Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1788

(Mei)

(3 meij 1788)

- fol. 13 - Op den 3 meij is met de gewonelijcke ceremonie binnen de stadt Antwerpen geschiet de 548ste treckinge der keijserlijcke en koninglijcke loterije; zijnde uijt het radt der fortune getrokken de nombers: 74, 62, 71, 18, 35.

Van den 3 meij af en geduerende den heele foire van desen jaere 1788 waeren der binnen dese stadt Brugge veele vermaekelijcheden te zien op de Mart langs

[p. 133]

den kant van de Waterhalle⁽²⁵⁾, die tot nog toe half afgebroken staet en ten weclken eijnde de balken die voor dit gebouw in groote menigte liggen sedert het begin der zelver demolitie met alle mannen tegens hetzel[ve] gebouw geschoven waeren, waeren vier verscheijde cabaenen⁽²⁶⁾ van planken afgeslegen waer daegelijckx tot laet in den nagt de volgende besonderheden vertoont wierden; te weten in d'eerste cabaene volgens dit uijtgegeven bericht: met permessie, heeren en dames, - fol. 14 - daer is in dese stadt aengekomen eenen reus van buijtengewone groote, genaemt Matthias Tonich, geboortig van Spalatro in Venetische Dalmatiën⁽²⁷⁾, hij is gekleet op zijn Hongaers met eenen Turkschen mantel, welgestelt van lichaem, hij spreekt verscheijde taelen; hij heeft de verwonderinge op zig getrokken van alle de heeren en dames in alle de landen daer hij gepasseert is. Hij heeft ook d'eere gehadt van zig te doen sien aen veele vorstelijcke hoven, te weten: Versaille, Madrid, Portugael, Turin en Napels. Hij hoopt ook tot zig te trecken de welkueringe van alle degene die hem d'eere zullen doen van te komen zien. Hij laet het gemeente weten dat hij hier maer eenige daegen zal verblijven, want hij moet vertrekken nae Engelant. Men betaelt op d'eerste plaetse eenen permissieschelling⁽²⁸⁾, op de tweede een plaquet⁽²⁹⁾; de persoonen van - fol. 15 - distinctie geven naer hun genereusheijdt; is gelogeert op de Groote Mart in de cabaene.

In de tweede cabaene wierden vertoont verscheijde wondere gedierten, waervan het bericht aldus uijtgegeven wiert: met toelaeting gewichtig bericht voor de naturelijcke historie, te weten: eenen leeuw wiens kragt ontemmelijk is, maer zijne jongheijdt geeft aen dezelve een onbegrijpelijk uijtwercksel. Eenen tijger, wonderbaer om de schoonheijdt van zijn vel en vervaerelijk door het vuur van zijn gesicht, de sterkte van zijne klauwen en zijn ongemeene groote ontdekken den aerdt van zulk een dier. Een Africaensche lienne⁽³⁰⁾, gelijkformig aen het dier dat zoo groote verwoestinge heeft veroorsakt in Geveaudan⁽³¹⁾. Het geslagte der mandrils, worstelende met hunne jongen en uijt hunne hollen komende - fol. 16 - om de wilde te bevegten. Dese dieren hebben verscheijde litmaeten die overeenkomen met degene der menschen; den besorger van den leeuw, genaemt den Oosterschen Linx. Den tiger Jeannette, man en wijf, den vrient der joffrouwen; de baboins⁽³²⁾ gepaert in hun landt, zij bouwen zig huijsen en bevechten hunne vijanden, hunne jongen op den rug draegende; den vreeden vautour of gier, die bij de Romeijnen gebruijkt wordt om de misdaedige ter doodt te brengen. Dese dieren konnen gesien worden in de cabaene op de Groote Mart, van 's morgens ten 8 tot 's avons ten 10 uren. Den prijs voor d'eerste plaetse is eenen permissieschelling en voor de tweede een plaquet. Zij zullen hier maer eenige daegen verblijven.

