Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1789

(Februari)

Voorsegging van een pater in 't licht verschenen.

- fol. 237 - In 't begin van de maendt februarij wiert binnen dese stadt Brugge in de boekdrukkerije van sr. Joseph Bogaert in St.-Jacobsstraet⁽³¹⁾ voor

(31) Op literair vlak werd het Brugge van het einde van de 18de eeuw gekenmerkt door een stijgend aantal lezers en een stijgend aantal drukkers en boekenverkopers. Joseph Bogaert behoorde tot de groep van de belangrijkste drukkers. Hij begon zijn activiteit vanaf 1754. In 1785 was hij gevestigd nabij de Academie (huidige Rijksarchief), in 1790 in de St.-Jacobsstraat en in 1793 op de Grote Markt. In de periode van de Brabantse Omwenteling kwam hij als democratisch geïnspireerd progressief drukker en boekenverkoper ten volle tot ontplooing. Hij was het die in juli 1787 het manifest van het ‘Corps Patriotique’, ‘De Bruggelingen uijt hunne sluijmering ontwaekt’ (zie hiervoor voetnoot 94 van deel 1787) drukte. Hij was het ook die in mei 1788 op de Grote Markt het ‘Cabinet Littéraire’ stichtte. Deze leesclub was voor iedereen toegankelijk, mits betaling van 7 stuivers per dag of 1 gouden Louis per jaar. Dit cabinet bevatte een grote bibliotheek, daar waren een dertigtal periodieken ter beschikking. Onder de Franse overheersing bracht hij het ‘Vaderlands Nieuws-blad’ (21 december 1792 - 22 maart 1793) op de markt. Dit in het Nederlands opgestelde blad was vooral bedoeld voor de kleine burgerij, de kleine renteniers en de gegoede ambachtslui. Het was van clubbistische strekking (Bogaert was immers lid van de Jacobijnse Club) en de Fransen gunstig gezind. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen ..., o.c., dl. I, blz. 108-109, 115, 126-132, 196-199, 288), (Y. VAN DEN BERGHE, Het Vaderlands Nieuws-blad (1792-1793), in: Brugge in de Revolutietijd (1770-1794), o.c., blz. 15-19), (A. VISART DE BOCARME, Recherches sur les imprimeurs Brugeois, Brugge, 1928, blz. 60).

[p. 15]

den prijs van vijf groote verkogt een bericht van agt bladzijden in octavo, 't goon de grootste oplettendheijd verdient, getitelt: ‘Wonderbaere teekenen gesien in groot Rusland en in St.-Petersbourg, den 8 april 1788’⁽³²⁾. Die wonderbaere teekenen, zoo dezelve aldaer zouden verschenen zijn, in 't zelve konstig afgeprent staende. Het verschijnen van dese teekenen zoude volgens de voorsegging van eenen pater van 't order van den H. Franciscus tot Buda⁽³³⁾ voorseijt zijn in 't jaer 1614, den 4 maerte, gelijk ook veele merckweerdige staetsgevallen en welk weder het geduerende de jaeren 1787, 1788 en 1789 zal maeken, hoe den oorlog in 't jaer 1790 zal eijndigen en hoe alsdan vele ellenden in Europa zullen ontstaen die maer eerst in 't jaer 1800 zullen eijndigen en meer andere voorseggingen, onnoodig hier te melden gemerkt den leser dezelve op 't eijnde van dit deel, volgens d'uijtgaeve, zal aengemelt - fol. 238 - vinden, die voor het toekomende tot een bewijs zal dienen of die voorsegging, waeraf ons den hemel behoede, zal uijtvallen zooals dezelve voorseijt is. Aen d'egtheijd der zelve nogtans twijffelt men in 't algemeen, temeer omdat men tot nog toe in geene nieuwsblaederen iet het minste van het verschijnen van die teekenen in de locht heeft vernomen, daer zulks aldaer reets sedert april zoude voorgevallen zijn. Men gelooft temeer zulks uijt boetsugt van den drukker gedrukt te zijn omdat hij d'uijtgaeve noijt heeft geannonceert en omdat hij zelfs het verkopen van die berichten is verboden geworden. Wel is waer dat hetvoorseijde tot hier zoo is uijt[ge]vallen als er in de voorsegging opgeheldert staet, maer hoe licht is het niet, voor mij zulks laetende zoo het is, door de drukpers op te helderen hetgoon men reets oogblijkelijk heeft sien gebueren en voorvallen.

