Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1789

[p. 7]

Merckenweerdigste voorvallen 1789

[p. 8]

[Vervolg van het veertiende deel]

Begin van 't jaer ons Heeren Jesu Christi 1789
Jaerschrift
't VeertIenste DeeL VerVoLgt hIer nU kLaer 't besChrYf In het eenDUYst seVenhonDert en negenentagentIgste Iaer.

(Januari)

De vrouw van sieur Outryve aengerant en 't huijs van d'heer Kerkhove en andere worden bestolen.

- fol. 217 - Op den 1 januarij 's morgens, de weduwe van sr. Outryve, wonende op de Gaeremart, naer de parochie van St.-Cruijs, naer eenen haerer vrienden gaende, wiert een korte streek buijten de poorten zijnde op 't onvoorsiens door eenen quadwilligen aengerand en agterovergetrokken en schoon zij overgroot gewelt mackte, trok den zelven haar met groote kragt het goude kruijs van haeren hals en zoude haer nog grooter gewelt hebben aengedaen zoo er geen volk hadde toegekomen.

Gisteravont is ook langs de straeten deser stadt sieur Coene door vier moetwillige overweldigt die hem het gelt dat - fol. 218 - hij bij zig hadde, bestaende in vijfthien pondt groote om ergens te gaen betaelen, hebben afgenomen, onder verdreijging van hem het leven te benemen zoo hij seffens niet al zoude gegeven hebben dat hij bij zig hadde.

Geleden twee nagten is er eene zeer groote diefte begaen in het huijs van sieur Kerkhove, advocaet, wonende in de St.-Jacobsstraete⁽¹⁾, alwaer eenen of meer dieven langs den venster beneden met braeke ingekomen zijnde, het comtoir en de aldaer staende kasse hebben opengebroken en ontweert boven de duijsent ponden grooten in verscheijde speciën van gelde, (eenen kostbaeren diamanten ring, nevens het gelt liggende, hebben de dieven niet medegenomen maer laeten liggen) en zijn aldus door de poorte die zij hebben ontgrendelt, weggegaen; uijt welcke, zoo wegens het één als het ander, men vermoedt dat het bekende dieven moeten zijn die de - fol. 219 - conduite van het huijs ken-

(1) Het betreft hier Van den Kerckhove, wonende in de St. Jacobstraat, die werd opgenomen in de lijst van advocaten van de Almanach van 1789. We weten niet met zekerheid of het dezelfde persoon betreft die vanaf de eerste Franse bezetting politiek actief werd. We vonden immers een zekere E. Van den Kerckhove, eveneens advocaat, terug in de Revolutionaire Schaduwwet (juli 1792) en als vertegenwoordiger van het Brugse Vrije (28 december 1792). Hij bleef politiek betrokken in het Brugse Vrije onder de tweede Oostenrijkse restauratie als schepen in de Wet van 27 mei 1793. Het is ook van belang zijn lidmaatschap van de Jacobijnse Club hier te vermelden en de opmerking in het werk van Prof. Y. Van den Berghe die E. Van den Kerckhove identificeerde als een niet-adelijke grootgrondbezitter. (S.A.B., Den Grooten Brugschen Comptoir Almanach voor het Jaer 1789, tot Brugge, by Joseph de Busscher, blz. 152), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen en Traditionalisten. De reacties van de Bruggelingen in de Revolutietijd (1780-1794), Pro Civitate, 1972, dl. II, blz. 54-55, 166, 169, 188-189).

[p. 9]

nen en die den ring hebben laeten liggen omdat dese kennelijk en het gelt ten allen tijde onkennelijk zijnde, hunne zeer strafbaere en groote diefte noijt zoud aen den dag komen.

Den nagt vóór het begaen deser diefte was er nog eene andere begaen met zeer merckelijcke braeken in het clooster van d'abdije van St.-Trudo⁽²⁾ alwaer de dieven over den zoogenaemden Fredemuer⁽³⁾ geklommen zijnde, hebben ontweert verscheijde soorten van huijsraedt als koper, tin, serveeten en laekens, 't goon zij ten meerderen deel uijt den kueken gestolen hebbende, door hun weder over den zelven muer is weggedraegen geworden.

