Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1787

(Augustus)

Eenige der verdestrueerde goederen worden geborgen.

Des anderdaegs 's morgens, te weten op den 1 augusti, was d'eerste sorg van alle de menige verdestruieerde materialen, die als verhaelt opgehoopt voor de duere laegen, te bergen en alle de kolen en asschen op te scheppen in welk nog eenen grooten schat der verbrande materiën, - fol. 285 - meest alle door malkander gesmolten, gevonden wiert. Geduerende desen nagt nogtans veele der zelve gestolen zijnde, gelijk ook door zommige heele cordewaegens met asschen opgeschept was. Men sette voorts het geplundert huijs van weerzijden met baliën af, de dueren, de vensters wierden door werklieden toegestopt met planken en alle mogelijcke andere voorsorgen wierden genomen die men nu, dog te laet, gistermorgen, tot conservatie van het huijs hadde moeten en konnen nemen. Van desen morgen af waeren de militaire wagten langs de vangenisse, op de Vischmart, op den Burg en op de Groote Mart alom verdobbelt; van 's morgens af alle de borgelijcke corporatiën ook saementreckende.

De gesaementlijke borgers spannen alle hunne kragten om de oproerigheden te stillen.

Hier nu, beminden leser, zult gij uijt het vervolg gaen zien dat er tot het stillen van de gemeene ruste en d'opgeresen tumulten geene cocarden of eenige andere verschillende teekens voor de brave Brugsche borgers, waere - fol. 286 - vaderlanders, noodig zijn, in aenmercking nemende dat door den iver ende moedt van de borgers alleen, den begonsten oproer, die

[p. 115]

voorseker vandaeg d'ergste gevolgen zouden teweeg gebragt hebben, gestilt is. Alle dan en generaelijk d'ambagten en neeringen deser stadt waeren van desen morgen saemen vergaedert, gelijk ook het patriotisch geselschap en alle ander welpeijsende borgers geen ambagt of neering doende, dog niemant met eenige de minste teekens. Alle dus in de gedistineerde plaetsen, te weten in het stadthuijs, in d'Halle en in de Cordugarde op de Vrijdagmart saem vergaedert zijnde, ging men met troppen, ider verdeelt van meer dan tweehondert borgers, de stadt langs alle kanten doorkrussen tot herstelling der ruste, zulks van desen morgen af hoogst noodig zijnde want het meesten deel der plunteraers nu van hunne dronckenschap ontwaekt, vertoonden hun al met honderden aen eenige van d'agthien huijsen die zij op hunne - fol. 287 - lijste hadden, die zij hun gisteren niet ontsien hadden van publikelijk op de Mart af te lesen. Het huijs van d'heer Wallewijn op Ter Balie en hetgene van d'heer van Hamme nevens St.-Walburgekercke moesten er op heden d'eerste aen; zij hun desen morgen al zoo verre vervoordert hebbende van voor het huijs van d'heer Wallewijn meer dan vijfhondert calsijdesteenen uijt den grondt te trecken, zij nogtans telkens door d'overmagt der borgers verdreven wordende.

Verscheijde der pligtige worden ten allen kant van de stadt gevangen.

Tegen den noen begaeven hun eenen trop moetwillige naer het clooster der eerw. paters Capucinen, alwaer zij hun met gewelt van eten en bier deden bedienen. Dese maere aen de borgers aengebragt zijnde, zaeg men seffens meer dan tweehondert daer nae toeloopen die dese ten meerderen deele verdreeven en drij der meeste ongewillige die hun in de Meersch⁽⁹⁶⁾ in eene herberge begaeven met gewelt, niettegenstaende het tegengewelt dat zij makten, naer de vangenisse opbragten. Dese dan zijn - fol. 288 - d'eerste pligtige die door de borgers zijn geapparendeert geworden. Want gelijk men genoegsaem voorsaeg dat er geenen anderen middel tot het stillen van de gemeene rust was dan seffens alle degene die men dagt pligtig te zijn aen de plunderingen en geweldenarijen van gisteren te apparendeeren, zoo begonst men naer het vangen van de drij voorgaende daeraf seffens een begin te maeken. De borgers hun niet meer vergenoegende met de pligtige te verjaegen, greepen seffens, veele voorsien van sables, weijmessen, stokken en geweiren, alle degene vast die zij wisten meer of min pligtig te zijn; dit bragt seffens den schrik teweeg om alle voordere onheijlen te voorkomen. De geapperendeerde wierden seffens gehoort en beweegt in de vangenisse, gelijk ook veele in 't Vrije in de kelders gevangen gestelt wierden. Alle de poorten wierden door de borgers afgeset en m'onderhoorde de gevangene wie dat er al pligtig waeren. Hier - fol. 289 - saeg men eenen ongelovelijcken iver ende moedt tusschen alle de vredelievende borgers uijtschijnen, want zonder oijt vermoeijt te zijn saeg men geduerende desen heelen naermiddag tot aen den vroegen morgen van den volgenden dag de borgerlijcke corporatiën onophoudelijk de stadt op en neer swerven, alle slegte huijsen doorsoeken of er geene muijtmaekers gevonden wierden, die alle seffens tusschen de borgers gevangen gestelt wierden.

(96) Meers was de vroegere eenvormige benaming voor Oostmeers, Westmeers en Zonneke Meers. Pas wanneer 2 gelijklopende straten ontstonden drong zich het onderscheid tussen Oostmeers en Westmeers op. De verbindingsweg tussen het Walplein en de Oostmeers werd eerst Nieuwe Meers genoemd, welke benaming in 1830 gewijzigd werd in Zonneke Meers. (A. SCHOUTEET, o.c., blz. 141).

[p. 116]

D'heeren willen de gevangene naer Gend vervoeren, dog worden door de borgerij behouden.

Het getal der gevangene dan desen avont op meer dan vijftig, onder mans en vrouwen gerekent wordende, hadden d'heeren van 't collegie beraemt om het meesten deel der gevangene bij provisie naer de stadt Gend te vertransporteeren. Maer hierin saeg men andermael den iver en moedt der borgers uijtschijnen; want gelijk zulks reede zoo verre was dat er op den Burg voor 't Vrije twee fouturen gereet stonden om de gevangene in een schip, in het Minnewater gereet liggende, te vervoeren, zoo - fol. 290 - zijn d'heeren swaerdekens seffens naer het vergaedert collegie gegaen en hebben eerst aen d'heeren voor oogen gestelt de perijkelen waeraen zij hun bloot stelden zoo zij de gevangene hadden moeten vertransporteeren, van den anderen kant daertegen directelijk protesteerende dat hunne medeborgers, door hun gevangen, zouden vervoert worden. Zulks wiert hierom seffens gecontermandeert en desen nagt liep voorts zonder voorder troubel gerustelijk af.

De soldaeten op de Burg en Mart nog in de waepens.

Op den 2 augusti waeren als gisteren alle de soldaeten nog in de waepens op alle dezelve plaetsen, de borgelijcke corporatiën vervolgden hunne patrouliën en bragten nog verscheijde gevangene op^(96bis). Eenige van de daeders gaeven hun zelven ter verschooning aen als onder ander eenen man woonende bij de Coupure, genaemt de Kruijper, terwijl den zelven niet konnende gaen op beijde zijne kniën is kruijpende, daer hij nogtans in de plunderinge geene van de minste belhamers geweest hadde.

