Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1787

(September)

Alweder eenige met cocarden en waepens verschenen, nieuwe oproer tegemoet gesien.

Op den 21 september zaeg men binnen dese stadt Brugge al weder wonderbaere en afgrijselijcke vertooningen tegemoet die, Godt geeft van neen, al weder als voorboden zijn van schrikkelijcke plunderingen, doodtslaegen en borgergevechten en duijsenden ander oneenigheden, wekkers afgrijselijckheijdt nog zoo vers in 't gemoet van alle welpeijsende niet dan - fol. 329 - met schrik beschouwt wordt.

[p. 129]

Sedert gisteren dan heeft men opnieuws eenige van de zoogenaemde patriotten met cocarden en ander onderscheidende teekens zien te voorschijn komen en heden naermiddag zijn er aen alle de leden van hetzelve zoo verderffelijk geselschap in d'herberge ‘De Meijboom’ twee stukken wit en twee tonnen bruijn bier ten besten gegeven om door dien middel alles opnieuws als vóór de plundering op te wekken. Zoo verre is zulks desen naermiddag gekomen dat eene bende van hun van meer dan twintig, verscheijde in uniforme met cocarden en teekens, zijn te voorschijn gekomen langs verscheijde straeten, in galet de stadt doorkrussende en patrioleerende als in volle kenteeken dat hunnen verderffelijcken aenvang andermael ging ondernomen worden. Tegen den avont betoonden zij reede hunne manaftigheijdt en sloegen malkanderen in en voor de gemelde herberge zoo goet als doodt, tot zoo verre dat - fol. 330 - de stadtssoldaeten verscheijde deser patriotten naer de stadtswagt beweegden, terwijl het de andere dappere stadtsbewaerders ontvlugteden. Dit zal mogelijcks d'oorsaek zijn dat hunnen te hernemen aenvang voor eenige daegen zal gestaekt worden en wenschelijk waere het voor altijdt, want insiende alle het hiervooren verhaelde, nopende de voorgevallen plundering, moet men regtuijt bekennen de cocarden daeraf alleen d'oorsaek te hebben gegeven.

Van den anderen kant alles is nu binnen dese stadt eenigsints gestilt, dog is 't dat men dien vervlokten handel herneemt, men ziet alweer eenen nieuwen oproer tegemoet, temeer omdat alles nu tegens malkanderen steekt. De zoogenaemde patriotten willen hun onder de swaerdekens niet onderwerpen tot het onderhouden van stadtsveijligheijdt ende ruste maer die willen, verselt met de neeringen, op hun eijgen chef de patrouille houden; immers den eenen borger steekt tegens den anderen, - fol. 331 - den eenen wilt het dus en den anderen zoo, veele daeden der heeren swaerdekens, hoewel alle met grooten iver voor het gemeene best gedaen, worden in 't openbaer tegengesproken en door lasterschriften beschimpt. De menigte die door de borgers zijn gevangen genomen voorseggen in 't openbaer, nu losgelaeten zijnde, dat zij daer over desen winter zullen vraeke nemen; ook willen zij dat degene om de plundering tot Gend zijn gecoloqueert geworden, moeten losgelaeten worden en duijsent ander tegenspraeken meer, die niet anders als geduerende desen winter d'alderergste gevolgen voorspellen.

De borgerlijcke patrouillen nogtans worden nog avonden door de ambagten vervolgt en schoon tot nog toe om de menige verwerringen nog alles in geen order gebragt is, rekent men het getal der vrijwillige ingeteeckende onder de dekens nu reede tot tweeduijsent te belopen, zonder te rekenen de menigte welpeijsende, zoo geestelijcke als weerelijcke, die elk in 't besonder voor verscheijde - fol. 332 - sommen hebben ingeteekent, welcke geduerende desen winter door het commité der heeren dekens zullen geregeert worden en daermede voor eerlijcke werklieden, uijt het werk zijnde, eenen middel voor hun onderhout zullen besorgen door hun eenige wagten ter week te doen doen. Dog hoe heijlsaem dit werk ook is, wort het van veele oproeriggesinde tegengesproken terwijl veele andere absolut van de lasten der contributie en andere willen ontslaegen worden vooraleer nieuwe te aenveerden. Andere brengen bij dat zij geen bewaerders van d'heeren hun huijsen zijn en veele ander redens, zoodat het als eene onmogelijcke saek aensien wordt een heele stadt tot een eensgesintheijdt te brengen, daer men nu zelfs bevreest is dat den eenen borger den anderen zal van kant helpen. Dit alles niettegenstaende zullen de dekens hun ondernomen werk

[p. 130]

tot veijligheijdt van de stadt niet laeten vaeren en niettegenstaende alle - fol. 333 - de menigte tegenspraeken zijn er aen hun reede door d'heeren van 't collegie vier wagthuijsen toegestaen, te weten een onder d'Halle op de Mart, eene in de Cordugarde Vrijdagmart, een in Bakkerskapelle⁽¹²⁴⁾ en een beneden de brugge in een huijs zoo men de Woensdagmart af komt om naer de parochiale kercke van St.-Gillis te gaen; uijt welcke kercke desen naermiddag, zijnde den sondag onder d'octave van den H. Egidius, eene pligtige processie is omgedraegen geworden rondt een gedeelte van des zelfs parochie; zijnde desen avont rondt die parochie veele vruegdevieren ontsteken en zoo wegens d'een als d'ander oorsaeken verscheijde gevechten en disorders veroorsakt geworden. De gemelde wagthuijsen zijn elck met eenen stadtssoldaet omset en rondtom van binnen met banken afgeslaegen tot gemak en comoditeijt der waekende borgers om in dezelve te vergaederen en geduerende het slecht weder te verblijven en ten kost der stadt voorsien van licht, gelijk die ook des winters van vier zullen voorsien - fol. 334 - worden; wanneer men zegt dat er als alles zal in order gebragt zijn, rondt de stadt eenige peerden zullen rondt rijden en op 't vernemen van de minste disorders de maeren aen de wagthoudende borgers aenbrengen.

(124) De kapel van St.-Aubert van het bakkersambacht werd in 1469 gebouwd op de noordoostelijke hoek van de Zwarte Leertouwerstraat en het Cretenburchstraetkin. Het ambacht bezat bij de kapel haar godshuizen maar het ambachtshuis zelf was in de Steenstraat gelegen. (A. DUCLOS, o.c., blz. 582-583).

Ordonantie wegens het opkoopen der ketens en smilten van 't root des nagts.

Op den 5 september wierden binnen dese stadt op bevel van d'heeren van 't collegie bij hallegebode en placaete⁽¹²⁵⁾ twee ordonantiën aengekondigt behelsende d'eerste het verbodt van de ketens, dienende voor de neering der fusteijnen, op te koopen, 't zij op de Mart, 't zij buijten, op de boete van 25 guldens voor degene die eenige ketens zullen opkoopen zonder te konnen bewijsen van die noodig tot de fabricke te hebben; behelsende dit verbodt nog veel ander omstandigheden. Door het tweede verboden wordende op de boete van 30 guldens van geduerende den dag, om den stank, eenig root te smilten ofte zeep te sieden; zullende voortaen zulks maer alleen mogen gedaen worden des avons naer het luijden der klokken tot het luijden der zelve 's morgens, om dus geduerende den dag allen stank te voorkomen.

(125) Dit hallegebod en plakkaat hebben we niet teruggevonden.

