Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1789

(April)

Twee persoonen worden overgeleet.

Op den 3 april van 's morgens ten negen uren en half tot naer den twalf uren zijn vanuijt de vangenisse naer het collegie overgeleet om gehoort te worden twee persoonen, den eenen in de wandeling genaemt ‘de Slunse’, voor de begaene lootdiefte aen de stedeschole hiervooren fol. 267 vermelt, onder den toeloop van duijsenden menschen. Zoo men in 't algemeen zegt, zijn dese aen nog meer andere dijeverijen plichtig temeer omdat sij reets hebben bekent den derden dief van het fait aen O.-L.-V.-kercke begaen, genaemt Monink, hun daerin medegeholpen heeft en die volgens sententie crimineel vlugtig is bedegen geworden en zig nogtans vagabonneerende binnen de stadt Brugge ophout, tot ontdekking van welcken alle devoiren door d'heeren zullen verdobbelt worden.

Geen processie op Palmsondag omgedregen.

- fol. 271 - Op den 5 april, Palmsondag, wiert des naermiddaegs vanuijt de collegiale kercke van St.-Salvators geene processie omgedregen evenals of zulks noijt en hadde gepleegt geweest en alsof het geen Palmsondag zoude hebben geweest, tot overgroote schaede nogtans, zoo ik op andere jaeren hebbe aengetoont, voor d'ingesetene deser stadt. Het mirakeleus beelt van O.-L.-V. van de Seven Ween, dat men jaerelijcks gewoon was voorgaenden vrijdag processiewijs naer de kerke van St.-Salvators te draegen, wordt nu des avons vanuijt de kercke der eerw. paters Capucinen⁽⁸¹⁾ naer dees kerke gedraegen en aldaer geduerende dees drij daegen ter aenbidding van 't volk geëxponeert staende, wordt hetzelve wederom des avons zonder eenige verder pligtigheijd vanuijt de kercke van St.-Salvators naer de kerke der eerw. paters Capucinen gedraegen, zoo nogtans dat als naer oude gewoonte de goddelijcke diensten in de kerke van St.-Salvators geduerende dees drij daegen gepleegt worden.

(81) Zie ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ deel 1787, voetnoot 37 en deel 1788, voetnoot 65.

Decreet nopende de aflossing der cheijnsen en een nopende 't Recolettenorder.

- fol. 272 - Op den 6 april heeft men in de XXVIII gasette vernomen eene ordonantie van Z.M. den keijser voor de aflossinge der ceijnzen, renten en jaerelijcksche prestatiën die men aen de domeijnen schuldig is⁽⁸²⁾; een decreet, additioneel aen hetgene van den 16 februarij, raekende het order der Recolletten⁽⁸³⁾ ende een circulairen brief tot bevoordering der papierfabricke⁽⁸⁴⁾.

In de Nederlanden ook verneemt men uijt Weenen hoe Z.M. den keijser sedert eenige daegen het bedde hout, klaegende van hertkloppinge, afgematheijd en kortborstigheijd gevolgt van koortse, alle welcke doodelijcke kwaelen die de

(82) Hiermee werd de keizerlijke ordonnantie van 16 maart 1789 bedoeld. Deze was een aansporing tot aflossing van de cijnsen, renten en jaarlijkse prestaties, schuldig aan de domeinen. (O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 250-251), (S.A.B., Hallegeboden, 1786-1793, fol. 125v^o), (S.A.B., Plakkaten, reg. 33, n^o 106-107).

(83) De bepalingen van de ordonnantie van 16 februari 1789 i.v.m. het Recolettenorder (zie hierboven voetnoot 66) werden hernomen in de ordonnantie van 27 maart 1789. (O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 253-254), (S.A.B., Plakkaten, reg. 33, n^o 108).

(84) Enkel voor de jaren '60 van de 18de eeuw hebben we gegevens teruggevonden m.b.t. de papiernijverheid te Brugge. We weten dat Pierre Caulnier zich als fabrikant van speelkaarten te Brugge vestigde in 1761 en dat John Woudehouse dat deed in 1768. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 50).