(96bis) Onderstaande tekst vormt een aanvulling op de beschrijving van de opstand van augustus '87. Deze gegevens heeft van Walleghem, zoals hij zelf zegt, pas een hele tijd later vernomen en ze bijgevolg los van de tekst, als memorie, aan zijn geschrift toegevoegd.
Interessant hierbij is wel dat we hier een beeld krijgen van de sociale klasse die bij deze zaak betrokken was. Ook het feit dat de lijst van ‘geapparendeerden’ een groot aantal vrouwen telt is voor ons een nuttig gegeven.
Voor memorie
Den inhout van de requeste ofte versoekschrift, gedaen aen het collegie door het ambagt van de wollewevers der stadt Brugge, mij naederhand ter hand gekomen zijnde, was van den volgenden inhout:
Deken en eedt van den ambagte van de wollelaekenswevers, benevens hunne supposten en subalterne, van hunnen swaerdeken raport bekomen hebbende dat het beleijt der saeken wegens de gedeteneerde pligtige in den laesten opstand zig tot hiertoe schijnt te disponeeren tot eene capitaele straffe van sommige der zelve, verklaeren mits desen dat sij niet soo ter herten hebben als de goede justitie in hunne stadt te zien handhaeven, maer gemerkt zij in desen dringenden oogenblik ter hulpe van de justitie hebben genootsakt geweest dese ongeluckige pligtige te moeten soeken en opbrengen, bidden sij het edel magistraet, is 't mogelijk, de doodstraffe te willen veranderen in zulkdaenige andere straffen als de pligtige zouden konnen verdient hebben, opdat naermaels op hun en hunne naekomelingen geene vraeke en zoude konnen genomen worden over den opbreng door hun gedaen van degone die dat ongeluckig lot zouden moeten ondergaen en bovendien omdat zij hun gemoed niet kloek genoeg en kennen om de gerequireerde wagten en patrouillen te maeken ten tijde van de executie van hunne medeborgers.
Brugge den 2 augusti 1787 's avons ten negen uren geteekent van alle de supposten van den zelven ambagte.
Alle de declaratiën van alle d'andere swaerdekens en subalterne waeren bijnae van den zelven inhout, door 't presenteeren van welcke den staet voor de pligtige, als verhaelt is, toegestaen is geworden.
Verders dient hier voor memorie bijgevoegt te worden dat op den morgent van den 2 augusti 1787 de swaerdekens bij beslootene brieven door het magistraet aensogt wierden aen het zelve over te draegen d'accusatiën ten laste der persoonen die door de borgerpatrouillen waeren opgevat en opgebragt ten eijnde men aen hunne processen zoud konnen beginnen. Den brief aen den swaerdeken van den ambagte van de wollewevers, Ber. van Walleghem, was van den volgenden inhout: lijste van de persoonen geapparendeert door de borgerpatrouillen wan af het officie zouden moeten gedient zijn van hunne respective accusatiën.

1.

Marie Mullaert, vid. P. van Damme, in 't Clairestratjen over den bleeker van Daele.

2.

Thérèse van Damme, vid. Amati Laba, wonende met de voorseijde, haere moeder, in 't Clairestratjen. Beijde opgenomen op den 2 augusti 1787.

3.

Jacoba Tourlamain, huijsvrouw van Marcus Calier, schoemaekersknegt in 't Vestestraetje in de Laene.

4.

Marie de Smit, huijsvrouw van Jan Lombaert, schoemaekersknegt in 't straetje agter 't Hoog huijs in de Laene.

5.

Anna de Busscher, huijsvrouw van Albert Eggerman, doende van alles, in 't zelve Vestestraetjen.
Alle drij genomen op den 1 augusti 1787 bij het Beenhuijs ten 4 à 5 uren 's naermiddaegs.

6.

Jacoba de Muijnck, huijsvrouw van Jan Bonami, metsersknaepe bij de Gentpoorte, opgevat op de Vischmart den 1 augusti 1787.

7.

Bernart de Rijckere, wever op het Boogsken, opgevat op de Vischmart den 1 augusti 1787.

8.

Philippe Waes, postillon in 't Hof van Commercie, opgevat in de Steenstraet den 1 augusti 1787.

9.

Simeon van Houte, mandemaeker in de Mersch, opgevat in de Steenstraat den 1 augusti 1787.

10.

François France, wever in 't Vischspaenstraetje, opgevat als de voorgaende.

11.

Domin Maertens, bleeker aen 't Maekelaersheerster, opgevat als de voorgaande, zonder hoedt.

12.

Pieter van den Abeele, doende van alles, in de Schraverstraete, opgevat als de voorgaande.

13.

Michiel Vercruijse, wever bij de brouwerie ‘Het Sweert’, opgevat den 1 augusti 1787 door de timmerlieden op 't Pandreijken.

14.

Boudewijn Thomas, naegelmaeker bij de Coupurebrugge, opgevat den 1 augusti door de borgers, op de Mart.

15.

Joannes Blieck, schoemaekersknegt op de Lange Reije, aengevat op den 1 augusti 1787 door de borgers, agter d'Halle.
D'heeren swaerdekens worden versogt wegens de 15 voorenstaende personen zoo haest doenelijk aen het officie te besorgen eenige preparatoire informatiën.

16.

Hindrijck Aernouts, genomen op den 1 augusti ten één uren naermiddag op zijn bedde door de kleermaekers.

17.

Gaïlbertus Schepens, mestraeper in 't Sackxken.

18.

Vincent Bonanu, gevat apparentelijk door sr. de Net, in 't graf.

19.

Michiel van Welle op den 31 julij door de timmerlieden.

20.

Joseph Goetgebuer door de cleermaekers.

21.

Jan van Maele, schippersmaet, door dezelve.

22.

Marcus Sallier, schoemaeker.

23.

Philippe Prince, kruijpende op zijn knijen op den Oije.

24.

Basilius van de Vijvere, genomen op zijn bedde op de Gansplaetse door de cleermaekers.

25.

De gebroeders Pieter en Hendrijk Robert, genomen in hun huijs in de Roostraete door de patrouille van Jan Tarreijn.
De swaerdekens seffens aen dit versoek voldaen hebbende, wierden verscheijde van dees gevangene in vrijheijd gestelt als maer opgenomen geweest hebbende omdat zij beschonken waeren ofte om aen de patrouillen onbehoorlijcke antwoorden gegeven te hebben.

Voor memorie dient hier nog aengemelt te worden het order op welcke de borgerlijcke patrouillen naer de gesliste plondering gereguleert wierden. Ider swaerdeken wiert, benevens eenige zijner supposten, als chef ofte opperhooft der zelve aengestelt onder het beleijt van eenen heer raedt en was verdeelt onder verscheijde corporatiën met hunne subalterne; eerst in den eersten opstand gesaementlijk patrioleerende het ambagt der wollewevers, verdeelt zijnde met de gilde van St.-Jooris, smeeden, kleeremaekers en lijnwadiers en alle andere vrijwillige. Hunne hooftwagt was in de ledekaemer in 't stadthuijs. Eene tweede verdeelinge in d'Halle op de Mart en eene derde in de cordugarde op de Vrijdagmarkt, dog alles wat gestilt zijnde, wierden wekelijcks de patrouillen maer verdeelt onder elcken swaerdeken met hunne subalterne en vrijwillige, zoals zulks aen d'Halle op de Mart aengeplakt wiert. Zulks volgens dees eerste volgende list van week tot week vervolgt wordende.
Nagtwagt voor de borgerlijcke patrouille, 1787.

augusti 8 woensdag: wollewevers.

9 donderdag: timmerlieden.

10 vrijdag: smeden.

11 saterdag: kleermaekers.

12 sondag: vleeschhouwers.