(2) Sinds het begin van de 12 de eeuw bestond te Odegem (tussen Steenbrugge en Oostkamp) een priorij St.-Trudo van de Benedictijnenabdij St.-Maarten te Doornik. Na het vertrek van de Benedictijnen vestigden de vrouwelijke kloosterlingen uit de Eekhoutabdij zich daar. Zij behoorden tot de Orde van Reguliere Kanunnikessen van St.-Augustinus. In de Geuzentijd kregen de zusters het moeilijk, in 1578 waren zij genoodzaakt zich op de Garenmarkt te Brugge te gaan vestigen. Zij hadden er de Refuge van de Gentse St.-Baafsabdij opgekocht (1566). Onder Jozef II werd het klooster niet opgeheven, onder de Fransen echter wel. In 1816 werd het klooster hersticht, in 1954 verhuisde de orde naar het kasteel van Male, de vroegere residentie van de graven van Vlaanderen. (K. VAN WONTERGHEM, Abbaye de Saint-Trond à Odegem, Bruges et Male, in Monasticon Belge, dl. III, vol. 4, blz. 1033-1035), (A. VIANE, Het Sint-Trudoklooster te Brugge (1550-1600), in Biekorf, LIV, 1953).

(3) Hier werd naar alle waarschijnlijkheid ‘Frerenmuer’ bedoeld. Frerenmuer was de oude benaming voor de huidige Gevangstraat. De Frerenmuer was de straat aan de voorzijde van het vroegere Minderbroederklooster en van het Stadspand, omdat het klooster van de Freren (de Brugse benaming voor Minderbroeders) daar met een muur was afgesloten. Op de plaats van het klooster en het Stadspand werd in 1828 de gevangenis van Brugge opgericht. Naar aanleiding van deze oprichting verdween de benaming ‘Frerenmuer’ (de muur van de Freren was intussen al gesloopt) en ze werd vervangen door de benaming Gevangstraat. (A. SCHOUTEET, De straatnamen van Brugge..., o.c., blz. 68), (A. DUCLOS, Bruges..., o.c., blz. 571).

Den ontfang van de derde loterij in classen geopent.

Heden, den eersten januarij, is geopent den ontfang van de derde keijserlijcke en koninglijcke loterije in ses classen van f. 3168000 Brabants loopende geld, ingestelt in de Oostenrijcksche Nederlanden bij opene brieven van Zijne Majesteijt den keijser ende koning van den 5 september - fol. 220 - 1785, ingeschreven in de rekenkaemer. Dese loterije is van 40000 bilietten, 21000 prijsen en 322 premiën en zal met de treckinge van d'eerste classe op den 9 maerte toekomende begonst worden, wanneer van ses tot ses weken de voorde classen zullen vervolgt worden. D'uijtlegging en de voorwaerden deser loterije den leser zien kan in 't Lovensch nieuwsbladt, het sevenste deel, fol. 390 tot 398, van welcke treckingen t'zijne tijde naeder zal gehandelt worden⁽⁴⁾.

(4) Zie hiervoor voetnoot 1 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788. Net als bij de uitgave 1788 hebben we ook nu de uitgebreide lijsten van loterijnummers niet opgenomen.

Den uijtvoer der graenen verboden; het nieuwsbladt uijt Loven onderblijft en d'aenteekening der Gensche Gasetten begint met het jaer 1789.

Op den 5 januarij is in de tweede Gasette van Gend wegens de dierte der levensmiddelen en strengheijd der tegenwoordige jaergetijden bekent gemakt, hoe den uijtvoer der graenen en van alle levensmiddelen van d'eerste nootsaekelijc[k]heijd naer buijten 's landts verboden is⁽⁵⁾ (ziet diesaengaende dezelve II Gasette van Gend), want gelijk met het eijnde van 't gepasseerde jaer, wegens de weijnige liefhebbers, d'uijtgaeve van 't Wekelijcks Nieuws uijt Loven⁽⁶⁾ onderblijft - fol. 221 - en binnen dees Stadt Brugge niet meer uijtgegeven wordt, zoo zal ik met het begin van dit jaer 1789 eene versaemeling van alle de Gasetten van Gend⁽⁷⁾ die tweemael ter week worden uijtgegeven tesaemen voegen in welcke men (gelijkerwijs men in 't Lovensch nieuwsbladt heeft konnen sien tot het eijnde van 't gepasseerde jaer) bondig zal bijeen versaemelt vinden: alle de keijserlijcke en koninglijcke edicten, alle de gevolgen van den tegenwoordigen oorloog tusschen de drij keijserlijcke hoven van Weenen, Petresburg en Constantinopelen⁽⁸⁾, gelijk ook van alle de andere hoven van Europa, alle de gevolgen en ruïnen die den grooten vorst van desen winter heeft voortgebragt; met één woort men zal daer in 't kort aengemelt vinden alle de besonderste voorvallen van Europa die van gasette tot gasette zullen konnen gesien worden.