[p. 26]

dierbaere daegen van Z.M. zouden konnen verkorten onder het publick nu sedert eenigen tijdt nu zoodaenig verspreijt worden alsof Zijne Majesteijt reets zoud het tijdelijk met het eeuwig verwisselt hebben; onder veele reets zoo verre gesproken wordende dat zulks in 't hof van Weenen, alleen om de veele aenbelangende staetssaeken en den oorloog tegens de Turken⁽⁸⁵⁾, geheijm wordt gehouden; zullende de gevolgen leeren hoedaenig die geruchten zullen eijndigen.

(85) Zie hiervoor voetnoot 48 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

Sr. Muijtenaere wordt in 't water gevonden.

- fol. 273 - Op den 10 april naermiddag ontrent den één uren wiert sieur Muijtenaere⁽⁸⁶⁾, van welcke hiervooren fol. 252 gehandelt is, op de volgende wijse in 't water gevonden: eenen visscher beneden de Minnebrugge visschende, haperde zijn net aen de kleederen van desen ongeluckigen zoodaenig dat hij ontdekte daer eenen persoon verdronken te zijn en meer volk bijgeropen hebbende, ging men sien wie het mogte wesen, wanneer men met groote verwonderinge bevont dat het den ongeluckigen vermisten was die tegens eene piloot⁽⁸⁷⁾ beneden de brugge was recht staende in 't water, zijn lichaem en kleederen reede zeer verrot zijnde; het doode lichaem uijt het water getrokken zijnde, wiert hetzelve gedregen in eene bleekerije daerontrent en desen naermiddag door d'heeren van 't collegie geschouwt zijnde seffens gekist en nog desen avont, wegens den grooten stank die het doode lichaem van zig gaf, op 't generael kerkhof begraeven, door den langen tijdt dat het in 't water gelegen - fol. 274 - hadde. Nu blijft er weijnig twijffel over, dog wenschelijk waere het dat het anders waere of desen ellendigen is ook, gelijk sieur Van Gierdegom⁽⁸⁸⁾, hiervooren fol. 251 verhandelt, eenige daegen naer hem gedaen heeft, op weijnig distantie van dezelve plaetse, moetwillig ende met opgesetten sin in 't waeter gegaen en dus ellendig verdronken. Het vermoeden diesaengaende is zooveel te grooter omdat d'affairens van beijde hunne huijsen zeer verwert staen en hunne schulden zeer groot zijn, die men in 't algemeen zegt veroorsakt te zijn door hun overvloedig speelen in de loterijen in welcke zij saemen geünieert waeren en aensienelijcke sommen verloren hebben. Droevige exempels aen welcke alle groote speelders en tuijsschers⁽⁸⁹⁾ hun behoorden te spiegelen en te wenschen waere het dat eenider zig aen hun droevig [lot] spiegelende eenen afkeer mogte krijgen van in eenige hoegenaemde speelen meer dan hun vermogen te verspeelen, dan zoude men de landen zien bloeijen, den koophandel herleven en menige huijsen een vasten stant sien blijven behouden.

(86) Zie hierboven voetnoot 50.

(87) Hier werd naar alle waarschijnlijkheid het woord ‘piloor-pilare-pilaer’ bedoeld, in de betekenis van pilaar, pijler, zuil, paal. (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. VI, blz. 341).

(88) Zie hierboven voetnoot 47.

(89) ‘Tuysschers’ werd afgeleid van het Westvlaamse werkwoord ‘tuischen’, d.i. spelen om geld. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 1195).

Ordonantie nopende het dooden der kraeijen.

- fol. 275 - Op den 11 april wiert door d'heeren van 't collegie van 't Brugsche Vrije bekent gemakt eene advertentie waerbij, om de menige kraeijen die de landen zeer beschaedigen, belooft wordt eene premie van drij groote⁽⁹⁰⁾ voor elke te dooden craeije ende eene van drij oorden⁽⁹¹⁾ voor elk te dooden craeijjong die door d'hooftmans⁽⁹²⁾ van alle parochiën seffens aen de dooders der zelve op 't brengen van elke craeijkop zal worden betaelt. Gelijckelijk zijn de premiën voor het dooden der wolven verdobbelt geworden, want dese, zoowel als de craeijen, groote verwoestingen op 't lant aenrechten terwijl men het getal

(90) In de Nieuwe Tijden was de gulden of florijn de meest gebruikte munteenheid (naast de pond parisis, de pont tournais en de pond groten). Eén gulden was 20 stuivers of 40 groten waard. De premie die in de genoemde ordonnantie werd opgegeven werd in groten uitgedrukt (de auteur gebruikte de term ‘groote’). Zie ook voetnoot 82 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(91) Zie hierboven voetnoot 90.