In de derde en vierde cabaene, waervan niet dan berichten in 't Fransch uijtgegeven wierden, - fol. 17 - wiert vertoont, te weten in de derde: een konstgeleert peert, 't goon de kaert en teerlingen, alle soorten van geldt, d'uren en minuten der horlogiën kende en met zijn poot zooveel mael op den grondt schrapte als er oogen op de kaert of teerlingen stonden, die aen d'aenschouwers gegeven of op den grondt geworpen wierden. Ook dede het met eene wondere snelheijdt met zijnen kop alle zulke bewegingen in 't schudden en knikken als zijnen meester van hem begeerde; het ging rondt en wees aen: den meesten dronkaert, de amaruesste der compagnie, wie getrouwt of niet getrouwt was, wie den meesten vreijde ofte welcke de meeste vreijers hadt, plotselings voor die persoonen die het aenwees blijvende staen en tot elks groote verwondering dat een stomme beest dus kan geleert worden, veele ander toeren verrichtende.

(25) Zie hiervoor voetnoot 224 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(26) Een kabane of kavane is een hut uit latten en wissen gevlochten, een armoedig huisje. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 501).

(27) Van Walleghem bedoelt hier Spalato, of met de huidige benaming: Split, een kuststad in Dalmatië, in de staat Joegoslavië. (Britannica Atlas, 1970, blz. 36-37).

(28) ‘Permissie’ betekent officiële geldkoers, tijdelijk hogere muntkoers. Met ‘permissiegelt’ is de munt bedoeld die, krachtens een keizerlijke ‘permissie’, tijdelijk tegen een hogere koers mag worden uitgegeven. (F. DEBRABANDERE, Stallaerts Glossarium van verouderde rechtstermen, kunstwoorden en andere uitdrukkingen uit Vlaamse, Brabantse en Limburgse bronnen, Handzame, 1977, dl. 3, blz. 65).

(29) Een plaquet werd ook een driestuiverstuk genoemd. Er dient echter te worden opgemerkt dat de koers van de plaquet kon schommelen. Dit blijkt duidelijk uit het feit dat V. Janssens voor de plaquet een tegenwaarde geeft van 3½ stuiver courant voor de periode 1714-1749, 2½ stuiver courant voor de periode 1749-1755 en 3½ stuiver courant voor de periode 1755-1786. (V. JANSSENS, Het geldwezen der Oostenrijkse Nederlanden, Brussel, 1957, blz. 319-321).

(30) Met ‘lienne’ bedoelt Van Walleghem waarschijnlijk leeuwin.

(31) Hier werd waarschijnlijk Gévaudan bedoeld, de streek in het zuiden van Auvergne (Frankrijk). (Grote Nederlandse Larousse Encyclopedie in 25 delen, dl. 10, blz. 463).

(32) Gezien de context kunnen we hier stellen dat met ‘baboins’ bavianen werd bedoeld.

[p. 134]

Eene geijt en eenen haes deden ook veele diergelijcke toeren, - fol. 18 - onder menige andere den haes een canon afschietende zonder eenigsints te verschieten of van zijne plaetse te bouseeren. Dan wiert een horlogiewerk afgewonden, waerop konstig alle soorten van ambagten vertoont wierden.

In de vierde cabaene was er niet dan horlogiewerk te zien, maer zulkdaenige kostbaere wondere stukken dat men daer af binnen dese stadt weijnige voorbeelden gesien heeft. Onder ander een konstbeelt, verbeeldende een ecce homo, was bij uijtnementheijdt konstig en bewegelijk naer het leven afgebeelt, d'oogen tot medelijden, alsof het den lijdenden Christus zoude geweest hebben, van elk tot zig trekkende door de bewegelijcke bewegingen van dit konstbeelt. Gelijckelijk was ook konstig naer 't leven afgebeelt de Boetschap van d'Heijlige Maeget Maria en de tentatiën van den H. Antonius. Dan wierden vertoont alle soorten van hoegenaemde ambagten, - fol. 19 - alle de menige en kleene posteurkens zoo habil en konstig in hunne werkingen zijnde dat het als ongelovelijk toescheen dat zulks door 's menschens handen kan gemakt worden.

