnde heeft men meer als oijt de kercken, als hiervoor vermelt, vol godtvrugtige gesien en 't Alderheijligste onophoudelijk aenbidden. Geduerende dees drij daegen hielden behalvens degene der hooftwagt, de drij volontaire gildens hunne wagt in 't Vrije, geduerig niet min dan hondert aldaer tegenwoordig zijnde tegens het voorvallen van alle troubelen. Het masqueren dus door het heele landt verboden zijnde, kan dit loffelijk besluijt van de hoogmogende heeren Staeten niet genoegsaem gepresen worden om de pasquillen⁽¹²³⁾ en de - fol. 185 - baldaedigheden voor te komen die men zonder twijffel geduerende dees daegen wegens de tijdtsomstandigheden zoude hebben sien plegen.

Heden verneemt men in de XIII gasette: uijt Weenen verscheijde berichten nopende den oorloog; Z.M. den keijser is wederom zeer sterk overvallen en niettegenstaende de schinbaere beternisse verlaet hij meest alle zijne besigheden; de gepensioneerde geestelijcke moeten met de zielsorge belast zijn; de Hongaren bekomen hunne oude constitutiën en voorrechten. Uijt Berlijn dat alles het uijtbersten van den oorloog hoe langer hoe meer schijnt aen te kondigen. Uijt Parijs verscheijde decreten der landtsvergaederinge. Uijt Brussel den hertog van Aremberg en Arschot stelt zig aen 't hooft van de vijf gildens. Uijt Gend pontificaele misse gecelebreerd onder opdraeginge van twee veroverde vaendels van 't regement van Clairfaijt⁽¹²⁴⁾; pligtigheden wegens de gelukkige revolutie tot Sleijdinge, St.-Nicolaes, land van Waes en tot Exaerde, zelve land, gehouden.

(121) O.-L.-V. van den H. Rozenkrans kreeg de eretitel van Maria de Victoria wegens haar hulp, voorspraak en bescherming tijdens de beruchte zeeslag bij Lepante op de Turken op 7 oktober 1571 waardoor de christenen de overwinning behaalden. De devotie tot O.-L.-V. van den H. Rozekrans werd voornamelijk in ere gehouden door de dominikanen. De Rozenkrans was het officieel gebed van de Maria-vergaderingen bij de dominikanen en werd aan de stichter van de orde, Sint-Dominicus toegeschreven. De Rozekransconfrerieën kenden veel aanhang; er waren er meer dan alle overige Mariaconfrerieën tezamen. Te Brugge werd de Rozenkransconfrerie opgericht in 1484 in de dominikanenkerk. Na verdrijving van de dominikanen (1795) verhuisde het genootschap naar de parochiekerk Sint-Walburga. (H. STALPAERT, Brugse devotieprenten..., o.c., blz. 145-155), (Stad Brugge, Mariastoet..., o.c., blz. 12-13), (JORDANUS PIET DE PUE, Geschiedenis van het ouddominikanenklooster te Brugge, Leuven, 1981, blz. 89-94), (Maria de Victoria, Koninginne der Alderh. Roosekrans, triompherende op haer twee-hondert-jaerige, Jubile gejont en verheerlykt met Aflaeten en Privilegien, van onzen alderh. vader Clemens den XIV. Ter gedagtenissen van die wonderbaere Victorie die 't Christendom in 't jaer 1571 tegen den grooten Turk... bekomen heeft..., Brugge, 1771, 80 blz.).

(122) In het afgeschafte klooster der karthuizers werd vanaf 1783 een school ondergebracht voor de kinderen der militairen van het Brugs garnizoen. In 1789 was de school door de patriotten overgenomen. (F. SIMON, Geschiedenis der Kazernes Knapen en Rademakers te Brugge, in: Westvlaamse Gidsenkring, 4 (1967), blz. 3).

(123) Een paskuil betekent hier een schotschrift of pamflet.

(124) Het bataljon van Clerfayt onder leiding van kolonel Lunden, stond het kleine Oostenrijkse garnizoen bij tijdens de aanval van het patriottenleger te Gent op 12 november 1789. Het bataljon gaf zich over op 16 november 1789. (S. TASSIER, o.c., blz. 176), (R. BOIJEN, o.c., blz. 56).