13 maendag: makelaers.

14 dijssendag: schoemaekers.

15 woensdag: bakkers.

Dit loffelijk order wiert dus van week tot week vernieuwt en onderhouden totdat de rust volkomentlijk binnen de stadt Brugge is vernieuwt geworden; alle welke tot meerder naerigt der naekomelingen noodig geoordeelt hebbe hiernevens aengevoegt te worden.

Geene klokken worden geklipt.

- fol. 291 - Heden naermiddag en is er ook als naer jaerelijcksche gewoonte, die vóór de veranderingen in swang was, nopende het feest van Portiancula⁽⁹⁷⁾ vanuijt de kercke geen processie omgedregen; ook en heeft men heden wegens desen pligtigen feestdag, jaerelijcks in de kercke der eerweerde paters Recoletten geviert wordende, nopende de opgeresen troubelen, geene klokken hooren klippen ofte luijden; zulks hoort men nu ook uijt geene andere kercken terwijl in alle dezelve sedert den begonsten oproer alle de klokstringen opgetrokken zijn terwijl er alom geduerende de meeste troubelen devoir gedaen is om eenige klokken te konnen klippen, die voorseker heele de stadt zoude op de been gebragt hebben zoo er ergens eene alarmklok hadde geklipt geweest. Zelfs en klipt naer het slaen der ure en half ure de schelle op den Hallenthoren niet meer.

(97) Van 's middags 1 aug. tot middernacht 2 aug. is een volle aflaat gehecht aan het bezoek van de Portianculikapel te Assisi, een minderbroederkerk of kerk met afdeling van Derde Orde van Sint-Franciscus. (E. STRUBBE, L. VOET, De chronologie van de middeleeuwen en de moderne tijden in de Nederlanden, Antwerpen-Amsterdam, 1960, blz. 517).

[p. 117]

Eenige gevangene worden de doodt aengeseijt; hunne medeborgers versoeken en verkrijgen des nagts stant voor 't recht; eenige dekens begeven hun naer Brussel om remis.

Heden naermiddag wierden drij van de gevangene en meeste belhamers van den oproer vanuijt het Vrije tusschen eene wagt militaire, geboeijt met de swaerste - fol. 292 - boeijen, weg ende weer overgeleet naer het collegie waer zij ook desen naermiddag als doodtspligtige tot het schandig galgenhout verwesen wierden, dat zij op eene zoo barbaersche wijse hadden helpen verbranden. Naerdat hun tegen den avont aengeseijt was dat zij hun tegens morgens moesten tot sterven bereijt maeken, teekenden zij hunne doodt en de paters der order van de Predikheeren wierden hun toegesonden om hun ter doodt te bereijden. Dese waeren de drij hoogstpligtige tot hiertoe geapparendeert en waeren genaemt: Bruijne⁽⁹⁸⁾, zijnde meester-zilmaeker en woonachtig binnen dese stadt aen den Com nevens d'herberge genaemt ‘D'ooge in 't Zeil’⁽⁹⁹⁾. Onder veele andere schelmstukken hadde desen bekent dat hij eenen kelk van zilver goudt vergult in 't verslindende vier hadde geworpen. Den anderen was genaemt de Ruddere⁽¹⁰⁰⁾, den volkomen aenleeder van booswigten, gelijk ook den derden, wiens naem ik niet vernomen hebbe maer ook eenen - fol. 293 - van die, die met gepareerden bijl en kransen van roosen, als hiervooren fol. 264, de bende hadde opgeleijt en nu vervolgens van ider den bijlleman bijgenaemt wordt. Hunne ongehoorde muijterijen dan waeren zonder tegenseg doodtspligtig en verdienen voorseker de swaerste straffen; maer zullen nu, beminden leser, tot schande voor het naegeslagt, de borgers hunne geliefde medeborgers, door hun alleen vastgenomen om d'onstaene troubelen te slissen, konnen gaen sien geslagoffert worden en door d'handen van eenen scherprechter aen eene schandige doodt geëxponeert? Neen zeker, lieven leser, hunne gemoederen zouden die schantvlek zonder het bittersche gevoelen niet konnen zien ter uijtvoer brengen. Eenen waeren vaderlander zoude veel te teerhertig zijn om zijnen medeborger te konnen sien slagofferen. Ziet hier dan de volgende daeden van menschlieventheijdt die voor het naegeslagt eenen onsterfelijcken naem verdienen. - fol. 294-

Nauwelijcks was die alderbitterste tijdinge, vanmorgen vroeg drij borgers op te hangen, aen d'heeren dekens ter ooren gekomen of eenige der swaerdekens begeven hun seffens naer het collegie en versoeken stant voor het recht. Dit wordt hun door d'heeren ganschelijk afgeslaegen. Wat raedt nu voor die brave vaderlanders? Instantelijk vergaederen d'heeren dekens gelijk ook hunne subalterne nu 's avons tusschen agt en negen uren geworden zijnde, met hunne suposten van alle de ambagten, mits zij geen stant hebbende konnen bekomen ten minsten om hun te beraetslaegen anderhalf ure tijdt gevraegt hadden. Ziet hier de borgerliefde, weerdig voor de latere tijden te bewonderen. In den tijdt van een ure was alles compleet en elck ambagt hadde, door alle de supposten geteekent, opgestelt een versoekschrift waerbij dat er stant voor het recht voor de pligtige gevraegt wiert, met gelijcke aensegginge aen d'heeren dat, zoo zij met het recht - fol. 295 - zouden voortgaen, zij hun gesaementlijcke hant van het behouden der stadtsruste zouden getrokken hebben, nogte d'executie niet zouden hebben willen of konnen bijwoonen. Seffens wierden om thien uren alle die requesten of versoekschriften, die nog veele ander omstandigheden

(98) Zie over Edward de Bruijne, zeilmaker, ook Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 167-168).

(99) ‘In 't Oog en 't Zeil’ was een schippersherberg in de Wulpenstraat. (A. THEERENS, Op herbergbezoek te Brugge (1750-1850), verhandeling, Leuven, 1981).

(100) Hendrik de Rudder was timmermansknecht. Zie in verband hiermee Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 186).

[p. 118]

behelsden, aen 't collegie ingedient die alle, dat wonderlijk is, bijnae van een en den zelven inhout waeren. D'heeren van 't collegie, gelijk den vaederlanschgesinden heer kolonel die ook het recht tot behoudenisse der ruste wilde vervoorderen, waeren hiermede als van eenen blixemslag getroffen, ziende d'eensgesintheijdt van de malkaer lievende borgers (van den anderen kant voorsiende mogelijcks den volkomen ondergang der stadt zoo zij met het recht voorgingen en de borgelijcke corporatiën hun hant daeraf trokken), is er eijndelingen, naer veele me- en tusschenspraeken, ontrent den twalf van desen nagt aen d'heeren dekens stant voor het recht vergunt mits zij t'hunnen koste en risque het remis naer het hof van Brussel - fol 296 - zouden afhaelen; zulks ook instantelijk aen de doodtspligtige, die al tot sterven bereijt waeren, kenbaer gemakt wordende. Hiermede scheijde het collegie, elck ging gerustelijk naer hun huijs en den nagt liep voorts gerustelijk af.

Des anderdaegs, op den 3 augusti, zaeg men de wagten alom verdobbelt ter oorsaeke van het recht dat er desen morgen, mogelijcks met het aenkomen van den dag zonder de tusschenspraeke der heeren dekens, zoude ter uijtvoer hebben gebragt geweest. Naermiddag om een ure zijn d'heeren dekens van de maekelaers en van de kleermaekers, als de twee hervaerenste in de Fransche tael, met eene postfouture naer Brussel afgereden om aen het gouvernement-generael het doodtremis voor hunne medeborgers af te smeken, zijnde de patrouilliën desen nagt, als de voorgaende, gecontinueert geworden.

