Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1789

(December)

(1 december 1789)

Op den 1 december is van de Coupure wederom een schip met ontrent hondert mannen van onse nationeele troupen naer Gend vertrokken. Men verneemt voor seker dat onse troupen langs de Bruijsselsche vaert eene verovering hebben gedaen van drij schepen, twee gelaeden met graen en één met haver, welke voor de keijserlijcke troupen in Brabant bestemt waeren. Binnen dese stadt Brugge worden nu en dan verscheijde persoonen - fol. 77 - in egte van vangenis beweegt die hun nog in 't openbaer durven toonen keijsersgesint te zijn en andere voor het begaen van buijtenspoorigheden. Verscheijde die den keijser willen toegenegen blijven verlaeten de stadt om niet opgelicht te worden; zijnde onder ander reets gevlugt den heer advocaet De Meester⁽³⁸⁵⁾ omdat hij zig opentlijk voor den keijser verklaert. In 't algemeen vreest men dat de menigte van die kwalijk peijsende groote nadeelen aen de geluckige omwenteling van Vlaenderen zullen teweeg brengen en de gewenschte vrijheijd verhinderen

(385) In de lijst van Brugse advocaten bij de Raad van Vlaanderen (1789) werd inderdaad een zekere De Meester opgenomen, hij woonde in de Katelijnestraat. Advocaat De Meester stond te Brugge bekend als een felle royalist. Hij werkte in ieder geval als geheim agent voor generaal d'Alton. Naar hij zelf beweerde was het door zijn toedoen dat het Brugse Vrije niet betrokken werd in de moeilijkheden die zich te Brugge in 1787 afspeelden (zie hiervoor voetnoot 96bis en fol. 249 e.v. van 1787). Hij heeft zich steeds ingespannen om de keizerlijke belangen te verdedigen, ook in de periode van de Brabantse Omwenteling. Hij was genoodzaakt het land te verlaten na de machtswisseling van december 1789. Vanuit Rijsel organiseerde J.B. de Meester met zijn zoon het verzet tegen de patriotten. Hij stond permanent in contact met Brugge, hij liet daar tal van pamfletten verspreiden (vaak gedrukt op eigen kosten) en hij liet er soldaten recruteren voor het keizerlijk leger. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 158, 159, 194-195, 246-249), (S.A.B., Almanach BIhh, 1789, blz. 152).

(2 december 1789)

Op den 2 december is door 't collegie 's Landts van den Vrijen de volgende ordonantie geaffixeert geworden: dat het collegie, voorsiende de troubelen die er te lande zouden konnen rijsen uijt de verscheijde gesintheden, ordoneert, gelijk hetzelve door 't collegie der stadt Brugge is versogt geworden en door 't committé-generael, in die stadt opgeregt, zoo sij ordoneeren bij desen aen alle manspersoonen boven de 15 jaeren te lande, zoo geestelijcke als weijrelijcke, de cocarde op den hoedt of borst tot teeken van eensgesintheijd te

[p. 117]

draegen, op de boete van 30 pond parasijse; zullende aen alle degone die zouden konnen pexëeren geene te konnen koopen - fol. 78 - hun dezelve seffens door de hooftmannen en wethouders der parochiën gegeven worden, wel scherpelijk aen ider verboden wordende iemant, 't zij alleen, 't zij tropwijs, de cocardes af te trecken, op pene van seffens aengehouden, in egte van vangenis beweegt en arbitrarelijk gestraft te worden. In dese tijdtsomstandigheden is d'eensgesintheijd te lande tot onser aller behoudenis alderhoogst noodig, zoo om alle disorders onder 't volk te voorkomen als om te waeken dat er niemant eenig gewelt worde aengedaen en tegens alle onverwagte invallen des vijandts, waerom van nu af, zooals binnen Brugge, op alle parochiën, zoo bij daege als bij nachte, door 12 à 24 gewaepende boeren langs alle kanten sterke patrouilliën gedaen worden om naer alles te letten en degene de minste oproerige discoursen voeren of disorder maeken seffens aen te houden en in egte van vangenis te bewegen⁽³⁸⁶⁾.

Heden verscheen in 't licht en wiert openbaer verkogt het manifest van d'heer H.C.N. van der Noot voor Brabant en Vlaender, versaemeling N. 5 onder de stukken N. 1 te zien, elk zonder moeijte nu daer eijgenaer van wordende niettegenstaende de dreijgementen van 't gouvernement en d'opsoekingen die naer 't zelve vrugteloos gedaen zijn.

(386) Deze ordonnantie van het Brugse Vrije hebben we niet teruggevonden, zie hoger voetnoot 70.

(3 december 1789)

- fol. 79 - Op den 3 december 's morgens tusschen negen en thien uren zijn binnen dese stadt Brugge naer 't committé-generael in 't Stadthuijs aengekomen twee estafetten met de tijdinge dat de stadt Antwerpen en de citadelle ofte kasteel benevens de stadt Naemen verovert is door 't patrioticq leger; met verdere bevesting dat in 't zelve kasteel tot Antwerpen de soldaeten 11 à 12 van hunne oversten hebben gedoodt, de canons van de wallen hebben afgeworpen en duijsenden patriotten hebben laeten hetzelve inkomen en veroveren, zeggende d'aenbrengers deser tijding hun de voordere omstandigheden onbekent te zijn⁽³⁸⁷⁾. Op 't ontfangen deser aengenaeme tijding saeg men menigte deser stadt saemenloopen en op 't gelaet van ider eene blijgeestigheijd uijtschijnen die nauwelijks kan afgebeelt worden, vernemende zoo eene sterke plaets als het kasteel van Antwerpen is, zonder het vergieten van bloet van onsen kant en zonder slag of stoot verovert te zijn.

Desen naermiddag ontrent den vier uren zijn gewaepent van d'hooftwagt van de Mart vertrokken ontrent 150 mannen vrijwillige van het choor patrioticq van Brugge, onder welke waeren veele treffelijcke persoonen - fol. 80 - deser stadt. Voorop ging den slaenden trommel, dan volgden d'helft deser heeren in de waepens, agter dese vier stukken canon met de canoniers en verdere noodigheden, dese wierden door 12 mannen getrokken en agter dezelve volgden de resteerende manschap in de waepens. Dus in volkomen order langs den Burg en Predikheersstraete op de Coupure gekomen zijnde, begaeven hun seffens met de canons en voordere krijgstuijg in drij billanderschepen en vaerden seffens onder de algemeene toejeuging die de locht van ‘Vivant de patriotten’ weergalmde naer Gend om aldaer de posten te versterken, terwijl er menige patriotten van Gend naer Brabant tot assistentie vertrokken zijn en om dus, ook noot zijnde, verder in Brabant te trekken. Duijsenden nieuwsgierige stonden op de Coupure om hunne medebroeders te zien vertrekken, dus door 't schreeuwen en draeijen der hoeden van alle zijden de locht weergalmmende.

Heden verneemt men in de XCVII gasette uijt Weenen merkweerdige verover-

(387) Namen werd zonder weerstand ingenomen door generaal Vander Mersch op 17 december. De Oostenrijkse troepen hadden zich op dat ogenblik reeds in Luxemburg teruggetrokken. Ook Antwerpen werd door de patriotten bevrijd in december 1789. De citadel daarentegen bleef in handen van het Oostenrijkse garnizoen tot 29 januari 1790. (A. BORGNET, Histoire des Belges.., o.c., dl. I, blz. 121-122 en blz. 142.)

[p. 118]

ingen op de Turken gedaen, de ardshertoginne Marie-Anne den 20 november overleden. Uijt Parijs aenbelangende stukken nopende de landtsvergaederinge en wonderen voorstel tot d'executie van de regtspleginge. Opstant door de swarte in de - fol. 81 - Martinique veroorsakt. Nergens worden in Vranrijk meer zilvere gespen gedraegen, maer kopere of linten in de schoenen. Uijt Brugge d'opheldering der processie van 't H. Bloet voorleden sondag omgedraegen. De tijding van de verovering van Naemen en van 't casteel van Antwerpen wordt bevestigt. Het magistraet tot Gend wordt vernieuwt en de naemlijst van de nieuwe heeren van 't collegie aengemelt⁽³⁸⁸⁾.

(388) Voor de samenstelling van de nieuwe Wet van Gent moeten we verwijzen naar het stadsarchief aldaar, gedrukte informatie is hiervoor niet voorhanden. Hetzelfde moeten we doen voor de andere steden. In politiek-stabiele jaren werd telkens in de Brugse Almanach een overzicht opgenomen van de bestuursstructuur in de verschillende steden. Voor de jaren 1789 en 1790 werden de nieuwe Wetten (na de Brabantse Omwenteling) evenwel niet opgenomen.

(5 december 1789)

Op den 5 december zijn 's morgens met de bargie van Gend wederom ontrent 50 mannen van de geïngaseerde nationeele troupen der stadt Brugge met hunne waepens naer Gend vertrokken om bij het vereenigt leger vervoegt te worden. Desen morgen was men zoo verbaest en verwondert als men eerst verblijd geweest hadde geweest op 't ontfangen der maeren dat het kasteel van Antwerpen gewonnen was, als hiervooren fol. 79 vermelt, terwijl men heden integendeel vernam dat zulks niet dan eene verdichte maer was door baetsugtige estafetten overgebragt en die in hun retour tot Gend aengehouden zijn. Integendeel verneemt men uijt die stadt dat er wel eene schermutseling in 't kasteel tusschen d'overste en soldaeten - fol. 82 - heeft plaetse gehadt maer dat zulks zoo verre niet gekomen is dat er eenen patriot het kasteel heeft konnen naederen, verre van teenemael veroveren. Met groot ongenoegen verneemt men dat er in die kooprijcke stadt verscheijde buijtenspoorigheden door het grouw begaen worden, dat er reets verscheijde huijsen zijn geplondert en tot den grondt gerenueert en dat verscheijde merckelijcke sommen gelt hebben uijtgeworpen om het woedende grouw van hunne huijsen te verdrijven.

Heden is van 't Stadthuijs afgekondigt dat het committé-generael der stadt Brugge geïmformeert is geworden hoe sommige kwaedaerdige persoonen zig verstouten van aen verscheijde particuliere deser stadt gelt te vraegen en af te perssen onder voorwensel van daervoor patrouilliën en wagten te hebben gedaen zonder nogtans eenige schijn van waerheijd, zoo is 't dat het committé-generael aen ider waerschouwt van voortaen aen niemant, wie het zij, ten desen opsicht iets het minste te moeten geven, maer zullen degone die eenige wagten zouden gelieven te betaelen zig moeten begeven aen 't committé der patrouilliën in 't Stadthuijs ofte in handen - fol. 83 - van d'heer Van Loo, Van Haeke en Moentak, gecommitteerde voor 't committé voor de patrouilliën deser stadt⁽³⁸⁹⁾. Verders ordoneert het committé-generael aen alle de confraters der gildens en aen de supposten der ambagten of neeringen promptelijk te volkomen aen d'orders van den chef of van den gecommitteerden der gildens, ambagten of neeringen tot het onderhouden der patrouilliën, op pene van te vervallen in de boeten die voor dezelve zullen vastgestelt zijn en aen welcke zig ider zal gehouden zijn te gedraegen.

(389) Op 17 november 1789 werd een ‘Comité om de stad te helpen besturen’ opgericht. Joannes van Haecke, Francis Moentaeck en Joannes van Loo werden aangeduid als vertegenwoordigers voor het ‘departement der patrouillen’. Joannes van Haecke was smid, tussen 1780 en 1784 was hij vinder van zijn ambacht, hij was deken na de wetsvernieuwing van 25 november 1788. Gedurende de Brabantse Omwenteling en de periode erna vervulde J. van Haecke geen politieke functie meer, hij bleef wel in het ambachtsbestuur van de smeden zetelen (o.a. vinder in 1790). Francis Moentaeck was een kleinhandelaar. Tussen 1777 en 1788 zetelde hij de eed van het ambacht van de merceniers. Hij was deken in de jaren 1786-1789. Tijdens de Brabantse Omwenteling vervulde hij wel een politieke functie: hij werd aangesteld als tiende schepen in de Wet van 11 december 1789. Op 14 januari 1792 (de eerste Oostenrijkse restauratie), werd hij aangeduid als raad te Brugge, hij weigerde echter. Hij werd vermeld als schepen in de Revolutionaire Schaduwwet (juli 1792). Joannes van Loo was een blauwverver. We vonden hem nog terug als raad in de Wet van 16 december 1792, hij werd ook aangesteld als wethouder op 13 februari 1793. Tussen 1765 en 1790 zetelde hij tevens als vinder in de eed van het ambacht van de ‘wolle laeckeververs’. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 32, 36, 48, 66), (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf 142: Liste de la loi 1762-1795, fol. 168v^o-170, 195-197v^o, 267-268).