(5) Voor een korte bespreking van de gevoerde graanpolitiek, zie voetnoot 187 ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(6) Zie hiervoor voetnoot 21 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

(7) Voor de uitgave van 1788 hebben we alle berichten uit de ‘Gazette van Gent’ gecontroleerd. Voor de uitgave van 1789 is dit niet meer gebeurd en dit om twee redenen. Van Walleghem gaf veel meer, maar wel kortere en minder belangrijke berichten uit de krant door, in het kader van dit B.T.K.-projekt was het onmogelijk hier telkens dieper op in te gaan. Bovendien is uit onze opzoekingen m.b.t. 1788 gebleken dat de auteur de informatie vrij nauwkeurig weergaf.

(8) Zie hiervoor voetnoot 48 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

[p. 10]

Aenmerkingen op d'overgroote vorst en koude.

Op den 6, 7 en 8 januarij was het zoo kout dat alle de koude van de voorgaende daegen, - fol. 222 - hoe buijtengewonelijk dezelve ook geweest heeft, daeraen geensints vergeleken kan worden. Den windt waeijde geduerende dees drij daegen en nagten uijt den noortoosten zoo hevig dat de zee zelfs tot meer dan vier uren verre is bevrosen geworden. De ijsscholven zoodaenig opgehoopt zijnde dat de coopmanschap en scheepvaert van alle zijden is gestremt geworden en geen paquetbooten meer konnen overvaeren (siet hiervan de gasetten op verscheijde plaetsen, besonder uijt Oostende waer men het groot overset te voet kan overgaen, zoodat den vorst die men geduerende dees drij daegen gehadt heeft verre is overtreffende alle de koude winters deser eeuw en geene daeraen konnen vergeleken worden). Nu begint den noodt algemeen te worden: het hout en de smedekolen beginnen alom te manqueeren, gelijk ook alle eetwaeren van d'eerste nootsaekelijckheijd, meest ook alle gronsels hoe diep dezelve ook in - fol. 223 - kelders gedekt liggen, vervrosen zijnde zoodat den noodt, zoo voor menschen als beesten, hoe langer hoe meer toeneemt en men alom niet dan bittere klagten van armoede en gebrek aen alles is hoorende. Den noodt van waeter op meest alle plaetsen vermeerdert nog meer de ellenden, zoo verre dat op verscheijde plaetsen het waeter zeer dier verkogt wordt. Te lande wordt hetzelve bij streeken tot twee en drij uren verre gehaelt. Die nergens geen konnen bekomen verhelpen hun met sneeuw en ijsscholen bij het vier te smelten. Immers van dese nooden en nog duijsende andere meer is er niemant die leeft die daeraf een voorbeelt geweten heeft⁽⁹⁾. Sedert eenige daegen wordt er daegelijcks op de kost van eenige particuliere deser stadt in de capelle van O.-L.-V. van Blendekens⁽¹⁰⁾ gedaen eene pligtige misse en lof om van den hemel af te smeeken dat dit ongehoort weder haest eenen anderen keer zoud mogen nemen en dat de landtvrugten zouden mogen behouden worden.

(9) We willen hier de aandacht vestigen op de zeer strenge winter 1788-89. Een harde winter had vaak een verminderde graanproduktie en dus verhoogde graanprijzen voor gevolg, problemen waarmee het gros van de bevolking werd geconfronteerd. In de loop van de geschiedenis heeft deze toestand vaak aanleiding gegeven tot politieke moeilijkheden, relletjes en zelfs oproer en opstand. Een mogelijke relatie tussen de winter 1788-1789 en de houding van de volksmassa in de politieke moeilijkheden rond de Brabantse Omwenteling is dus niet uitgesloten.