Goet order op den martdag onderhouden.

's Anderdaegs op den 4 augusti, zijnde saterdag en vervolgens binnen dese stadt Brugge martdag, waeren der van alle zijden binnen dese stadt menige - fol. 297 - maetregelen genomen om de borgerlijcke ruste te behouden. Alle de poorten waeren met borgers afgeset om te waeken of alles behoorlijk ter mart gebragt wiert; de straeten en marten wierden gelijckelijk door de borgerlijcke corporatiën doorkruijst en alom wiert er order gestelt. Eenige honderden stukken boter waeren ter mart te koop gestelt aen eenen civilen prijs, gelijk er ook nog boter tekort zijnde, eenige kuijpen door de borgers par pont aen 't gemeente verkogt wierden. Op de graenmart was hetzelve order: de rogge die alle de voorgaende saterdaegen niet minder dan tot 48 stuijvers verkogt was, wiert nu aen 't gemeente voor 38 stuijvers uijtgemeten, de boeren het overig door d'heeren opgeleijt wordende. Dit alles niettegenstaende nogtans saeg men veele oproerigheden tegemoet die alle door de borgers gestut wierden, want gemeenelijk den gemeenen man, hoe meer er toegegeven wordt, hoe meer hij wilt hebben.

Den biddag voor 's landts saeken hernomen.

- fol. 298 - Op den 5 augusti wiert binnen dese stadt Brugge den algemeenen bidtdag, als hiervooren fol. 207 verhandelt is, op dezelfde wijse en forme hernomen gelijk aldaer aengeteekent staet, gelijk ook ter zelve intentie, om den hemel door de dringenste gebeden en door de voorspraeke van d'alderheijligste maeget en moeder Godts Maria te bewegen dat de

[p. 119]

verwerde saeken van het Nederlant door d'heeren gedeputeerde der Staeten bij zijne keijserlijcke majesteijt eenen gunstigen keer mogen nemen, waernaer elken Nederlander uijter herten is verlangende. Dese tweede generaele processie wiert door duijsende godtvrugtige verselt, dog nu niet gelijk de voorgaende reijse met verschillende teekens, maer elk in zijne gewonelijcke kleeding.

De dekens komen met het remis der doodt aen.

Om elf en half uren van desen morgen is d'heer Stasignon⁽¹⁰¹⁾, deken der maekelaers en d'heer Boutack⁽¹⁰²⁾, deken der cleermaekers, met hunne postfouture van Brussel binnen dese stadt aengekomen. - fol. 299 - Dese heeren dekens begaeven hun seffens naer het collegie, waer zij aen d'heeren eenen gesloten missive overgaeven welcke behelsde het volkomen remis des doodts voor de pligtige, gelijk ook alle hoegenaemde straffe van onder scherprechters handen te moeten passeren door hun vrijgesproken was; want naerdat d'heeren dekens volgens hun eijgen bekentenisse het doodtsremis van het gouvernement-generael hadden bekomen, was de straffe des doodts verandert in eene geesselinge met de galge voor 't schavot geplant en het strop geslaegen over den hals der pligtige; door hun lang en geduerig aenhouden en smeeken eijndeling gisteravont om negen en half uren het remis als hiervooren verhaelt aen hun gejont zijnde. De gemelde heeren dekens met dees maeren het stadthuijs afgekomen zijnde, makten zulks aen de menigte verlangende omstaenders bekent, tot eenider toeroepende: ‘Pardon van de doodt, pardon van scherprechters handen’. Die blijde maeren verwecten - fol. 300 - aen alle welpeijsende vaderlanders d'aldergrootste vruegt, dusdaeniglijk dat men zulks in de gemoederen van elckeen saeg uijtschijnen; zijnde die maere ook seffens door de heele stadt verbreijt geworden. Van nu af, niettegenstaende alle de militaire wagten nog niet vermindert zijn, begint men de rust in de stadt volkomentlijk herstelt te zien, de borgerlijcke patrouilliën niet meer bij daege maer wel bij nagte gecontinueert wordende.

(101) Stasignon werd in 1783 3^o vinder in de eed van de makelaars. Verder hebben we hem niet kunnen identificeren daar de lijsten van het bestuur van de makelaarsgilde niet verder aangevuld zijn. (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf. 142: Liste de la loi 1762-1795, fol. 156).

(102) Dominicus Boutack was 6^o vinder in de eed van de kleermakers in 1786. In 1787 werd hij deken van dit ambacht. In 1788 was hij 3^o vinder. (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf. 142: Liste de la loi 1762-1795, fol. 58 verso).

Op hoedaenige wijse van Vijve vastgenomen wiert, als een dollen geweest hebbende.

Op den 7 augusti is binnen dese stadt Brugge zekeren van Vijve⁽¹⁰³⁾ tusschen 10 en 11 uren vanuijt Holant met zijn peert als eenen dollen aengekomen, hebbende op zijnen hoedt d'oranje cocarde en op zijne borst de borstbeelden van den prins en princesse van Oranjen⁽¹⁰⁴⁾. Desen zijn peert teenemael afgemat van rijden voor het stadthuijs gestelt hebbende, is recht naer het collegie gegaen om aen d'heeren verslag te doen van zijne devoiren die hij in Holant hadde aengewent, maer zijne vriende hier nu een schoone - fol. 301 - occasie ziende om hem gevangen te nemen lieten zulks niet nae en hij wiert in 't stadthuijs vastgenomen en over den noen als eenen dwaesen naer het sothuijs beweegt.

Desen van Vijve hadde geduerende het stutten van de voormelde troubelen veele buijtenspoorigheden begaen en geduerende den lestleden martdag geduerig als eenen dollen met een bloot sweert met zijn peert op de marten en

(103) Een hallegebod van 22 september 1787 beschrijft hoe Joannes van Vijve op aanvraag van zijn echtgenote Isabella Dhoest onder curatele gesteld werd van zijn broer Frans van Vijve, gezien hij krankzinnig geworden was. (S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 54 verso).

(104) Willem V, prins van Oranje en Nassau, algemeen erfstadhouder der Verenigde Nederlanden, werd te Den Haag geboren op 8 maart 1748. Hij huwde op 4 oktober 1767 Wilhelmina Van Pruisen. Zijn regering wordt gekenmerkt door besluiteloosheid en kortzichtigheid. Zo werden zijn Engelsgezindheid tijdens de Amerikaanse vrijheidsoorlog en zijn lijdelijke houding tegenover de Pruisische interventie hem niet in dank afgenomen. Hij stierf te Brunswijk op 9 april 1806. (-, art. Willem V in Grote Winkler Prins Encyclopedie, dl. 20, Brussel 1975, blz. 149).