(92) Over het bestuur en de machtsstructuur binnen het Brugse Vrije zijn we niet goed ingelicht. Het is evenwel mogelijk de taak van de hoofdman van de parochie te omschrijven op basis van de gegevens die voor de stad Brugge voorhanden zijn. Brugge was verdeeld in 6 secties, aan het hoofd van elk ‘zestendeel’ stond een hoofdman. Hij had de militaire leiding over de krijgsmacht binnen zijn gebied. In woelige tijden stond hij als eerste ordehandhaver in voor de wachten en voor de bewaking van de vestingen en de stadspoorten. (J. VAN HOUTTE, De geschiedenis van Brugge..., o.c., blz. 122, 310).

[p. 27]

der zelve nog meer zegt te vermeerderen ende reets eenige wolven tot ontrent de poorten deser stadt zijn gesien geworden⁽⁹³⁾.

(93) Genoemd decreet hebben we niet teruggevonden. Zie ook voetnoot 70.

Eene vrouw wordt door een jongen op (Thourhout) [Oudenburg] doodtgeschoten.

Op den 13 april heeft men alhier vernomen hoe de gepasseerde weke tot Oudenburg eenen jongen, oudt 17 jaeren, eene vrouwe, genaemt Marij van Thournout, met een gelaeden fusieke van over zijn duer dweers op 't aenkomen door haeren mondt en aensicht doodtgeschoten heeft. Desen zegt men - fol. 276 - op 't vrijdom van d'abdije aldaer gevlugt te zijn ende reets van daer in andere kleederen vertransporteert te zijn; zulks genoegsaem voor een ongeluk opgegeven zijnde, hoewel in 't algemeen geseijt wordt dat desen moetwilligen zulks met opgesetten zin gedaen heeft

Het gerugt verspreijt van een buijtengewone graenmart te houden; door de dierte van 't graen en hout vreest men voor oproerigheden.

Op den 15 april naermiddag vergaederden bij hoopen gemeene persoonen op de Mart omdat de spraeke langs verscheijde kleene gewesten deser stadt verbreijt was dat er heden ging graenemart gehouden worden, van welcke geenen schijn van waerheijd zijnde ider met zijnen sak moest vertrecken gelijk hij gekomen was. Zulks voortkomende omdat op den gepasseerden martdag bij honderden geen graen hadden konnen bekomen en de rogge boven de drij guldens de maete verkogt was zoodaenig dat er bijnae eenen oproer plaetse hadde die nog gelukkig door de goede voorsorg gestut wiert⁽⁹⁴⁾.

Heden op de Woensdagmart waeren der niet meer dan ses à seven sakken aerdappels, die boven de 12 schellingen de sak verkogt wierden en om - fol. 277 - welcke te bekomen hevige debatten en gevegten onstonden. Tusschen d'hevige dierte van alle hoegenaemde eetwaeren, wekkers schaersheijd veroorsakt is door den gepasseerden harden en langduerigen winter zonder voorbeelt, neemt het hout in dierte nog boven alles uijt en weijnig daegen passeeren der dat men op d'houtmart geene plunderingen teweeg siet, want de busschen meer dan vijf stuijvers verkogt wordende en al het ander hout naer advenante, vergaederen daegelijcks tropwijs bij honderden gemeene persoonen op d'houtmart die de boeren bedwingen het hout te geven voor vier stuijvers en min of verdreijgen van alles te plonderen, met welke op verscheijde daegen reets een begin gemakt wordt en veele sonder betaelen met het hout wegloopen, zoodaenig dat er de stadtswagt bijnae daegelijks moet order instellen en 't gelt voor de boeren die hun hout, of zij willen of niet, moeten laeten voor dat zij begeeren, moeten ontfangen om niet - fol. 278 - teenemael door het woedende grouw⁽⁹⁵⁾ overrompelt te worden en om eventwel iet van hunne waeren te ontfangen, uijt alle welcke, zoo er geen ander order in gestelt wort, zal voortkomen dat de buijtelieden zoodaenig van de marten zullen verschuijt worden dat zij geene waeren meer zullen ter mart brengen ende uijt alle welcke men d'ergste gevolgen te verwagten heeft.