(6 december 1789)

Op den 6 december 's morgens stont op de Mart nevens het vaendel van vrijheijd, aldaer sedert de veroveringe van onse caserne geplant, hetgone van de gilde der stalleboge⁽³⁹⁰⁾, nu beijde de staendaerden tusschen de groote stukken die voor d'hooftwagt geplaest liggen, geplant staende. Van heden wordt ook door de confraters der zelve gilde in 't beste order d'hooftwagt in uniforme onderhouden evenals tot heden door 't choor patrioticq gedaen was.

Nu weet men voor seker dat er uijt naem van Z.M. den keijser gedeputeerde

(390) Voor de ‘gilde der stalleboge’, de St.-Jorisgilde, zie voetnoot 54 van de uitgave 1787 en A. VANHOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde van Sint-Joris, Handzame, 1968.

[p. 119]

- fol. 84 - tot de Staeten van Braband en Vlaenderen zijn gesonden uijt Weenen om, indien 't mogelijk zoude zijn, een vergelijk te treffen en met volmagt om alles in der minne te vereffenen, mits het toestaen van alles dat door dezelve Staeten zouden versogt worden. Nu weet men voor seker dat er eenen stilstant van waepenen voor thien daegen door den generael Van der Meersch is toegestaen naer dewelcke geen overkomst konnende getroffen worden de vijantlijkheden andermael zullen hernomen worden⁽³⁹¹⁾.

(391) De verzoeningspogingen van de keizer werden in de verklaring van graaf Von Trauttmansdorf van 6 december 1789 nog eens duidelijk onderstreept. Hij wees erop dat de ordonnanties van 20, 21, 25 en 26 november duidelijke voorbeelden waren van de keizerlijke tegemoetkomingen, zij dienden te worden gezien als pogingen om de rust en de voorspoed in het land te doen weerkeren. De genoemde ordonnanties waren respectievelijk: de opheffing van het Seminarie-Generaal te Leuven (20 nov.), het herstel van de oude situatie in de provincie Henegouwen (21 nov.), het herstel van de Blijde Inkomst en van alle privilegies van Brabant (25 nov.), de amnestieverlening (26 nov.). (O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13 blz. 378-383, 387). Het leek ons interessant hier een voorbeeld aan te halen dat de visie van Van Walleghem m.b.t. de verzoeningsgezinde houding van Jozef II bekrachtigt.

(7 december 1789)

Op den 7 december saeg men 's morgens voor d'hooftwagt wederom geplaest een ander vaendel, te weten hetgone van de confraters der hantboge⁽³⁹²⁾ en dezelve in uniforme de wagt formeeren. Om 10 1/2 uren is heden in de parochiale kercke van St.-Gillis gedaen een zeer pligtige misse in 't musik aen den autaer van O.-L.-V. van Remedie om den almogenden Godt door de voorspraek van Maria te bedanken over de segening der vaderlandsche waepens en over de gelukkige verlossing der stadt Brugge. Zulks bij placaete geaffixeert zijnde, waeren der veel godtvrugtige tegenwoordig.

Heden verscheen in 't licht krijgsreglement van den 5 december, 't welk in de versaemeling N. 5 - fol. 85 - onder de stukken N. 2 kan gesien worden.

Heden verneemt men in de XCVIII gasette uijt Polen dat de stadt Bender zig bij capitulatie aen de Russen heeft overgegeven. De geschillen van het Luijksche schijnen vereffent te zijn⁽³⁹³⁾. Uijt Parijs dat d'inwoonders van 't eijland Corsica voor de vrijheijd de waepenen hebben opgevat⁽³⁹⁴⁾ en meer ander omstandigheden. Uijt Gend worden de tijdingen van de verovering van Naemen en van 't casteel van Antwerpen wedersproken en niet bevestigt. Eenige gedeputeerde der geaggregeerde der vier confreriën beloven, als in 't jaer 1787, hun leven bij dag en nagt voor 't vaderlandt te pande te stellen.

(392) De ‘confraters der handboge’, of de St.-Sebastiaansgilde werd uitvoerig bestudeerd door H. GODAR, Histoire de la gilde des archers de Sint-Sebastien de la ville de Bruges, Brugge, 1947; Zie ook voetnoot 48 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

(393) In de Nieuwe Tijden was de provincie Luik niet aangesloten bij de andere provincies van de Zuidelijke Nederlanden. Dat het Prinsbisdom een eigen politieke koers vaarde werd nog eens duidelijk bij de gebeurtenissen in het woelige jaar 1789. Luik werd niet bij de Brabantse Omwenteling betrokken, er voltrok zich daar immers een geheel aparte politieke verandering die algemeen de Luikse Omwenteling werd genoemd. We kunnen stellen dat de Luikse Omwenteling radicaler was dan de Brabantse, en veel meer gelijkenis vertoonde met het Franse voorbeeld. Reeds vanaf 1784 was er een algemene ontevredenheid over het beleid van prinsbisschop Hoensbfoeck waar te nemen. Deze ontevredenheid groeide uit tot een verzet van de burgerij tegen de politieke voorrechten van de geestelijkheid en de adel. In augustus 1789 werd de climax bereikt, de prinsbisschop werd verdreven en het bestuur werd overgegeven aan leden van de burgerij. In de daarop volgende maanden werd de wetgevende macht overgeheveld naar een aparte wetgevende vergadering, de ‘Sens du pays’, overwegend samengesteld uit de burgerij. Er werd ook een ‘Verklaring van de rechten van de mens’ opgesteld, die sterk aanleunde bij het Franse voorbeeld. Pas in 1791 slaagden de Duitse buurstaten erin de omwenteling ongedaan te maken en de oude orde te herstellen. (A. BORGNET, Histoire de la Révolution liégeoise de 1789 (1785-1795), d' apres des documents inédits, Luik, 1865, 2 din.).

(394) Sinds 1765 was Corsica bij Frankrijk ingelijfd. Tal van politieke en sociale moeilijkheden (waarvan hierboven sprake is) liepen uit in zekere zelfstandigheid, nl. met de oprichting van een Anglo-Corsicaans koninkrijk, 1794-1796, reeds door Napoleon opgeheven. (The New Encyclopaedia Britannica, 1974, dl.5, blz. 191-192).

(8 december 1789)

Op den 8 december was er op de Mart andermael het vaendel geplant van de gilde der schermers⁽³⁹⁵⁾ door de confraters, van welcke in uniforme de wagt tot den volgenden morgen onderhouden wiert. Nu zijn voor d'hooftwagt gehangen twee klaerlichtende lanteerenen zoodat men de brandende torsen, die tot nu sedert het begin der revolutie gebruijkt waeren, niet meer zal noodig hebben. Nu zal - fol. 86 - het onderhouden van d'hooftwagt telkens voor 24 uren door elcke gilde gecontinueert worden zoodat men alle daeg nevens het vaendel van vrijheijd hetgone van elcke gilde zal geplaest zien.

Heden om 10 uren wiert in de capelle van Blindekensgasthuijs gedaen eene zeer pligtige misse in volle musik om den almogenden Godt door de voorspraek van Maria over de behoudenis onser stadt Brugge en gewenschte segening der waepenen te bedanken en om door haere voorspraek den volkomen segenprael tot nut van religie, kerk en staet te verwerven. t'Eijnden deser misse volgde eene zeer pligtige processie op 't volgende order: voorop gingen honderden 's landts beminnende vaderlanders t'hunnen koste met waschlicht; dan volgden alle de nog in 't leven zijnde confraters van de gesupprimeerde confreriën van d'Heijlige Maria, uijt alle de kercken der stadt ook met waschlicht voorgeleijt wordende door de heeren proosten en paters die van hunne confreriën hadden geweest; tusschen dese saeg men nog eenige vaenen in wesen - fol. 87 - van de schandaleuse verkoping, gehouden op d'Halle ten jaere 1786 wanneer alle de confreriën gesupprimeert waeren, welcke door eenige der kercken of door particuliere alsdan voor eenen zeer geringen prijs gekogt en tot

(395) De St.-Michaelsgilde, de gilde van de schermers, werd besproken in voetnoot 15 van uitgave 1788.

[p. 120]

nu toe in wesen zijn bewaert geworden; agter dese volgden de heeren seminaristen en eenige andere der geestelijkheijd; dan een maegdeken, luijsterlijk opgeciert, in haere handen draegende in groote letters dit opschrift: ‘Maria, voor dees gift die wij U nu opdraegen, wilt dog de Kerk en staet goetjonstig onderschraegen’; waernaer volgde het beelt van d'Heijlige Maria en agter hetzelve het Alderheijligste; wordende die pligtige processie gesloten door d'heeren voogden van Blindekensgasthuijs en agtervolgt door zoo een menigte volk dat dezelve een reek van 't één eijnde tot het ander uijtmakte van de Beenhouwersstraet langs welcke de processie wiert omgedraegen, immers langs den zelven toer zooals die processie voor alle de veranderingen vanoudts omgedregen is, 's morgens om vijf en half uren op den feestdag van Maria Hemelvaert. Nu eenider het draegen der processiën en herstelling der confreriën ziende herleven, was de gestigheijd⁽³⁹⁶⁾ en godtvrugtigheijd van alle menschen - fol. 88 - in 't algemeen overgroot en niettegenstaende het streng jaergetijde saeg men meer als oijt op den 15 augusti gepleegt de huijsen en straeten verciert met jaerschriften, lofdichten, waschligten, groen en andere vercieringen. De straeten waeren met vlaggen en honderden konstgewerkte kroonen omhangen en bestroijt met zooveel groen als er te bekomen was. Langs den toer waeren vijf autaeren opgeregt en eenige arken zoodat men als een waeren herlevenden iver voor d'eere van Godt en Maria siet uijtschijnen. Verders wiert des naermiddags in de capelle van Blendekensgasthuijs gedaen een sermoen en pligtig lof alsof het den feestdag van Maria Hemelvaert zoude zijn. Des avons wierden langs den toer eenige vruegdevieren ontsteken als in teeken van victorie voor d'herstelling van Godts Kerk, dog zooveel niet als gewonelijk op den 15 augusti gepleegt wiert wegens de strengigheijd van 't jaergetijde.

Heden naermiddag saeg men ook ter zelver eijnde nog de volgende godtvrugtigheijd plegen: meer dan seshondert kinderen, zoo knegten als meijskens, van de sondaegsche scholen, die met groot nut in Brugge onderhouden worden, in den train van de gewesen Jeusuïten gingen met - fol. 89 - d'uijterste gestigheijd, verselt door eenige heeren geestelijcke bestierders der scholen, hunne meesters en meestressen den toer van den ommegang van 't H. Bloet ons Heeren. Meest alle dees kinders hadden in hunne handen een kerkeboek of roosencrans en waeren het voorbeelt van een stigdende godtvrugtigheijd door het groot getal een reek van een heele straet uijtmakende.

(396) Hoogstwaarschijnlijk is dit woord afgeleid van ‘gestichtig’, stichtig, stichtelijk, stichtend, voorbeeldig. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 366).

(9 december 1789)

Op den 9 december zijn geduerende den nagt met eene postchaise vertrokken eenige van de gedeputeerde heeren van ons choor patrioticq, te weten den heer Van de Casteele, De Net⁽³⁹⁷⁾ en andere die gisteren van Gend met de bargie waeren aengekomen om hier eenige noodige affeerens te verrichten en seffens wederom naer Gend zijn vertrokken om vervoegt met de patriotten, als fol. 79 vermelt, (vertrokken) nog eenigen tijdt tot het bewaeren der veijligheijd van die stadt te verblijven. Van dese heeren heeft men vernomen dat sij deser daegen aen de poorten van Gend hebben gearresteert en geconfisqueert eenen vischwaegen, wekkers bennen⁽³⁹⁸⁾ of manden gelaeden waeren met eenigen visch van boven en daeronder eene groote kwantiteijt buspoeder, gedistineert door eenige particuliere van Oostende voor de keijserlijcke tot - fol. 90 - Brussel, welcke daedt voor die van Oostende, waer men nog veele keijsersgesinde vint, tot weijnige eere zal streken.

Heden zijn twee persoonen deser stadt Brugge, naer van 't collegie gehoort te zijn, beweegt in egte van vangenis, die gisteravond naer d'ure de patrouilliën

(397) Deze persoon hebben we niet kunnen identificeren.

(398) Ben, benne, betekent mand uit wissen gevlochten. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 105).

[p. 121]

der volontaire gildens hadden bestaen te willen slaen en aenranden, welcke voorvallen nu bijnae daegelijks plaetse hebben en verscheijde in egtenis beweegt worden.

(10 december 1789)

Op den 10 december 's morgens om thien en half uren wiert in de kercke der eerweerde paters Predikheeren aen den autaer van Maria de Victoria, met expositie van 't Alderheijligste en 't beelt van Maria in 't midden der kercke, gedaen een zeer pligtige misse in 't musik waer duijsenden godtvrugtige tegenwoordig waeren om door eenpaerige gebeden, door de voorspraek van Maria, de hemelschen segen over de Nederlandsche waepens af te smeeken.