[p. 120]

rondt de stadt gereden tot schrik en benoutheijdt der buijtelieden. Des naermiddaegs, hem niet wetende hoe vastnemen, sondt men hem naer de cellebroeders⁽¹⁰⁵⁾, hem wijsmaekende dat aldaer eenen opstant voorgevallen was en dat hij seffens de maeren daeraf zoude aenbrengen, maer hij zoo slim als zij, klonk aen d'agterpoorte van de cellebroeders en ziende dat het aenkwam om hem vast te nemen, vlugte hij seffens met zijn peert te poorten uijt naer Holant waer hij ook veele buijtenspoorigheden beging, de collegïen aldaer doende vergaederen, mits hij voorgaf gelast te zijn van d'heeren van dese - fol. 302 - stadt van de pligtige te moeten opbrengen. De verscheijde gevlugte uijt dese stadt hierdoor uijt Sluijs verre voorder in Holant verjaegende, tot zoo verre dat hij vanuijt Vlissinge twee belhamers van de tumulte alhier voorgevallen, gekoort en gebonden met eenen waegen heeft doen opbrengen, zeggende aen d'heeren aldaer die naer zijne commissie vraegden dat daertoe geenen tijdt alhier geweest hadde mits hij vreesde dat nu de stadt ging in brant gestoken worden en een volkomen ondergang ondergaen. Dese en duijsent andere saeken door hem begaen zijn als het werk van eenen dwaesen aensien geworden en hierom is hij als eenen gek naer het sothuijs⁽¹⁰⁶⁾ beweegt geworden.

(105) De cellebroeders van de orde van Sint-Augustinus installeerden zich in 1470 in de St.-Catharinestraat, in een klooster genaamd Bethlehem waarvan de lokalen aan stad toebehoorden. Ze verzorgden de zieken thuis, begroeven de doden tijdens epidemieën, en deden ook dienst als doodgraver. In 1582 werden ze verdreven door de Geuzen maar in 1584 reeds kwamen ze terug. Ze ontkwamen aan de decreten van Jozef II maar tijdens de Franse revolutie werden ze verdreven. (A. DUCLOS, o.c., blz. 502).

(106) Zie voetnoot 114.

De militaire wagten vertrekken van hunne posten.

Desen morgen tusschen 12 en 1 uren zijn de militaire wagten van de Mart vertrokken waer zij nu just sedert het branden van de galge agt daegen en nagten gestaen hebben.

Eenige pligtige worden naer 't provencial correctiehuys des nagts naer Gend vervoert.

Op den 8 augusti, 's morgens heel vroeg, zijn met eene fouture langs de Cruijspoorte en calsijdeweg, onder zeer groot gekerm, naer het generael correctie- - fol. 303 - huijs binnen de stadt Gend vervoert geworden de drij hiervooren gemelde doodtspligtige, gelijk ook een vrouwspersoone, in de wandeling genaemt ‘lange Naeten’. Den volgenden nagt zijn er nog drij andere van de meest pligtige op gelijcke wijse vervoert geworden, zullende, zoo men verneemt, nog eenige andere dit ongelukkig nootlot ondergaen. De andere, minder pligtig, worden d'eene voor en d'andere naer geslaekt naer groote vermaeningen en arbitriare correctiën ontfangen te hebben zoodat van nu af de gevangene uijt het Vrije ontruijmt zijn en er geene dan meer in de vangenisse gevangen sitten.

Heden zijn ook alom de militaire wagten afgelost geworden en niettegenstaende men nu de beklaegelijcke verbrokene ruste nu volkomen herstelt ziet, worden de borgerlijcke wagten nog alle nagte gecontinueert en door d'ambagtslieden voortgeset.

[p. 121]

Het voetvolkregiment van Vierset vertrekt uijt de stadt Brugge naer Gend.

Op den 9 augusti naermiddag, zijn vanuijt de Coupure deser stadt Brugge naer de stadt Gend vertrokken twee billanderschepen, gelaeden vol - fol. 304 - bagasie der alhier liggende militare; welcke op den 10 augusti zijn gevolgt geworden door 21 ander billanderschepen, die ook alle desen naermiddag tusschen twee en drij uren naer Gend zijn vertrokken met alle de manschap van het alhier liggende garnisoen van Vierset⁽¹⁰⁷⁾, bestaende dezelve in 2300 mannen voetvolk; welcke alle, zoo men verneemt, den volgenden morgen heden 's avons tot Gend aengekomen, te voet nae Dendermonde zijn afgesakt en van daer voorts naer Mechelen waer zij, zoo men ook verneemt, tot naeder orders zullen in besetting blijven. Het garnisoen uijt Gend is insgelijcks naer die plaetsen te voet opgebroken en nu liggen onse steden alleen met 40 à 50 mannen beset. Wat die onverwagte verplaetsing der troupen nootsakt zal het gevolg van tijdt moeten leeren. Nu is het drijentwintig jaeren dat dit garnisoen alhier in besetting heeft gelegen waerdoor het vertrek voor veele soldaeten, als medeborgers zijnde, zeer smertelijk was.

(107) Het garnizoen van Vierset ontleent zijn naam aan Charles Albert Gaetan de Billehé de Saint-Omer, baron de Vierset, geboren op 16 juli 1720 en gestorven op 30 januari 1794. In 1739 trad deze man in Franse dienst bij het regiment Roijal-Bavière. In 1757 werd hij kolonel van het regiment dat hij op eigen kosten lichtte en dat dan ook zijn naam kreeg. In 1763 kwam het regiment in dienst van de Oostenrijkse Habsburgers en behoorde het tot de nationale troepen in de Zuidelijke Nederlanden die vooral uit eigen recruten bestonden en waarvan de samenstelling en getalsterkte heeft geschommeld. In 1787 gaat het om vijf infanterieregimenten, waaronder Vierset te Brugge, van elk 2 compagnies grenadiers (± 110 manschappen elk) en 16 compagnies fuseliers (± 180 soldaten elk). Voor nadere gegevens daaromtrent, zie J. RUWET, Soldats des régiments nationaux au XVIIIme siècle, Brussel, 1862.

Regtveerdige justitie gedaen binnen de stadt Brugge voor 't Landthuijs van den Vrijen op den 11 augusti 1787.

- fol. 305 - Omdieswille dat gij, François Fockaert, zoon van Pieter, oudt 43 jaeren, geboortig ter parochie van Altere ende lest aldaer gewoont hebbende, jongman en boerewerkman van stijle ofte zoo gij andersints met naem ofte toenaem moogt wesen genaemt, alhier present, u zoo verre hebt vervoordert van met alle listige en malisieuse trekken uwen evenmensch te bestelen ende dat erger is, daertoe gebruijkende alle force, gewelf ende braeke.

Wan of t'uwen laste volkomentlijk is gebleken dat gij, François Fokkaert, sedert de maendt julij van den gepasseerden jaere, op veele distincte parochiën van desen landen als op degene van Altere, Somerghem⁽¹⁰⁸⁾, Caneghem⁽¹⁰⁹⁾, Ursele⁽¹¹⁰⁾, Oostwinckel⁽¹¹¹⁾ en Kaperijcke⁽¹¹²⁾, verscheijde dieften met huijsbraeken hebt begaen; want op dese parochiën tot verscheijde mael, verscheijde dueren en vensters, kassen en koffers, zoo bij daege - fol. 306 - als bij nachte, opengebroken hebbende, hebt gij bestaen te ontweeren tot verscheijde en merckelijcke sommen geldt, eenige juweelen en ander effecten, alle hetwelcke door u, François Fockaert, ten meerderen deele noodeloos in den drank is verkwist geworden. Eijndelinge op u laeste fait ter parochie van Kaperijcke ontdekt zijnde, zijt gij van officiewege agtervolgt geworden en op het Maldeghemsche op den 24 junij lestleden geapparendeert zijnde, beweegt in egte van vangenisse binnen de stadt Brugge. Van alle welcke, zoo bij wettelijcke genomen informatiën, uwe eijgene bekentenissen, als andersints, den rechter is gebleken om genoegen en zal straffen ingevolgen haere majesteijts placaeten, andere in exempel. Zoo is 't dat d'heeren borgmeesters en schepenen 's Landts van den Vrijen, gesien hebbende den schriftelijcken crimineelen heesch t'uwen laste gemakt ende bele-

(108) Zomergem is een gemeente in het arrondissement Gent.