(94) Omdat in de Nieuwe Tijden de laagste lagen van de bevolking zeer heterogeen waren samengesteld, was een gezamelijk verzet, bijv. aangaande looneisen, praktisch uitgesloten. Eén belang hadden ze echter wel gemeen: hun levensstandaard werd gedetermineerd door de graanprijzen. Op dit specifieke gebied waren dan ook gemeenschappelijke acties mogelijk. De overheid besefte dit maar al te goed, er werden dan ook vaak maatregelen uitgevaardigd om rellen te voorkomen, de beschrijving van Van Walleghem is hiervoor een treffend voorbeeld. De volksmassa reageerde in de eerste plaats als consument, daarom probeerde het stadsbestuur telkens te hoge graanprijzen te doen dalen. We moeten hier ook vermelden dat de massa het als haar recht zag te protesteren wanneer de prijzen te hoog waren. Naar alle waarschijnlijkheid betrof het niet alléén de graanprijzen, maar ook de prijzen van andere levensnoodzakelijke consumptiegoederen, zoals bijv. hout, zie hiervoor verder fol. 277-278. (Y. VAN DEN BERGHE, De sociale en politieke reacties van de Brugse volksmassa op het einde van het Ancien Regime (1770-1794) in: Brugge in de Revolutietijd (1770-1794,)..., o.c., blz. 123-124).

(95) ‘Grouw’, ‘grou’, werd in het Middelnederlands als bijvoeglijk naamwoord gebruikt in deze betekenis van grauw. Het werd evenwel ook als zelfstandig naamwoord gebruikt in de betekenis van de laagste lagen van de bevolking, de mindere standen. (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. 2, blz. 2110-2111).

[p. 28]

Voorsorgen wegens den uijtvoer der graenen.

Op den 16 april heeft men in de XXXI gasette vernomen een edict van Z.M. den keijser van 27 artikelen voorschrijvende de sorgen om te beletten den uijtvoer van de graenen en meelen⁽⁹⁶⁾. Zoo men uijt Weenen verneemt is de gesontheijd van Z.M. den keijser sedert eenige daegen veel gebetert ende dat Z.M. reets zijn appartement verlaeten heeft.

(96) Het gaat hier om de ordonnantie van 4 april 1789 die enkele maatregelen bevatte om de export van graan en meel te voorkomen. De maatregelen waren vooral van toepassing voor de grensgebieden. Voor alle vervoer naar deze gebieden was toestemming vereist. Enkel graan voor consumptie was toegelaten en de hoeveelheden waren vastgesteld. De plaatselijke magistraat moest toezicht uitoefenen op de markten, op de opslagplaatsen en op de molens en moest bovendien de consumptie van de bevolking regelen door het aanleggen van lijsten met het toegestane verbruik per gezin. (O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 255-259), (S.A.B., Hallegeboden, 1786-1793, fol. 98-101v^o), (S.A.B., Plakkaten, reg. 33, nr. 109-110).

Voorsorgen op de graenemart genomen.

Op den 18 april de graenen alhier in de mart weder seer schaers en dier zijnde, den prijs nog meer verhoogende, wierden van alle zijden alle voorsorgen genomen om den oproer waervoor men bevreest is zoo verre mogelijk te voorkomen.

Tweede trecking van de derde loterij in classen.