(10) Zie hiervoor voetnoot 163 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

De knegten van 't timmerliedenambagt bekomen van 't gouvernement de vermeerdering van dagloon.

- fol. 224 - Op den 8 januarij is vanwegens d'edele heeren van 't collegie deser stadt Brugge bij hallegebode en placaete aengekondigt geworden hoe wegens het ambagt van de timmerlieden, uijt besondere orders van 't Gouvernement-Generael, de ordonantie, uijtgegeven ten jaere 1760⁽¹¹⁾, in volkomen opschorting gehouden wordt als aen hetzelve ambagt zulks maer tot wederroepens toegestaen zijnde, behelsende dat ider knegt, 't zij inboorling of vremde, onder hetzelve ambagt werkende, van nu af zal genieten zijn vollen dagloon zonder daeraf, sedert het jaer 1760 in gebruijk, te moeten missen, te weten de vrije knegten deser stadt eenen stuijver en d'onvrije twee stuijvers daegs van hunnen gewonen dagloon, 't welk jaerelijcks voor het ambagt van de timmerlieden eene somme van ontrent vierhondert ponden grooten was opbrengende. Meest alle de timmerliedenknegten deser stadt waeren bij het aflesen van dees ordonantie tegenwoordig en zeer verheugt over die verkregen gunste van - fol. 225 - 't Gouvernement-Generael, 't goon nog meer hadde gebleken wanneer voorleden sondagnaermiddag hunne gedeputeerde knegten, die ten desen eijnde waeren in persoons naer Brussel gegaen en met de gunste voormelt waeren aengekomen, zij van meer dan hondert en vijftig knegten wierden tegengegaen om hun onder groote toejeugingen veele geluks te wenschen. Desen bekomen

(11) De keizerlijke ordonnantie van 1 september 1760 schafte te Brugge een aantal specifieke voordelen voor de ambachtsknechten af. Het werd aan de Brugse ambachten verboden nog nieuwe vrije knechten aan te werven. Bovendien mochten de meesters naar willekeur vreemden en personen die geen leertijd hadden doorlopen tewerk stellen. Per onvrije knecht moesten ze echter 1 stuiver per dag aan de kas van het ambacht afstaan. Maar dit geld werd van het loon van de knechten afgehouden. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 76-77), (J.P. GACHARD, J. DE LE COURT, P. VERHAEGEN, Ordonnances des Pays-Bas Autrichiens, in Recueil des anciennes ordonnances de Belgiques, 3^o serie, dl. VIII, blz. 389-390).

[p. 11]

zegenpral heeft nogtans aen die knegten veel onkost en arbeijt veroorsaekt, dog door hunne groote unie en door hun groot getal zij[n] de kosten door hun met elk een kleen konnen gedaen worden⁽¹²⁾.

(12) Een uitvoerige beschrijving van deze actie van timmerlieden vindt men terug bij Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I. Zie ook A. VAN DE VELDE, De ambachten van de timmerlieden en de schrijnwerkers te Brugge, hun wetten, hun geschillen en hun gewrochten van de XIVe tot de XIXe eeuw, Gent, 1909.

Onsen eerweerdigen heer bisschop en andere persoonen begeven hun naer Blankenberg om de bevrosen zee te zien.

Desen naermiddag is onsen eerweerdigsten heer bisschop, gelijk ook veele andere persoonen deser stadt Brugge, zoo edele als onedele, naer Blankenberg gereden om aldaer met verwondering te zien de ijsbergen van zeewaeter zoo verr' zulks d'oogen in zee konden bestrekken; bijnae ongelovelijk zijnde wat al vremde fijguren, zoo van menschen als beesten, - fol. 226 - de bevrosene zee heeft uijtgeworpen en die zelfs de grootste konstenaers, hoe vernuft zij ook zouden mogen wesen, geensints zouden konnen naermaeken. Niet alleen naer Blanckenberg, maer naer verscheijde andere plaetsen omstreeks de zee, zoo naer Oostende als andere, zijn er deser daegen duijsenden menschen gegaen die alom hetzelve hebben gesien en alom als een wonder der natuer fijguren van ijs hebben gesien van alle gedaenten en bewondert hebben de ongelovelijcke aeneengevrosen ijsscholven die de zee meer dan vier uren verre onbevaerbaer mackte.