Heden zijn van 't Stadthuijs bij hallegebode de volgende ordonantiën bekent gemakt: d'eerste behelsende dat het committé-generael deser stadt ondervinden dat er nog verscheijde waepens, sedert de verovering der caserne, zijn agtergebleven en oordeelende het inbrengen der zelve in dese tijdtsomstandigheden - fol. 91 - van 't uijterste gewicht beloven aen alle degone die eenige geweiren zullen inbrengen eene premie van negen schellingen wisselgelt voor ider geweire en drij schellingen wisselgelt voor ider sabre met ciberne⁽³⁹⁹⁾ die zal ingebragt worden, welcke premiën seffens aen d'inbrengers op 't committé-militaire zal gegeven worden⁽⁴⁰⁰⁾. De tweede ordonantie van 't collegie behelst dat er aen 't collegie menige klagten zijn gedaen geworden nopende d'onderhouding van de swijnemart⁽⁴⁰¹⁾ en dat de loopers⁽⁴⁰²⁾, wilde beenhouwers⁽⁴⁰³⁾ en andere de swijns opkoopen vóór de mart en de landtslieden tegen gaen, die alsdan andermael verkopende tot groote prejuditie van 't gemeente deser stadt, waerin dienende voorsien te worden. Den Heere ende Wet ordoneert voortaen aen de bovengemelde persoonen en alle andere geene swijns meer op te koopen of de landtslieden tegen te gaen voordat de mart begonst is, op de boete van 30 pond parasijse voor elcke contraventie; zullende door hun geen andere swijns voor hunne consomptie vermogen opgekogt te worden dan alleen binnen den cirkel van d'ordinaire swijnemart. Van gelijcken - fol. 92 - aen dezelve verboden wordende geene swijns op de mart komende voor rekening van andere te koopen of die te koopen om wederom voort te verkopen tot groot naedeel van 't gemeente, op de boete van 60 pond parasijse voor de eerste reijse, van voor de tweede reijse de mart niet meer vermogen te frequenteren en arbitrare correctie volgens d'extinctie van 't cas zulks zal vereijsschen⁽⁴⁰⁴⁾.

Heden verneemt men in de XCIX gasette uijt Weenen pligtig jaergetijde wegens den verjaerdag van 't overlijden van Maria Theresia ten bijwesen van Z.M. den keijser gehouden. Zijne Majesteijt geeft menige saeken over in handen van den prins van Kaunitz⁽⁴⁰⁵⁾ met belofte van in geender manieren met dezelve meer te bemoijen. Uijt Parijs verscheijde besonderheden nopende de landtsvergaederinge en andere omstandigheden. Het magistraet van Iper door 't gemeente verandert⁽⁴⁰⁶⁾. Menige vremdelingen setten hun tot Gend neder en die stadt, die met een volkomen ondergang bedreijgt was, begint te bloeijen en herleven. Krijgsraedt wegens den heer Diericx gehouden. De voorstellingen van vrede, door het Nieuwblad van Herve aengekondigt, worden wedersproken.

(399) Deze woorden werden respectievelijk afgeleid van het Franse ‘sabre’, d.i. sabel, en ‘cible’ in de betekenis van schietschijf.

(400) De verklaring van de Staten van Vlaanderen van 10 december 1789 was een oproep tot inlevering van de wapens. Aldus kon na de bevrijding van de vijand de rust hersteld worden en kon de administratie van de provincie in orde gebracht worden. (O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 387-388).

(401) Althans in het begin van de 19de eeuw ging te Brugge op de Vrijdagmarkt iedere donderdag de verkoop van schapen, kalveren en vette varkens door. De biggen en magere varkens werden op zaterdag eveneens op de Vrijdagmarkt te koop aangeboden, zij waren voor de vetmesterij bestemd. (G. MICHIELS, Uit de wereld der Brugse mensen. De fotografie en het leven te Brugge 1839-1918 met een bijdrage over de vrijmetselarij door drs. W.P. Dezutter, Brugge, 1978, blz. 406).

(402) Waarschijnlijk werd loper hier gebruikt in de betekenis van boodschapper, gezien de context kunnen we stellen dat het een persoon betrof die goederen (in ons geval varkens) opkocht voor iemand anders.

(403) ‘Wild’ komt ook nog in het hedendaags taalgebruik voor als bijvoeglijk naamwoord in de betekenis van ‘zonder officiële controle’. We kunnen veronderstellen dat deze definitie opgaat voor de verklaring van de term ‘wilde vleeshouwers’ en dat daarmee die vleeshouwers bedoeld werden die niet in het vleesambacht waren opgenomen.

(404) Zie S.A.B., Hallegeboden 1786-1793, fol. 146, S.A.B., Plakkaten, 9 december 1789, reg. 29, nr. 91 en reg. 36, nr. 119.

(405) Zie hiervoor voetnoot 122 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

(406) Zie hiervoor opmerking bij noot 388.

(11 december 1789)

- fol. 93 - Op den 11 december om negen uren 's morgens waeren generaelijk alle de ambagten en neeringen deser stadt op hunne gewone vergaederplaetsen ter convocatie saemen geropen wanneer korts daernae ider respectiven deken op dezelve verscheen met een gedrukte lijst tot de generaele verandering van 't magistraet deser stadt, op 't versoek van d'heeren Staeten van Vlaende

[p. 122]

ren⁽⁴⁰⁷⁾, ten wekken eijnde gisteravond alhier twee heeren commissarissen⁽⁴⁰⁸⁾ aengekomen waeren. Het nieuw collegie was geduerende desen nagt geformeert door generaelijk alle de dekens en de gedrukte lijst wiert aen elk voorgelesen om den weijnigen tijdt nogtans die elk gegeven wiert en omdat de lijst reets gedrukt en dus de stemmen van 't generael gemeente niet konden gegeven worden, wierden daerop veele aenkantingen gedaen door de supposten van verscheijde ambagten en neeringen, zoo verre dat om twalf uren door het ambagt der wollewevers, geassisteert door eenige andere leden der ambagten, in 't committé-generael een wettige schriftelijcke interdictie gesonden wiert, besonder omdat den tijdt tot voltrekking van zoo een gewichtig - fol. 94 - werk te kort geoordeelt wiert en omdat den deken sieur Pieter Verbeke, sedert gisteren als deken aengenomen, door 't collegie in de generaele vergaedering tot de verkiesing niet geropen was⁽⁴⁰⁹⁾. Hiermede meijnde eenider inderdaedt dat het doen van den generaelen eedt door 't collegie voor eenige uren zoude uijtgestelt geweest hebben, maer desen naermiddag tusschen twee en drij uren saeg men zulks heel anders te zijn en niettegenstaende de interdictie was alles in 't Stadthuijs gereet om door 't nieuw magistraet den eedt gedaen te worden. Den deken Verbeke die bij d'andere dekens in 't committé-generael geropen was, dede met eenige supposten van andere ambagten alle mogelijcke devoiren om zulks nog eenigen tijdt uijt te stellen, sij versogten de heeren commissarissen te mogen spreken, dog alles was vrugteloos terwijl men op 't point was om 't begonste werk te voltrekken. Om drij uren dan verscheenen de nieuwe heeren van 't magistraet, naerdat het oudt bedankt was, in de Vierschaere, in de saele van 't Stadthuijs; de heeren commissarissen plaetsten hun in 't midden om den eedt der zelve voor d'heeren Staeten af te nemen. - fol. 95 - Den eedt dan van den heer Van Kaprijcke, borgmeester van schepen⁽⁴¹⁰⁾, wiert eerst door d'heeren commissarissen afgenomen, dan volgden d'heeren schepenen vier en vier tesaemen, dan den heer Van Overlope, borgmeester van den Commune⁽⁴¹¹⁾, dan de heeren raeden en hooftmannen en eijndeling den heer Van Merkem als tresorier⁽⁴¹²⁾. Onder de heeren schepenen waeren verscheijde borgers verkosen, onder andere den heer J.T. van Vijve, lid van den vleesschenambagte als voorschepen⁽⁴¹³⁾, ook zijn onder de heeren schepenen den heer Caneel, vischkoper⁽⁴¹⁴⁾ en den heer F. Moentak, mercenier⁽⁴¹⁵⁾; zijnde de heeren raeden en hooftmannen ook meest alle borgers zoodat er maer zeer weijnig van de voorige heeren collegianten hunne plaetse behouden hebben⁽⁴¹⁶⁾. Den eed wiert door d'heeren collegianten, liggende hunne vingers op 't crusificx, in deser voegen afgeleijt: ‘Dat sweere ik, etc., de hoogmogende heeren Staeten van Vlaenderen en de natie getrouw en onderdaenig te zijn als aen mijnen voorigen souvereijn; de wetten, costumen, gebruijken, chartes van Vlaenderen te onderhouden en te doen onderhouden, etc.’ en verders als - fol. 96 - in 't doen van den eedt van 't magistraet in gebruijk geweest heeft. Het nieuw magistraet aldus onder de toejeuging van duijsenden aenschouwers geformeert zijnde, zijn d'heeren opgestaen en met d'heeren commissarissen uijt de Vierschaere vertrokken naer 't collegie om hunne sitting te nemen een kwartier eurs, naer welcke d'heeren commissarissen seffens met een postfouture naer Gend vertrokken zijn. Wegens dese spoedige veranderinge van 't magistraet wierden binnen Brugge geen de minste vruegdebedrijven gepleegt. Zulks was van 's morgens geaffixeert bij placaete in welcke door d'heeren commissarissen aensogt wiert van ter gelegentheijd van de verandering van 't magistraet van Brugge geene vruegdebedrijven te plegen of illuminatiën te ontsteken⁽⁴¹⁷⁾ en van welk versoek het gemeente bij orders van 't committé-generael is verwittigt geworden zoodat heden alles zoo stil afliep alsof de verandering van 't magistraet geene plaetse zoude gehadt hebben.

(407) Op 9 december 1789 beslisten de Staten van Vlaanderen dat de gemeenten van Brugge de Wet mochten vernieuwen; dit gebeurde op aanvraag van het ‘comité patriottique’. Er werd een lijst van schepenen en raadsleden opgesteld door het comité. Zij werd ter goedkeuring voorgelegd aan de dekens van de ambachten. Prof. Y. Van den Berghe merkte op dat de voorgestelde lijst niet kon beantwoorden aan de verlangens van de ambachtslui. Er waren immers slechts twee ambachtslieden aangeduid: Jan van Vijve (vleeshouwer) en F. Moentaeck (mercenier). De vergadering van de ambachtsdekens mocht de lijst aanpassen, het karakter ervan kon echter niet worden gewijzigd: de belangrijkste swaerdeken T. van Vijve kreeg een schepenzetel, ook B. Canneel en P.J. Serdobbel (bestuurslid van de Kamer van Koophandel). Het is deze aangepaste lijst die door Van Walleghem werd opgenomen. In de nieuwe Wet hadden de notabele traditionalisten de meeste macht in handen: de burgemeester van de schepenen, 4 schepenen, de burgemeester van de raden, 6 raadsleden en de tresorier behoorden tot hun groep. Toch boekten de ambachtslieden een aanzienlijke vooruitgang: zij hadden mee de nieuwe Wet mogen verkiezen, de helft van het schepencollege bestond uit kooplui en ambachtslui en bovendien bekleedde de voorzitter van de swaerdekens nu de uiterst belangrijke eerste schepenplaats. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 215-218). Voor de lijst van de Wet van 11 december 1789, zie Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen...., o.c., dl. II, blz. 34-40.

(408) In het handschrift van P. Ledoulx werd de lijst van de nieuwe Wet, gedrukt door J. van Praet, opgenomen. Als commissarissen werden de heren d'Haene Steenhuyse en Roektfaing, heer van Nazareth, opgegeven. (S.A.B., Kroniek P. Ledoulx, Hs. 52).

(409) Pieter Verbeke was inderdaad (zoals Van Walleghem meedeelde) na de wetsvernieuwing van 9 december 1789 aangeduid als deken van het ambacht van de wolwevers. Voordien was hij al deken geweest in de Eed van 14 december 1781 en vinder voor de jaren 1783 t/m 1788. Precies op diezelfde 9de december 1789 beslisten de Staten van Vlaanderen dat de gemeenten van Brugge de Wet mochten vernieuwen. Onmiddellijk werd er een lijst opgesteld door het ‘Comité om de stad te helpen besturen’. Deze lijst werd ter goedkeuring voorgelegd aan de dekens van de ambachten, zij brachten reeds op 10 december de nodige correcties aan en maakten de lijst over aan de leden van hun ambacht. In deze snel afgehandelde procedure werd de nieuwe deken van de wolwevers, Pieter Verbeke, niet betrokken. Hij tekende hiervoor protest aan bij de Staten van Vlaanderen, een eerste maal op 19 december (zie verder fol. 110), een tweede maal op 30 december 1789 (fol. 117). (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 215-218), (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf. 142: Liste de la loi 1762-1795, fol. 264-264v^o).