Naer alle dese vermaekelijckheden gingen daegelijcks, zelfs tot laet in de nagt, veele persoonen van alle geslacht sien, temeer omdat de prijsen wanneer de foire nu wat begonst was, verandert wierden en in ider cabaene in 't besonder alles voor eenen stuijver vertoont wiert. Heele daegen en tot laet in den avont stonden ook duijsenden aenschouwers op de Mart om te hooren speelen de menige musicaele instrumenten die men voor dese cabaenen ter aenlokking van 't volk speelde, gelijk ook tot het sien der verrichtingen die aldaer met apen en ander gedierten verricht wierden. 't Goon nog den toeloop van menschen des middaegs en des avons vermeerderde was een konstig marionettespel, 't goon op een theater nevens dees cabaenen geplaest vermeerderde, t'eijnde - fol. 20 - van welk spel den heer Franchi, waervan in 't voorig deel fol. 362 mentie gemakt is, op den zelven theater zijne waeren, aldaer ook vermelt, verkogt.

Den heer De Vos, van welcken in 't voorig deel ook fol. 355 mentie gemakt is⁽³³⁾, was ook binnen dese stadt aengekomen en hadde gelijk het voorleden jaer op het Pandreijken eenen theater laeten stellen alwaer hij daegelijcks 's avons tot zeer laet zijne waeren verkogt; wordende ook op desen theater veele wondere sprongen gedaen en op de slacke coorde zonder balance gedanst. Boven dit was er ook op de Vrijdagmart ook eenen theater geplaest waer eenen heer operateur van Middelburg in Zeelant eenen kostbaeren balsem verkogt en alwaer ook tot 's avons laet door een konsthervaeren jongelink met de balance en zonder, veele schoone en wondere toeren op de stijve of gespannen koorde gedanst wierden. Boven dit alles wierden ook daegelijcks 's avons ten vijf en ten agt uren op de Vrijdagmart in de - fol. 21 - cordugarde voor een geringen prijs vertoont verscheijde Genueessche schouwdewen ofte gesichten welcke alle, gelijk de werckende postuerkens, in d'uijterste volmaktheijdt uijtgewerkt waeren zoodat, wegens alle het voormelde, niemant in lange jaeren geweten heeft dat er op één tijdt zoo veele vermaekelijckheden zijn vertoont geworden.

(33) Zie voetnoot 8 van deel 1787 ‘Daegelijcksche Gevallen’.

(10 meij 1788)

Op den 10 meij is met de gewonelijcke ceremonie binnen de stadt Gend geschiet de 549[ste] treckinge der keijserlijcke en koninglijcke loterije; zijnde uijt het radt der fortune getrokken de nombers: 42, 12, 11, 60, 40.

(17 meij 1788)

Op den 17 meij is met de gewonelijcke ceremonie binnen de stadt Brussel

[p. 135]

geschiet de 550ste treckinge der keijserlijcke en koninglijcke loterije; zijnde uijt het radt der fortune getrokken de nombers: 5, 74, 71, 42, 49.

Op den 17 meij 's morgens was het redelijk aengenaem weder, behalvens dat den kouden windt, die nu sedert meer dan drij weken - fol. 22 - met eene groote hevigheijdt aenhout, nog geduerig continueerde; bij welk weder sedert meer dan twee maenden eene groote droogte aenhout die veele en merckelijcke schaede aen de boomen en landtvrugten toebrengt.