- fol. 279 - Op den 20, 21 en 22 april is binnen de stadt Brussel op de groote saele van het Stadthuijs gehouden de tweede treckinge van de derde loterije in ses classen, ingestelt in de Oostenrijcksche Nederlanden bij opene brieven van Z.M. den keijser ende koning van den 5 september 1785, ter presentie van den keijserlijk en koninglijcken toesiender en van twee heeren schepenen der stadt Brussel. - fol. 279 - 282 -

Disorder voorgevallen op d'houtmart.

Op den 24 april was er andermael een groot disorder op de houtmart terwijl de menige geattroppeerde niet meer dan 7 groote⁽⁹⁷⁾ voor ider busch van een gelaeden voer van 100 wilden geven en die den boer niet minder dan vijf stuijvers wilde laeten. De buijtenspoorigheijd ging zoo verre dat de saemengerotte weder de busschen van den waegen beginden te nemen en den boer niet meer gevende, saeg desen zig gedwongen, wilde hij iet ontfangen, de busschen voor 7 groote te laeten. Hierop was d'overrompeling zoo groot dat, hadde den heer raedt Gasbeke⁽⁹⁸⁾ daer niet tusschen gekomen, den boer d'helft van - fol. 283 - 't gelt van zijn voer hout niet en zoude ontfangen hebben, want desen heer, busch voor busch van den waegen doende aflossen, gaf geene uijt voordat de 7 groote daervan betaelt was zoodat desen tewegen oproer hiermede weder andermael geluckig gestut wiert. Zeer veele nogtans en konden van dees hondert busschen geen hebben en moesten zonder doorgaan, temeer omdat door de meer herhaelde moetwilligheden bijnae geene boeren meer met hun hout ter mart komen.

(97) Zie hierboven voetnoot 90.

(98) Het gaat hier over Jean-Antoine van Zuylen van Nyvelt de Gaesbeke (hij liet zich kortweg Gaesbeke noemen). Hij werd geboren in september 1748. Hij was de zoon van Jacques-Antoine, schepen van het Brugse Vrije (1748-1775) en Marie-Claire de la Coste. In 1775 huwde hij met Isabelle-Jacqueline Wybo, ze hadden samen 2 kinderen. Tussen april 1773 en maart 1788 was hij Raad in de Wet van Brugge. Tijdens de Brabantse Omwenteling vervulde hij geen openbare ambten. Vanaf 1792 werd hij opnieuw actief in de Brugse politiek. Zo werd hij op 10 juli 1792 genoemd als burgemeester van de courpse in de Revolutionaire Schaduwwet en hij was vijfde schepen in de Wet van 16 december 1792. Hij was een sterke aanhanger van de Franse ideeën, de Franse instellingen en de Franse constitutie. Hij was lid van de Société Littéraire (1786-1795) vanaf 1792 en in 1793 werd hij voorzitter van de Jacobijnse club (1792-1793). Tijdens de Tweede Oostenrijkse Restauratie vluchtte hij met de Fransen mee. Hij overleed te Rijsel op 12 oktober 1797. (J. GAILLIARD, Bruges et Ie Franc..., o.c., dl. 6, blz. 135-137), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 260, 263, 300, 306-307, 310, 314, 337, 380 en dl. II, blz. 12, 177, 180).

Kerkwijdingen sondaegs naer Beloken Paesschen gehouden.

Op den 25 april 's avons van seven tot agt uren hoorde men alle de klokken deser stadt luijden voor de generaele kerkwijdingen van de geheele stadt die

[p. 29]

volgens het edict van Z.M. de keijser ten allen jaere op den sondag naer Beloken Paesschen door heel het Nederlandt moeten geviert worden⁽⁹⁹⁾. Dan hoorde men verders het luijden van alle de klokken buijtengewonelijk tot den negen uren continueeren ende dit voor den truerigen ingestelden biddag van welcke de melding hiernaer is volgende.

(99) Zie hiervoor voetnoot 64 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

Biddag gehouden wegens d'aengekomen maeren dat Z.M. den keijser met de laeste H. Geregten is geadministeert; bulle diesaengaende.