(32) Over dit genoemde drukwerk hebben we niets teruggevonden.

(33) Daar ‘Buda’ als plaatsbepaling werd gebruikt, kunnen we veronderstellen dat hier ‘Boedapest’ werd bedoeld, deze verklaring lijkt te passen in de gegeven context.

Brant in 't huijs van sieur Verleije op de Mart ontstaen, dog tijdig geblust.

Op den 1 februarij 's morgens om seven uren wiert men op de Mart een grooten rook gewaer die voort - fol. 239 - was komende uijt de schouwe van sr. Verleije, koperslaeger op de Mart⁽³⁴⁾ en waer den brant in het ontsteken van 't vier was ingeslaegen. Geduerende meer dan drij quartier eurs zaeg men de vlamme zeer hoog buijten dezelve vliegen, in groot perijkel der huijsingen, met een zoo hevigen rook dat men nauwelijcks op de Mart malkander konde sien; door de groote devoiren nogtans die er aengewent wierden, zonder groote schaede, den brant in die schouwe in den tijdt van ontrent een ure geblust wordende.

(34) We vonden een zekere Joannes Verleye terug als vinder in de Eed van het ambacht van de smeden, 24 november 1770, 28 november 1775, 24 november 1786. Naast de naam werd telkens de vermelding ‘Cooper let’ opgenomen, we kunnen dus vrijwel zeker zijn dat dit de persoon was die hier door Van Walleghem werd bedoeld. (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf. 142: Liste de la loi 1762-1795, fol, 195-197v^e).

Een gedeelte der Waterhalle wordt door den windt met een swaeren slag afgeworpen.

Op den 4 februarij 's avons tusschen seven en agt uren waeijde het met eenen westenwindt volle storm, wanneer op 't onvoorsiens van de Waterhalle, die men besig met planeeren is, een groot gedeelte van de kepering en swaere balken afbrak, gelijk ook een gedeelte van den muer, waerdoor merckelijcke schaede veroorsakt wiert terwijl het meederendeel van de kepers en balken teenemael vermorselt waeren. Den slag door desen toeval veroorsakt was zoo groot dat dezelve bijnaer, - fol. 240 - hoe groot den windt ook was, door de

[p. 16]

heele stadt gehoort wiert tot aen de poorten, waerdoor veele die ten uijtkant waeren wonende zeer bedugt waeren waer het ongeluk mogt voorgevallen zijn. Alle de ontrentwonende gebuers kwaemen op 't hooren van dien slag uijt hunne huijsen, meijnende dat er een heel huijs omgevlogen was, zoo nogtans dat niemant, vernomen hebbende waer het ongeluk was voorgevallen, ontrent de Waterhalle dorst gaen omdat men van dezelve, door het lang ontdekt staen, nog voor meerdere ongelukken bedugt was.

De Staeten van Brabant en Henegauw in d'ongenade van Z.M. vervallen en ander seltsaemheden.