(109) Kanegem, een gemeente in het arrondissement Tielt, werd in 1977 gefusioneerd met Tielt.

(110) Ursel, gemeente in het arrondissement Gent, werd in 1977 gefusioneerd met Knesselare.

(111) Oostwinkel, gemeente in het arrondissement Gent, werd in 1977 gefusioneerd met Zomergem.

(112) Kaprijke is een gemeente in het arrondissement Eeklo.

[p. 122]

den, condemneeren, zoo zij - fol. 307 - condemneeren bij desen, u, François Fockaert, zoon van Pieter, oudt 43 jaeren, geboortig ter parochie van Altere ende lest aldaer gewoont hebbende, jongman en boerewerkman van stijle, ofte zoo gij andersints met naem ofte toenaem moogt wesen genaemt, alhier present, van gebragt te worden voor het Landthuijs van den Vrijen en aldaer met eenen last aen uwen hals aen eene galge te worden gehangen totdat er de doodt naer volgt. Dies 't eijnden uw doodt lichaem te worden vertransporteert ter plaetse particulaire om aldaer geëxponeert te blijven, andere in exempel; confisqueerende alle uwe goederen, zoo muebele als immueble, aen degene die toebehooren de rechten en wijsen van justitie alvooren gededuceert. Aldus gedaen in gebannen vierschaere 's Landts van den Vrijen en ten zelven daege geëxecuteert op den 11 augusti 1787. - fol. 308 - Gemelden patiënt alle zijn faiten gewillig bekent hebbende, stierf zeer gewillig en met een alderbereijtste gemoet, met d'oogen vol traenen van schrik voor d'aenstaende doodt en leetwesen over zijne begaene faiten naer het gerecht gaende. Zijnde d'oorsaek dat de gemelde sententie alhier in volkomen order niet is bijgevoegt omdat d'omstandigheden van de menige begaene faiten van desen patiënt teveel en te wijtloopig waeren om dezelve in volkomen order, zonder merckelijcke misslaegen te begaen, op eens in de verluijtsael te hooren aflesen, te konnen ophaelen, waerom alleen die sententie hier maer in 't kort aengevoegt is.

Heden is er andermael door de borgelijcke corporatiën, als gepasseerden saterdag, het beste order in de marten onderhouden, de gemoederen worden hoe langer hoe meer gestilt, tusschen beijde nog alle nagte de borgerlijcke wagten gecontinueert wordende.

Vermaekelijcke exercitie ontrent ‘Den Palingpot’ op 't water verricht.

Op - fol. 309 - den 12 augusti wiert er buijten de Catalinepoorte deser stadt bij d'herberge genaemt ‘Den Palinkpot’ verricht eene zeer aengenaeme exercitie op het water. Naermiddag om twee uren zaeg men zeer triumphantelijk langs eenige straeten deser stadt over de Mart verscheijnen eene compagnie bleekersknegten, alle in witte uniforme, voorop rijdende de standaerden te peerde, gevolgt door musicale instrumenten die langs de wegen schoon speelden. Twee jongelingen in monturinge als de bleekersknegten droegen in eene mande eenen wilden vos, onlangs gevangen, waernae volgde een schoone kaffékanne van Engels tin, weerdig nege guldens. Aldus met vollen treijn tot aen de gemelde herberg gekomen zijnde, wiert den wijn van eere geschonken aen den koning van die compagnie van het voorleden jaer; waernae den vos, aen een keten vastgemakt, op een vlot in de Gensche vaert gestelt wiert. Dan begonst seffens de lotinge. - fol. 310 - Elck, wie het mogte wesen, mogt zig aldaer met eenen hondt aenbieden, mits betaelende veerthien stuijvers voor inleg, om naer den prijs van de kaffékanne met zijnen hondt te dingen. Die lotinge voltrokken zijnde, begonst seffens d'exercitie. Den eersten en den tweeden hondt volgens toer van lotinge naer den vos gesonden zijnde, swemden wel tot aen het vlot maer keerden weder zonder te durven den vos toetreden; maer den derden, zijnde den schaepershondt van zekeren de Kok van Assebrouk, zeer fel zijnde, schoot desen vos, op het zijnde, op eene hevige wijse toe en hoewel

[p. 123]

hij van den zelven in 't eerst eenige felle beten toegebragt wiert, overmeesterde hij den zelven vos in eenige minuten en beet hem seffens doodt, vervolgens voor zijnen meester den prijs behaelende. Tegen den avont kwaem die compagnie in volle order naer dese stadt Brugge terug naer ‘De Kroone Imperial’, alwaer desen nagt bal gegeven wiert.

Van Vijve breekt uijt het sothuijs.

Op den 13 augusti naermiddag was er een groot - fol. 311 - disorder in het sothuijs deser stadt ter oosaek dat van Vijve, van welcken hiervooren fol. 300 gehandelt is, met eenige ongehoorde argelistigheden het sothuijs uijtgebroken was. Zijnde den zelven gevlugt in het huijs van sieur Wurtterwulge⁽¹¹³⁾, meester-glaesemaeker, wonende in de Beenhouwersstraete regt over het huijs waer zijne vrouwe, van welcke hij wettelijk is gescheijden, is woonende. Seffens wiert het gemelde huijs rontom met stadtssoldaeten afgeset en hij wiert door dezelve in hetzelve huijs andermael vastgenomen en nog desen naermiddag voor den tweeden mael in het sothuijs van sieur Verhelle⁽¹¹⁴⁾ beweegt.

(113) Deze persoon hebben we niet verder kunnen identificeren.

(114) In de 18^o eeuw verbleef enkel één vijfde van de door de stad Brugge gealimenteerde krankzinnigen in het stedelijk krankzinnigengesticht Sint Juliaan. Nog twee vijfden werd verpleegd door familieleden of bekenden wat voor hen een bijverdienste betekende. De rest verbleef in private instellingen. Over de oprichting van deze tehuizen is geen enkel document bewaard. Waarschijnlijk zijn ze omstreeks het midden van de 17^o eeuw ontstaan uit privé-initiatief. Het gesticht van Jacobus Verhelle was er ook zo een. Het werd opgericht in 1783 en bleef, in tegenstelling tot wat Geldhof schrijft, in ieder geval tot in 1787 bestaan. (J. GELDHOF, Pelgrims, dulle lieden en vondelingen te Brugge 1275-1975. Zeven eeuwen geschiedenis van St.-Juliaansgasthof, Brugge, 1975, blz. 147-149).

Memorie der swaerdekens tot het doen der borgelijcke patrouilliën aengeplakt.

Op den 14 augusti wiert er binnen dese stadt Brugge bij hallegebode, trommelinge en placaete⁽¹¹⁵⁾ aengekondigt eene memorie, overgegeven aen 't magistraet deser stadt door de heeren swaerdekens tot het aenstellen van de borgerlijcke patrouillen. Dese memorie behelst in 't kort de - fol. 312 - forme en wijse hoedaenig d'heeren swaerdekens begeeren met hunne subalterne in 't beste order tot stadsveijligheijdt te onderhouden; hiertoe ook alle neeringen, geestelijcken, edellieden en borgers zonder uijtsondering, zoo van 't een als 't ander geslacht aengemoedigt wordende om dit project met plaisier te agreëren tot welzijn van de gemeene ruste. Dit memorie, gelijk ook het project, de forme en d'hoedaenigheijdt hoe zulks moet geteekent worden, zal den leser voor 't toekomende compleet tusschen mijne boekdeelen konnen zien, zijnde hetzelve een exemplair gemakt op gelijcke forme waermede d'heeren dekens naer alle weldunckende persoonen deser stadt, geene uijtgenomen, tot zelfs d'abdijen vrouwe- en manscloosters zullen rondtgaen om dit te teekenen en accepteeren, zullende diegeene, die geene wagten zelfs zullen doen, teekenen voor al zulke zomme als zij zullen goetvinden of telkens iemant in hunne plaets stellen⁽¹¹⁶⁾.