- fol. 284 - Op den 26 april 's morgens om elf uren wiert in alle de kercken deser stadt Brugge en de geheele uijtgestrektheijd van het bischdom gedaen eene zeer pligtige misse met het exponeeren ter aenbidding van het Heijlig der Heijligen ende wel besonderlijk in de cathedraele kercke van St.-Donaes waer de misse in 't violet⁽¹⁰⁰⁾ en in volle musiek door eenen heer canonink afgesongen wiert ter presentie van onsen eerweerdigsten heer bisschop, van d'edele heeren van de beijde agtbaere collegiën, van d'oversten en alle de soldaeten van het alhier in garnisoen liggende regement, ten eijnde om den hemel te bewegen dat den almogenden Godt de dierbaere daegen van Josephus den II, keijser ende koning, zoud gelieven te verlangen die, getroffen met een gevaerelijcke doodelijcke siekte, den 16 deser alle de geregten van onse Moeder de Heijlige Kercke heeft ontfangen ende op 't ontfangen van welcke droeve tijding het heele Nederlandt als met eenen blixemslag is getroffen geworden, siende eenen - fol. 285 - zoo wijtberoemden en verlichten vorst getroffen met eene gevaerlijcke siekte die hem, dat den hemel mag behoeden, reets maer aen 't begin zijner regeering den dierbaeren loop zijns levens, in 't bloeijen zijner jaeren, zoud konnen afsnijden. Desen generaelen biddag is bekent gemakt door eene kleijne bulle door onsen eerweerdigsten heer bisschop uijtgegeven, luijdende als volgt: Felix Guillialmus Brenaert, bisschop van Brugge⁽¹⁰¹⁾, erfachtig cancelier van Vlaenderen, etc., etc.

Aen alle die dese zullen sien ofte hooren lesen, saligheijd in den Heere. Alsoo wij bij dépêche van den 23 april 1789 van 't Gouvernement-Generael⁽¹⁰²⁾ gelast zijn geworden van algemeene gebeden in te stellen door heel ons bischdom, ten eijnde den almogenden Godt de dierbaere daegen zoud mogen verlangen van Zijne Majesteijt den keijser ende koning, Opperheer van 't leven, die met eene gevaerelijcke - fol. 286 - doodelijcke siekte is getroffen en die den 16 deser met alle de gerechten van onse Moeder de Heijlige Kercke is geadministreet geworden; zoo is 't dat wij bij advijs van het kapitel onser cathedraele hebben geordoneert de volgende algemeene gebeden door geheel ons bischdom: sondag den 26 deser zal er in onse cathedraele, beijde collegiale, parochiale en voorder cloosters deser stadt, gelijk ook in alle degene van het platlandt onser bischdom gedaen worden eene solemneele misse Pro Infirmo⁽¹⁰³⁾ met het uijtstellen van 't Alderheijligste; zullende van desen dag af in alle andere missen Tam Publicis quam Privatis moeten gelesen worden de collecte pro informo⁽¹⁰⁴⁾ en in alle de loven gesongen worden den 45 splm. deus Nosterre fagium et Virtus⁽¹⁰⁵⁾ en de collecte pro infirmo met de VV en RR⁽¹⁰⁶⁾ daertoe dienende en dit zoolang totdat den hemel Zijne Majesteijt met een gewenschte hersteltenis zal gelieven te segenen. - fol. 287 - Middelertijdt vermaenen wij alle pastors onser bischdom van hunne deocesaenen op te wek-

(100) ‘In 't violet’ werd waarschijnlijk de betekenis van plechtig, ingetogen gebruikt.

(101) Zie over F.G. Brenart voetnoot 2 van deel 1787 ‘daegelijksche gevallen’.

(102) Op vraag van de aartshertogen (brief van 23 april 1789) werd door bisschop F. Brenart op 25 april een algemene biddag afgekondigd ter intentie van de keizer die op dat ogenblik zwaar ziek was. (B.A.B., Acta Episcoporum, nr. 78, fol. 40-41 / ingebonden document).