(410) In de Wet van 11 december 1789 nam Charles-Albert Emanuel de Schietere, heer van Kaprijke..., de belangrijkste functie waar, nl. burgemeester van de schepenen. Hij stond bekend als een felle tegenstander van de keizerlijke hervormingen op gerechterlijk vlak, vooral daar waar het de afschaffing van de voorrechten van de adel betrof. Als oud-raad (1743) en oud-schepen (1749) had hij zitting in de Brugse tweede Bank. Deze Bank van oud-wethouders ontplooide zich in de loop van 1788 als een echte pressiegroep, dit kwam duidelijk tot uiting in de stemming tegen de keizerlijke bede op 5 november 1788. In de periode voor de Brabantse Omwenteling vervulde De Schietere in de hele Brugse contestatiebeweging een niet geringe rol. Hij werd dan ook op 17 november 1789 opgenomen in het Comité om de stad te helpen besturen en op 11 december als burgemeester aangeduid. In de periode van de eerste Oostenrijkse restauratie werd hij politiek inactief, maar met de eerste Franse bezetting (als voorlopig vertegenwoordiger) en met de tweede Oostenrijkse restauratie (als burgemeester van de schepenen) verscheen hij opnieuw op het politieke voorplan. Hij behoorde tot de rijkste aristocratie van Brugge. Zijn vader, Philippe-Charles, was raad en schepen van Brugge geweest. Charles-Albert de Schietere huwde op 30 oktober 1753 met Marie-Jeanne de Crits, die ook behoorde tot een vooraanstaande familie. Hij bekleedde tal van erefuncties: bijvoorbeeld hoofdman van de St.-Jorisgilde, voogd van het St.-Janshospitaal, gouverneur van het hospitaal van de Potterie, enz. Hij was ook lid van de eed van visverkopers. Hij overleed op 30 maart 1801 op 70-jarige leeftijd. (J. GAILLIARD, Bruges et le France..., o.c., dl. 3, blz. 327-330), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 192, 200, 215, 216, 300, 377 en dl. II, blz. 26-27, 35-36, 56-57, 80-81). Zie ook A. VAN HOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde van Sint-Joris, Handzame, 1968.

(411) Ch. van Overloope d' Anthin stamde uit een belangrijke adelijke familie, hoogstwaarschijnlijk was zijn vader Simon van Overloope, zijn moeder Isabelle-Claire d'Anthin, beiden werden begraven in het koor van de kapel van O.-L.- Vrouw van de Blindekens. Ch. van Overloope d'Anthin werd in de Wet van 11 december 1789 aangesteld als burgemeester van de courpse. Hij had reeds een politieke carrière achter de rug: op 19 december 1783 werd hij vervangende raad in de Wet van 8 april 1771, ook in de Wet van 7 maart 1788 werd hij raad en dit tot aan de Brabantse Omwenteling. Tijdens de eerste Oostenrijkse restauratie werd de Wet vernieuwd (14 januari 1792), maar omwille van zijn revolutionaire sympathieën werd Van Overloope uitgesloten. Bij de eerste Franse bezetting werd hij als voorlopig vertegenwoordiger aangeduid en als commissaris voor de stad. Bij de tweede Oostenrijkse restauratie werd hem, oud-revolutionair, bij verrassing de functie van burgemeester van de courpse toegewezen, omwille van de uitoefening van die functie was hij genoodzaakt bij de tweede Franse inval uit Brugge te vluchten. (J. GAILLIARD, Bruges et le Franc..., o.c., dl. 2, blz. 18-19), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl I, blz. 10, 259, 377, 385 en dl. II, blz. 14-15, 22-23, 56-57, 70-71, 82-83).

(412) Jean-Jacques van Outryve, heer van Merckem, werd geboren te Damme op 10 mei 1740. Hij was de zoon van Pierre-François, tresorier van de stad Damme en van Jacqueline de Krijger, hij was de broer van Louis-Emanuel van Outryve d'Ydewalle (zie hiervoor voetnoot 255). Hij huwde een eerste maal (1771) met Isabelle-Anne Coppence, een tweede maal met Anne-Thérèse Peers. Deze schatrijke edelman was koopman, bankier en ondernemer. Samen met Charles Jean d'Hont de Nieuwburg had hij een handelshuis gesticht en hij bezat schepen die vaarden op de Antillen en op de Verenigde Staten. Het was vooral op zijn initiatief dat in 1782 te Brugge, in navolging van Oostende, een zeeverzekeringsmaatschappij werd opgericht. Van Outryve lag tevens aan de basis van de hervormingen die in de loop van mei 1783 in de Kamer van Koophandel van Brugge werden doorgevoerd. Als hoofdman van de St.-Jorisgilde werd hij op 17 november 1789 opgenomen in het Comite om de stad te helpen besturen. Bij de samenstelling van de nieuwe Wet van 11 december 1789 drongen de dekens en de ambachtslui sterk aan om Antoine de Peneranda als tresorier te vervangen door Jean-Jacques van Outryve de Merckem, nochtans behoorde ook hij tot de groep van notabele traditionalisten. De Peneranda nam pas met de eerste Oostenrijkse restauratie het stadstresorierschap opnieuw waar. Later kreeg Van Outryve de erefunctie van hoogbaljuw toegewezen, nl. in de Revolutionaire Schaduwwet (juli 1792). Onder de eerste Franse bezetting was hij nog voorlopig vertegenwoordiger (1 december 1792) en Raad (in de Wet van 16 december 1792). (J. GAILLIARD, Bruges et le Franc..., o.c., dl. 5, blz. 173), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 27, 28, 33, 216-217, 229, 260, 278 en dl. II, blz. 30-31, 36-37, 48-49, 56, 68-69). Zie verder ook: (A. VAN HOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde van Sint-Joris, o.c.) en (De Kamer van Koophandel te Brugge. Oorsprong, ontstaan en oprichting, Brugge, 1967).

(413) Thomas van Vijve werd tijdens de periode 1774-1792 meerdere keren als vinder in de eed van het ambacht van de vleeshouwers opgenomen. Hij ontplooide zich als de leider van de vleeshouwers in hun strijd tegen het keizerlijk decreet van 11 maart 1772 dat door het openstellen van het vleesambacht de monopoliepositie van de drie belangrijkste Brugse families (Breydel, De Roover en Van Vijve) doorbroken had. Hij werd schilddrager van zijn ambacht na de wetsvernieuwingen van 18 december 1787 en van 16 december 1788. In de periode van de Brabantse Omwenteling trad hij naar voor als de leider van de ambachten in hun streven naar het behoud van economische en sociale voorrechten en het verwerven van politieke macht. Hij zetelde als hoofd van de 7 swaerdekens in het ‘Comité om de stad te helpen besturen’ (17 nov. 1789) en hij was het die als afgevaardigde van het Comité de kandidatenlijst voor de nieuwe Wet ter goedkeuring aan de ambachten voorlegde. Op zijn initiatief werd op de vergadering van de ambachtsdeken van 6 december 1789 een eisenprogramma opgesteld waaraan de Wet van 11 december zich diende te houden. In die Wet kreeg Thomas van Vijve het belangrijke eerste schepenambt. Later vervulde hij nog politieke functies, o.a. met de eerste Franse bezetting als eerste schepen in de Revolutionaire Schaduwwet (juli 1792) en als 21ste vertegenwoordiger (1 december 1792). Onder de tweede Oostenrijkse restauratie weigerde hij zijn aanduiding als vierde hoofdman in de Wet van 27 mei 1793 te aanvaarden omdat hij niet akkoord ging met de sociale recrutering ervan. Na de vernieuwing van de Wet, 22 juni 1793 aanvaardde hij wel de plaats van tweede schepen. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 10, 164, 174, 214-218, 227-228, 233, 260, 378 en dl. II, blz. 28, 34, 48, 58, 84, 88), (Y. VAN DEN BERGHE, Het offensief van de steden tegen het corporatisme op het einde van de 18de eeuw. Een voorbeeld: de vruchteloze strijd van de Brugse vleeshouwers, in Brugge in de Revolutietijd (1770-1794), o.c., blz. 151-158), (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf. 142: Liste de la loi 1762-1795, fol. 233-235v^o).

(414) Bartholomeus Canneel was een vrije visverkoper die ook als reder in de zeevisserij actief was. In 1789 probeerde hij van de regering te bekomen dat ook vissersboten tot in de haven van Brugge mochten varen, dit echter zonder noemenswaardig resultaat. Hij was opgenomen in de eed van zijn ambacht. Gedurende de Brabantse Omwenteling trad hij op het politieke voorplan. Hij werd de vervanger van Thomas van Vijve, de leider van de Brugse ambachten in het ‘Comité om de stad te helpen besturen’ van 17 november 1789. Hij werd ook opgenomen als zevende schepen in de Wet van 11 december 1789. Ook na de Omwenteling vinden we hem terug: hij werd aangeduid als schepen in de Revolutionaire Schaduwwet (10-07-1792) en als voorlopig vertegenwoordiger in de Wet van 1 december 1792. Onder de tweede Oostenrijkse restauratie werd hij samen met Th. van Vijve als hoofdman voorgesteld. Omdat beiden niet akkoord gingen met de samenstelling van de Wet van 27 mei 1793 weigerden ze deze functie op te nemen. In de nieuwe Wet van 22 juni 1793 werd B. Canneel dan wel zevende schepen. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 10, 55, 214, 217, 260, 378 en dl. II, blz. 28, 36, 50, 60, 84, 88), (W. BOUSSY, De gegoede stand te Brugge op het einde van de XVIIIe eeuw (1793-1804), onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Gent, 1963, bijlage I, blz. 87), (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf 142: Liste de la loi 1762-1795, fol. 228-228v^o).

(415) Zie hiervoor voetnoot 389 van dit deel.

(416) Voor een overzicht van de Wet van 11 december 1789, zie: Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 34-41.

(417) Dit plakkaat hebben we niet teruggevonden.

[p. 123]

Desen naermiddag zijn, zoo met de bargie van Gend als billanderschepen, te retour gekomen de vrijwillige van - fol. 97 - ons patrioticq choor, vertrokken als hiervooren fol. 79 vermelt, naer aldaer menige eerebewijsingen en dankseggingen door 't patrioticq choor van Gend over hunne bewesene diensten ontfangen te hebben. Dese hebben ook van Gend medegebragt 30 stukken wit laeken 't welk vervoert is ten huijse van d'heer Van de Casteele om eerstdaegs blouw geverwt en voor de formatie onser nationeele troupen gebruijkt te worden. Dit laeken is een gedeelte van de menigte stukken van degone verovert zijn op de keijserlijcke tot Gend uijt de magasijnen, waer de schaede aen de stadt zonder voorbeelt gedaen zijnde, de veroveringen op de militaire ook zeer aenmerkelijk zijn bevonden geworden.

(12 december 1789)

Op den 12 december 's morgens wiert bij orders van 't committé-generael door de gewone klinkers⁽⁴¹⁸⁾ rondt de stadt uijtgeklonken dat zig niemant behoort te autireeren ofte verschieten wanneer er eenige canonschueten zouden worden afgelost en dat zig eenider zoude wagten van op 't afschieten der zelve die te naederen om aan geen ongelukken onderworpen te zijn, - fol. 98 - zulks zijnde omdat eerstdaegs eenige swaere stukken canons uijt de magasijnen van Oostende zullen afgelost en geprobeert worden.

Desen naermiddag is van Gend gebragt tusschen een groot geleijde gewaepende patriotten een ondeugende vrouwspersoon deser stadt, verdagt zijnde als spion voor de keijserlijcke troupen maeren te hebben overhandigt, zijnde ook brieven ten desen opsicht bij haer gevonden geworden. Dese is seffens in egte van vangenis beweegt geworden om nauwkuerige reflectie nopende haere strafbaere daedt te nemen.

(418) In de Nieuwe Tijden waren er te Brugge vier officiën van ‘clinckers metter belle’. De klinkers waren publieke roepers die op pleinen en kruispunten allerlei berichten afkondigden. Zij waren het die overlijdens en begrafenissen, verkopingen van roerende en onroerende goederen, de officiën, enz. bekend maakten. Hun loon was in evenredigheid met de aard van het afgekondigde bericht. Verschillende taken (verloren goederen, tijden van de barge, aankomst van de vis in de mijn, enz.) mochten ook uitgevoerd worden door de ‘clinckers met het becken’, dit waren de arbeiders van de Grote Markt. (A. VAN DE VELDE, De Arbeidersofficiën der Stad Brugge, blz. 10-11). Voor een definitie van ‘officie’ zie voetnoot 156 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(13 december 1789)

Op den 13 december 's morgens om 12 uren kwam alhier binnen Brugge naer 't committé-generael eene estafette aen met de sekere aengenaeme tijdinge dat de stadt Brussel door de patriotten verovert en van de keijserlijcke soldaeten ontruijmt is. Volgens die berichten hebben 500 vaderlanders den slag durven waegen tegens 6.000 keijserlijcke soldaeten en dat den vreeden generael d'Alton bij capitulatie met geheel het garnisoen, naer veele manschap gedoot te zijn, uijt Brussel schandelijk vertrokken is⁽⁴¹⁹⁾. - fol. 99 - Men verwagt nopende dese zoo onverwagte als aengenaeme tijding haest nadere maeren te vernemen.