De cocardes worden in 't generael verboden en de borgerlijcke patrouilliën gecontinueert.

- fol. 335 - Op den 7 september is binnen dese stadt Brugge bij hallegebode en placaeten aengekondigt de verklaeringe van zijne majesteijt den keijser en de koning van den 28 augusti voor alle de Nederlansche provinciën, raekende de police en hanthaevinge van de goede order (ziet dezelve uijtgedrukt in den Indicateur 18ste deel, bijvoegsel N 10), gelijk ook ene ordonantie politiek der stadt Gend, raekende het patrouilleren zoo bij den dag als bij den nagt. Dese verklaeringe dan verbiet in 't generael het draegen van cocardes en alle ander onderscheijdende teekenen militaire, sedert de ontstaene swaerigheden ingevoert, als contrarie aen de weerdigheijdt van den souvereijn, maer laet van den anderen kant toe dat de wettelijcke borgerlijcke corporatiën zullen in hunne fonctiën hun mogen bedienen van de onderscheijdende teekenen of gewaeden bij de statuten of ander ge-

[p. 131]

bruijken van dezelve corporatiën geauthoriseert, welcke maer alleen onder de reserve van de magistraeten zullen mogen waeken - fol. 336 - tot behoudenis van de gemeene rust der steden ende met al zulks getal lidmaeten der zelve als de magistraeten ten dien eijnde zullen noodig oordeelen volgens de omstandigheden en ingevolge de gebruijken in diergelijcke voorvallen geplogen.

Nu, gelijk binnen dese stadt Brugge de dekens der ambagten en neeringen voorseker het besonderste deel der stadt ende der borgerlijcke corporatiën uijtmaeken, ook voorsien van genoegsaeme previlegiën, zoo willen dese in desen toestant hunne oude voorrechten behouden en hunne ondernomen patrouillen voortsetten, nu reede als hiervooren verhandelt van een genoegsaem getal inteekenaers tot veijligheijdt der stadt voorsien zijnde, hoewel zij nu andermael in hunne ondernemingen verhindert worden door de vrije gildens deser stadt die voorgeven het hooft van dese corporatiën uijt te maeken.

Hierom hebben zij daegs hiernaer, op den 8 september, in 't stadthuijs, d'heeren swaerdekens voor eenige heeren van 't collegie ontboden om het recht dat zij in desen toestant zeggen - fol. 337 - te hebben te hanthaeven en hun te stellen aen het hooft der borgerlijcke corporatiën voorgevende dat elck, gelijk in verscheijde ander steden van 't Neerlandt in gebruijk is, niet anders dan in d'uniforme der gilden mag verschijnen om de borgerlijcke corporatiën en patrouillen uijt te maeken. Op alle welcke d'heeren dekens hun tot hiertoe geen ander advis hebben gegeven dan dat zij met hun ondernomen werk zullen voortgaen en hunne oude voorrechten geensints zullen te buijten gaen, waeruijt men alsnu voorsiet dat er met den eersten binnen dese stadt van twee zijden wagten zullen gedaen worden, te weten door de borgerlijcke corporatiën en door de gilden.

Zoveel is er reets af dat men daegs hiernaer, zijnde sondag, te weten op den 9 september, meest alle de confraters van de vrije gilden deser stadt in uniforme heeft zien verschijnen met de cocardes der gilden in plaets van degene der Staeten, die desen naermiddag alle saemen vergaedert geweest hebben. Wat er nu van dit alles zal geworden zal het gevolg van tijdt uijtwijsen.

Exercitie met den bal in d'herberge ‘Het Schaek’ buijten de Cruijspoort gehouden.

- fol. 338 - Op den 9 september gebuerde buijten de Cruijspoorte deser stadt in d'herberge genaemt ‘Het Schaek’ eene fraeije exercitie. Eenige liefhebbers hadden desen naermiddag in dese herberge beschreven alle degene genegen waeren hunne exercitiën te komen bijwoonen welcke bestont in het baelen van den rink die recht in d'aerde geplant stont en aen welcke eenen netsak vastgemakt was. Elck in 't besonder die naer de prijsen wilde medebaelen moest geven veerthien stuijvers voor zijnen inleg, alle welcke, bestaende het getal der inleggers in drijenveertig, naer de lotinge beginden naer den ring te baelen. Ider moest vier mael baelen en die meest door den ring baelde bequaem den hoogsten prijs, zijnde eene zilvere horlogie die gewonnen wiert door den baes uijt d'herberge ‘De Roose’, buijten de Gendpoorte. Door drijmael door dezelve te baelen bekomende hij ook nog

[p. 132]

den leegsten prijs, zijnde een zijden doek. Den tweeden prijs was eenen hoedt, die door eenen anderen bekomen wiert. Door elk tweemael door den ring te baelen zij om de kuer deser twee prijsen gekampt hebbende.

D'heer Stokhove doet zijnen eedt als griffier van de notarie 's Landts van den Vrijen.

- fol. 339 - Op den 11 september heeft d'heer Stokhove⁽¹²⁶⁾, binnen dese stadt Brugge wonende bij de Gaeremart, zijnen eedt afgeleijt als griffier van de notarie 's Landts van den Vrijen wegens het afsterven van d'heer Pieter van Caloen⁽¹²⁷⁾, gewoont hebbende in den Ouden Zak; zijnde het voormelde een schoon officie en jaerelijcks weerdig boven de drijduijsent guldens. Ter deser oorsaeke zaeg men heden binnen dese stadt groote vruegt bedrijven langs de heele Eekhoutstraete, Gaeremart, Kleene Eechoutstraetje, tot op het Boogskens, op alle welcke plaetsen geduerende desen dag veele huijsen verciert waeren en over de straeten veele wimpels en vlaggen gespannen. Des avons aldaer gelijckelijk veele vruegdevieren, pektonnen en alle soorten van illuminatiën ontsteken wordende.

(126) Nicolas Stockhove, heer van Sint-Catherine en gehuwd met Jeanne-Marie van Ockerhout, was crimineel griffier van het Brugse Vrije. Hij behoorde ook tot het comité om de stad te helpen besturen van 17 november 1789. (J. GAILLARD, o.c., dl. III, blz. 333). (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. II, blz. 26).

(127) Pieter-Cornelis van Caloen, zoon van Corneille-Guislain van Caloen en Marie-Josèphe de Nieulant, L.I.R., werd geboren op 28 maart 1726 en stierf er op 8 september 1787. Hij was heer van Erckegem, Zedelgem en Patstraete; in 1760 huwde hij Anne-Marie-Thérèse de l'Espée Straten met wie hij zes zonen had. Ze was de dochter van Pierre-Ignace, heer van Straten, schepen en schatbewaarder van Brugge, en van Anna de Gheldere. Vanaf 16 september 1752 tot aan zijn dood was hij griffier van het notariaat van het Brugse Vrije. (J. GAILLARD, o.c., dl. II, blz. 260). (J. VAN CALOEN, Histoire généalogique de la maison Colonne et van Caloen en Tournaisis et au comté de Flandre, suivant le manuscrit du baron Jean van Caloen, Brussel, 1959, blz. 281).

Grooten brant tot Moorseele in West-Vlaenderen ontstaen.