(115) Zie S.A.B., Plakkaten, 2^o reeks, reg. 29 nr. 53).

(116) Zie in verband hiermee ook Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 167-168.

De processie wordt op O.L.V.-Hemelvaertdag omgedregen.

- fol. 313 - Op den 15 augusti, feestdag van den glorieuse hemelvaert van d'alderheijligste maeget en moeder Godts Maria, wiert er desen morgen op bevel van onsen eerweerdigsten heer bisschop om agt uren vanuijt de kercke, genaemt Blindekenscapelle, eene zeer pligtige processie omgedregen, verselt met het Alderheijligste, met het beelt van Onse-Lieve-Vrouwe en

[p. 124]

zelfs met veele kinderen die processie voorop gaende, die keerssen waeren draegende, gaende die processie langs bijnae den zelven grooten toer zooals de gewone vroegprocessie vóór alle de veranderingen vanoudts tot alsdan heeft plegen te gaen, van welcke den leser op verscheijde plaetsen mijner beschrijvinge zal verhandelt vinden. Het beelt van Onse-Lieve-Vrouwe nu ook door geene maegden als nae oude gewoonte maer door heeren seminaristen gedregen wordende. Alle de straeten langswaer dees processie passeerde waeren bij uijtnementheijdt schoon verciert, langs de wegen waeren ook - fol. 314 - eenige autaeren gestelt als d'eerste mael zijnde dat die processie met het Heijlig der Heijligen verselt wiert. M'hoorde hierom de canons ronken en men saeg ten allen kant veele vrugden bedrijven, alle de inwoonders van aldaer ten uijtersten vergenoegt zijnde om de wederbekomen vrijheijdt van die processie langs hunne huijsen te zien passeren, waeraf zij nu eenige jaeren berooft geweest hadden. Des avons wiert er ook alom onuijtspreekelijcke vruegt betoont, terwijl men langs heele den toer waer die processie gepasseert was niet alleen veele vruegdevieren maer zelfs veele illuminatiën zaeg ontsteken, dien toer des avons door duijsenden meer als oijt tot elks vruegt bewandelt wordende.

Van nu af geen borgerlijcke patrouilliën dan bij nagt meer gedaen.

Op den 18 augusti, zijnde martdag, is de mart alom in 't beste order afgelopen schoon nu voor d'eerste mael de borgerlijcke corporatiën of wagten zijn opgehouden zoodat er nu behalvens 's nagts geene borgerlijcke patrouillen meer gedaen worden.

Den biddag voor 's landts welvaeren weder hernomen.

- fol. 315 - Op den 19 augusti zaeg men binnen dese stadt Brugge nu voor den derden mael den algemeenen biddag tot 's landts welvaeren vernieuwen, op bevel en orders van onsen eerweerdigsten heer bisschop, op dezelfste wijse en forme ter uijtvoer gebragt wordende als hiervooren fol. 207 en 298 verhandelt staet ende gelijckelijk ter zelver intentie, want volgens de bisschoppelijcke bevelen, hoe meer dat naedert het montgespreek van d'heeren Staeten der Nederlansche provenciën met zijne keijserlijcke majesteijt, hoe meer dat de gebeden behooren verdobbelt te worden om van den hemel eenen gelukkigen uijtslag voor 's landts welvaeren ende te behouden ruste te bekomen waeraen het volkomen geluk en welvaeren der Nederlanders afhangt.

Hunne koninglijcke hoogheden arriveeren tot Weenen.

Zoo men verneemt zijn d'heeren gedeputeerde der Nederlansche provinciën den 11 deser tusschen 9 en 10 uren 's morgens in den besten welstant tot Weenen aengekomen zoodat men nu al haest - fol. 316 - den lang verwagten uijtslag van die zaek van zoo groote aengelegentheijdt zal gaen vernemen. Hunne koninglijcke hoogheden, gelijk den gevolmagtigen minister

[p. 125]

der Nederlanden⁽¹¹⁷⁾, zijn ook, zoo men verneemt, eenige daegen hiervooren bij zijne majesteijt den keijser aengekomen.

(117) Van Walleghem bedoelt hier de landvoogden Albert Casimir en Maria Christina (zie voetnoot 56) en Belgiojoso. Louis Charles Marie Barbiano di Belgiojoso, geboren op 2 januari 1728 te Milaan en gestorven te Wenen op 15 mei 1801, volgde in 1782 Karel van Lorreinen op als gevolmachtigd minister van de Nederlanden. Hij bekleedde deze functie tot zijn ontslag op 19 juli 1787. Naar aanleiding van de toegevingen die de landvoogden op 30 mei gedaan hadden aan de Staten van Brabant had Jozef II Albert, Maria Christina en Belgiojoso op 3 juli 1787 naar Wenen ontboden. Graaf Jozef de Murraij (zie voetnoot 123) nam tijdens hun afwezigheid de regering waar. Op dezelfde dag nodigde Jozef II ook een afvaardiging van al de provinciën uit. In een toespraak maakte hij hen duidelijk dat hij niet zou weigeren met zijn Nederlandse onderdanen goed overeen te komen wanneer al zijn voorwaarden daartoe gesteld, vervuld waren. (J. LEFEVRE, art. Barbiano di Belgiojoso, in Nationaal Biografisch Woordenboek, dl. III, Brussel, 1970, blz. 32-37). (H. PIRENNE, Geschiedenis van België van het begin tot heden, dl. III: Van het einde van het Spaans regime tot aan de Belgische Omwenteling, blz. 219-221). (A. BORGNET, Histoires des Belges à la fin du XVIII^o siècle, Brussel-Parijs, 1861, blz. 81-85).

Processie van den H. Rochus gehouden.

Desen naermiddag, zijnde den sondag onder d'octave van den H. Rochus in de parochiale kercke van St.-Walburge geviert wordende, wiert uijt des zelfs kercke eene zeer pligtige processie naer het lof omgedregen schoon dat er nogtans in de plakbrieven nopende dien feestdag aengekondigt was dat die processie des morgens naer d'hoogmisse zoude omgedregen hebben geweest zoodat zulks buijten de verwagting van veele aldus geschiede en ter uijtvoer gebragt wiert.

Sr. Valcke wordt deken der timmerlieden.

Op den 21 augusti heeft sieur Valcke, meester-timmerman, woonende bij het Princenhof, zijnen eedt gedaen als swaerdeken van zijn ambagt in plaets van sieur Bouwens als afgaenden deken⁽¹¹⁸⁾ - fol. 317 - Den zelven sieur Valcke, meester-timmerman, was nu voor den derden mael deken van zijn ambagt verkosen waerom, gelijk de swaerdekens deser stadt nu ook als voorheen in veel meerder agting zijn binnen dese stadt, in de straete van de wooning van dees nieuw verkosen deken veele vruegden betoont wierden. Zijne knegten ten desen daege alle niet werckende kondigden dese maere door het aflossen van menigvuldige canonschueten aen, wanneer er ook door de naestwonende gebuers veele wimpels en vlaggen over de straeten gespannen wierden, des avons gelijckelijk aldaer ter zelve gelegentheijdt veele vruegdevieren, illuminatiën en pektonnen ontsteken wordende.