Pligtigheden door de timmerliedenknegten bedreven wegens hun verkregen vollen dagloon.

Op den 11 januarij 's morgens om thien uren begonde het carilion op den thoren zeer konstig te spelen en om 11 uren wiert in de parochiale kercke van St.-Walburge gedaen eene zeer pligtige misse in volle musiek gevolgt door den Te Deum Laudamus⁽¹³⁾ om den hemel te danken over de verkregen gunst van de timmerliedenknegten, hiervooren verhandelt, waer zij alle tegenwoordig waeren; des avons onder hun een luijsterlijcke feest in d'herberg Den Arend⁽¹⁴⁾ gegeven wordende.

(13) Het ‘Te Deum’ is een feestelijk lof- en danklied in de Westerse liturgie. ‘Laudamus’ werd (gezien de context) waarschijnlijk afgeleid van ‘Laudes’, in de betekenis van liturgisch recitatief gezang, bestaande uit een reeks acclamaties (zegewensen, gebedsuitroepen, aanroepingen van Christus en de heiligen) die bij bepaalde feestelijke gelegenheden werden gezongen ter ere van de vorst, op feestdagen ter ere van de paus of de bisschop. (Liturgisch Woordenboek, Roermond 1958-1962, kol. 1440, 2649-2651).

(14) Op de Muntplaats was er een herberg ‘De Gouden Arend’ genaamd. (A. THEERENS, Op herbergbezoek te Brugge (1750-1850), Leuven, 1981, blz. 99).

Tweede generaele collectie gedaen; bericht vanwegens d'armekamer uijtgegeven.

- fol. 227 - Op den 12 januarij wiert vanwegens de gemeene armekaemer deser stadt Brugge⁽¹⁵⁾ door de heele stadt gedaen een tweede generaele collectie tot onderstand van alle arme, want den noodt niet alleen onder de arme maer onder meest alle werklieden zoo groot is dat indien er niet genoegsaem in voorsien geweest hadde, veele eerlijcke herten van honger en koude zouden moeten hebben vergaen terwijl het vriesende weder vermengt met zeer veele sneeuw nog is aenhoudende. Om eenider meer tot mildaedigheijd te bewegen is aen meest alle de borgers en welhebbende deser stadt eenige daegen vóór 't doen van de generaele collectie een gedrukt briefken thuijs gesonden, de copie van welcke hier van woort tot woort, zooals ik hetzelve hebbe ontfangen, voor een gedenkenis is volgende: de gemeene armekamer, betrouwende op de

(15) Voor de oprichting van de Algemene Armenkamer van Brugge en haar functie zie voetnoot 248 van deel 1788 ‘Merckenweerdigste Voorvallen’.

[p. 12]

mildaedigheijd der welhebbende ingesetene deser stadt, heeft besloten de nu meermaels erhaelde - fol. 228 - brooddeelingen door geheel de stadt voor alle arme wekelijckx eens of meermaels te continueren zoolange de praemende nootsaekelijckheijd, veroorsakt door de felle en langduerige koude, het zal vereijsschen, waertoe een tweede extraordinaire collectie zal gedaen worden naestkomenden maendag den 12 januarij 1789, tot welcke uli milde caritate ter liefde Godts en ten behoeve van uwen evenmensch ootmoedelijk worden versogt. Den noodt praemt, Godt gebied, de christelijcke liefde verplicht, de rechte reden verbind, het eijgengevoelen vermaend meer als oijt dat in dese omstandigheden al wie heeft overvloediglijk moet geven en die weijnig heeft boven zijn redelijk onderhout ook van dit weijnig met liefde moet geven. Dat dan eeniegelijk op den eersten dag der weke bij zig zelven wat weglegge, vergaederende ten dien eijnde 't gene hij kan; zoo zal uwe overvloedigheid 't gebrek der arme vervollen, - fol. 229 - u hier gratie verwerven en segen en hiernaer eene zoo overvloedige vergeldinge dat zij in weerde het hondert voor één oneijndelijk zal overtreffen. Zoo wegens de voormelde aenwakkering als wegens den zeer praemenden noodt is er in desen generaelen ommegang door de geheele stadt wederom eene aensienelijcke somme voor de arme ontfangen die aen dezelve bij buerten uijtgedeelt wordt.