Geduerende desen nagt is binnen Brugge in 't huijs van sieur Hardij op de Mart eene diefte met braeke begaen bij middel van 't uijtdoen eeniger ruijten uijt den voorvenster; eenige kostelijcke horlogiën zijn gestolen geworden zonder dat men de dieven heeft konnen agterhaelen of ontdekken.

(419) Zie hoger voetnoot 359.

(14 december 1789)

Op den 14 december naermiddag wiert de stadt Brugge als belegert door de menige swaere kanonslaegen die men buijten de Smedepoorte hoorde aflossen tot approbatie der zelve. Dese waeren alleen met swaere proppen en poeder gelaeden en hebben alle zonder schaede te veroorsaeken een gewenschte uijtwerkinge gedaen zoodat dese par eersten op onse battarijen zullen geplaest of naer het vereenigt leger versonden worden. Onder dese zijn verscheijde 24 ponders en andere swaere stukken zoodat de slaegen verre gehoort wierden. Duijsenden nieuwsgierige hadden hun op en omstreeks de vesten begeven om dezelve te zien afschieten. - fol. 100 - Door de groote davering wierden eenige glaesevensters van de naeststaende huijsen gebroken, dog geen verder schaede veroorsakt terwijl alle de muebelen die konden breken geborgen wae

[p. 124]

ren. Die canons, de poorten, magasijnen worden nog dag en nagt door de borgers bewaert 't goon voor vele een groot verlet van tijdt is veroorsaekende.

Heden versche[e]n in 't licht echt verhael van 't gene voorgevallen is in 't veroveren van de princelijcke stadt Brussel, 't welk in de versaemeling N. 1 onder de stukken N. 3 kan gesien worden.

Heden verneemt men in de C. gasette: d'hertoginne Caroline d'Albanij tot Bolognen in Italiën overleden⁽⁴²⁰⁾. Uijt Weenen de geschenken voor de bevalling van de gemallinne van den ardtshertog Franciscus⁽⁴²¹⁾ toegesonden. Merkweerdige besetting van de ardtshertoginne Marie-Anne. Uijt Parijs besonderheijd nopende een officier met swarte cocarde voorgevallen. Uijt Gend eenige overlopers. Uijt Brussel toegekomen revue over de vaderlandsche troupen gedaen; de verovering van Brussel met verscheijde omstandigheden wordt bevestigt.

(420) We hebben niet kunnen nagaan wie hier precies bedoeld werd.

(421) Hier werd naar alle waarschijnlijkheid de latere Frans II, laatste keizer van het Heilig Roomse Rijk der Duitse Natie (1792-1806) en eerste erfkeizer van Oostenrijk als Frans I (1804-1835) bedoeld. Hij was de zoon van Leopold II, de broer van Jozef II, en van Marie-Louise van Bourbon. Hij trad vier keer in het huwelijk, de eerste maal met Elizabeth van Würtemberg, waarschijnlijk is het deze gemalin die Van Walleghem hier vermeldde. (M. MOURRE, Dictionnaire encyclopédique d'histoire, Parijs, 1978, blz. 1882), (The New Encyclopaedia Britannica, 1974, dl. 8, blz. 534-535).

(15 december 1789)

- fol. 101 - Op den 15 december wiert in de kercke der eerweerde paters Predikheeren het gebedt van 40 uren gesloten, ten welcken eijnde 's morgens om 10 uren wiert afgesongen een zeer pligtige misse ter eeren van de H. Maria de Victoria met vollen aflaet voor d'ingesetene van 't broederschap, waer menige godtvrugtige in dees gepreveligeerde misse tegenwoordig waeren. In dees misse waeren ook tegenwoordig de kinderen onser militaire krijgsschole in uniforme omset met de staetscaleuren, gelijk hunne meesters nog in militaire kleederen, dog ook met de staetscaleuren omset. Dese waeren geplaest in den choor en offerden aen d'offerande zeer gestigtig, gelijk ook deden meest alle de liefhebbers van Maria die in dees kercke tegenwoordig waeren, het beelt van Maria ook in 't midden der kerk geplaest staende.

(16 december 1789)

Op den 16 december 's morgens om 10 uren wiert in de parochiale kercke van St.-Anne gedaen eenen zeer plichtigen solemnelen lijkdienst tot laevenis der zielen van d'overledene vaderlanders die voor 's landts welvaeren het leven hebben verloren. Zulks was - fol. 102 - bij plakbrieven aen alle kerkdueren geannonceert en alle de leden van ons patrioticq choor, benevens menige andere godtvrugtige, waeren er tegenwoordig zoodat de kercke vol menschen was.

(17 december 1789)

Op den 17 december verneemt men d'aengenaeme tijding dat de roverijen, plonderingen en doodtslaegen die de goddeloose, keijserlijcke soldaeten op hunnen aftogt van Brussel gepleegt teenemael gestut zijn naer tot Halle en omstreeks verscheijde plaetsen op de grensen van Brabant veele ongehoorde grouweldaeden te hebben gepleegt; meest alle de soldaeten zijn door de duijsenden gewaepende boeren verdreven, veele gedoodt en gevangen genomen, overal alarm geklipt zijnde.

Heden verneemt men in de CI gasette uijt Roomen het testament van de hertoginne d'Albanij; uijt Weenen verscheijde berichten wegens den Turschen oorloog; den zoogenaemden Vellacherberg⁽⁴²²⁾ met groote schaede gebarsten. Marie- Louise van Parma⁽⁴²³⁾ overleden; de siekte des keijsers blijft aenhouden en meer andere omstandigheden. Uijt Parijs verwoestingen in Vranrijk gepleegt; decreet der landtsvergaederinge. Het magistraet - fol. 103 - van Veurne en Dixmude vernieuwt⁽⁴²⁴⁾; besondere godtvrugtigheijden wegens de geluckige verlossing tot Gend gepleegt en den Te Deum Laudamus afgesongen. De goddeloosheden door de keijserlijcke soldaeten op de grensen van Brabant gepleegt worden bevestigt; den schat in de koninglijcke kiste en krijgskasse bevonden en

(422) ‘Vellacherberg’ hebben we niet nader kunnen bepalen.

(423) We hebben niet kunnen nagaan wie hier precies bedoeld werd.

(424) Zie hiervoor voetnoot 388.

[p. 125]

aenmelding van de vreesselijcke ketenen, die in onse handen gevallen zijn, die onse verdrukkers voor ons hadden bereijt. Den heer prelaet van d'abdije van St.-Pieters tot Gend benoemt⁽⁴²⁵⁾. Omstandigheden nopende de verovering van Mechelen⁽⁴²⁶⁾ en de stadt Namen schijnt sonder slag of stoot door het patrioticq leger verovert te zijn. Waerschouwinge aen alle waere vaderlanders der Nederlandsche provenciën, zijnde een bericht uijt de stadt Brugge van de pligtigheijd die sondag toekomende en volgende daegen in de kapelle van 't H. Bloet ons Heeren Jesu Christi zal plaetse hebben.

(425) In 1789 was Gerdwal Seiger, prins van Champin, graaf van Harnes, abt van de Gentse St.-Pietersabdij. (S.A.B., Almanach 1789, BI hh., blz. 85).

(426) Over de verovering van Mechelen hebben we geen informatie teruggevonden.

(18 december 1789)

Op den 18 december is den generaelen biddag, ingestelt als hiervooren fol. 64 vermelt in de kercken van 't beggijnhof en O.-L.-V. ter Poorterije, gesloten, in - fol. 104 - welcke laeste kerk daer geduerende dees drij daegen het Alderheijligste op den autaer van O.-L.-V. is aenbeden geworden. 's Morgens om 11 uren wiert er telkens afgesongen eene zeer pligtige misse. Om vier uren wiert er gedaen een stigtende sermoen wegens de tijdtsomstandigheden en daernae een solemneel lof onder den toeloop van duijsenden menschen met zoodaenig een godtvrugtigheijd die 't versteenste gemoed moest bewegen en die weert te vereeuwigen is. Ziende in dees en in andere kercken, geduerende de solemniteijt van den gemelden biddag voor 't Alderheijligste, zoo menige versaemelde gebeden voor de behoudenis van onse heijlige religie en 't lieve vaderlandt storten.

Heden naermiddag waeren bij honderden menschen aen de Gensche barge vergaedert om te zien aenkomen eenige oversten, den tamboermajor, speellieden en meer als 100 soldaeten van onse besetting van Brugge die laest op bevel van 't gewesen gouvernement naer Loven getrokken waeren; die alle door hunne ouders, vrouwen, vrienden en bekende onder alle toejeugingen ontfangen wierden, hun ziende nog in 't leven en verlost van hunne tijrannen en op vrije voeten gestelt; omhelsende hunne mans, de ouders - fol. 105 - hunne kinderen, den eenen vrient den anderen, alle welcke het hardste gemoed beweegde. Alle de keijserlijcke soldaeten, geene uijtgenomen dan die aen vrijwillige buijtenspoorigheden verdagt en gecoloqueert zijn, vermogen onder den dienst van d'heeren Staeten nieuwen dienst aenveerden. Die zulks niet begeeren te doen krijgen hun congé en pasport waermede zij liberlijk naer hun geboorte- of andere plaetsen mogen vertrekken of hier bij hunne vrienden verblijven⁽⁴²⁷⁾.

(427) We hebben slechts een ordonnantie gedateerd op 5 december 1789 teruggevonden die bepalingen bevat die met de gegevens van Van Walleghem overeenkomen. De ordonnantie legde er de nadruk op dat alle burgers, van welke stand ook, die direct of indirect handelen in het voordeel van d'Alton, verraad plegen en als dusdanig zullen veroordeeld worden. Alle militairen, van welke graad ook, die gewapend gevonden worden, zullen worden opgehangen als vijanden van het land. De soldaten die de wapens neerleggen, kunnen zich bij patriotten voegen en zijn vrij. (O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 386-387).

(19 december 1789)

Op den 19 december, daegs naer het eijndigen van de gebeden van 40 uren als hiervooren fol. 64 vermelt, is seffens begonst eene andere generaele godtvrugtigheijd in de kappelle van 't H. Bloet ons Heeren welcke om den hemelschen segen over het lieve vaderland te verwerven vijfthien agtereenvolgende daegen zal continueeren. Daegelijks om 11 uren zal er gedaen worden een pligtige misse om vier uren door differente predikkanten, een aenwakkerende sermoen wegens de tijdtsomstandigheden gevolgt door een solemneel lof, gelijk de misse in volle musik, t'eijnden welcke aen de leden van de verscheijde ambagten en neeringen, die volgens - fol 106 - rang in het wijtloopig placaet ten desen eijnde geaffixeert daegelijks in de diensten zullen tegenwoordig zijn, zal er in den choor aen 't H. Bloet gesegent worden. Daegelijks zal van 's morgens vroeg geduerende dees vijfthien daegen het H. Bloet ter aenbiddinge geëxponeert worden zoodat men van heden, als in de maendt meij, menige godtvrugtige siet den ommegang gaen. Met wat verdere pligtigheijd dees solemniteijt is ter uijtvoer gebragt kan den leser zien in de

[p. 126]

waerschouwinge aen alle waere vaderlanders die wijtloopig ten desen opsicht in de CI Gasette van Gend vermelt is. Zoo men nu voorseker verneemt, zijn de twee heeren generaels Lelien en Verrar⁽⁴²⁸⁾, met volmagt alhier vanwegen Z.M. den keijser gekomen, onverrichter saeke naer Weenen teruggekeert, hun door d'heeren Staeten van Brabant en Vlaenderen aengeseijt zijnde dat de saeken te verre gekomen zijn om in eenige onderhandelinge te treden; aen dese heeren alleen het manifest van den heer Van der Noot voor den keijser, hunnen meester, medegegeven wordende opdat hij daerin zoude zien waeraen hij zig als vervallen pligtig gemakt heeft.

(428) Hoewel de Zuidelijke Nederlanden op het einde van het jaar 1789 reeds volledig verloren waren voor Oostenrijk, ondernam Jozef II toch nog pogingen om de zaken te doen keren. Zo liet hij de in ongenade gevallen generaal d'Alton vervangen door generaal de Ferraris. Hij kreeg de opdracht om met de Staten van Brabant een compromis af te sluiten. De Staten van Brabant gingen echter niet in op de voorstellen tot herstel van de Blijde Inkomst, van de Staten en de Raad van Brabant. Ook de afschaffing van het Seminarie-Generaal en de algemene amnestieverlening (met uitzondering van Van der Noot, Vander Meersch en de aartsbisschop van Mechelen) konden de Staten niet tot een positief antwoord bewegen. In de bestaande literatuur m.b.t. deze onderhandelingen werd enkel melding gemaakt van generaal de Ferraris, door Van Walleghem generaal Verrar genoemd, maar een zekere Lelien kwam nergens ter sprake. We kunnen evenwel veronderstellen dat met deze laatste generaal de Ligne werd bedoeld, voor enkele gegevens omtrent deze persoon, zie hoger voetnoot 319. Voor biografische gegevens m.b.t. Joseph-Jean (François) graaf de Ferraris, generaal in het Oostenrijkse leger en carthograaf, verwijzen we naar Biographie Nationale, dl. 34 (suppl.) kol 277-298). (A. BORGNET, Histoire des Belges..., o.c., dl. I, blz. 143-144).