Heden morgen dan naer den elf uren veranderde dit seltsaeme weder schielijk in eene zeer groote stormvlaege, tusschen het vallen van eene zoo groote menigte haegelsteenen, veele de groote van marbels, in zoo groote menigte dat veele maeten tegelijk, niettegenstaende den vehementen regen, konden opgeschept worden. Tusschen dit seltsaem weder verhieven zig eenige schitterende donderslaegen zoodaenig dat de heele stadt scheen te zullen vergaen, hetzelve aldus meer als een ure geduerende. De schaede hierdoor veroorsakt, besonder aen de fruijtboomen en vrugten, was overgroot, gelijk ook alle huijsen door den overvloet van 't waeter waeren swemmende. Ende gelijk zulks in 't midden van den martdag voorviel, was de schaede die elk op de marten en kraemen hierdoor leet bijnae onbeschrijvelijk.

(24 meij 1788)

- fol. 23 - Op den 24 meij is met de gewonelijcke ceremonie binnen de stadt Antwerpen geschiet de 551ste treckinge der keijserlijcke en koninglijcke loterije; zijnde uijt het radt der fortune getrokken de nombers: 67, 27, 6, 33, 36. Door dese treckinge is er door de nombers 27, 33, 67, binnen dese stadt Brugge in 't comtoir van sieur Schrijvere in 't Genthof een merckelijcken terne gevallen.

(26 meij 1788)

Op den 26 meij 's morgens stierf de weduwe Ballé⁽³⁴⁾, wonende in de Langestraete, seer subitelijk. Want iemant om haer huijswerk te verrichten in haer huijs ingelaeten hebbende, viel in den vloer seffens omver en stierf in den tijdt van een quartier eurs zeer subitelijk, zonder met eenige geestelijcke of tijdelijcke hulpe te konnen versterkt worden.

Desen naermiddag gebuerde ook binnen dese stadt Brugge een groot ongeluk. Want eenen waegen waerop gelaeden waeren 740 vliesen vette tijdtwolle⁽³⁵⁾ voor rekening van mijnen vaeder en broeder, van Deijnse tot binnen dese stadt aengekomen zijnde tot - fol. 24 - voorbij het clooster van de Castanjeboomnonnen, sloeg den waegen aldaer langs eenen kant, op een hoogte rijdende, omverr' en onder dezelve eenen jongen van circa 12 jaeren, die van Deijnse, om naer de wolle sorg te draegen, medegekomen was. Desen ongeluckigen jongen lag met het heel gewicht van den waegen op zig tusschen de menige vliesen wolle, zonder van onder dezelve te konnen getrokken worden, 't welk een alderijselijckst gesicht uijtmakte terwijl den waegen door d'overgroote laeding niet konde gelicht worden. Mijnen vaeder en broeder, die ook nevens den waegen gegaen hadden, waeren door intijdts van dezelve te vlugten nog geluckig ontkomen van onder dezelve ook versmagt(e) te worden, maer waeren in d'uijterste verslaegentheijdt, van den eenen kant ziende den jongen overdoodt onder den waegen liggen en van den anderen kant hun kapitael voor wolle aen den roof van eenider geëxponeert en aen welcke door 't om stukken trecken veele schaede konde toegebragt worden. - fol. 25 - Den korsten raedt dan was het voer wolle zoo verre mogelijk t'ontlossen totdat den waegen eenigsints konde opgelicht worden om den jongen daer van onder te trecken, 't welk naer

(34) Anna Bauwens, weduwe van Philippe Ballée werd ingeschreven in het overlijdensregister van de St.-Annaparochie op datum van 26 mei 1788. Zij overleed op 71 jarige leeftijd. (S.A.B., Doop-, troüw- en begraafboeken, Algemeen Overlijdensregister, 1788 - St.-Annaparochie, nr. 64).

(35) Vlies werd in het ‘Westvlaamsch Idioticon’ omschreven als ‘al de wol van een schaap, vacht’. Ter verduidelijking gaf De Bo enkele voorbeelden die in overeenstemming zijn met de omschrijving van Van Walleghem, o.a.: ‘Zijne wol bij 't vliesch verkoopen’. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 1336). De term ‘tijdtwolle’ hebben we evenwel niet teruggevonden. De Bo heeft in zijn Westvlaamsch Idioticon wel de woorden ‘tiete en tijte’ opgenomen, ze worden gebruikt om iets aan te duiden dat ‘zeer groot is in zijn slag’. Deze omschrijving kan eventueel van toepassing zijn voor het woord ‘tijdtwolle’, het is echter niet met zekerheid uit te maken. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 1150).