Den langduerigen vorst verandert in doeijweder.

In den nagt tusschen den 13 en 14 januarij is eijndeling het koutvriesende weder zonder voorbeelt in een zeer gewenscht doeijweder verandert die, godtdank, met den besten uijtval zijnen voortgang genomen heeft, tot desen nagt sedert den 25 november van 't gepasseerde jaer met d'uijterste strengigheijd geduert hebbende; van welcke den leser een bondig dagverhael zal vinden in 't derde deel van mijne ‘Daegelijcksche Gevallen’ binnen en ontrent de stadt Brugge, van fol. 57 - fol. 230 - tot fol. 70, alwaer daegelijcks vermelt staet hoe dit seltsaemig weder tot heden zijnen voortgang genomen heeft.

Eenen boer tot het Provencial Correctiehuijs in gebannen Vierschaere verwesen.

Op den 17 januarij is in gebannen Vierschaere 's Landts van den Vrijen gecondemneert eenen boer van Leffinge, genaemt Van Houtte, voor drij naereenvolgende jaeren tot het Generael Correctiehuijs van Gend⁽¹⁶⁾ om aldaer nevens d'andere tugtelingen te wercken; ende dit wegens dat hij wettelijk was overtuijgt geworden van te hebben begaen verscheijde kleene huijsdieften, van te hebben geschreven tot verscheijde brandbrieven en van sedert lang te hebben verkeert met een ondeugend vrouwspersoon met welcke hij zelfs ettelijcken tijdt gewoont hadde. Desen was zoo vermeten van op 't aflesen van verscheijde pointen van zijn relaes van in 't openbaer te zeggen dat het onwaer was dat men aflas; daer naer niet gehoort wordende, zal hij tot Gend wel de waerheijd gedenken⁽¹⁷⁾.

(16) Zie hiervoor voetnoot 40 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(17) Op 17 januari 1789 werd Pieter Verhaeghe (en niet een zekere Van Houtte zoals Van Walleghem vermeldt) veroordeeld tot 3 jaar opsluiting in het Provinciaal Correctiehuis van Gent. Hij werd gestraft om het begaan van diverse kleine diefstallen, geuite bedreigingen, het zenden van brandbrieven en het plegen van overspel. (R.A.B., Brugse Vrije, Crimboucken, N^o17037, fol. 151-155).

[p. 13]

Den ijsbreker wordt door de waters getrokken.

- fol. 231 - Op den 19 januarij 's morgens om agt uren is wegens het aenhoudende gewenscht doeijweder den ijsbreker, waeraen sesthien peerden gespannen waeren, van Schipsdaele vertrokken om den vaert van Oostende te openen; zijnde heden ook eenen anderen vertrokken, bespannen met gelijcke peerden, om den vaert van Gend te openen. Zoodat op den 23 januarij tegens den avond naer bijnaer ongelovelijcke gedaene moeijte den ijsbreker van Oostende maer op Schipsdaele weder gearriveert is en met welcke men des anderendaegs heele den dag besig geweest heeft om het waeter van Schipsdaele tot aen den Com⁽¹⁸⁾ en den Com tot aen het Sas⁽¹⁹⁾ binnen dese stadt open te breken, waer tegen den avond den ijsbreker bleef liggen. Heden is ook den ijsbreker van Gend ontrent de Catalinepoorte aengekomen en des anderendaegs den 24 januarij is de bargie van Gend, naer nu meer dan ses weken stil gelegen te hebben, afgevaeren, door de menige ijsscholven nogtans merckelijk beschaedigt wordende.

(18) Informatie over de Handelskom vindt men in voetnoot 191 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(19) Hier ging het naar alle waarschijnlijkheid over het sas, de sluis aan de Dampoort.