(20 december 1789)

- fol. 107 - Op den 20 december 's morgens om 11 uren wiert in de kathedraele kercke van St.-Donaes door eenen heer kanonink afgesongen eene zeer pligtige misse in volle musik ten eijnde volgens den korten inhout van den herderlijcken brief, hiernae te melden. Onsen eerweerdigsten heer bisschop op zijnen troon in pontificael gewaet was geduerende de misse geplaest alsof hij die zelfs zoude hebben gedaen en song ten eijnde de misse den Te Deum Laudamus af onder het luijden van alle de klokken deser kercke. In den choor waeren tegenwoordig de heeren van 't nieuw magistraet deser stadt en degene van 't Landt van den Vrijen, de heeren van onse verscheijde committés, de leden van onse drij volontaire hooftgildens in volle uniforme en hunne vaendels omhangen met alle soorten van staetscaleuren; de gilde van 't St.-Jooris was geplaest in den choor en degene van St.-Sebastiaen en St.-Michiel op de beijde zijden van den choor. In de voorkerk waeren de kinderen van onse militaire krijgsschool met hunne meesters geplaest en duijsenden waere - fol. 108 - vaderlanders hoorden met alle godtvrugtigheijd dees misse om gesaementlijk den hemel over ons reets bekomen wonderbaere victoriën en vrijheijd te bedanken. Den hooftsaekelijcken inhout van den herderlijcken brief ten desen eijnde geaffixeert was dat zijne doorlugtigste hoogweerdigheijd, den bisschop van Brugge, bij depêche van den 13 deser door de hooge ende mogende heeren Staeten van Vlaender is gelast geworden van aen den Godt der heijrkragten openbaere dankseggingen te bewijsen over de reets zoo geluckige victoriën en openbaere blijken van Godts bermhertigheijd tot behoudenis van ons waer katolijk gelove en dierbaere vrijheijd, waerom zijne doorlugtigste hoogweerdigheijd, willende volkomen aen dusdanige godtvrugtige voorstellingen, geordoneert heeft bij voorgaende advijs van d'heeren van 't kapitel der kathedraele, zoo hij ordoneert bij desen op sondag den 20 deser in de kathedraele kercke te singen eene misse Motive de S.S. Trinitate⁽⁴²⁹⁾, gevolgt door den Te Deum Laudamus en op sondag den 27 deser zal zulks gelijkkelijk gedaen worden in alle de collegiale en parochiale kercken deser stadt, gelijk ook in degone - fol. 109 - van het plattelandt. Verders alle zielbestierders aengewakkert wordende om op 't kragtigste hunne toehoorders op te wakkeren om door eene vereenigde godtvrugtigheijd hunne gebeden met degone der geestelijkheijd te vervoegen ten eijnde den hemel de reets behaelde victoriën tot nut van kerk en staet nog meer en meer zoude gelieven te segenen om haest den gewenschten olijftak van vrede door alle onse landen te zien bloeijen en herleven; zijnde zulks den korten inhout volgens welcke den herderlijcken brief vermelt is.

(429) De eucharistieviering ter ere van de H. Drievuldigheid. Het feest van de H. Drievuldigheid gaat door op de eerste zondag na Pinksteren. (Liturgisch Woordenboek, Roermond 1958-1962, kol. 624-625).

(21 december 1789)

Op den 21 december, gelijk ook gisteren naermiddag, waeren andermael alle de ambagten en neeringen vergaedert tot het benoemen van twee heeren schepenen, drij heeren raeden en een heer hooftman die, op de spoedige veranderinge van 't magistraet, voor dit office hebben bedankt en den eedt niet hebben afgeleijt en die de heeren, die nu door d'ambagten en neeringen zullen verko-

[p. 127]

sen zijn, op 't collegie zullen afleggen. Den heer hoogbalieu en den heer schout zullen hun officiën, als ten tijde voor de revolutie, blijven behouden hoewel er door 't gemeente, door eene al te groote - fol. 110 - spoedigheijd, ook nieuwe heeren tot dees hooge amploijen waeren benoemt schoon zulks noijt aen 't departement van 't gemeente geweest heeft⁽⁴³⁰⁾. Den heer Penaranda, gewesen tresorier, releveert ook tegens zijne afsetting, zulks voor zijn leven met het tellen van eene somme van f. 17.001 guldens bekomen hebbende, zoodat er ten desen opsicht verregaende geschillen rijsen⁽⁴³¹⁾. Verscheijde ambagten zelfs, als de wollewevers, bakkers, timmerlieden, releveeren tegens alles dat er gedaen is omdat er geen genoegsaemen tijdt ter beraetslaeginge gegeven is, door welcke representatiën tot wederroeping van 't magistraet aen d'heeren Staeten van Vlaender zullen gepresenteert worden⁽⁴³²⁾, gelijk ook door d'heer Penaranda gedaen wordt.

Heden verneemt men in de CII gasette uijt Weenen welcken indruk op de gemoederen de revolutie der Nederlanden aldaer is veroorsaekende; berichten wegens den Turschen oorloog en uijt Parijs wegens de landtsvergaederinge. Uijt Brussel de heeren raeden en hooge bediende hervatten hunne plaetsen; pligtigen intrede van den heer Van der Noot, onsen verlosser, binnen Brussel; Namen door het patrioticq leger verovert; den minister en den graeve d'Arberg⁽⁴³³⁾ binnen Luijk aengekomen.

(430) Zoals hoger vermeld, beslisten de Staten van Vlaanderen op 9 december 1789 dat de gemeenten van Brugge de Wet mochten vernieuwen. Er werd echter uitdrukkelijk bepaald dat zij niet over de functies van hoogbaljuw en schout mochten beslissen. Ondanks dit verbod wilde het Brugse comité toch een hoogbaljuw en een schout aanstellen. Voor deze 2 functies werden respectievelijk A.J. van Huerne de Schiervelde en A.M. de Peelaert de Westhove naar voren geschoven. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz., blz. 215-216 en dl. II, blz. 34-40).

(431) Bij de samenstelling van de nieuwe Wet van 11 december 1789 wilde het Brugse comité A. de Peneranda uit z'n functie van tresorier ontslaan en hem vervangen door een van de voornaamste kooplui van de stad, J.J. van Outryve de Merckem. De dekens en de geconsulteerde ambachtslieden gingen hiermee akkoord. In het kader van de Brabantse Omwenteling was dit een vrij onverwacht besluit. A. de Peneranda was immers in 1787 de leider geweest van het verzet te Brugge tegen de keizerlijke hervormingen en hij was de stichter van het Corps patriotique. Maar precies om deze activiteiten werd hij door de ambachten afgewezen. De ambachten steunden in 1787 immers de keizerlijke hervormingen. Ze hadden zich ook verzet tegen het corps patriotique dat voornamelijk uit notabelen was samengesteld. A. de Peneranda had ook een aantal maatregelen afgekondigd die de ambachten niet konden appreciëren. A. de Peneranda ging niet akkoord met de toestand. Er kon immers over getwist worden of de functie van tresorier voor het leven was toegekend of wisselbaar was met het veranderen van de Wet. In praktijk waren de vorige tresoriers steeds ad vitam aangebleven. A. de Peneranda protesteerde bij de nieuwe Wet, zijn protest werd verworpen wegens het feit dat de keuze van de bevolking niet langer ongedaan kon worden gemaakt. Ook de Staten van Vlaanderen en de Raad van Vlaanderen wezen de klachten af, hij werd aangeraden afstand te doen van z'n functie. In mei 1790 gaf hij z'n verzet op. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 216, 228-229).

(432) Zie hiervoor hoger voetnoot 409.

(433) Nicolaas-Antoine, graaf d'Arberg, werd geboren te Nijvel in 1736 en overleed te Brussel op 17 september 1813. Na een succesvolle militaire carrière werd hij veldmaarschalk benoemd. Hij werd aangesteld als gouverneur en hoogbaljuw van Henegouwen en opgenomen als ridder in de Orde van Maria-Theresia. In 1789, de periode van de Brabantse Omwenteling, kreeg hij het commando over een Oostenrijks regiment dat de opdracht gekregen had de ongeregeldheden in Vlaanderen tegen te gaan evenwel zonder succes, want bij de belegering van Gent hield d'Arberg slechts twee dagen stand. (Biographie Nationale, dl. I, blz. 362-363).

(22 december 1789)

- fol. 111 - Op den 22 december 's morgens om 10 uren wiert in 't clooster der Conceptionisten, geseijt het H. Geesthuijs, nu gehuijsvest in 't gesupprimeerde clooster der Jacobinerssen, gedaen eenen zeer pligtigen lijkdienst tot laevenis der zielen van d'overledene vaderlanders, waer niet alleen menige van 't patrioticq choor deser stadt tegenwoordig waeren maer ook menige andere godtvrugtige zoodat de kercke vol menschen was.

Heden verscheen in 't licht en wiert uijt de drukkerije van sr. P. Parain⁽⁴³⁴⁾ uijtgegeven [een] sermoen, gepredikt door den zeer eerweerden heer M.J. Gailliard, pastor der parochiale kercke van St.-Gillis⁽⁴³⁵⁾, gepredikt op den 19 december 1789 in de kappelle van 't H. Bloet, etc., welke in de versaemeling N. 2 onder de stukken N. 5 kan gesien worden. Dit sermoen doorblaedende zal men op eenen oogslag sien hoe niet alleen door desen iverigen heer voor de vrijheijd, maer door d'andere predikkanten nu opentlijk op den Stoel der H. Waerheijd de schandige verbrekingen van onse vrijheijd, door den keijser en het - fol. 112 - gewesen gouvernement begaen, aen ider uijtgeleijt en zonder bewimpeling opgehaelt worden.

(434) Pierre Parain was een van de minder belangrijke Brugse drukkers. In 1776 trad hij toe tot de drukkersgilde. We weten dat zijn drukkerij in 1795 in de Breijdelstraat was gevestigd, in 1807 was zij overgebracht naar de Steenstraat. (A. VISART DE BOCARME, Recherches sur les imprimeurs brugeois, Brugge, 1928, blz. 62).

(435) Het sermoen van M.J. Gaillard, pastoor van St.-Gillis (zie hiervoor B.S.B., A-12.205) werd door Prof. Y. Van den Berghe aangehaald als illustratie voor de fanatieke houding van de clerus tijdens de Brabantse Omwenteling. De clerus wakkerde in die periode de anti-royalistische en anti-democratische tendensen fel aan. De uitspraak van pastoor Gaillard ‘de royalisten zijn meestal ongodsdienstigen’ moet in dit kader gesitueerd worden. M.J. Gaillard moet trouwens gezien worden als een fanatieke traditionalistische geestelijke en een van de meest strijdlustige priesters van de stad tijdens de Brabantse Omwenteling. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 250, 300, 331).

(22 en 23 december 1789)

In den nagt tusschen den 22 en 23 december was het collegie deser stad bijnae den heelen nagt vergaedert wanneer van officiewege uijt een huijs vanop Petit Lago⁽⁴³⁶⁾ opgelicht wiert eenen jongelink, nog onder de keijserlijcke soldaet[en] geweest hebbende en die alhier sedert eenige daegen van Gend was aengekomen, die desen nagt verscheijde mael door 't collegie gehoort wiert, verdagt zijnde van valsche guineen te hebben geslaegen. Sommige seggen eenige in[s]trumenten en halam bij hem bevonden te zijn, dog hiervan is geene sekerheijd, alleen is het waer dat hij in verscheijde winckels in de Steenstraet valsche guineen heeft gewisselt en dat er bij hem bevonden zijn, dog hierom is het niet seker dat hij pligtig is van dezelve te hebben geslaegen, temeer omdat zijne ontschuldingen, zoo men zegt, gegront zijn en hij afwijs kan doen van wie hij de valsche guineen ontfangen heeft⁽⁴³⁷⁾.

(436) Waarschijnlijk bedoelde Van Walleghem hier het Brugse huis Petit Fagot (Fagot en Lago hebben ongeveer dezelfde klank). (K. DE FLOU, Woordenboek der Toponymie..., o.c., dl. 12, kol. 636).

(437) De hier besproken zaak werd op 20 februari 1790 voor het gerecht gebracht. Het was Andries Locusier, geboren te Roubaix, wever van beroep, die beschuldigd werd van de verspreiding van valse munten (gouden guineeën). Hij was te Leuven uit het regiment van Vierset gedeserteerd en met een vals paspoort op zak naar Brugge getrokken. Hij werd voor de begane misdrijven voor 25 jaar verbannen uit de Oostenrijkse Nederlanden. (S.A.B., Kriminele rechtspraak, Verluydboek 1727-1795, n^o 192, fol. 18-19).