[p. 136]

den tijdt van circa een halve ure gelukte dat hij daervan onder konde getrokken worden, dog aen den zelven wierden geene teekens van leven gesien totdat hij in d'herberge genaemt Borgounje gedregen zijnde, aldaer seffens door eenige chirurghins adergelaeten wiert en eenige trekken van leven beginde te vertoonen, waernaer hij naer het hospitael gedregen wiert, niet zonder hope dat hij nog in 't leven zal behouden worden. De wolle op ses andere waegens vertransporteert zijnde, bevont men, dat te verwonderen is, aen den omgeslaegen waegen niets het minste gebroken zijnde, behalvens d'alteratiën die mijnen vaeder en broeder hierdoor hebben geleden, de schaede ook aenmerckelijk. Den voerman van desen waegen, die d'oorsaek van alle de - fol. 26 - voormelde onheijlen was terwijl hij geaccordeert hadt van de wolle op twee waegens te brengen, die nog genoeg zouden gelaeden geweest hebben, hadde dezelve uijt eijgene baet op éénen waegen dus zelfs buijten costume gelaeden, was, wanneer hij saeg dat den jongen onder de waegen lag, in sekere meijninge dat hij doodt was, gelijk elk meende, met zijn peert buijten de Catalinepoorte gevlugt zoodat hij, naerdat alles in order beschikt was om voorder sorge naer zijnen waegen te draegen, buijten de poorte moest opgesogt worden, zeer verblijdt zijnde te hooren dat den jongen leefde terwijl hij anders alles zoude geabbandoneert hebben en zig voorder op de vlugt zoude begeven hebben.

Desen naermiddag was er bij drukbrieven en klinking binnen dese stadt eene venditie van laekens, satijnen stoffen en muebelpapieren in d'herberge Het Schaek⁽³⁶⁾ buijten de Cruijspoorte geannonceert, dog hierop door de neeringen der laekesnijders en merceniers arrest gedaen - fol. 27 - zijnde, is de venditie niet alleen opgehouden maer de goederen zijn naer dese stadt Brugge naer de respective kaemers der neeringen vertransporteert, alwaer de verkopers der zelve de boeten daertoe staende hebben moeten betaelen en hunne goederen onverkogt uijt dese stadt hebben moeten vervoeren, zulks om te voorkomen de schaede die er door zulkdaenige verkopingen aen de stadt toegebragt wordt.

(36) In de registers van de ‘zestendeelen’ hebben we een herberg ‘Het Schaeck’ teruggevonden. Deze bevond zich tussen de Gentpoort en de Kruispoort. We kunnen niet met zekerheid stellen dat het dezelfde herberg is die hier door Van Walleghem werd bedoeld. (L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, Les registres des ‘Zestendeelen’ ou le cadastre de la ville de Bruges de l'année 1580, in Annales de la Société d'Emulation pour l'étude de l'histoire et des antiquités de la Flandre, 5^o serie, 1894).

(31 meij 1788)

Op den 31 meij is met de gewonelijcke ceremonie binnen de stadt Gend geschiet de 552ste treckinge der keijserlijcke en koninglijcke loterije; zijnde uijt het radt der fortune getrokken de nombers: 9, 67, 72, 32, 68. Eijndeling is den N^o 9 naer eene beproevinge van 159 treckingen, gemerkt dezelve sedert de 393[ste] treckinge niet is getrocken geworden, uijt het radt der fortune uijtgekomen, zoodat door het lang vertoeven van d'uijtkomst deser nomber aensienelijcke sommen op des selfs afwagting verloren zijn.