(18 februarij 1790)

- fol. 186 - Op den 18 februarij ontrent den avond zijn alhier binnen Brugge met de bargie van Nieuport van Vuernen⁽¹²⁵⁾ aengekomen ontrent hondert mannen

(125) De barge of trekschuit verzorgde het personenvervoer tussen de belangrijkste steden. Aan dit vervoermiddel werd de voorkeur gegeven boven het paard of de koets, door reizigers die geen bijzondere haast hadden. De barge naar Nieuwpoort vertrok dagelijks vanuit Brugge, van 1 oktober tot en met 20 april om 8 uur 's morgens en leverde er de passagiers af om 3 uur in de namiddag. Daar kon men op een andere trekschuit overstappen met bestemming Veurne. Vanuit Veurne vertrok om 7.30 uur 's morgens een barge die 's avonds te Brugge aankwam. (J. D'UDEKEM-D'ACOZ, De barge Brugge-Gent, in: Brugge en de Zee, o.c., blz. 96-97), (J.A. VAN HOUTTE, De geschiedenis..., o.c., blz. 426-427), (S.A.B., BI hh, Den grooten Brugschen Comptoir Almanach voor het jaar 1790).

[p. 26]

nationeele troupen, voorop gaende slaenden trommel en krijgsmusik; dese onder den toeloop van duijsenden menschen op de Mart gekomen zijnde, saeg men de hoeden van ider draeijen en de locht weergalmde door 't vruegdegeroep: ‘Vivant de patriotten’. Dese zijn in de casernen der Poermolen⁽¹²⁶⁾ geïnkwartiert geworden tot'er tijdt dat zij met onse manschap naer 't vereenigt leger zullen vertrekken; hunne casakken zijn blouw met roode opslaegers en witte vesten en brouken, ider aenhebbende een capote van asgrouw, Brugsche fabricke. Sedert eenige daegen zijn er nog verscheijde escadrons van 30 à 40 mannen van Nieuport en Vuerne aengekomen die ook saemen met de bovengemelde zullen versonden worden.

Heden verneemt men in de XIV gasette: uijt Weenen in het Carpatisch gebergt[e] is eene groote - fol. 187 - schermutselinge voorgevallen; verscheijde berichten nopende den oorloog; Z.M. den keijser bevint zig in eene zeer slegte gesteltheijd; verhael van eene onderneminge tegens de Turcken. Uijt Parijs decreet der landtsvergaederinge waerbij de kloosterlijcke beloften en orders vernietigt worden; Te Deum over den geluckigen voortgang der revolutie gehouden. Uijt Gend eenen brief uijt Naemen van den 14 deser. Plichtigheden wegens de geluckige revolutie tot Audenaerde en Aeltere gehouden.

(126) Deze kazerne, gelegen in de Vulderstraat, is beter gekend onder de benaming van de kazerne Rademakers. Onder impuls van burgemeester Aybert van Huerne werd tot de bouw van deze kazerne in 1742 besloten. Dit nieuwe gebouw zou op de plaats ‘ghenaemt den poermuelen’ opgericht worden, genoemd naar een huis dat in 1585 in de Vuldersstraat werd gebouwd. Deze benaming bleef aanhouden tot de wijziging in 1920 in kazerne Luitenant-Kolonel Rademakers. Thans is deze kazerne verdwenen en vervangen door de gebouwen van het gerechtshof. (F. SIMON, o.c., blz. 5-6).

(20 februarij 1790)

Op den 20 februarij hadde binnen de stadt Brugge eene zeer groote pligtigheijd plaetse. Om 10½ uren was in den choor van St.-Donaes met groote pligtigheijd gebragt het vaendel van onse nationeele troupen, wanneer hetzelve met groote pligtigheijd door onsen eerweerdigsten heer bisschop gewijt wiert ten bijwesen van de clergé, de heeren officieren van het nationeel regement onder het bevel van den heer lieutenant Joseph de Serret⁽¹²⁷⁾, gewesen consul-generael van Vranrijk voor - fol. 188 - de Nederlanden en hetwelk als 't eerste vaendel voor Vlaenderen gejont is door den edelen heer Jor. Charles Albert de Schiettere, heere van Kaprijk, etc.⁽¹²⁸⁾, eersten borgmeester der stadt Brugge. Hetzelve toegewijt wordende aen de Alderheijligste Drijvuldigheijd onder den tijtel en voorspraek van de Alderheijligste maget Maria, voerende in hetzelve haer afbeelsel op een kostbaer satijn, geschildert in levende caleuren, geboort met patriotieque caleuren rondtom met verscheijde waepens en 't jaer 1789 in 't midden, met dit opschrift onder het waepen van Vlaenderen: ‘Voor de religie en 's landts vrijheijd’, met goude koorden en quispels verciert zijnde. T'eijnden den zeer pligtigen godtsdienst is door onsen eerweerdigsten heer bisschop, gekleet in pontificael gewaet, uijtgesproken een zielroerende redenvoering opsichtelijk tot dese ceremonie, t'eijnde welcke hij het vaendel overgaf aen den nieuwen vaendrig, Philippus Kesteloot⁽¹²⁹⁾, hem over het geheele regement omhelsende. Geduerende de plegtigheijd speelde den beijard onophoudelijk, ook een compagnie grenadiers voor de kercke onder de waepens staende. - fol. 189 - Naerdat nu die pligtige wijdinge van het vaendel voltrokken was, makten onse nationeele troupen hun veerdig tot den optogt naer het nationeel leger op bevel van den verlosser van 't lieve vaderland, den generael Van der Meersch. Om vijf uren dan saeg men dezelve met het gemelt vaendel, alle in uniforme en gewaepent, op de Coupure verschijnen, waer negen billanderschepen gereet laegen om hun met den heelen etat major naer Gend over te voeren; bestaende het getal in ontrent 850 mannen, zoo infanterije, dragonders als jaegers, zoodat Brugge nu reets, met degone voorgaendelijk vertrokken, ontrent tot het getal van 1600 welgeoeffende mannen naer het leger toegesonden heeft, nu circa nog 200 mannen binnen dese stadt tot nadere orders verblijvende. Aendoenelijk was het menige aensienelijcke persoonen en zoo menige van minderen rang uijt liefde voor het vaderland hunne geboorteplaets, huijshouden, vrouw, kinders en ouders te sien verlaeten om voor onse