- fol. 340 - Op den 13 september heeft men alhier binnen Brugge d'egte maeren ontfangen van een alderbeklaegelijckste ongeluk, voorgevallen tot Moorseele in West-Vlaenderen, eene parochie gelegen ontrent de stadt Menen en Kortrijk en ontrent negen uren van de stadt Brugge. Alwaer ontrent den twalf uren en half van den middag in eene bakkerije op het dorp schielijk eenen zeer fellen brant ontstaen is; door het bersten van den oven de vlam zig zeer schielijk en met veel hevigheijdt langs alle kanten uijtgebreijt hebbende, heeft op twee uren tijdts meer als seventig huijsen met alle de muebelen en effecten in asschen geleijt; zijnde bij groot geluk, zoo men verneemt, door desen droeven toeval niet meer dan een oude dochter van 80 jaeren in de vlammen - fol. 341 - omgekomen. Ook verneemt men dat den wint hevig was en dat het vier van 't een huijs op het ander vloog zoodat er zelfs veele huijsen, wijt afgelegen van de plaetse waer den brant ontstaen was, eenen volkomen ondergang hebben ondergaen. Desen toeval was aldaer zooveel te heviger en te beklaegen omdat er, als in de steden, geen genoegsaem waterspeijten of ander branttuijg ter hant was om het verspreijden der vlammen te voorkomen. Eenen brouwer aldaer nog gelukkiglijk zijn huijsinge en heele brouwerije gesalveert hebbende met eene heele brouwte bier over zijne huijsen ter voorkoming der vlammen te sproeijen. Alles was er zoo schrikkelijk dat den heer pastor tot verscheijde mael den segen met het Alderheijligste over de verslinbaere vlammen heeft gegeven om de voorder behoudenisse der - fol. 342 - huijsen van den hemel af te smeeken, want men voor den volkomen ondergang der parochie bevreest was. Meest alle de inwoonders der huijsen in d'uijterste ellende gedompelt zijnde, terwijl zij, nu van alles berooft, met vrouw en kinderen hunne schuijlplaets op 't open veldt moeten soeken.

[p. 133]

Stiptelijcke ordonantie uijtgekondigt wegens het opkoopen van graen op de mart.

Op den 18 september wiert binnen dese stadt Brugge door d'heeren van 't collegie eene zeer stricte ordonantie bij hallegebode en placaete aengekondigt bij welcke direct en indirect verboden werdt van in de graenmart geene opkoopers van graen, onder welk voorwensel het zoude mogen wesen, in de graenmart toe te laeten, tenzij naer het luijden der derde poijse, wanneer het heele gemeente voorsien is, op confiscatie van het vóór den tijdt gekogte graen en eene boete van 50 guldens.

Ter deser gelegentheijdt zijn er - fol. 343 - sedert eenigen tijdt binnen dese stadt nog verscheijde ordonantiën bekent gemakt, alle betrekkelijk om een beter order in de graenmart te brengen en dit niet zonder redens, want den opkoop der graenen tegenwoordig te lande overvloedig groot is en gelijckelijk ook op de marten, zoo verre dat men de vrugbaere gewassen onser landen alsnu met menige zeeschepen de zee ziet uijtvaeren, door welcke oorsaek de marten binnen dese stadt, alsnu volgens den gewenschten ougst, zeer hoog staen en de goede terwe nog tegens derthien schellingen de maete en hooger verkogt wordt en de rogge naer advenantie, waeruijt men niet anders tegemoet ziet als dat er, Godt geeft van neen, in 't kort eenige schepen die onse stadt doorvaeren of in de vaert van Oostende gelaeden, zullen gepluntert worden en door het - fol. 344 - verbittert gemeente eenen volkomen ondergang, zoo van schip als graen ondergaen. Zulks gaet al zoo verre dat men de schepen, in de Oostensche vaert gelaeden wordende, des nagts uijt die vreese niet meer dan met goede wagten durft betrouwen; het gepuepel hier is over ten hoogsten verbittert en roepen alle gelijk ongepermitteert te zijn dat men in zulke vrugbaere jaeren moet diere graenen eten; zullende zulks niet beteren vooraleer den uijtvoer der graenen in 't generael verboden wordt⁽¹²⁸⁾.

(128) Onder Maria Theresia waren het de Collaterale Raden die beslisten over een eventuele uitvoer van de granen. Dit veranderde met de regering van Jozef II. Zijn economische politiek was zowel mercantillistisch getint - wat industriële produkten betrof - als fysiocratisch, wat landbouwprodukten aanging. Deze fysiocratische landbouwpolitiek was niet altijd even rechtlijnig. Tussen 1782 en 1786 volgden de decreten in verband met verbod op de graanuitvoer en volkomen vrijhandel elkaar op. Deze afwisseling hing af van de kwaliteit van de graanoogst en van de politieke betrekkingen met de Verenigde Provinciën, één van de belangrijkste graanafnemers. In december 1786 kondigde Jozef II een volledige en eeuwigdurende vrijheid van graanexport af. Gevolg hiervan was dat de exporthandel een enorme uitbreiding nam en de graanprijzen op de binnenlandse markt de hoogte in gingen. Op 27 september 1787 werd er terug een verbod uitgevaardigd op de uitvoer van de belangrijkste granen. De misoogsten in de Baltische landen en in Denemarken vormden daar de reden voor. In Zweden en Sleeswijk-Holstein gold er zelfs een uitvoerverbod op de granen. Deze situatie had de graanprijzen hier zodanig verhoogd dat er heel wat kwaad bloed was gezet bij de bevolking. In juli 1788 werd de uitvoer van tarwe en rogge terug vrij gegeven. Later werd weer een partieel verbod op de export ingevoerd. (H. VAN HOUTTE, Histoire économique de la Belgique à la fin de l'ancien régime, Gent, 1920, blz. 505-515). (C. VANDENBROECKE, Agriculture et alimentation, Gent-Leuven, 1975, blz. 181-196).

De borgerlijcke patrouilliën nog gecontinueert.

Behalvens dit nogtans heerscht er alsnu binnen onse stadt Brugge een goede ruste en alles schijnt er in order gebragt te zijn; de borgerlijcke patrouillen worden nog alle nagte onder het commité en besteer der heeren swaerdekens gecontinueert, zijnde men nu ook, zoo men zegt, overeengekomen dat er door de vrije gilden ook eerstdaegs zal gepatrouilleert worden.

Swaerdekens doen klagten op 't collegie wegens de dierte der graenen.

- fol. 345 - Op den 20 september hebben hun d'heeren swaerdekens deser stadt andermael naer het collegie begeven om mondelinge te klaegen over de groote murmuratie van 't gemeente over het menigvuldig wegtrekken der graenen als tot nog toe geene apostille op hunne gepresenteerde requeste ten dien eijnde bekomen hebbende⁽¹²⁹⁾; zijnde door d'heeren van 't collegie aen de dekens van goederhant versekert geworden dat er alsnu allen vlijt en moeijte aengewent wordt om hierin zoo haest mogelijk te voorsien en dat hun van alles eerstdaegs communicatie zal gegeven worden.

(129) Zie in dit verband ook Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 169.

[p. 134]

Vervolgen de lecture der privilegiën op d'Halle.