Op den 5 februarij heeft men tot elks overgroote verwondering in de XI Gasette van Gend vernomen twee keijserlijcke en koninglijcke eijgenhandige geteekende brieven van Zijne Majesteijt den keijser ende koning in date den 7 januarij 1789 voor de Staeten van Brabant en Henegauw, welcke twee provenciën, zoo men aldaer bondig vermelt vint, teenemael in d'ongenaede van Zijne Majesteijt vervallen zijn, zoo wegens hunne gedaene weijgering der gewone subsidiën als andere - fol. 241 - pointen van welcke eene volkomen weijgering gedaen was. Zijne Majesteijt berispt daerin het lasterlijk gedrag voor zijn gesag van die heeren Staeten en herroept tegelijk alle de consessiën waervan hij de goedertierentheijd gehadt heeft aen die provenciën te doen, gelijk ook de vergetentheijd van alle hetgene dat er in de laeste beroerten is voorgevallen⁽³⁵⁾. Hierop hebben d'heeren Staeten seffens een smeekschrift aen Zijne Majesteijt den keijser door het Gouvernement-Generael gesonden, van wie het nu de bevelen afwagt. Immers alles, zoo men uijtdrukkelijk in den wonderbaeren inhout van die gasette zien kan, tot welcke den leser oversende, gelijk ook voor 't gevolg voor alle wonderbaere gevallen voordat de meijning van Zijne Majesteijt voor die provenciën zoo duijdelijk aen het Neerlands volk bekent gemakt was, hoorde men zeer verscheijdentlijk spreken van de meijninge van Zijne Majesteijt ten opsicht van die provenciën en van de beroerten die aldaer reets voorgevallen zijn en stonden te ontstaen. Nu moet men niet meer raeden welk hiervan d'oorsaek geweest is.

- fol. 242 - Op den 10 februarij is 's middaegs door onsen eerweerdigsten heer bisschop, den eerweerden en edelen heer baron de Vicq, deken der kathedraele kercke van St.-Donaes⁽³⁶⁾ deser stadt Brugge, met de laeste Heijlige Sacramenten geadministeert geworden, de pligtigheijd geassisteert wordende door eenige heeren kanonikken der zelve kercke. Den eerweerden heer deken voornoemt besit reets een zeer hoogen ouderdom, sedert eenige jaeren in de kerk niet meer konnende verschijnen. Zoo men verneemt is zijne siekte, waervan hij nu sedert eenige daegen getroffen is, zeer gevaerelijk, zoodat men voor zijne lange behoudenis grootelijckx verlegen is.

(35) In de brief van 7 januari 1789 verklaarde Jozef II zich niet langer gebonden aan de privilegies van Brabant en Henegouwen en aan de Blijde Inkomst. Dit was de reactie op het feit dat op 18 november 1788 de Staten van Henegouwen en op 29 november 1788 de Staten van Vlaanderen de door de keizer gevraagde subsidies hadden geweigerd. Von Trautmansdorff had via gunsten en bedreigingen nog een meerderheid ten gunste van de subsidies kunnen afdwingen in de eerste twee Staten van Brabant. Omdat het verzet was uitgegaan van de Brusselse ambachten poogde Jozef II hen uit te schakelen via hervorming van de derde stand naar Vlaams model. De kleine steden en het platteland kregen in april 1789 hun vertegenwoordiging in de derde stand van Brabant terug. (S. TASSIER, Les Démocrates Belges..., o.c., blz. 88), (A. BORGNET, Histoire des Belges..., o.c., blz. 94-98), (P. VERHAEGEN, Journal d'événements divers et remarquables (1767-1797) rédigé par R. Coppieters, Bourgmestre de Bruges et Député des Etats de Flandre, Brugge, 1907, blz. 142), (L. DHONT, Politiek en institutioneel onvermogen 1780-1794 in de Zuidelijke Nederlanden, in: A.G.N., dl. 9, blz. 146), (S.A.B., Kroniek P. Ledoulx, Hs. 52).

(36) Baron Joannes-Baptistus de Vicq was dekaan in O.L.V.-kerk te Dendermonde en werd op 24 oktober 1738 tot deken van de Sint-Donaaskathedraal verkozen. (B.A.B., fiches Janssens de Bisthoven).

Rechtveerdige justitie gedaen voor 't Landthuijs van den Vrijen binnen de stadt Brugge, op den 14 februarij 1789.

Omdieswille dat gij, Amandus Goudenijs, soon van Joannes, oudt 23 jaeren, geboortig en lest gewoont hebbende ter parochie van Ardoije, kleermaeker van

[p. 17]

stijle, of zoo gij andersints met naem of toenaem - fol. 243 - moogt wesen genaemt, alhier absent, u zoo verre hebt vervoordert van tegens alle geestelijcke en weerelijcke wetten uwen evenmensch om 't leven te brengen en daertoe te gebruijken scherp ofte gewelt.