(127) François-Joseph-Leonard de Serret de la Mosée Willaeys werd geboren in 1741 te Villers-le-Gambon, dicht bij Philippeville in het bisdom Luik, als zoon van Charles-Joseph en Marie Hoffay. Hij huwde te Brugge Maria Joanna Francisca de Willaeys. Vanaf 1758 nam hij dienst in het Franse leger. Zijn grote rol valt te situeren tijdens de revolutiejaren 1789-90. Toen werd hij namelijk kolonel en aanvoerder van het Brugs vrijwilligerskorps der infanteristen (van de Verenigde Belgische Staten). Deze opvliegende vechtersbaas stak zijn bewondering voor het revolutionaire Frankrijk niet onder stoelen of banken. In deze context was hij dan ook, anno juli 1792, naar alle waarschijnlijkheid opgenomen in de Revolutionaire Brugse Schaduwwet. Volgens Y. Vanden Berghe zou hij tevens een zekere rol gespeeld hebben in het zg. Béthunisme en werd hij, einde 1793, samen met zijn 2 zonen, opgenomen als officier in het Franse leger. In datzelfde jaar was hij trouwens ook chef van het Franse regiment te Brugge, dat voor een deel bestond uit Brugse vrijwilligers van 1790. Verder was hij sedert 1767 lid van de Sint-Jorisgilde en van maart 1790 tot 1793 lid van de ‘Société Littéraire’. In ditzelfde jaar 1793 vluchtte hij, met de Fransen, voor de Oostenrijkers, maar keerde na de Franse restauratie terug naar Brugge, waar hij in 1797 overleed. Zijn zoon, baron François de Serret (gehuwd met Marie-Thérèse van Outryve d'Ydewalle) was bij het begin van de XIXde eeuw een tijdlang burgemeester van Brugge. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 266 en 381 en dl. II, blz. 50-51), (A. VANHOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde..., o.c., blz. 240), (S.A.B., Algemene doopregisters 1767), (W. BOUSSY, o.c., bijlagen II, blz. 368), (A. DUCHESNE, Les Belges et les Liégeois dans les Armées Françaises de la Révolution et de l'Empire, in: Belgisch Tijdschrift voor Militaire Geschiedenis, 1965-66, 16de serie, blz. 75).