Feest van de gilde der hantboge geviert; groote moeijte om den ijsbreker door de waters te trecken.

- fol. 232 - Op den 25 januarij 's morgens om elf uren zijn d'heeren schotters der handtboge⁽²⁰⁾, verselt door degene der schermers⁽²¹⁾ die hun haer hunnen hove hadden ingehaelt, in hunne gewone uniforme, gespel en vliegende vaendels naer de H. Bloetcapelle aengekomen alwaer wegens hunnen feestdag van den H. Sebastiaen eene pligtige misse door hunnen heer proost in volle musiek afgesongen wiert, t'eijnde van welcke zij elk met gelijcken treijn naer hunnen hove weergekeert zijn. Desen avond wiert er ter deser gelegentheijd een pragtig feest en bal gegeven die tot 's morgens geduerde en waer de confraters van de twee gemelde gildens tegenwoordig waeren.

Heden naermiddag om één ure heeft men met groot gewelt van peerden, met de ijsbrekers van den Com en van de Catalinepoorte beginnen af te komen tot het openen van de waters deser stadt en van de Coupure, 't goon niet dan met d'uijterste moeijte geschiede, want schoon het nu met den besten uijtval reets twalf daegen gedoeijt heeft, was het - fol. 233 - ijs nog meer als een halven voet dik, waeruijt men kan afmeten hoedaenig het moet gevrosen hebben ende gelijk het heden sondag was, wanneer dit werk met d'uijterste moeijte door de stadt verricht wiert, waeren der bijnaer bij ontelbaere menschen langs de waters deser stadt om zulks te sien verrichten ende met welk gewelt zulks was toegaende; tegens den avont den ijsbreker van de Catalinepoorte tot aen de Predikheersbrugge en den genen van den Com tot aen den Molenbrugge gekomen zijnde, konde wegens den vallenden avond het werk niet heel voltrokken worden; liggende tot op den 26 januarij 's morgens dit endeken onopengebroken, wanneer hetzelve desen morgen voltrokken wiert, wanneer den ijsbreker andermael, dog met mindere moeijte, door den Com en Oostensche vaert getrokken wiert om eene meerder opening te maeken opdat eerstdaegs d'Oostensche barge zal konnen vaeren, de menige verwagte zeeschepen in den Kom aenkomen en den koophandel gaen herleven.

(20) Zie hiervoor voetnoot 48 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

(21) Zie hiervoor voetnoot 15 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

[p. 14]

Begin der demolite van de Stadtswaterhalle.

- fol. 234 - Op den 26 januarij heeft men binnen dese stadt Brugge een begin gemakt met het demolieren en afbreken van de half afgebrokene Waterhalle van welcke men sedert den 9 junij 1787 (siet het derthienste deel, fol. 136) tot nog toe niet het alderminste hadde vermogen af te breken en welk werk sedert alsdan, om redens aldaer vermelt, op 't onvoorsiens gestaekt wiert⁽²²⁾. Naer verscheijde herhaelde presentatiën als hiervooren verhandelt, zoo van verkoop als instel, is het verdemolieren van heel dit groot gebouw bij consent van het Gouvernement-Generael gelaeten aen vier geünieerde baesen deser stadt Brugge, ten weten: sr. Dumortier, meester-timmerman⁽²³⁾; sr. Sassenbrouk, plafonneur⁽²⁴⁾; sr. Brulois, steenhouwer⁽²⁵⁾; en sr. Engelet, matsenaer⁽²⁶⁾. Heele het gebouw zal door dese zoo haest mogelijk worden geplaneert⁽²⁷⁾ en op den zelven grondt zal volgens het plan door hun aengeboden een alderschoonste gebouw gemakt worden, bestaende in een gelijk werk van twintig huijsen die conforme hunne teekening moeten gemakt worden⁽²⁸⁾.

(22) Voor de Waterhalle, zie voetnoot 224 van de uitgave 1788.

(23) Hubertus Dumortier, voetnoot 78 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787. Voor de aanbestedingsprocedure zie: B. DEWITTE, De stedebouw te Brugge onder Jozef II (1780-'89), onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Leuven, 1983.