Geduerende dese weke is ook door d'heeren dekens hernomen de lecture der previlegiën deser stadt als hiervooren begonst fol. 222, want gelijk des zelfs naermiddag, wanneer dat er een begin gemakt was met het lesen der previlegiën, den oproer binnen dese stadt begonst is, zooals den leser aldaer zien kan, zoo en heeft den tijdt tot hiertoe nog niet toegelaeten van zulks sedert dien tijdt om de veele - fol. 346 - en menigvuldige affairen, zoo tot veijligheijdt der stadt als andersints, te hernemen zoodat d'heeren dekens maer alsnu hun ondernomen lecture hebben konnen vervoorderen, zullende van alles aldaer te bevinden een generaelen inventaris gemakt worden.

Troubel tot St.-Cruijs op de kerremis voorgevallen.

Desen naermiddag hadden op de kerremis van St.-Cruijs nevens dese stadt meer als hondert jongers de stoutigheijdt van, voorsien elk van eenen stok, de boerinnen, aldaer sittende met taerten, koeken, soetekoek, noten, fruijt, etc., aen te randen en verscheijde op eene plunterende wijse van alles te berooven tot zooverre dat veele moesten vlugten wilden zij hunne goederen behouden en dat men eene wagt stadssoldaeten deser stadt daer naer toe moest senden om die plundering te slissen, die, eenige van de meeste oproerders naer dese stadt gebragt hebbende, dezelve in de stadtswagt begeefden, die dese stoute daedt voorseker zonder een tugthuijs voor den termijn van eenige jaeren niet zullen ontkomen.

Gevreesden oproer op de graenmart gestut.

- fol. 347 - Op den 22 september saeg men desen naermiddag op de graenmart deser stadt menigvuldige oproerige teekens en troppewijs meer als 40 à 50, zoo mans als vrouwen, saemen staen onder het uijtgalmen van veele schelwoorden en teekens van raesernij wegens het geduerig verdieren der graenen die van martdag tot martdag, niettegenstaende den gewenschten ougst, dierder en dierder worden en den ondergang van ons stadt en landt voorspellen indien er niet tijdig in voorsien wordt, want wanneer onse landen door den overgrooten opkoop der graenen eens teenemael van dezelve zullen ontrooft en naer vremde landen weggesonden zijn, waermede zal men dan onse millionen ingesetene deser landen spijsen? Van waer zal men dan den noodigen noodtdruft bekomen? Hoe en door welcke middels zal men dan d'oproerigheden en tumulten konnen stillen? Het naederen van den aenstaenden winter doet alle weldunkende en vredelievende borgers sidderen - fol. 348 - en beven als voor oogen ziende d'onmogelijckheijdt die er alsdan zal zijn om de gemoederen te konnen stillen. Wenschelijk waere het dat alles haest op den ouden voet mogte keeren en dat het keijserlijk edict van 't uijtvoeren der graenen mogt ingetrokken worden, zijnde nogtans nog gelukkiglijk desen naermiddag door de goede police der borgers den tewegen oproer op de graenmart gestut geworden zonder dat er eenige faitelijkheden bedreven zijn.

[p. 135]

Grooten troubel tot Brussel voorgevallen.

Heden heeft men alhier uijt Brussel seker en egte maeren ontfangen hoe aldaer de gepasseerde daegen en besonder gistermorgen groote oproerigheden en tumulten plaetse gehadt hebben tusschen de patriotten en zoldaeten aldaer, welcke hunne cocarden en staetsoproerige teekens niet willen afleggen vooraleer de volkomen bekragtinge van zijne majesteijt den keijser bekomen te hebben van de previlegiën en oude voorrechten van Brabant. Men verneemt hoe aldaer door de patriotten - fol. 349 - eenige soldaeten gesnevelt en doodtgeschoten zijn en eenige van de patriotten gekwest; hoe zij ter huner verdeding meest alle de calsijdesteenen uijt den grondt hebben getrokken en van dezelve heele batterijen hebben gemakt; hoe zij ook alle de patriotten der omliggende steden van Brabant hadden geschreven om hun ter hulpe te komen en hoe er veel ander faitelijckheden bedreven zijn, te lang om hier te melden⁽¹³⁰⁾.

Eijndelinge is het groot proces van zooveel aengelegentheijdt en waervan sedert eenige maenden zooveel questie ontstaen is voor het heele Nederlandt geëijndigt en den generael graeve de Murraij, gouverneur-generael par interim, heeft gisteren den 21 september 's morgens tot Brussel laeten afkondigen de volstrekte bevelen van zijne majesteijt met de bekragtinge van alle de previlegiën en oude voorrechten die alle de gemoederen tot Brussel gestilt, tot bedaeren en in volle vruegt gebragt heeft.

(130) Zie in dit verband ook A. BORGNET, Histoire des Belges à la fin du XVIII^o siècle, 2 dln, Brussel-Parijs, 1861-1862, dl. I, blz. 85-86. Op 17 en 18 augustus waren de ‘préalables indispensables’, de laatste en definitieve orders van Jozef II afgekondigd. Vooral omtrent één punt, namelijk de ontwapening van de vrijwilligers, rezen er moeilijkheden met de Staten van Brabant. Volgens de Raad van Brabant betrof deze verordening enkel de illegale corporaties en niet de officiële, d.i. de gilden. Op 20 september braken er te Brussel rellen uit tussen patriotten en het leger omdat de patriotten weigerden hun wapens, uniformen en cocarden af te leggen. Om een opstand te vermijden verklaarde graaf de Murray de dag daarop, 21 september 1787, dat alle oude privilegies en voorrechten behouden bleven.

Pasquille aen St.-Annekerkdeure aengeplakt.

- fol. 350 - Op den 23 september 's morgens vroeg saeg men binnen dese stadt Brugge op de kerkduere van St.-Annekercke aengeplakt eene zeer korte, dog schimpige pasquille, geschreven met een stoksken, van desen wonderbaeren inhout: ‘Advertentie: men laet weten dat er niet langer meer zal gedoogt worden dat het graen uijt het landt trekt; dat d'opkoopers voor d'ergste gevolgen vreesen en zegt het voorts.’. Met den lichten dag wiert desen korten inhout, maer van weijnige gelesen zijnde, afgetrokken en aen d'heeren van 't collegie ter hant gestelt; alles hoe langer en hoe meer een volkomen plundering voorspellende.

De ratificatie der privilegiën op 't stadthuijs afgelesen.

Om agt en half uren van desen morgen hoorde men op 't onvoorsiens en buijtengewonelijk, mits het sondag was, een hallegebodt⁽¹³¹⁾ op d'Halle klippen, wanneer ook seffens het carilion op den thoren zeer konstig begonde te speelen. Hierom begaeven hun seffens duijsenden menschen naer den Burg om het geklipt hallegebodt te hooren aflesen. - fol. 351 - Korts voor den negen uren dan wiert tot iders vruegt, genoegen ende blijdtschap afgekondigt de volkomen bekragtinge der previlegiën, costumen en voorrechten van Vlaenderen door zijne majesteijt den keijzer ende koning, zullende alles gebragt worden op den voet als der plichtige inhulding van zijne majesteijt op den 31 julij 1781; de te nieuw op te rechten regtsbanken en d'intendentiën met alle hunne leden zullen volkomentlijk afgeschaft blijven, de hoogbaliagen en alle ander bediende moeten in hunne voorige weerdigheijdt

(131) Dit hallegebod hebben wij niet teruggevonden.