(128) Charles-Albert de Schietere van Caprijcke van Maelstaeple werd geboren te Brugge (Sint-Donaas-parochie) op 6 februari 1724 als zoon van de ex-schepen en schout van Brugge Philippe-Charles en Marie-Alexandrine de Fraula, wiens vader een zeer hoge ambtenaar van Karel VI was. Reeds in december 1739 werd hij als zoon van de schout ingeschreven als suppoost van het ambacht van de visverkopers. Later droeg hij dan ook de titel van ‘notabele vrije vischvercooper deser stad’ en was hij lid van de eed van de visverkopers (1780-1790). Begin augustus 1743 verwierf deze schatrijke edelman het burgerschap van de stad Brugge, werd hij er verkozen tot raadslid en in 1749 werd hij zelfs vijfde schepen. In diezelfde periode werd hij eveneens gouverneur van de armemeisjesschool Sint-Elisabethshuis (1745) en plaatsvervangend raadslid (1749) en raadslid (1790) van de Berg van Barmhartigheid. Op 11 oktober 1753 trad de Schietere in de Sint-Donaaskathedraal in het huwelijk met de zeer rijke Brugse edelvrouw Maria-Johanna de Cridts (1736-1813), dochter van Ange die schepen van het Brugse Vrije was. Het echtpaar kreeg 5 kinderen. Een jaar later werd hij eerste hoogpointer van de kasselrij Kortrijk en uit hoofde van deze functie zetelde hij in de Raad van Vlaanderen (tot 1766). Vandaar dat hij naast zijn voornaamste domicilie in de Langestraat te Brugge, er nog een tweede op nahield langs de Graslei te Gent. In oktober 1769 werd hij lid en in 1779 proost van de confrerie van het Heilig Bloed, (en in 1790 was hij beschermheer van de confrerie van de Heilige Jozef). Daarnaast was hij voorzitter van de Jointe van de Akademie voor Schone Kunsten en had hij ook pedagogische bekommernissen. Zo stelde hij in een verlichte geest, een ‘beworp der studiën’ op dat later toegepast werd in het college van de minderbroeders te Tielt. In mei 1787 protesteerde hij tegen de afschaffing van de voorrechten van de adel en vanaf dat ogenblik manifesteerde deze zeer rijke aristokraat zich als vertolker van de reactionaire, traditionalistische adel. Evenzo sprak hij zich, als oud-wethouder en rentenier, in november 1788 scherp uit tegen een bede van Jozef II. In november 1789 was hij dan ook lid van het ‘comité om de stad te helpen besturen’ als ‘notabele en oude gediende van Brugge’ en werd hij in december 1789 unaniem voorgesteld en verkozen tot burgemeester van de schepenen van Brugge en volgde daarmee de royalistische burgemeester Coppieters op. Hij was er dan ook bij toen men, einde 1789, in het Nationaal Congres de onafhankelijkheid van de Verenigde Belgische Staten proclameerde. In 1790 werd hij gouverneur van het hospitaal van de Potterie, schonk hij een vaandel aan het Brugse patriottenkorps, was hij bevoegd voor de ‘vaderlandse inschrijving’ te Brugge en leende hij (zelfs nog) in november 50.000 gulden aan de Staten van Vlaanderen. Op 1 december 1792 werd hij 8ste voorlopige vertegenwoordiger en in mei 1793 werd hij onder de Oostenrijkers terug burgemeester van de schepenen. Maar toen de Fransen in juni 1794 Brugge bezetten, hield hij zich afzijdig van verdere politieke actie. Maar tegelijkertijd maakte hij zich op andere terreinen verdienstelijk. Zo was hij na 1794 voogd van het Sint-Janshospitaal en werd hij in augustus 1797 voorzitter van de commissie voor de Burgerlijke Godshuizen. Charles de Schietere stierf in zijn huis in de Oude Burg-straat te Brugge op 30 maart 1801. Wellicht is deze straatnaam de verbetering van een door enkele bronnen geciteerde ‘Oudenburg’ en moet m.a.w. niet gedacht worden aan de lokaliteit Oudenburg nabij Oostende. P.-A. vanden Berghe schilderde de edelman en dit schilderij is bewaard in het Sint-Janshospitaal. (Zie voetnoot nr. 410 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789), (W. BOUSSY, o.c., bijlage II, blz. 360), (S.A.B., Trouwregisters Sint-Donaas 1753), (J. GAILLIARD, Bruges..., o.c., deel III, blz. 327-328, (A. DE SCHIETERE DE LOPHEM, Histoire de la famille de Schietere, Brugge, 1968, blz. 367-372), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 10, 200, 215-216 en dl. II, blz. 26-27, 35-36, 56-57, 80-81), (A. VANHOUTRYVE, De vishandel en het visambacht te Bruge tot op het einde van het oud regiem, Brugge, 1975, blz. 80), (P.A. VERSCHUERE, De minderbroeders te Thielt, 1624-1933, Tielt, s.d., blz. 126), (S.A.B., Almanakken 1790, BI - hh, blz. 170), (S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 155v^o), (P. VERHAEGEN, Journal d'événements divers et remarquables (1767-1797) rédigé par R. Coppieters, Bourgmestre de Bruges et Député des Etats de Flandre, Brugge, 1907, blz. 171).