(24) In ieder geval was de ambachtsman Sassenbrouck bij de afbraakwerken van 1789 aan de Brugse Waterhalle betrokken. We hebben deze persoon evenwel niet teruggevonden in de lijst van wetsvernieuwingen van de Brugse ambachten, dit in tegenstelling tot de 3 andere betrokken personen. (B. DEWITTE, De stedebouw..., o.c.).

(25) Pieter Brulois, steenhouwer, werd op 22 augustus 1780 aangeduid als gouverneur van het ambacht van de metselaars. Na de wetsvernieuwingen van 21 augustus 1781, 20 augustus 1782 en 18 augustus 1789 was hij vinder in de Eed van zijn ambacht. (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf. 142: Liste de la loi 1762-1795, fol. 165v^o-167).

(26) Het was Angelus Lingelet die als metselaar betrokken was bij de aanbesteding van de afbraakwerken aan de Waterhalle. Angelus Lingelet was vinder in de Eed van 18 augustus 1789, in 1791 was hij gouverneur van het ambacht van de metselaars en in 1772 en 1773 opnieuw vinder. (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf. 142: Liste de la loi 1762-1795, fol. 167-167v^e), (B. DEWITTE, De stedebouw te Brugge..., o.c.).

(27) Komt van het werkwoord ‘plannen’ d.w.z. met de plaan afsnijden en effenstrijken (fr. aplanir). De plaan (plane) was het houten plankje om steenmortel effen te strijken. (L.L. DE BO, Westvlaamsch Idioticon, Brugge, 1873, blz. 867).

(28) In de licentiaatsverhandeling van B. Dewitte werden genoemde plannen opgenomen en besproken: zie B. DEWITTE, De stedebouw te Brugge onder Jozef II (1780-'89), onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Leuven, 1983).

Joffrouw Anna Verschaeve wordt doodt uijt het waeter getrokken.

- fol. 235 - Op den 30 januarij 's morgens tusschen seven en agt uren wiert er binnen dese stadt Brugge in 't water gesien een mantel van eene kappe, welcke door twee schippers aen den kant getrokken zijnde, saeg men dezelve een vrouwspersoon te zijn, dog wanneer dezelve uijt het water getrokken was, geduerde het méér dan een halve ure eer dat dezelve van iemant herkent wiert. Eijndeling bevont men dees de dochter te zijn van sr. Verschaeve, wonende bij de Vrijdagmart, genaemt Anna Verschaeve⁽²⁹⁾. Dese ongeluckige was daegs hiervooren ontrent den vier uren 's middaegs met groote woorden uijt het huijs van haeren vaeder gegaen, haeren mantel aenhebbende dog zonder kappe op haer hooft, gelijk zij uijt het water getrokken is. Niemant gevolgentlijk wetende of dese in het water gevallen, gesmeten of zelfs ingegaen is; het laeste waerschijnelijk het sekerste zijnde, gemerkt dese - fol. 236 - dochter hadde gestaen om voor vast te trouwen met eenen kleermaeker welckers familie hem zulks volkomentlijk hadden ontraeden en zij gevolgentlijk van desen teenemael verlaeten was en zij het in haer hooft gesteken hadde. Van dese nogtans worden meer andere dingen verbreijt en niemant kan eventwel met sekerheijd ontdekken op hoedaenige wijse dese ongeluckige aen haer eijnde gekomen is. Daeraf temeer alom gesproken wordende omdat haeren vaeder desen morgen, op 't collegie ontboden zijnde, langs den weg is van schult vastgenomen en in egte van vangenis beweegt geworden alwaer hij van het weggaen van zijne dochter uijt zijn huijs en van haer gedrag rekening en bewijs zal moeten geven. Ontrent den noen van desen morgen door d'heeren geschouwt zijnde, is zij naer het hospitael gedraegen om van daer op 't generael kerkhof⁽³⁰⁾ begraeven te worden.

(29) Anna Verschaeve hebben we niet teruggevonden in het Algemeen Overlijdensregister van 1789. Dit kan te verklaren zijn door het feit dat hier duidelijk sprake was van zelfmoord. Personen die zelfmoord pleegden, konden immers in het Ancien Regime niet kerkelijk begraven worden, zij werden dan ook niet geregistreerd.

(30) Zie hiervoor voetnoot 15 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.