(103) Een specifieke uitleg voor mis ‘pro infirmo’ hebben we niet teruggevonden. In het Liturgisch Woordenboek werd echter wel de term ‘officium de infirmis’ opgenomen. De gegeven uitleg werd geplaatst binnen het kader van de ziekenliturgie, de definitie: een votiefofficie voor zieken dat vespers, metten en een mis omvat. Deze uitleg lijkt in de gegeven context van toepassing, het bisschoppelijk besluit werd immers uitgegeven naar aanleiding van de ziekte van Jozef II. (Liturgisch Woordenboek, Roermond, 1958-62, kol. 1056 en 2987-2988).

(104) Voor collecte zie voetnoot 50 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788, voor pro infirmo zie hierboven noot 103.

(105) Psalm 45 is de psalm ‘Deus est nobis refugium et robur’, dit betekent: ‘God is onze toevlucht en onze kracht’. Zie hiervoor 1788, voetnoot 51.

(106) ‘V’ staat voor versiculus, ‘R’ voor responsorium, d.i. voor- en nazang. ‘Versiculus et responsium’ is de naam van een min of meer zelfstandig deel van het kerkelijk gebedsofficie. Zie hiervoor voetnoot 51 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

[p. 30]

ken om hunne gebeden met de onse te vervoegen en dezelve door goede wercken te verdobbelen opdat den almogenden Godt de dierbaere daegen van den monarch zoude gelieven te verlangen. Aldus gegeven in ons bisschoppelijk paleijs, den 25 april, 1789.

† Felix Guillialmus, bisschop van Brugge

Locus + Sigilli, ter ordonantie van zijne doorlugtigste hoogweerdigheijd voornoemt⁽¹⁰⁷⁾.

De Grijse loco secretaris⁽¹⁰⁸⁾.

(107) Zie: B.A.B., Acta Episcoporum, nr. 78, fol. 40-41).

(108) Enkele korte biografische gegevens rond de figuur van J.F. De Gryse, secretaris van bisschop Brenart (later ook vicaris-generaal) vinden we o.a. terug in: A. DECOENE, nog over ‘den Eed’ en Vicaris Generaal J.F. De Gryse, in Biekorf, 34, 1928, blz. 34-42.

Toeloop in de nieuwe kerk van den Duijnen.

Heden den 26 april wierden in alle de kercken deser stadt ende van het plattelandt, niettegenstaende d'instelling van den voormelden truerigen biddag, de kerkwijdingen volgens het keijserlijk en koninglijk edict met allen luijster geviert op zoodaenige wijse dat op alle de parochiën te lande kerremissen informa worden gehouden die alom ‘Keijsers kerremis’ genaemt - fol. 288 - wordt, zoo nogtans dat de kerremissen die de boeren gewoon zijn te vieren hierom niet onderblijven⁽¹⁰⁹⁾. Den toeloop was heden in alle de kercken zooveel te grooter omdat het just desen dag is dat den voormelden pligtigen biddag tot behoudenis van het dierbaer leven van Z.M. den keijser is begonst ende door welcke souveraine magt dit edict en de menigvuldige andere zijn uijtgegeven geworden.

Heden ook feestdag van den saeligen Idesbaldus was er meer als oijt grooten toeloop naer de nieuwe kercke van d'abdije van den Duijne waer het ongeschonden lichaem van desen saeligen miraekelueselijk in eene looden kist wordt bewaert ende nu besijden den choor voor den zijdtsautaer ter inkomen al den rechten kant geplaest is⁽¹¹⁰⁾. Het konstig en schoon gebouw deser kercke wordt alsnu met veele cieraeden verciert en onder ander met een marbelen doxal en autaeren, staende op gelijcke pilaeren en nu wordt er een begin gemakt met d'oude kerke, voorhovende de straete, af te breken ende te planeeren.