[p. 136]

herstelt worden, seffens mag er benoemt worden tot den openstaende abdijen en verscheijde ander gunstige schikkingen welkers wijtloopigen inhout den leser zien kan in den Indicateur, het 18ste deel, fol. 195, gelijk ook de menige vruegdefeesten hierom binnen Gend, hooftstadt van Vlaenderen, gehouden; konnende - fol. 352 - ook den leser in 't Wekelijcks Nieuws uijt Loven, het vijfde deel, zien de vruegdeteekens die ten desen eijnde in Brabant gehouden zijn. Bij het aenkondigen van dit hallegebodt van het stadthuijs deser stadt wiert er ook aen 't gemeente versogt van over die blijde gebuertenisse hunne teekens van vruegt te laeten uijtschijnen. Hoe verheugt eenider ook was, hoorende die gewenschte maeren aenkondigen, swommen de teekens van oproerigheijdt nog altijdt boven 't hert van 't gemeente deser stadt, waeraf seffens naer d'aflesing naer dit hallegebodt een nieuw blijken gegeven wiert; want nauwelijks was de lesing geëijndigt of ziet, eenen gemeenen man begeeft hem seffens voor d'heeren en vraegt stoutelijk met dese woorden: ‘Mijn heeren, hebt gijli daer nu ook afgelesen dat er geen graenen meer mogen uijt het landt trecken?’ D'heer Deurwaerder⁽¹³²⁾ die de publicatie afgelesen hadde, nam seffens - fol. 353 - het woort op en zeijde: ‘Stelt u gerust menschen, wij en de dekens zullen voor u sorgen en zulks zal met den aldereersten gestut worden’. Die minsaeme woorden wierden van hem met vloeken bejegent tusschen welcke hij al sweeren antwoorde: ‘Gijli zult sorgen, wanneer het landt van graenen zal ontbloot zijn en dat er voor ons geen meer te koopen zal zijn’. Duijsenden omstaenders preesen desen man om zijne stoutmoedigheijdt en waeren alle wederom meer van het graen dan van het weerbekomen huner previlegiën sprekende. Het speelen van 't carilion op den thoren speelde hiernae onophoudelijk tot den middernagt. Om elf uren wiert, om den Almogenden te bedanken die ons zoo gunstelijk den olijftak van soete ruste en vrede heeft gelieven te vergunnen, in de cathedraele kercke van St.-Donaes gedaen eene zeer plichtige misse van dankbaerheijdt door den heer kanonik - fol. 354 - de Pauw⁽¹³³⁾, terwijl onsen eerweerdigsten heer bisschop op 't bekomen der blijde maeren reets misse hadde gelesen, zoodat zijne eerweerdigheijdt alleen, zittende besijden den autaer in pontificael gewaet, 't eijnde de misse den Te Deum Laudamus afgesongen heeft die gelijk de misse in 't hoogste musiek afgesongen wiert. D'heeren van 't collegie deser stadt waeren ook in den choor in dees misse tegenwoordig, maer niet degene van 't collegie van 't Vrije welckers stoelen, banken en kussens nogtans in den choor al den slinken kant geplaest stonden die, van d'heeren deser stadt versogt zijnde van die misse bij te woonen, hebben geantwoordt dat zij volgens hunne oude voorrechten in hunne kapelle in 't Vrije de misse zullen doen. Naermiddag om vijf uren wierden 18 canons van ieder der geoctroijeerde ghilden, ses met ider hun vaendel, - fol. 355 - in 't midden van de Mart gebragt, uijt welcke men seffens, d'een naer d'ander, duijsenden felle canonslaegen hoorde uijtgalmen tot in den laeten middernagt die door het hemelswaert senden van duijsenden vuurpijlen de locht nog meer dede weergalmen. Het stadthuijs, het Vrije en 't Proossche⁽¹³⁴⁾ waeren ter deser gelegentheijdt ook bij uijtnementheijdt schoon verlicht ende geïllumineert, gelijk ook rondt alle de straeten deser stadt Brugge waeren alle de huijsen der heeren ende borgers in eenige officiën ofte bedieningen zijnde. Van seven tot agt uren van desen avont hoorde men alle ende generaelijk de klokken deser stadt geduerende een ure de locht door schoon geluijt weergalmen die tusschen het geduerig afschieten der canons en 't speelen van 't carilion de stadt scheen te doen daveren. Het was heden eenen helderen

(132) Zie voetnoot 32.

(133) Petrus Jacobus de Pauw, geboren op 9 juli 1727 te Torhout, S.T.L. en maître-èsarts, ging in oktober 1743 naar het seminarie. Hij was secretaris van mgr. Caïmo. Op 29 juni 1767 legde hij de eed af tegen het Jansenisme en verkreeg een kanunnikaat en praebende in de Sint-Donaaskathedraal. Hij was leraar aan het groot seminarie en werd er voorzitter op 28 februari 1788. Hij vormde de ziel van de tegenstand tegen Jozef II. Op 4 oktober 1790 werd hij deken van de Sint-Donaaskathedraal. Gevangen genomen in de Franse tijd, werd hij na het concordaat van Napoleon met de paus vicaris-generaal te Brugge. In 1810 werd hij, vooraleer de paus zijn goedkeuring kon geven, door Napoleon tot bisschop van 's Hertogenbosch benoemd. In datzelfde jaar, op 9 september, stierf hij. (A. DE SCHREVEL, Biographie Nationale, dl. XVI, blz. 725-729). (S.A.B., hs. 82: Juramentum ordinandorum ab anno 1756, blz. 81).

(134) De proosdij van Sint-Donaas te Brugge was in het Ancien Régime een heerlijkheid waarmee de graaf van Vlaanderen een geestelijk waardigheidsbekleder beleende. Ze vormde als het ware een enclave in 9 kasselrijen: Brugge (het Brugse Vrije), Veurne, Bergen, Broekburg, Kassel, Belle, Rijsel, Kortrijk en Gent (de Oudburg). De heer van de proosdij van Sint-Donaas werd de proost genoemd. Oorspronkelijk stelden de kanunniken van Sint-Donaas één onder hen aan als proost, maar in 1562, met de oprichting van het bisdom Brugge, verkreeg het bisdom het bezit van de heerlijkheid en bestond er een identiteit tussen bisschop en proost. Wanneer de proosdij precies werd opgericht is niet bekend; het oudste stuk erover dateert van 1067. De proosdij bestond binnen het Brugse Vrije uit twee delen: enerzijds het Proosse, waar de proost in de uitoefening van zijn macht werd bijgestaan door 28 erfelijke magistraten, en anderzijds het Kanunnikse, waar hij zijn gezag grotendeels delegeerde aan 31 kanunniken van het kapittel van Sint-Donaas. Juridisch gezien had het Proosse een leenhof en een vierschaar, het Kanunnikse daarentegen had enkel een vierschaar. De vier kanunniken die erin zetelden werden kanunniken tournarissen genoemd. Het gebouw van de Proosdij dat dus tevens de woonplaats van de bisschop was, bevindt zich op de Burg, rechttegenover het stadhuis en dateert van 1665-1666; in 1907 werd het uitgebreid (linkerkant van de gevel) en in 1973-1974 gerestaureerd. (J. MARECHAL, Inventaris van het archief der proosdij van Sint-Donaas te Brugge, Brussel, 1960, blz. V-VI). (-, De proosdij, in Brugge, herwonnen schoonheid. Tien jaar monumentenzorg te Brugge, Brugge, 1975, blz. 89-101).