Wan of t'uwen laste volkomentlijk is gebleken dat gij, Amandus Goudenijs, tot alle dies hebt bestaen, want op den 12 meij lestleden des avons in d'herberge De Barrière op Ardoije sittende drincken, hebt gij aldaer groot dispuijt gemakt, tot zoo verre dat gij in de presentie van den weert en van d'andere omstaenders met eene groote boosaerdigheijd u van beijde zijden snijdende luijkermes⁽³⁷⁾ hebt getrokken en geopent onder verdreijging van eenige te doorsteken. Den weert desen uwen boosen handel bespuert hebbende, heeft u met hulp van eenige andere het huijs uijtgedreven, dog in hetzelve dan wedergekeert zijnde zonder de wete van iemant, hebt gij u verborgen in den gang van den zelven huijse om uwen opgesetten moordenlust - fol. 244 - ter uijtvoer te brengen, wanneer korts daernae naer agter gekomen is eenen ongeluckigen, genaemt Ludovicus Van Acker, met welcken gij zelfs geen het minste verschil hadde gehadt en die het slagoffer van uwe boosaerdigheijd geworden is. Want den zelven aenkomende, hebt gij hem verraerelijk aengevallen en met u geseijt luijkermes van den onderbuijk af tot ontrent het hert met eene snede open gesneden, zoodaenig dat hem het ingewant zeer verre was uijthangende en hij in onmagt agterover gevallen is, eenige uren naer het ontfangen van desen boosaerdigen en moordaedigen steek met veele pijne en smerte stervende. Nauwelijcks hadde gij, Amandus Goudenijs, dees moordaedigheijd begaen of hebt u begeven op de vlugt, zoo men bij genoegsaeme opsoekingen heeft vernomen, naer Vranrijk, terwijl gij nog overtuijgt zijt van langs den weg in eene herberg, waerschijnelijk met hetzelve luijkermes, aen eenen man met wie gij ook krakeel mackte - fol. 245 - van eene moordaedige steek dweers door het aensicht te hebben toegebragt waeraf hij, niet zonder perijkel van 't leven, groote ongemakken behouden heeft. Van daer voortgevlugt zijnde, heeft men niettegenstaende alle gedaene devoiren u persoons niet konnen ontdekken nog agterhaelen waer gij voorder gevlugt zijt.

Van alle welcke moordaedige faiten, zoo bij wettelijcke genomen imformatiën in uwe absentie, den rechter is gebleken om genoegen en zal straffen ingevolgen zijne majesteijts placaeten, andere in exempel. Zoo is 't dat d'heeren borgmeesters en schepenen 's Landts van den Vrijen, gesien hebbende den schriftelijcken crimineelen heesch t'uwen laste gemakt ende beleden, condemneeren, zoo sij condemneren bij desen, u, Amandus Goudenijs, soon van Joannes, oudt 23 jaeren, geboortig en lest gewoont hebbende ter parochie van Ardoije, kleermaeker van stijle, of zoo gij andersints met naem of toenaem moogt wesen genaemt, alhier absent, - fol. 246 - van voor den Landthuijse van den Vrijen door den scherprechter in portraite te worden gehangen aen eene galge totdat gij, naederhand ontdekt wordende, volgens den heesch van uw moordaedig fait zult worden gestraft. Confisqueerende alle uwe goederen aen degene die toebehooren de rechten en wijsen van justitie alvooren gededuceert. Aldus gedaen in gebannen Vierschaere 's Landts van den Vrijen op den 14 februarij 1789 en ten zelven daege geëxecuteert.

Het portrait van den gemelden vlugtelijnk was zoo correct naer 't leven afgeschildert dat men geen verschil saeg of den persoon zoud self in wesen opgehangen geweest hebben en onder hetzelve stond in groote letteren de volgende woorden gedrukt: Amandus Goudenijs, soon van Joannes, oudt 23 jaeren, over moordaedig om hals gebragt te hebben Ludovicus Van Acker tot Ardoije. Op

(37) Zie hiervoor voetnoot 45 van ‘Merkenweerdigste Voorvallen’ 1788.