(129) Philippus Kesteloot was een telg uit de bekende traditionele Brugse juristenfamilie. Zijn grootvader Theodore-Joseph, zoon van Pierre-Henri en Anna-Thérese de Donckere werd geboren te Gits op 10 mei 1710. Hij behaalde het licentiaat in het burgerlijk en kanonniek recht en zou uitgroeien tot een van de meest gerenommeerde rechters van zijn tijd. Hij was advokaat bij de Raad van Vlaanderen vanaf 1731 en werd raadpensionaris en griffier van de tresorie van de stad Brugge. Op 16 december 1790 overleed hij te Brugge. Zijn twee zonen werden eveneens advokaat. Vooreerst Theodore, geboren te Brugge op 17 december 1736, die volledig in de voetsporen van ‘Theodore, de oudste’ trad. Zo was hij vanaf 1761 advokaat bij de Raad van Vlaanderen, was hij griffier van de Voogdijkamer van de stad Brugge en werd hij gouverneur van de Bogardenschool. Hij stierf te Brugge op 10 november 1793. Joannes-Baptistus, geboren te Brugge op 19 november 1740, was eveneens licentiaat in de rechten, advokaat bij de Raad van Vlaanderen, commissaris en deken van de advokatenorde in het Brugse Vrije, griffier van het Geestelijk Hof van het bisdom en leenheer van het Prinselijk Leenhof van de Burg van Brugge. Op 16 juni 1767 trad hij in de Sint-Donaaskathedraal, in het huwelijk met Brunone Gabriel vande Steene, uit een andere belangrijke Brugse hoge ambtenarenfamilie. Jan-Baptist werd in december 1792 verkozen tot voorlopige vertegenwoordiger voor het Brugse Vrije. Hij was de vader van Philippus Theodorus, die op 7 januari 1774 geboren werd op de Sint-Jacobsparochie te Brugge. Hoewel deze jongeling in 1790 ingeschakeld werd in het ‘Belgisch’ patriottisme, neemt men aan dat de familie Kesteloot eerder keizersgezind was en aan oppositie deed tegen het nieuwe, Belgische regime. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 246, dl. II, blz. 24-25, 167: verkeerde biografische annotaties), (S.A.B., Almanakken 1764, 1770, 1787, 1788, 1789, 1790, 1791), (S.A.B., Algemeen overlijdensregister 1790), (S.A.B., Doopregister Sint-Jacobs 1774), (J. GAILLIARD, o.c., dl. VI, blz. 151), (P. LEDOULX, Cronijcke ofte Brugsche dagh-aanteekening behelsende de gedenckweerdighste geschiedenissen de welcke binnen dezelve stad als daer ontrent voorgevallen zijn sedert het jaer 1786 tot het jaer 1790, dl. II, blz. 423), (F. VAN DYCKE, Recueil héraldique avec des notices généalogiques et historiques sur un grand nombre de familles nobles et patriciennes de la ville et du Franconat de Bruges, Brugge, 1851, blz. 226-227).

[p. 27]

behoudenis te winnen of zelfs geslagoffert te worden. Op dit - fol. 190 - vertrek, 't welk het versteenste gemoed beweegde, was bijnae de heele stadt op de Coupure op de been, elk van zijne vrouw(en) ouders, vrienden en bekende het teerderste afscheijt nemende onder het gejeug van de duijsenden en den toewensch van alle geluk en voorspoed over de vaderlandsche waepens en belofte dat men geduerende den strijd den hemel door onse gebeden zal tragten te bewegen opdat men die dappere vaderlanders met den volkomen zegenprael zoude mogen sien terugkeeren.

(21 februarij 1790)

Op den 21 februarij 's morgens om 11 uren vertrokken de volontaire onser drij hooftgildens van de Mart in volle uniforme met vliegende vaendels en krijgsmusik naer de capelle van O.L.V. van Blendekens⁽¹³⁰⁾, alwaer gekomen zijnde ten koste van de confrerije deser capelle afgesongen wiert eene solemnele misse in volle musik ten eijnde om den almogenden Godt door de voorspraek van de H. maget Maria te bewegen tot de volkomen segening onser vaederlandsche waepens en tot verlichting van alle de dwaese verblinde - fol. 191 - die er in Vlaenderen wegens de geluckige staetsomwenteling nog gevonden worden.

Heden ook eersten sondag van den vasten is wederom het beste order onderhouden nopende het verbodt der masqueraeden, commediën en ballen evenals die verdommelijcke gewoonte overjaer noijt hadde gepleegt of toegelaeten geweest.

Ook is op heden, als overjaer, in de parochiale kercke van St.-Anne den heelen dag het Alderheijligste geëxponeert en de goddelijcke diensten, ook gelijk overjaer, met hetzelve insicht en op gelijcken voet onderhouden geworden.