[p. 137]

avont en hoe groot den toeloop van menschen ter deser blijde gelegentheijdt ook was - fol. 356 -, is het nogtans te bewonderen dat men desen avont weijnig of geene huijsen van particuliere borgers, in geene bediening zijnde, geïllumineert zaeg, 't goon men vermoet voort te komen uijt de geduerende dierte der levensmiddelen en omdat de borgers nog nergens van afslag ofte voordeel bekomen hebben. Ook heerst er alsnu nog eenen vervaerelijcken indruk omdat d'afschaffinge van het seminarie-generael tot Loven nog niet door zijne majesteijt den keijser gesupprimeert is. Dog men hoopt dat die gewichtige saeke ook in 't kort door d'agtbaere heeren van onse Staeten bij zijne majesteijt zal vereffent worden.

Heden naermiddag is er ook op de parochie van St.-Cruijs door de selfs ghildebroeders gehouden eene buijtengewone schietfeest. Er waeren maer drij schutters in ider complot. Voor ider vogel wiert betaelt een croonstuk en nege schellingen courant voor ider af te schieten vogel gegeven, op de twee zijdevogels twee kroonen en op den oppervogel een halven souveraijn door de beschrijvers gegeven zijnde.

Misse van dankbaerheijdt hierover in 't Vrije gedaen.

- fol. 357 - Op den 24 september wiert binnen dese stadt Brugge, om de redens hiervooren vermelt, om elf uren in de capelle van 't Landthuijs van den Vrijen door zeer eerweerden heer prelaet van d'abdije van St.-Andries⁽¹³⁵⁾ buijten dese stadt, gedaen eene zeer plichtige misse van dankbaerheijdt in volle musiek, gevolgt door den Te Deum Laudamus ende ten bijwesen van alle d'edele heeren 's Landts van den Vrijen om ook den Almogenden te bedanken over het weer bekomen der oude voorrechten, vrijheden, previlegiën, etc., 's Landts van den Vrijen, 't Eijnden deser plichtige misse van dankbaerheijdt was er een groot trectement volgens d'oude voorrechten, die nu ook sedert eenigen tijdt gecesseert waeren, in 't Landthuijs van den Vrijen bereijt gemakt, waer den eerweerden heer prelaet voornoemt benevens alle d'heeren van 't collegie 's Landts van den Vrijen tegenwoordig waeren.

(135) De Benedictijnenabdij van Sint-Andries is gegroeid rond een kleine domaniale kerk, daterend van de 11^o eeuw, op een drietal kilometer van Brugge en gewijd aan Sint-Andries. In 1100 schonk graaf Robrecht van Vlaanderen het kerkje aan de abdij van Afflighem; vandaar de oprichting van de Benedictijnenabdij in Sint-Andries. In 1188 scheidde ze zich af van de moederabdij. De prelaat Maur Elewaut, geboren 11 sept. 1733 te Destelbergen, en gestorven te Gent op 15 nov. 1809, trad toe tot de kloostergemeenschap van de abdij van Sint-Andries op 13 april 1755; hij werd geprofest op 2 juni 1756. Op 11 juni 1773 werd hij tot abt verkozen, maar pas op 15 jan. 1775 kreeg hij van bisschop J.-R. Caïmo de abtswijding. De abdij werd gesupprimeerd onder de Franse overheersing in nov. 1796; ze werd als nationaal goed verkocht en totaal vernietigd. (N. HUYGE-BAERT, Monasticon belge, o.c., dl. III, fasc. I, blz. 93-97 en 127-129).

Tewegen oproer en plundering aen 't huijs van sr. Buijsschaert met veele moeijte weerhouden.

Heden naermiddag - fol. 358 - om een ure scheen de vruegt alhier sedert gisteren bekent gemakt te zullen gaen veranderen in eene sedert eenige daegen gevreesde droefheijdt. In den tijdt van minder dan een ure wiert er door de heele stadt verspreijt dat het huijs van d'heer Buijsschaert⁽¹³⁶⁾, colecteur der keijserlijcke en koninglijcke loterijen, wonende in de Langestraete, ging gepluntert worden; immers, er wiert op veele plaetsen verbreijt dat men daermede reede besig was. Dit was oorsaek dat er instantelijk hun duijsenden van alle slag van menschen daer nae toe begaeven, ten meereren deele ook uijt nieuwsgierigheijdt, andere waerschijnelijk door plundersugt genegen en gelijckelijk van duijsenden jongers die het huijs en de straet van allen zijden omringden, zoodaeniglijk dat er ontrent den drij uren meer dan drijduijsent van alle slag van menschen vergaedert waeren. Seffens was hierop - fol. 359 - het collegie vergaedert en er wierden instantelijk alle

(136) Zie in verband met dit incident ook Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 152). Buijsschaert of Busschaert vertegenwoordigde te Brugge de koopman d'Hert. Hij verkreeg er de zeebrieven voor 4 schepen. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 30).

[p. 138]

mogelijcke voorsorgen genomen om den voorderen voortgang van de teweeg zijnde plundering te voorkomen. De borgerlijcke corporatiën vergaederden ook seffens en deden de noodig zijnde patrouilliën, wanneer men ook van den anderen kant saeg te voorschijn komen de leden der drij koninglijcke hoofghilden deser stadt, nu tot de patrouilliën geünieert met de heeren swaerdekens. Dese saeg men voor d'eerste mael gewaepent met eene fusiek met kruijt gelaeden, met eene patroontas, sabre en andere militaire teekenen te voorschijn komen en seffens met benden van 30 à 40 de stadt doorkrussen, terwijl eenige van dese het huijs van d'heer Buijsschaert afsetteden, gelijk ook d'omliggende straetjens om dus den voorderen toegang van het huijs te beletten; zulks ook heel den volgenden nagt tot 's morgens gecontinueert wordende; wordende gelijckelijk bijnae desen heelen nagt door - fol. 360 - verdobbelde wagten van de ambagtscorporatiën gepatriolieert, waeronder hun, op bevel van onsen eerweerdigsten heer bisschop, uijt alle de cloosters deser stadt uijt ider in 't besonder thien paters hadden vervoegt die tot stadtsveijligheijdt zoolang als de borgers de stadt doorkrusten. De voorsorgen inderdaedt op heden zelfs meerder geweest hebbende als de saek in den grondt gemiditeert heeft. Want alhoewel den meergenoemden Buijsschaert volstrekt in den haet van de gemeenten is vanwegens zijnen lang onderhouden handel in commissie ofte voor zijne eijgene rekening te lande ontelbaere menigte graenen op te koopen, te versenden en te magazijneeren, zoodaeniglijk dat het heel gepuepel hierover om vraeke schreeuwt, zoo is het nogtans hierom niet seker dat zijn huijs hierom zoude gepluntert geweest hebben, hoewel hij zelfs uijt die vreese alle zijne papieren en besonderste effecten hadde verhuijst; terwijl - fol. 361 - den troubel op heden ontstaen aldus zijnen aenvang nam: over den noen wiert aen het huijs van d'heer Buijsschaert buijtengewonelijk de keijserlijcke bekentmaekinge aengeplakt, gisterenmorgen van het stadthuijs alhier afgekondigt, zijnde zulks een erreur terwijl men gewoon was zulksdaenige placaeten al den anderen hoek der straete te plakken. Nauwelijcks was dit placaet⁽¹³⁷⁾ aldaer op die wijse geaffisceert of het wiert door meer als vijfentwintig nieuwsgierige gelesen die gevolgentlijk het huijs van desen heer afstonden. Eenige twistsoekende en mogelijcks voordagte plunteraers zulks ziende, lieten seffens door eenige straeten deser stadt de maere gaen dat men reede besig was met dit huijs te plunteren, 't welk alleen d'oorsaek van den toeloop van de duijsenden menschen als hier vooren verhaelt was, 't wijl sommige uijt nieuwgierigheijdt, andere sekerlijk met eenen dollen plunderzugt wegens het wegtrekken der graenen hier - fol. 362 - vooren meermaels gemelt en door honderden jongers het huijs afgestaen wiert, 't goon reede langs heel de Langestraete als eene volkomen plundering scheen te wesen, zoo nogtans dat er, Godt dank, geene de minste faitelijckheden aen het voormelde huijs bedreven zijn, want zoo wanneer de borgerlijcke corporatiën, gelijk ook de gewaepende der ghildens toegekomen waeren, zijn seffens alle de menige saementvergaederde menschen, veele der zelve reede met groote vrees bevangen, verdreven geworden.