[p. 18]

de borst van het gehangen portrait was ook afgeschildert het luijkermes waermede hij de moordaedigheijd begaen hadde⁽³⁸⁾.

(38) Deze rechtszaak hebben we niet teruggevonden in de ‘Crimboucken’ van het Brugse Vrije.

Goederen in 't H. Geesthuijs verkogt.

- fol. 247 - Op den 20 februarij 's morgens om thien uren is vanwegen Jor. Joseph Van Zuijlen van Nijevelt⁽³⁹⁾, administrateur van de goederen der gewesen Jacobinerssen binnen Brugge, in het gewesen klooster van het H. Geesthuijs⁽⁴⁰⁾, wegens de vermangelinge voor het gemelt Jacobinerssenclooster ten profijte van Zijne Majesteijt den keijser ende koning, verkogt geworden⁽⁴¹⁾ eene klokke wegende circa 150 pond, eenige honderd ponden loot, bestaende in verscheijde buijsen, alsook eenige koopen deugdelijcke oude deelen: planken, stijlen, deuren, etc., t'elcks gerief. De gemelde goederen wierden verkogt met contante penningen onder bespreek dat gene 14 daegen zouden wagten van te betaelen, wisselgelt voor courant zouden moeten geven⁽⁴²⁾. Op de voorplaetse, gelijk in de kercke, stonden dezelve goederen te koop zoodat die kerkcke nu ook teenemael van alle haere sieraeten ontruijmt is en gelijk het gebouw eerstdaegs te koop zal gepresenteert worden.

(39) Van Walleghem heeft het hier hoogstwaarschijnlijk over Joseph-François-Ghislain van Zuylen van Nyevelt. Hij werd geboren te Brugge in 1740. Hij werd diverse malen aangesteld als schepen van het Brugse Vrije, dit was o.a. het geval op 11 juli 1789 ter vervanging van Walwein (zie hiervoor verder fol. 357 en voetnoot 187). Hij was ook wisselbaar schepen in de Wet van het Brugse Vrije van 1787 en van 13 januari 1792. Hij werd aangesteld als administrateur van de kerkgoederen (21 april 1783); het was in die functie dat hij instond voor de verkoop van de goederen van het H. Geesthuis. Hij huwde met Isabelle-Josephine de Waepenaert (1773); samen hadden ze vijf kinderen. Joseph van Zuylen van Nyevelt overleed op 15 oktober 1824. (J. GAILLIARD, Bruges et le Franc..., o.c., dl. VI, 134-135), (L. VANRENYNGHE DE VOXVRIE, Descendance de Jean-Bernard van Zuylen van Nyevelt (1721-1791) et d'Isabelle du Bois (1730-1804), Brugge, 1964, blz. 37), (P. VERHAEGEN, Journal..., o.c., blz. 33, 151), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 164-165).

(40) Zie hiervoor voetnoot 207 van deel 1788 ‘Merckenweerdigste Voorvallen’.

(41) Zie hiervoor voetnoot 208 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(42) Zie hiervoor voetnoot 82 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

Eenen soldaet brengt zig zelven om hals.

- fol. 248 - Op den 27 februarij heeft zig binnen dese stadt Brugge in 't kwartier militair langs de Lange Reije eenen soldaet op de volgende wijse zelfs van 't leven berooft. Desen zijne fusiek met eenen kogel met koelen moedt gelaeden hebbende, heeft dezelve gestelt op zijnen buijk en op zigzelfs gelosbrant zoodaenig dat den kogel door zijnen buijk naer boven dweers nevens het hert doorgevlogen is en hij in onmagt agterover gevallen is en eenige uren daernaer zonder bij zig zelven te komen het tijdelijk met het eeuwig verwisselt heeft. Desen moetwilligen was mogelijckx den dienst moede 't welk hem, zoo men presumeert, beweegt heeft om zig zelven dus ongeluckig het leven te benemen zonder dat iemant zulks van hem verwagt hadde.