Heden verscheen in 't licht: ‘Nederlandts chronijkje ofte geschiedenissen van het Nederland sedert het begin der beroerten tot desen tegenwoordigen tijdt’, (zeer vermaekelijk om lesen en 't welk in de versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 11 kan gesien worden). Ook ‘Den swarten of grouwelboek’, waervan den leser in de versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 16, 17 en 18, den nomber - fol. 192 - 1, 2 en 4 zien kan met tijtelplaeten en van welcke [ik] maer eenige numeros versaemelt hebbe om naemals te konnen zien hoedaenig die wierden uijtgegeven, terwijl den leser het vervolg en eijnde kan vinden in 't vervolg der deelen van de versaemeling der vertooningen, protestatiën⁽¹³¹⁾ en eijsschen, etc., in welcke het heele vervolg van den swarten of grouwelboek uijtgedrukt is.

(130) In 1279 stond op de plaats van het latere Blindeliedengasthuis (14de eeuw) een passanten liedengasthuis, dat diende om reizigers en arme lieden een tijdelijk onderkomen te bezorgen. Vermoedelijk werd in 1306 de eerste kapel in hout opgetrokken. Bij de brand in 1415 werd het gasthuis voor blindelieden en de daarbijhorende kapel vernield. Een nieuwe bakstenen kapel werd opgericht. De huidige kapel van Blindekens (in de Kreupelstraat) werd gebouwd in 1652. Tijdens de Franse revolutie werd het gebouw eigendom van de Burgerlijke Godshuizen. Ze werd terug opengesteld voor de eredienst in 1803. (J.P. ESTER, Monumentenbeschrijving en bouwgeschiedenis van de Blindekenskapel, in: Van Blindekens naar de Potterie. Een eeuwenoude Brugse belofte, Brugge, 1980, blz. 29-49).

(131) Een protestatie (of protestacie) is een uitdrukkelijke verklaring. (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. VI, kol. 739).

(22 februarij 1790)

Op den 22 februarij verneemt men uijt Gend dat de nationeele troupen, saterdag uijt Brugge vertrokken, tot Gend sondaegs 's morgens in 't beste order zijn aengekomen onder de toejeuginge van eene bijnaer ontelbaere menigte volk en door d'agtbaere collegiën zijn ingehaelt geworden. Naer ververschinge in de casernen op St.-Pieters genomen te hebben, hebben zij, verselt met ontrent 300 mannen troupen van Audenaerde, op den Kauter de kerkparade gedaen, onder het lesen van eene korte misse op den trommel en naer de generaele absolutie ontfangen te hebben, zijn - fol. 193 - dezelve gesaementlijk naer het vereenigt leger langs Brussel vertrokken, wanneer zij op heden ontrent den avond tot Aelst aengekomen zijn.

Heden verneemt men in de XV gasette: uijt Weenen dat de slegte gesteltnisse des keijsers nog blijft voortdueren en dat er de laeste redoute zeer talrijk is geweest omdat men voorsiet dat door de naebij zijnde doodt des keijsers alle vermaekelijckheden zullen opgeschort worden en verscheijde andere besonderheden zoo nopende den oorloog als andersints. Uijt Parijs, vonnis ten laste van den marquis de Favras

[p. 28]

uijtgesproken, wettelijk overtuijgt van aen landtsverraed pligtig te zijn. Uijt Herve den keijser vervallen verklaert over het hertogdom van Limburg; goet gedrag der vaderlandsche troupen aldaer. Uijt Andenne zijne excellentie den generael Van der Meersch aldaer aengekomen en pligtigheden daerover gehouden. Pligtigheijd tot Voorde, landt van Aelst wegens de geluckige revolutie gehouden en daegelijcksche devotie die aldaer ten desen eijnde begonst is.

(24 februarij 1790)

- fol. 194 - Op den 24 februarij is vanwegens d'edele heeren van 't magistraet 's landts van den Vrijen afgekondigt en geaffixeert de volgende ordonantie⁽¹³²⁾: dat het collegie van borgmeesters en schepenen 's landts van den Vrijen, ondervonden hebbende dat er menige kleederen, krijgstuijg en andere effecten van de nationeele troupen te lande worden afgekogt, ordoneeren dat alle voorige placaeten, ordonantiën ten desen opsicht geëmaneert stiptelijk zullen worden agtervolgt en in alle deelen onderhouden worden en dat bovendien bij idere overtredinge zal verbuert worden een amende van hondert patacons⁽¹³³⁾, zonder eenig verdrag; ordoneeren ook verders dat alle ordonantiën en placaeten gegeven door den gewesen souverijen nopende de voorkoming van de desertie militaire die door de landtslieden moet onderhouden worden, stiptelijk zal moeten worden agtervolgt totdat er diesaengaende naedere reglementen zullen gemakt - fol. 195 - zijn; ordoneerende aen alle bediende 's Landts van den Vrijen hierop nauwkuerig te waeken en de overtreders zonder eenige oogeluijkinge aen te houden en binnen Brugge over te brengen.