(137) Zie voetnoot 114.

De rogge zal op de mart tot 36 stuijvers aen elck uijtgemeten worden.

Desen morgen om twalf uren was er ook door orders van d'heeren van 't collegie deser stadt van het stadthuijs bij hallegebode⁽¹³⁸⁾ aengekondigt dat

(138) Zie: S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 56. Plakkaten, 2^o reeks, reg. 36 nr. 81.

[p. 139]

van nu voortaen de goede rogge zal op de martdaegen gegeven worden tegens 36 stuijvers de maete, gelijk ook aen de bakkers deser stadt, tegens welcken prijs zij ook het roggenbroot zullen moeten bakken. Dit alles door d'edele heeren gedaen wordende om de gemoederen zoo verre mogelijk te stillen.

Degene der ghilden houden hun wagthuijs in d'Halle en worden beschimt.

- fol. 363 - Op den 25 september saeg men 's morgens een ander vertoog van de gewaepende der vrije ghildens die van nu af hun wagthuijs in d'Halle langs den kant van de Wollestraete houden, alwaer twee schiltwagthuijsen gestelt zijn en alwaer voor de poorte aldaer twee in volle waepens wandelen die van alve tot alve ure afgelost worden. Degene der ghilden wandelen in hunne uniforme met hunne waepens en degene door de ghilden worden betaelt (die veerthien stuijvers daegs trecken) wandelen in hunne borgerskleederen, alleenelijk met het geweere, patroontas, sabre en andere militaire waepens; niet alleen tegenstrijdig aen de laeste keijserlijcke en koninglijcke bevelen maer zelfs aen de gemoederen van veele ingesetene deser stadt die, als hiervooren meermals verhaelt, van den beginne de verscheijde onderscheijdende militaire teekens hebben gehaet en die voorseker alleen d'oorsaek van de schromelijcke plundering van het huijs van d'heer van - fol. 364 - Honacker hebben geweest. Van nu af staen aen hunne exercitieplaets agter d'Halle, waer zij ook daegelijcks de krijgsexercitiën leeren verrichten, duijsenden, onder groot en kleen, vergaedert, nieuwsgierig naer alle dese nieuwigheden te zien; gelijckelijk dese buijtengewone exercitiën in 't openbaer beschimt wordende.

Behalvens den haet die dese geünieerde der ghildens aldus op hun trecken, begaen zij nu ende dan verscheijde faitelijekheden onder welcke eene der besonderste sondagavont is voorgevallen wanneer zij gewaepent aen hunne canons in uniforme stonden; want aldaer eenen van dese gewaepende gildebroeders de stoutigheijdt beging van zelfs zonder redens en om het te dichtbij komen aen de kanons (zijnde desen sr. Gailliard⁽¹³⁹⁾, bakker, wonende in de St.-Jacobsstraete) van zijn gelaeden geweer te stellen op de borst van d'heer Damman, procureur deser stadt⁽¹⁴⁰⁾, onder drijmael bedreijging van op hem te losbranden zoo hij door zijne - fol. 365 - medeghildebroers niet hadde weerhouden geweest. Dese, gelijk men se noemen mag, moordaedige geweldigheijdt is zeer hoog opgenomen en den zelven heer Damman vraegt daerover het hoogste regt, tot zoo verre dat hij hierom in persoons naer Brussel gereden is en over dit gewelt hem aengedaen den zelven Gailliard aen 't gouvernement is gaen beklaegen, zullende hem daerover, zoo er geseijt wordt, een volkomen voldoening moeten gegeven worden.

(139) Bakker J. Gaillard, een ‘gildebroeder’ zoals van Wallegem vermeldt en een fervent tegenstander van de keizerlijke politiek, zal ook tijdens de Brabantse Omwenteling, in januari 1790, binnen het eigen bakkersambacht een rol spelen. Onder zijn leiding willen een aantal bakkers immers een democratisering doorvoeren in de verkiezing van het bestuur van het ambacht, zodat het beheer niet meer in de handen van telkens dezelfde familie zou vallen. Met andere woorden: de Brabantse Omwenteling dreigde binnen het bakkersambacht een sociale revolte met zich mee te brengen, feit waartegen de swaerdekens zich samen met het stadsbestuur krachtdadig hebben verzet. (Y. VAN DEN BERGHE, jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 229-230).

(140) Damman was procureur en notaris van Brugge sedert 1776 en woonde in de Ridderstraat. (S.A.B., Almanakken, BI hh 1788, blz. 149).

Eenige schepen gelaeden met graen passeeren door Brugge.

D'heeren swaerdekens zijn desen morgen andermael op 't collegie voor d'heeren gecompareert om klagten te doen over drij schepen graen die bin-

[p. 140]

nen stadt Brugge uijt Brabant aengekomen zijn om voorts naer Oostende door te setten, bevindende hun onder dese schepen hetgone van mijnen swaeger sr. Jacobus Tulpinck, gelaeden met 1400 sacken terwe. D'heeren dekens hebben eerst aen d'heeren voorgestelt hunne regtveerdige vreese van dese schepen te zullen zien gepluntert worden en van - fol. 366 - den anderen kant versogt den spoedigen doorvaert van dese schepen die alsnu voor drij à vier daegen belet is door de vermaeking van het sas aen den Kom. D'heeren hebben hierop andermael aen de dekens versekert dat men besig is met te voorsien wegens den uijtvoer der graenen en aen hun ook versekert te zullen zorgen dat de gemelde drij schepen den volgenden morgen konnen doorvaeren, gelijk ook des anderdaegs 's morgens is konnen gebueren zoodat ook nog geluckiglijk de gemelde drij schepen aldus doorgevaeren zijn die men nogtans in 't algemeen gemeijnt hadde te zullen sien gepluntert worden, hoewel er desen nagt door de borgerlijcke coporatiën en ghildens dobbele wagten zijn gehouden geworden.

Requeste der dekens aen 't collegie gerepresenteert.