(109) Zie hiervoor voetnoot 64 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(110) In de nieuwe kerk van de Duinenabdij te Brugge was er inderdaad zoals Van Walleghem vermeldde, in de rechterzijbeuk een altaar toegewijd aan de Zalige Idesbald. In de marmeren sarcofaag onder het altaarblad werd zijn reliek bewaard. Dit bleef zo tot mei 1796, toen werd n.a.v. de Franse bezetting de reliek in veiligheid gebracht. Tussen 1831 en 1833 behoorde de reliek toe aan de zusters van de Potterie, maar in 1833 werd hij teruggeplaatst naast het altaar in de kerk van de voormalige Duinenabdij, waar toen reeds het bisschoppelijk seminarie was gevestigd. Omtrent de figuur van Idesbald van der Gracht, vierde abt van de Duinenabdij, bestaat nog onzekerheid. Hij stierf vermoedelijk in 1167, hij werd begraven nabij het oude klooster te Koksijde. In 1623 werd zijn lichaam intact opgegraven. Niettegenstaande het feit dat dit fenomeen niets miraculeus inhield, maar gewoon samenging met de samenstelling van de zanderige bodem werd dit het signaal voor een steeds meer beklemtoonde cultus die op 10 juli 1894 door Rome officieel werd erkend (B. JANSSENS DE BISTHOVEN, De abdij van de Duinen te Brugge, Brugge, 1969, blz. 60), (A. DUCLOS - N. HUYGHEBAERT, Abbaye des Dunes à Koksijde et à Bruges, in Monasticon Belge, o.c., dl. III, vol. 2, blz. 377-379), (J. DE CUYPER, Idesbald van der Gracht, (Heilige van onzen Stam), Brugge-Brussel, 1946).

Toestant der siekte van Z.M. den keijser, naerder berichten diesaengaende.

- fol. 289 - Op den 27 april heeft men in de XXXIV gasette vernomen den egten toestant wegens de onpasselijkheijd van Z.M. den keijser, te weten sedert den 13 tot den 17 deser, in welcken tijdt aen den monarch op den 16 deser de Heijlige Sacramenten zijn toegedient geworden ten bijwesen van een groot getal persoonen van den eersten rang en van een groote menigte volks. Dese gasette vermelt ook den pligtigen biddag die ten desen eijnde binnen Gend door den eerweerdigsten heer bisschop aldaer is ingestelt geworden. Eene tweede estafette tot Brussel aengekomen, vermelt een dagverhael van de siekte des keijsers en stelt de gemoederen van alle weldunkende onderdaenen een weijnig geruster. Hiermede vervallen nu alle de openbaere gespreeken dat Z.M. reets sedert ettelijcken tijdt zoud overleden zijn en waervan zooveele luegenen verbreijt zijn dat ik zoude schaemen daermede mijne schriften te bekladden⁽¹¹¹⁾.

(111) De eerste tekenen van de verzwakking in de gezondsheidstoestand van keizer Jozef II werden merkbaar tijdens de oorlog tegen de Turken, een oorlog die zijn gezondheid volledig heeft ondermijnd. Hij was genoodzaakt om zich op 8 december 1788 terug te trekken uit het leger en naar Wenen terug te keren. Na een jaar van ziekte stierf hij aan waterzucht te Wenen op 20 februari 1790. (Biographie Nationale, dl. 10, kol. 541-551).

[p. 31]

Misse in 't clooster der eerw. paters Predikheeren gedaen.

Op den 28 april is ook, ten eijnde voorschreven, - fol. 290 - binnen dese stadt Brugge in de kercke der eerweerde paters Predikheeren⁽¹¹²⁾ 's morgens om negen uren gedaen eene zeer pligtige misse met het exponeren van 't Alderheijligste ten koste van het alhier in garnisoen liggende regement, waer alle de oversten en soldaeten tegenwoordig waeren ten eijnde ook opdat den hemel de dierbaere daegen van den souvereijn zoude gelieven te verlangen.

(112) Voetnoot 227 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788 handelt over de Predikheren of de paters Dominikanen.

(30 april 1789)

Op den 30 april heeft men in de volgende gasette vernomen twee naerdere berichten uijt Brussel, gedagteekent den 28 april, nopende den toestant van Z.M. den keijser, waerdoor de gemoederen hoe langer hoe geruster worden gestelt terwijl men zig van nu af mag vleijen dat Z.M. in volkomen beternisse treed (ziet diesaengaende ook de hofberichten uijt Weenen van den 18 deser die met degene van Brussel zijn overeenkomende), zoo verre dat men in dezelve zegt dat Z.M. buijten gevaer is en dat de schouwspeelen die verboden waeren aldaer weder zullen toegelaeten worden.