[p. 128]

(23 december 1789)

- fol. 113 - Op den 23 december 's morgens vroeg wierden langs de Dampoorte ingebragt drij mans- en twee vrouwspersoonen op eenen waegen, gekoort en gebonden, op suspicie geapparendeert van de kerkdieven te zijn die onlangs de kercken van Blankenberge, Ettelghem en St.-Cruijs te hebben bestolen en naer welcke door d'heeren van 't collegie van 't Vrije nauwkuerig ondersoek zal gedaen worden.

Heden morgen van negen uren tot 's avons ter zelver ure waeren in 't Landthuijs van den Vrijen vergaedert de notable, balieus, borgmeesters, schepenen en hooftmannen van de heele uijtgestrektheijd van heele [het] Brugsche Vrije, alle in diversche kaemers vergaedert tot het geven der stemmen tot vernieuwinge van des zelfs hooftcollegie en niettegenstaende dat elk op heden meijnde dees gewichtige saek te zullen afloopen, wiert zulks des avons naer vele tegenkantingen, reets negen en half uren zijnde, tot des anderdaegs verschoven zoodat honderden - fol. 114 - nieuwsgierige die gewagt hadden om heden den eedt te zien afleggen, moesten vertrekken gelijk zij gekomen waeren. Desen naermiddag hebben nogtans op 't Stadthuijs voor 't collegie, tot vervolling van 't zelve, de heeren Fleijs en Valkaert den eedt afgeleijt als twee heeren schepenen⁽⁴³⁸⁾, de heeren Custis, Caïmo en Goddijn als drij heeren raeden⁽⁴³⁹⁾ en den heer De Zutter, deken van de neeringe van de lijnwadiers als hooftman⁽⁴⁴⁰⁾, welcke bij meerderheijd van stemmen door de generaeliteijt van 't gemeente gekosen waeren.

(438) Hier werden de schepenen L. Vleys de Delmaere en J. Volckaert bedoeld. L. Vleys de Delmaere was een edelman. In de Wet van 8 april 1771 werd hij als vervangende raad opgenomen, deze functie verkreeg hij vanaf 8 mei 1780. Hij werd in dezelfde Wet ook opgegeven als vervangend hoofdman, in 1783 werd hij hoofdman. Hij was lid van het ‘Comité om de stad te helpen besturen’, van 17 november 1789 was L. Vleys hoofdman van de Sint-Sebastiaansgilde. J. Volckaert was koopman en tevens tresorier van de Kamer van Koophandel. Hij werd in december 1789 door het Comité voorgedragen als schepen. Aanvankelijk weigerden de dekens en de ambachtslui hem als schepen te aanvaarden, toch werd hij uiteindelijk in de Wet van 11 december 1789 opgenomen. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 216-217 en dl. II, blz. 34-41).

(439) Ch. Custis de Colvoorde, L. Caimo en J.B. Goddijn werden als raden in de Wet van 11 december 1789 opgenomen. De twee eerste personen waren edellieden, J.B. Goddijn daarentegen was een koopman. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 38-39).

(440) Albert de Zutter, ‘Lijnwaerdierkramer’ en in 1789 deken van zijn ambacht, werd als hoofdman in de Wet opgenomen. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 38-39).

(24 december 1789)

Op den 24 december wierden langs de Smedepoorte ingebragt twee Waelen die hadden bestaen de boerewagt van St.-Michiels met geschot aen te randen dog door d'overmagt der boeren overvallen zijnde, zijn zij gekoort en gebonden ingebragt en in egte van vangenis beweegt geworden.

Tusschen 11 en 12 uren van desen morgen is in de collegiekaemer van 't Vrije door drij heeren commissarissen van d'heeren Staeten van Vlaenderen⁽⁴⁴¹⁾, naer accordatie van de gemeene stemmen, den eedt van 't nieuw magistraet afgenomen op den zelven voet als hetgone deser stadt Brugge, ziet - fol. 116 - hiervooren fol. 93. In des zelfs collegie zijn zeer merkweerdige veranderingen gedaen: tot vier nieuwe borgmeesters zijn verkosen: de heeren Prudomme, Lebalieu, Van den Bogaerde en Van Huirne⁽⁴⁴²⁾; in plaets van 18 te zijn er, als van oude tijden geplogen, 24 schepenen aengenomen zoodat men nu de verduijsterde voorrechten ziet weerkeeren en het collegie, dat door het wilkuerig gouvernement tevooren alleen geformeert wiert, nu door d'eenstemming der landtslieden ziet formeeren. Wegens de gemelde verandering was er door 't committé-generael der stadt Brugge van gistermorgen, gelijk in de verandering van hetgone deser stadt gedaen was, bij placaete geaffixeert van ten desen eijnde geen vruegdebedrijven te plegen of illuminatiën te ontsteken zoodat het heden zoo gerust afliep alsof het collegie niet zoude verandert geweest hebben⁽⁴⁴³⁾.

Heden morgen is ook van 't Stadthuijs afgekondigt dat het collegie van schepenen geïmformeert zijn geworden dat er in verscheijde winckels deser stadt valsche guineen zijn gepresenteert van 't slag - fol. 116 - van 't jaer 1789 die niet gecordoneert⁽⁴⁴⁴⁾ zijn en waeraen dezelve konnen gekent worden en waervan gevolgentlijk het publik verwittigt wordt om niet bedrogen te worden.

Heden verneemt men in de CIII gasette uijt Weenen verscheijde berichten we-

(441) De Wet van het Brugse Vrije werd aangesteld in aanwezigheid van 3 commissarissen van de Staten van Vlaanderen: Maximiliaan Joseph-baron della Faille, Emanuel François Helias d'Huddeghem en Ignace de Crombeen de ter Beke. (S.A.B., P. Ledoulx-kroniek, Hs. 52, ingebonden document).

(442) In het handschrift van P. Ledoulx werd een gedrukte lijst met de Wet van het Brugse Vrije opgenomen. In bijlage 17 van het werk van Y. Van den Berghe werd de Wet van 24 december 1789 eveneens vermeld. Charles Dhondt de Nieuwburg was burgemeester van de Commune, Andries Louis van den Bogaerde, Constantin François Preud'homme d'Hailly en A.J.A. van Huerne waren de drie burgemeesters van de schepenen. Van Walleghem beging hier dus duidelijk een vergissing: de burgemeester van de Commune vermeldde hij niet en Lebalieu, waarmee hij waarschijnlijk R. le Bailly, heer van Tillegem bedoelde, werd als burgemeester opgegeven hoewel hij als schepen was aangesteld. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 165), (S.A.B., P. Ledoulx-kroniek, Hs. 52).

(443) Dit Plakkaat hebben we niet teruggevonden.

(444) ‘Gecordoneert’ werd naar alle waarschijnlijkheid afgeleid van het Franse ‘cordonnet’, d.i. de rand van een geldstuk.

[p. 129]

gens den Turschen oorloog; grooten brand in de stadt Venetiën; den keijser is nog altijdt onpasselijk. Uijt Parijs d'omstandigheden der beroerten tot Senlis voorgevallen. Den generael d'Alton en den kolonel Bleckem begeven hun door Bouvines naer Luxembourg met weijnige manschap. Den heer Van der Noot met d'hoogmogende heeren Staeten van Brabant komen triumphantelijk tot Lier aen. Tot Loven worden veele verdagte persoonen en veel effecten, zoo kerkcieraet als andere ontdekt. Uijt Brussel dat de keijserlijcke troupen de stadt Ruremonde en het heel landt verlaeten hebben; voorsorgen voor de gequeste en voor de weduwen wiens mans gesnevelt zijn, genomen; naeder bericht wegens d'inhaeling van den heer Van der Noot. Uijt Gend het fort ‘Liefkenshoek’⁽⁴⁴⁵⁾ door de vaderlandsche troupen ingenomen. Bericht wegens de hertoginne van Orléans, etc.

(445) Liefkenshoek is een gehucht in de gemeente Kallo, op de linkeroever van de Schelde tegenover Lillo (zie hierboven voetnoot 146). In 1582 werd er een fort gebouwd, dit op initiatief van Willem van Oranje ter verdediging van Antwerpen. In 1785 werd het fort, evenals het Fort van Lillo, door de Verenigde Nederlanden overgedragen aan Jozef II, hij liet het ontruimen. (Winkler Prins Encyclopedie van Vlaanderen, Brussel 1974, dl. 4, blz. 181).

(25 december 1789)

- fol. 117 - Op den 25 december naermiddag zijn par fouture naer de stadt Gend gereden drij gecommitteerde van 't ambagt van de wollewevers, te weten J. de Jaegere, J. van Groenenrode en Ber. van Walleghem⁽⁴⁴⁶⁾; de notable deser stadt zijn reets vertrokken en degene van d'ambagten der kleeremaekers, bakkers en timmerlieden zullen hun eerstdaegs opvolgen om gesaementlijk aen d'hoogmogende heeren Staeten van Vlaenderen hunne beschuldingen door regtmaetige representatiën in te voorderen nopende den loosen handel, tegens de privilegiën, op welcke het nieuw magistraet deser stadt is geformeert geworden niettegenstaende de gedaene protestatiën, veele nogtans zijn van gevoelen dat niettegenstaende dit het collegie, alwaer 't maer voor eenigen tijdt, zal geformeert blijven en dat die poogingen zullen vrugteloos zijn⁽⁴⁴⁷⁾.

(446) Zoals we hoger in noot 462 reeds aanstipten, werden de wolwevers niet betrokken bij de aanstelling van de nieuwe Wet van 11 december 1789. Ze tekenden daarvoor bij de Staten van Vlaanderen protest aan, op 19 december en op 30 december. Het was voor dit tweede protest dat de drie vermelde personen werden afgevaardigd, zij hadden alle drie reeds in het bestuur van hun ambacht gezeteld. Jan de Jaegere was na de wetsvernieuwingen van 1785, en 1787 vinder geweest en na de wetsvernieuwing van 11 december 1788 deken van het ambacht van de wolwevers. Op het ogenblik van de afvaardiging was hij eerste vinder (9 december 1789). Joannes van Groenrode werd slechts twee maal in het ambachtsbestuur opgenomen, nl. als vinder op 14 december 1781 en op 6 december 1787. We kunnen veronderstellen dat hij behoorde tot een van de belangrijkste families van wolwevers, want de Van Groenrodes zijn verschillende malen in de lijst van wetsvernieuwingen terug te vinden. De derde afgevaardigde was Bernard van Walleghem, broer van de auteur (zie hiervoor de biografische nota's in de uitgave van het dagboek 1787, blz. 9-15). Nadat zijn vader Joseph verschillende jaren lid van ambachtsbestuur was geweest, nam Bernard van Walleghem vanaf 1783 een bestuursfunctie waar. Na de wetsvernieuwing van 4 december 1783 was hij vinder, na 9 december 1785 deken. Twee maal was hij eerste vinder: na 2 december 1786 en na 6 december 1787. Op het ogenblik van de afvaardiging was hij opnieuw vinder in het ambacht van de wolwevers. (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf. 142: Liste de la loi 1762-1795, fol. 263v^o264v^o).

(447) Voor de aanstelling van de nieuwe Wet van 11 december 1789 mocht het Brugse comité patriottique een lijst samenstellen. De lijst diende te worden voorgelegd aan de dekens en ambachten. Deze konden de lijst aanpassen, hoewel het karakter ervan gelijk bleef. In de Wet van 1789 hadden de notabele traditionalisten de meeste macht in handen. Men kan evenwel stellen dat de ambachtslieden aanzienlijke vooruitgang hadden geboekt. Ze hadden immers mede de nieuwe Wet mogen verkiezen en de helft van het schepencollege bestond uit kooplui en ambachtslui. Toch waren bepaalde eisen van de ambachten niet ingewilligd. Zo hadden ze geëist dat de burgemeester van de Commune een ambachtsman zou zijn. Er moet ook opgemerkt worden dat er uiteindelijk maar één swaerdeken werd naar voren geschoven hoewel er een vijftal kooplui waren aangesteld. Waarschijnlijk was dit te wijten aan het feit dat in het college van de swaerdekens de dekens van de timmerlieden, smeden, schoenmakers, kleermakers en bakkers weinig invloed hadden, zeker in vergelijking met de deken van de vleeshouwers en in vergelijking met de chef van de Kamer van Koophandel. De genoemde dekens vertegenwoordigen immers de beroepen die alleen maar voorzagen in de Brugse markt. Het fortuin en meteen ook het sociaal prestige van deze leden was niet bijster groot, naast de vertegenwoordigers van de kooplui beschikte alleen de vleeshouwer-ondernemer T. van Vijve over een redelijk inkomen. Dit verklaarde wellicht zijn overwicht in het college van de swaerdekens. Het lijkt bovendien niet uitgesloten dat de Brugse notabelen hun veto hadden gesteld tegen het feit dan eenvoudige ambachtslieden als schepenen zouden zetelen. Reeds op 19 december protesteerden de wolwevers bij de Staten van Vlaanderen, ook in naam van de kleermakers en de bakkers. Een aantal dekens zouden ze op de verkiezingen niet uitgenodigd geweest zijn. Op 30 december werd nogmaals bij de Staten van Vlaanderen protest ingediend. (V. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 215-218).