Op den 26 september wierden d'heeren swaerdekens 's morgens op het collegie ontboden alwaer hun verslag gedaen wiert hoe het regt van de malderije door d'heeren Staeten van Vlaender was afgeslaegen, een regt en overlast aen 't gemeente opgestelt door eene vremde mogentheijdt in de jaeren veertig (ziet diesaengaende het derde deel der jaerboeken der stadt Brugge door d'heer Charles Custis⁽¹⁴¹⁾, heere van Calvoorde, oudt-schepenen der stadt Brugge, fol. 506 en verders op andere plaetsen van de vermeerderinge van dit recht; ziet ten desen eijnde ook de ootmoedige representatie door d'heeren swaerdekens deser stadt aen d'heeren van 't collegie gerepresenteert en voorders overgedraegen aen d'heeren van de vergaerde der Staeten van Vlaender, gelijk ook de bedanking voor eene tweede representatie door d'heeren dekens gedaen, welcke saement in folio ingelijft zijn tusschen mijne boekdeelen nevens het reglement op de borgerlijcke patrouilliën die door den leser tot een vervolg van dese altijdt zullen konnen gesien worden⁽¹⁴²⁾).

(141) Jonkheer Charles-François Custis, heer van Calvoorde, werd geboren op 28 mei 1704 te Brugge en is gestorven op 26 februari 1752. Reeds in 1725 behaalde hij zijn doctoraat in de rechten en in datzelfde jaar werd hij advokaat bij de Raad van Vlaanderen. Van april 1731 tot 1735 was hij raad in de Brugse wet. Dan werd hij schepen tot 1751, wanneer hij in deze functie vervangen werd door Karel Hendrik Legillon gezien hij zelf benoemd werd tot commis van de fortificatiewerken. Custis was vooral ook belangrijk als historicus gezien het aantal geschiedkundige werken die hij heeft geschreven. (A. VANDER MEERSCH, art. Custis, in Biographie Nationale, dl. 4, 1873, kol. 592-596). (S.A.B., Almanakken BI hh 1747-1770).

(142) Deze zaken zijn, in tegenstelling tot wat van Walleghem schrijft, niet te vinden in het boekdeel van 1787; waarschijnlijk zijn ze bij het inbinden verloren gegaan.

De resolutie van d'heeren Staeten van Vlaenderen waerbij het recht op de malderije afgeslaegen wert, van 't stadthuijs afgekondigt.

- fol. 368 - Op den 28 september om twalf uren wiert tot iders genoegen bij hallegebode en placaete⁽¹⁴³⁾ van het stadthuijs afgekondigt de resolutie van d'heeren Staeten van Vlaender nopende den volkomen afslag van het recht op de malderije, zoo voor de steden als het plattelandt, welcke den leser van woort tot woort zien kan in den Indicateur, het 18ste deel, bijvoegsel N.13, welk recht gevolgentlijk met den laesten October toekomende absolutelijk zal komen te cesseren. Door 't afslaen van dit recht en van eenige andere die men verwagt op d'ootmoedige requesten van d'heeren swaerdekens nog te zullen afgeslaegen worden, schijnen de gemoederen hoe langer hoe meer tot bedaeren gebragt te worden. Ook zegt men dat den uijtvoer van 't hoornvee, graenen en alle ander eetwaeren eerstdaegs zal verboden worden.

(143) Zie S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 57. Plakkaten, 2^o reeks, reg. 36 nr. 82. Raadpleeg in dit verband ook Y. VAN DEN BERGHE, Prijzen van tarwe en rogge te Brugge (1758-1798), in Brugge, o.c., blz. 106.

[p. 141]

Pasquille op de patrouilliën aengeplakt; de rogge wordt tot 36 stuijvers uijtgemeten.

- fol. 369 - Op den 29 september 's morgens vroeg wiert er aen d'Halle eene pasquille aengeplakt gesien, teenemael betrekkelijk op de gewaepende patrouilliën of onder het gemeen volk zoogenaemde patriotten, welkers laeste woorden van desen inhout waeren: ‘Wij zeggen nu voor de laeste mael, zoo gijli, patriotten, uwen verfoeijlijcken handel met uwe waepens niet staekt, wij zullen u die in 't kort met alle onse magt doen afleggen, wij zullen 't niet lang meer gedoogen; vreest voor de droefste en d'ergste gevolgen en zegt het aen uwe twistsoekende patriotten voort’. Dese pasquille ook of met een stoksken of met eenig ander instrument in redelijcke groote leesbaere letteren geschreven, wiert seffens afgedaen en heden aen d'heeren van 't collegie vertoont, wenschelijk zijnde dat d'heeren van 't collegie ofwel het gouvernement-generael zelve mogten voorsien om dien verderffelijcken handel van het gebruijk der militaire teekens - fol. 370 - intijdts, zoo hier als in ander steden, te doen staeken, gemerkt men hieruijt d'alderdroefste gevolgen tegemoet ziet en de gemoederen hoe langer hoe meer zoo verbittert worden dat men niet zonder redens vreest dat den eenen borger den anderen zal ombrengen. Godt geve het, dat wij alle die slechte gebruijken haest mogen zien eijndigen.

Heden is binnen dese stadt Brugge het beste order in de graenmart onderhouden en de rogge als bij voorgaende advertentie voor 36 stuijvers de maete aen het arm gemeente uijtgemeten gelijk ook aen de bakkers, die van nu af volgens dit pas het roggenbroot moeten bakken; door alle welcke maetige voorsorgen het gemeente hoe langer hoe meer gestilt wordt.

Praeltreijn tusschen welcke de gildens deser stadt in uniforme onder elkander unieeren.

Op den 30 september 's morgens ten thien uren begonde het carilion zeer konstig te speelen en in den tijdt van minder dan een halve ure was de heele Mart vol menschen vergaedert ende dit wegens de volgende nieuwigheijdt die er op heden binnen dese - fol. 371 - stadt plaetse gehadt heeft. Want gelijk het op heden den sondag is, geviert wordende onder d'octave van den h. engel Michaël, zoo was het op desen dag jaerelijcks de gewoonte dat de gildebroeders der heeren schermers deser stadt, desen h. engel voor patroon vierende, in hunne gewone uniforme gingen naer de kercke der eerweerde paters Augustinen en aldaer eene plichtige misse wegens desen hunnen feestdag lieten celebreren. Nu gelijk als hiervooren vermelt de drij koninglijcke hooftgilden deser stadt tot het doen der patrouilliën saemen geünieert zijn, zoo zijn desen morgen dezelve alle in militaire uniforme om thien en half uren op de Mart verschenen: te weten degene van de stalleboge in het scharlaeken root afgeset met wit, degene van de hantboge in groen uniforme afgeset met root, degene der schermers in 't hemelsch blouw afgeset met wit. Behalvens dese militaire - fol. 372 - onderscheijdende teekenen droeg elck een militairen afgesetten degen ofte sabre, elck hadde over den hals geslaegen een bandalier en de cocarden van zijdelinten volgens de caleuren der uniforme van de ghilden, boven welcke een verheven pluijme gestelt was op hunne hoeden maekte hun volstrekt gelijk aen onder-

[p. 142]

scheijdende regimenten; hebbende zelfs dees ghilden in 't besonder reede onder hun gekosen eenen kolonel, eenen kapijtijn, officieren, serganten, corporaels en andere militaire bediende, die als in militairen order zoo te voet en te peerde voorop gingen. Aldus onder het swaeijen der vendels en het gespel van veele musicaele instrumenten van elcke gilde in 't besonder zijn alle de leden der zelve gegaen naer de kercke der eerweerde paters Augustinen alwaer eene plichtige misse in 't musiek afgesongen wiert, waernaer de ghilden met den zelven vollen treijn naer de Mart weergekeert zijn.