(132) De resoluties van het Brugse Vrije zijn voor het jaar 1790 slechts gedeeltelijk bewaard. Men kan ze terugvinden in de bundels van het Brugse Vrije in het Rijksarchief te Brugge. Ook op het Stadsarchief te Brugge vindt men 2 bundels resoluties die betrekking hebben op de periode 1777-1793, in het fonds Van Caloen. We hebben de in de tekst vermelde ordonnantie niet teruggevonden. (R.A.B., Bundels Brugse Vrije, n^o 5363: Pieces diverses, correspondance, rapports et resolutions de l'année 1790).

(133) Een patacon was een zilveren muntstuk. De patacon circuleerde doorheen de 17de eeuw op grote schaal in de Republiek der Verenigde Nederlanden en, nog langer, als handelsmunt in het Oostzeegebied. Volgens bepaalde bronnen bedroeg één zilver patacon (of soeverein) 48 stuivers; andere bronnen (voor midden 18de eeuw) spreken van 56 stuivers. (V. JANSSENS, Het geldwezen der Oostenrijkse Nederlanden, Brussel, 1957, blz. 7, 131-132, 134, 520), (G. CUMONT, Les monnaies des Etats-Belgiques-Unis. Révolution Brabançonne 1789-1790, Brussel, 1885), (C. VANDENBROEKE, Vlaamse koopkracht; gisteren vandaag en morgen, Leuven, 1984, blz. 24).

(25 februarij 1790)

Op den 25 februarij wierden op bevel van 't magistraet verscheijde couriers afgeveerdigt om te vernemen op welcken dag en ure Zijne Excellentie den generael Van der Meersch binnen de Brugsche mueren zal aenkomen om den verlosser van 't vaderlandt met alle de noodige eere te konnen ontfangen. Ten desen eijnde wiert geduerende desen naermiddag door de gewone klinckers⁽¹³⁴⁾ van de Mart uijtgeklonken dat zig eenider wie het zoude mogen wesen met alle musicaele instrumenten, behalvens bassen en violen, daerop ervaeren zijnde, zig van nu af vermag in den ‘Ouden Hove’⁽¹³⁵⁾ aen te bieden om op 't arrivement van den gemelden generael alle veerdig te zijn en den zelven aldus met zooveel te grooter pragt ende luijster te konnen - fol. 196 - ontfangen.

Heden verscheen in 't licht: ‘Redentwist tusschen eenen minderjaerigen patriot en een keijserlijcken soldaet, gaende naer Luxembourg zijne garnisoenstad’. Ook ‘Versaemeling der brieven van hunne koninglijcke hoogheden Albertus⁽¹³⁶⁾ en Maria-Christina aen den graeve Van Trauttmansdorff’, (tweemael verscheijdelijk uijtgegeven en welcke drij stukken in de versaemelinge N. 2 onder de stukken N. 12, 13 en 14 konnen gesien worden).

Heden verneemt men in de XVI gasette: uijt Weenen verklaering van den geneesheer aen den keijser dat zijne siekte ongeneesbaer is, waerom aen Z.M. de Heilige Sacramenten toegedient zijn en andere merkweerdige omstandigheden. Uijt Parijs uijtvoering der doodtstraffe van den heer Marquis De Favras met alle de omstandigheden; decreten der landtsvergaederinge nopende de religeusen; den generael Van der Meersch tot Gend verwagt. Pligtigheden wegens de revolutie tot Boesinge bij Ipren, Poperinge en Dentergem gehouden.

(134) De ‘klinkers met de belle’ deden allerlei afkondigingen op de hoeken van de straten, vooral begrafenissen en verkopingen. Het was een officie of ambt die men aan de stad moest kopen. (A. VANDEWALLE, Beknopte inventaris van het Stadsarchief van Brugge, deel 1: Oud Archief, Brugge, 1979, blz. 148). (Zie ook voetnoot nr. 418 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1789).

(135) Hier wordt het Oud Hof, lokaal van de kruisbooggilde van Sint-Joris, in de Sint-Jorisstraat bedoeld. (Zie voetnoot 54 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787).