(26 december 1789)

Op den 26 december verneemt men hoe tot Gend alle de truertonneelen in vruegt en blijdschap verandert zijn; dat den heer Van der Noot, verlosser van 't vaderland, daer zeer pligtig is onthaelt; dat de heele stadt verlicht is geweest en alle bedenkelijcke vruegdebedrijven geplogen, dog dat bij ongeluk het huijs - fol. 118 - van den heer kanonink Petit, staende bij St.-Baefskercke, waer onsen verlosser hadde gelogeert, korts naer zijn vertrek merkelijk door de vlammen is beschaedigt geworden.

Geduerende dese weke wiert binnen de stadt Brugge publik verkogt: verklaering van zijne eminentie, den kardinaal Van Frankenberg, artsbisschop van Mechelen, over de leering van 't Seminarie-Generael van Loven (ziet dit wondere stuk versaemeling N. 6 onder de stukken N. 1).

Nu zijn ook aen d'heeren inschrijvers thuijs gesonden het sesde deel der eijsschen, vertooningen en protestatiën aen Zijne Keijserlijcke en Koninglijcke Majesteijt gedaen, etc., d'uijtgaeve van welcke in 't jaer 1787 zoo stiptelijk door het wilkuerig gouvernement was verboden naerdat er tot vijf deelen waeren uijtgegeven. Nu verhoopt men het heele werk te zullen bekomen en nu van de voorige deelen, gelijk van dit eijgenaer zijnde, zal den leser voor 't toekomende daerin klaerlijk konnen sien om welcke redens de regtveerdige revolutie der Nederlansche provenciën ter uijtvoer gebragt is.

(27 december 1789)

Op den 27 december 's morgens om 11 uren wierden in alle de collegiale en parochiale kercken deser stadt en in degone van 't plattelandt gedaen zeer pligtige - fol. 119 - missen gevolgt door den Te Deum Laudamus, op bevel als hiervooren, fol. 107, door onsen eerweerdigsten heer bisschop gegeven; zulks in alle de kercken onder het luijden van alle de klokken geschiedende.

[p. 130]

Heden ook om 11 uren zijn van de Mart vertrokken de drij volontaire hooftgildens in volle uniforme met hunne vliegende vaendels en slaende trommels, gelijk ook des avons om 4 uren naer de capelle van 't H. Bloet ons Heeren om aldaer op heden, volgens hunnen aengestelden rang, de goddelijcke diensten bij te woonen. In die diensten is den toeloop van volk daegelijks zoo groot dat er meer menschen bij faute van plaets moeten uijt de kercke blijven als dat er konnen tegenwoordig zijn om de goddelijcke diensten bij te woonen.

(28 december 1789)

Op den 28 december deden 's morgens verslag aen hun ambagt de gecommitteerde van 't ambagt van de wollewevers die eergisteren naer de Staeten van Vlaenderen vertrokken waeren en desen nagt aengekomen wegens hunne verrichtingen, aldaer bekent maekende hoe hunne representatie nopende het magistraet met alle aendagt door d'heeren Staeten was aengenomen en voor de vergaederinge voorgelesen - fol. 120 - om verders in overweging genomen te worden, met versoek nogtans aen de gecommitteerde van tot'er tijdt met geene verdere forme van procedure voort te gaen.

Heden verneemt men in de CIV gasette uijt Weenen dat den keijser wederom veel bloet heeft gespouwen en dat het verlies van de schoone Nederlandtsche provenciën hem grootelijks bedroeft; heerschende ook veele andere beroerten in zijne Duijtsche erflanden⁽⁴⁴⁸⁾. Naeder omstandigheden van den brant tot Venetiën. Uijt Londen dat de revolutie der Nederlanden onse onafhangelijkheijd meer als oijt versekert. Uijt Parijs verscheijde decreten der landtsvergaederinge en de ruste tot Toulon herstelt. Marche en Famene door de patriotten in besit genomen⁽⁴⁴⁹⁾. Uijt Loven de gewesen abdijen en groot collegie worden in staet gestelt. Uijt Brussel, Charleroi onder het bewind van d'heerhen Staeten van Brabant gestelt⁽⁴⁵⁰⁾. Uijt Gend de verhaling van de wijtloopige pligtigheden die in ['t]arriveren Van den heer Van der Noot daer hebben plaetse gehadt; bericht nopende de verlossinge der stadthalle; mandement van den eerweerdigsten heer bisschop van Ipren⁽⁴⁵¹⁾, gelijk ook van den eerweerdigsten heer bisschop van - fol. 121 - Gend⁽⁴⁵²⁾, des zelfs korten inhout; dat de croisen van de renten en obligatiën, als ten tijde van den gewesen souvereijn, zullen voldaen worden. Pligtige dankseggingen tot Rousselaere wegens de geluckige verlossing van Vlaenderen gedaen.

(448) Jozef II had niet alleen moeilijkheden met de Zuidelijke Nederlanden, ook in andere gebieden van zijn rijk heerste ontevredenheid. Dit was ondermeer het geval in Hongarije. Vooral de keizerlijke hervormingen m.b.t. de officiële wettelijke taal (vervanging van het Latijn door het Duits) lokten vooral bij de bovenlagen van de bevolking verzet uit. (Encyclopaedia Brittanica, dl. 10, blz. 277).

(449) Zie A. BORGNET, Histoire des Belges..., o.c., dl. I, blz. 142.

(450) Zie hierboven noot 449.

(451) Karel-Alexander van Arberg was tussen 1786 tot 1802 bisschop van Ieper. Hij werd geboren te Nijvel in 1734 uit een vooraanstaande familie. In 1767 werd hij eerst hulpbisschop van Luik, in 1786 werd hij aangesteld als bisschop te Ieper. Hij ging niet akkoord met de hervormingen van Jozef II, toch wilde hij een breuk met de keizer zoveel mogelijk vermijden waardoor hij zich gematigder opstelde dan de aartsbisschop van Mechelen en de bisschop van Antwerpen. In 1789 was dit echter ook voor hem onmogelijk geworden, hij sloot zich aan bij de Omwenteling. In 1802 nam Karel-Alexander van Arberg ontslag, dit naar aanleiding van het konkordaat van 15 juli 1801 tussen de H. Stoel en de Franse Republiek waarin o.a. werd bepaald dat alle bisschoppen ontslagen werden en alle oude bisdommen van het grondgebied van de Republiek opgeheven. (L. PRENEEL, Karel-Alexander van Arberg, 18de bisschop van Ieper (1786-1802). Zijn ontslagneming en de opheffing van het bisdom, in Standen en Landen, XLIV, 1968, blz. 105-139).

(452) Zie hierboven voetnoot 373.

(30 december 1789)

Op den 30 december 's morgens ging een detachement van agt geïngaseerde dragonders met eenen officier rondt in alle de herbergen deser stadt tot ontdekking van eenen van 't zelve corps, zijnde den soon van den luijker van 't groot vleeschhuijs⁽⁴⁵³⁾, die sedert eenige daegen dienst aenveert hebbende, vermist wordt. Tot nog toe zijn er geene troupen in monture binnen dese stadt, maer alle de kleederen liggen in 't werk zoodat dezelve eerstdaegs zullen geformeert worden.

Deser daegen is den heer Vlaenderlink, capelaen van O.-L.-V.-kercke, vanwegens het bischdom verboden geworden, bichte te hooren of te prediken, omdieswille dat hij zig opentlijk verklaert den keijser genegen te blijven⁽⁴⁵⁴⁾. Zoo onder de geestelijcke als weerelijcke vint men nog menige dusdaenige gesinten die van alle waere vaderlanders gehaet en fijgen⁽⁴⁵⁵⁾ of stoorders der rust genaemt worden.

(453) ‘Luijker’ is hoogstwaarschijnlijk afgeleid van het werkwoord ‘luiken’, d.i. sluiten, toedoen. Voor uitleg i.v.m. het groot vleeshuis zie voetnoot 18 van deel 1788 verkort. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 654).

(454) Hoogstwaarschijnlijk had Van Walleghem het hier over Antonius Flanderin, onderpastoor van de O.-L.-Vrouwparochie (3^o portie). (S.A.B., Almanach 1789, BI hh., blz. 106).

(455) Gedurende de woelige jaren voor en tijdens de Brabantse Omwenteling werd ‘fijgen’ (vijgen) algemeen gebruikt als scheldnaam voor de keizersgezinden. De naam werd afgeleid van ‘vijg’ in de betekenis van nietswaardig persoon, lafbek. Vermoedelijk ontstond de naam in Brabant en verspreidde hij zich via pamfletten in Vlaanderen. (A. VIAENE, Patriotten en Vijgen, in Biekorf, 62, 1961, blz. 123).

(31 december 1789)

- fol. 122 - Op den 31 december is van 't Stadthuijs, vanwegens het collegie van schepen, afgekondigt dat het magistraet, geïmformeert zijnde dat er ver-

[p. 131]

scheijde deserteurs en landtloopers die hier niet woonachtig ofte geboortig zijn hun langer binnen dese stadt ophouden als hun pasport is luijdende, ordoneert aen alle dezelve binnen de 24 uren naer de publicatie deser de stadt te ruijmen, op pene van als vagebonden en landloopers aengehouden te worden; ordoneerende den Heere en Wet verders aen geene der nationeele troupen eenige geltverschietingen te doen ofte credit te geven, op pene dat zij het verhael op dezelve zullen moeten haelen zonder dat hun eenige de minste vergoeding van iemant, wie het zij, zal gedaen worden; ordonerende verders wel stiptelijk eenige effecten, 't zij krijgstuijg of andere effecten, van de nationeele troupen te koopen, op pene van arbitrairelijk gestraft te worden ingevolgen de ordonantiën die ten desen opsicht door den gewesen souverijen zijn uijtgegeven en onderhouden geworden⁽⁴⁵⁶⁾.

Heden verneemt men in de CV laeste Gasette van - fol. 123 - Gend van 't jaer 1789 uijt Weenen dat de gesontheijdsgesteltenisse des keijsers wederom zeer verergert is en dat Z.M. zig niet meer te bedde kan houden. Verscheijde besonderheden wegens den Turschen oorloog en andere merkweerdige omstandigheden. Uijt Parijs gevegt door eenige sluijkhandelaers voorgevallen; groote beroerten tot Amiens ontstaen; decreten der landtsvergaederinge bij besluijt van d'heeren Staeten van Bergen; in Henegauw wordt den keijser vervallen verklaert van de souvereniteijt⁽⁴⁵⁷⁾. Volgens bericht uijt Gend zal zulks ook aldaer den 4 januarij aenstaende gedaen worden⁽⁴⁵⁸⁾. Besluijt van d'heeren Staeten van Vlaender van geen Fransche overloopers in hunnen dienste te aenveerden. Groote pligtigheden wegens de gelukkige verlossinge van Vlaederen tot Dendermonde, Eecloo en Blankenberge gedaen.

Hiermede, lieven leser, eijndige ik de wondere jaeren 1780, wondere jaeren, in welcke men zooveele veranderingen in de Oostenrijcksche Nederlanden heeft sien voorvallen. Wondere jaeren, in 't verloop van welcke men den keijser Josephus den II heeft sien het besit van die rijcke landen beërven ende die nu reets - fol. 124 - door eene al te groote strengigheijd en wilkurige regering heeft sien verliesen. Doorleest het verloop mijner wercken, daer zult gij sien hoe op den 29 november 1780, bij het overlijden van Maria-Theresia, keijserinne, koninginne saliger memorie, den keijser Josephus den II in het besit van de Oostenrijcksche Nederlanden gekomen is. Doorleest zijne reijse in de Nederlanden gedaen en hoe hij tot alsdan van allen onderdaen gepresen wiert en wat vruegdefeesten en eergalmmen in de huldingsverbonden gepleegt wierden. Doorleest dan den heelen loop van zijne wilkurige regeeringe en de duijsenden veranderingen, schendingen van eeden, verbrekingen van 't huldingsverbond; edicten op edicten zult gij t'zijnen tijde bondig aengemelt vinden die alle door een vrij geboren volk als de Nederlanders niet moesten gedoogt nog konden aengenomen worden zonder volkomen ondergang van kerk en staet. Dit alles rijpelijk overwegende zult gij sien dat niet zonder redens de Nederlanders oproerig zijn geworden, de waepens hebben opgenomen en den tijrannigen keijser reets zoo verre uijt de Nederlanden verdreven hebben.

Eijnde van 't jaer ons heeren Jesu Christi 1789.

(456) Zie O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 377, S.A.B., Hallegeboden 1786-1793, fol. 147v^o- 148, S.A.B., Plakkaten, 24 december 1789, reg. 36, nr. 120.

(457) Op 21 december 1789 werd door de Staten van Henegouwen een manifest uitgegeven dat de onafhankelijkheid van de provincie bekrachtigde. Dezelfde dag werd door de Staten van Henegouwen de souvereine raad van de provincie hersteld. (O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 390 en 391).

(458) Zie O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 404-411.