(136) Albert-Casimir, hertog van Saksen-Teschen (1738-1822), en zijn echtgenote Marie-Christine werden in 1780 de nieuwe gouverneur-generaals in de Nederlanden Jozef II liet de landvoogden slechts een representatierol spelen en hield hen totaal buiten de politiek. Dit namen ze zeer kwalijk. De vrees voor volksoproer en het verlangen ook iets te zeggen te hebben, deden hen in 1787 beslissen de ingrijpende hervormingen van Jozef II op te schorten. Albert-Casimir bezat trouwens verlichte ideeën en poogde in 1790 zelfs te komen tot de vestiging van een grondwettelijke monarchie in onze gewesten onder leiding van een Oostenrijkse vorst. Het kwam zelfs zo ver dat ze in een geheime oppositie leefden met de Oostenrijkse bureaucratie. Toen de Brabantse Omwenteling uitbrak, verlieten zij de Nederlanden slechts op bevel van de keizerlijke ambtenaren. Zij koesterden de hoop een belangrijke politieke rol te mogen spelen onder Leopold II, maar heel veel hebben zij niet kunnen doen tijdens hun kort verblijf in de Nederlanden tijdens de restauratie. Niettegenstaande de tegenwerking van Kaunitz steunde Albert-Casimir voorzichtig de demokraten, terwijl Marie-Christine eerder tegen alle toegeving was en voor het behoud van de grootheid van de Habsburgse monarchie. Als veldheer heeft Albert-Casimir nooit een goed figuur geslagen, maar niet onbelangrijk was echter zijn kulturele en artistieke liefhebberij. Na Fleurus (1794) legde hij zijn militaire functies neer en trok zich terug te Wenen. Zijn echtgenote stierf er reeds in 1798, terwijl hijzelf te Wenen overleed op 10 februari 1822. (Nationaal Biografisch Woordenboek, o.c., dl. I, kol. 12-14), (ibidem, kol. 700-702), (E. VAN IMPE, Marie-Christine..., o.c., passim), (L. DHONT, Staatsveiligheidsmodel en bureaucratisering onder Maria-Theresia en Jozef II (1740-90), in: Tijdschrift voor geschiedenis, 90, (1977) 3-4, blz. 433).

(27 februarij 1790)

- fol. 197 - Op den 27 februarij wierden bij condemnatie crimineel in gebannen vierschaere⁽¹³⁷⁾ in 't Stadthuijs gecondemneert twee pligtige, als hiervooren fol. 162

(137) De gebannen vierschare was de vierschaar die plechtig en met de geijkte termen geopend was, een wettige rechtszitting dus. (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. IX, kol. 458-461).

[p. 29]

vermelt, geapparendeert, genaemt Vos en Plancke⁽¹³⁸⁾, elk voor den tijdt van drij naereenvolgende jaeren om in 't correctiehuijs deser stadt opgesloten te worden, boven de aengemelde buijtenspoorigheden nog overtuijgt zijnde van de aenleijders te zijn van eene bende keijserlijcke met welcke zij op de vastenavonddaegen, indien de masquers hadden toegelaeten geweest, met meer dan tweehondert aen hun ingeteekent van sinne hadden geweest, alle voorsien met stokken met pinnen en degens langs de straeten te loopen en alle de patriotten om te brengen die tegens hun den minsten wederstant zouden geboden hebben.

Heden tegens den avond was er een groot disorder en gevegt tusschen vier boeren in d'herberge St.-Jacobs⁽¹³⁹⁾, dusdaenig dat zij malkaer zouden om hals gebragt hebben en niet konden gescheijden - fol. 198 - worden, dog aldaer seffens sesthien mannen van de gilde der schermers⁽¹⁴⁰⁾ van d'hooftwagt aengekomen zijnde in de volle waepens, hebben dees vier boeren naer d'hooftwagt medegeleet en aldaer dusdaenig hun dispuijt vereffent dat dezelve nog vóór 't sluijten van stadtspoorten vrij zijn gestelt en alle bevredigt nog desen avond naer hun huijs gekeert zijn.

(138) Joseph Verplancke (^o 1758 O.-L.-V.-parochie) was een stadssoldaat belast met het innen van de stadsrechten op de Kom. Henricus Josephus de Vos (^o 1758 Sint-Gillis) gewezen slotenmakersknechts, beweerde dat hij geholpen had de Bastille te Parijs te bestormen. Beiden werden veroordeeld op 27 februari 1790 wegens poging tot oproer en vrijgelaten op 14 december 1790. (S.A.B. Register der Naemen van de persoonen ghecolloqueert in het mannencorrectiehuijs te Brugge), (R.A.B., Fonds Brugge nr. 725, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de wettelijcke Informatien... (1790), o.c., cahier 2, fol. 5-10, cahier 12, fol. 26 art. 3), (IDEM, nr. 659, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de Tighten... (1790), o.c., cahier 2, fol. 5-16), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 253).

(139) Zie voetnoot 204 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(140) Zie voetnoot 15 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.