(118) De deken van de timmerlieden was meteen ook swaerdeken van 12 ondergeschikte ambachten. In de lijst met de besturen van de verschillende ambachten vinden we inderdaad dat in 1786 Benedictus Bauwens deken van de timmerlieden was en in 1787 Joannes Valcke. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 60). (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf. 142: Liste de la loi 1762-1795, fol. 209).

De prijzen in 't collegie der eerw. paters Augustinen worden aen de studenten uijtgegeven.

Op den 24 augusti zijn binnen dese stadt Brugge met groote solemniteijt in 't collegie der eerweerde paters Augustinen⁽¹¹⁹⁾ naer jaerelijcksche gewoonte, tusschen het spelen van 't carilion, gelijk ook tot laet in den nagt veele musicaele instrumenten, de prijsen, bestaende in goude en zilvere eeremadaliën, aen de konstminde jongelingen van - fol. 318 - des zelfs collegie uijtgereijkt geworden. Welcke eeremadaliën de primi door d'aensienelijckste heeren deser stadt omhangen, benevens aen hun boven dezelve geschonken zijnde de hier nevens aengevoegde boeken; zijn dezelve alle geseten in carossen, verselt met d'eerweerde paters professors, hunne meesters, met groote eere thuijs beweegt; voorop rijdende den standaert te peerde, ketel-trommels en timbaelen. De speelders ook geseten te peerde terwijl voor dese reijse het gespel der militaire desen rijdprael niet konde versellen omdat de speellieden met de soldaeten vertrokken zijn. Zijnde vrugteloos alhier te melden de naemen van de leersugtige primi terwijl dezelve hiernevens in d'uijtgegeven berichten ten desen eijnde konnen gesien worden, gelijk ook de boeken, behalvens d'eeremadaliën, die aen dezelve zijn gegeven geworden. Hebbende nu ook voor 't uijtgeven der prijsen als naer jaerlijcksche

(119) Zie voetnoot 65.

[p. 126]

gewoonte - fol. 319 - een dispuijt plaetse gehadt tusschen de studenten en verscheijde aensienelijcke heeren deser stadt, welcke ten eijnde gevolgt wiert door het doen van eenen lofdigt door joncker Adol Patricius de Coninck⁽¹²⁰⁾, primus in rhetorica en vervolgens overwinnaer van alle de andere gedaene scholen, gelijckelijk ook met alle die eeremadaliën omhangen zijnde. Op alle de gewesten deser stadt waer de primi waeren woonende zaeg men op heden veele versieringen, zoo aen d'huijsen als straeten, aenrechten, gelijk ook 's avons op alle dezelve plaetsen zeer schoone en konstige illuminatiën, vruegdevieren, pektonnen en schotelkens ontsteken wierden. Bovenal zaeg men buijtengewonelijk de gebuers in Groeninge hierin uijtmunten, waer meerder vruegt als op alle de ander plaetsen saemen besonder door parerementen in den dag verricht wiert, aldaer woonende in een zeer gering huijs, Cornelius Malij, zijnde primus in grammatica en den zoon van eenen fusteijnwever van welckers ervaeren verstant de beste gevolgen te verwagten zijn.

(120) Ridder Patrice-Charles de Coninck de Merckem, heer van Overbrouck en Nieuwkerke, werd geboren te Brugge op 19 november 1770 als zoon van Boudewijn en Maria van Zuijlen van Nijevelt. Hij was advokaat in de Raad van Vlaanderen. Wanneer de Fransen in 1794 binnen vielen was hij reeds zo bekend dat hij tal van hoge functies kreeg : hij werd prefect van Jemappes, van de mondingen van de Schelde en van de Ain, gouverneur van Oost-Vlaanderen, raadgever van de prefecteur van het Leie-departement, minister van binnenlandse zaken, raadgever van de minister van buitenlandse zaken, inspecteur van de Waterstaat, minister van staat en curator van de Gentse universiteit. Hij was lid van de ridderorde van West-Vlaanderen en in 1810 kreeg hij de titel van baron. Patrice-Charles de Coninck huwde te Brugge in 1797 met Françoise van Outryve, vrouwe van Merckem. Uit dit huwelijk werden 3 kinderen geboren. Hij stierf in 1827. (R. COPPIETERS 't WALLANT, Notices généalogiques et historiques sur quelques familles en Flandre Occidentale, Brugge, 1946, blz. 41-42). (CH. POPLIMONT, La Belgique héraldique. Receuil historique, chronologique et biographique complet de toutes les maisons nobles reconnues de la Belgique, dl. III, Brussel 1866, blz. 340-343). (W. BOUSSY, De gegoede stand te Brugge op het eind van de 18^o eeuw (1793-1804), Gent. 1962-1963, bijlagen I, blz. 102). (PH. VAN HILLE, Het hof van beroep, o.c., blz. 167).

Bekentmaeking van d'heer van Honacker wegens eene premie van 1000 guldens.

- fol. 320 - In de Gensche gasette van den 27 augusti heeft men het volgende bericht vernomen: bekentmaekinge van eene premie van duijsent guldens. Alzoo ter kennis is gekomen van heer ende meester François Hoonacker, kanonik der cathedrale kercke van St.-Donaes tot Brugge, dat zommige persoonen (die zelfs willen zijn van eenig gesag) hun vervoorderen van onder het publicq uijt te stroijen eveneens alsof hij door eenen baetsugtigen handel ende opkoopinge van graen, boter en aerdappels de dierte van die waeren zoude veroorsakt hebben, welcke lasteringen zooveel indruk hebben gedaen op het gemoed van het gemeen volk, of ten minsten gedient hebben voor pretext om in den avont van den 30 der gepasseerde maendt en den volgenden dag het woonhuijs van den voorseijden heer kanonik met gewelt te forceren, open te breken en alle zijne muebelen, een deel zilverwerk, contante penningen, te vernielen, - fol. 321 - plonderen en te stelen. Ende alzoo den voorseijden heer kanonik absolut wilt doen zien aen het publiq dat dese lasteringen zijn alleenelijk uijtgevonden door zijne vijanden en die van de gemeijne ruste, heeft geraedig gevonden te laeten stellen in de gasetten dat den genen die zal konnen binnen de veerthien daegen naer de laeste publicatie deser doen consteeren juridiquelijk en tot genoegen van het collegie der eerw. heeren kanoniken Tournarissen⁽¹²¹⁾ binnen Brugge proberen dat er ten tijde van dit loopende jaer 1787 tot date van den 30 julij van hetzelve jaer voor zijne comsumptie, rekeninge ofte ten wat anderen tijtel het zoude mogen wesen, ter mart ofte boterhuijs tot Brugge eenige boter zoude gekogt zijn zal voor eene premie profiteeren, duijsent guldens voor ider kuijpe boter; zij zullen ook profiteeren eene gelijcke premie degene die zullen op den zelven voet probeeren dat er voor zijne rekeninge - fol. 322 - jaerelijcks meer zoude gekogt zijn als vier hoeden tarwe ofte ook dat er jaerelijcks meer voor zijne rekeninge zoude gekogt zijn als twee kuijpen boter, ider gerekent op het gewicht van 180 tot 200 pond, alsook gelijcke duijsent guldens voor ideren sak aerdappelen die voor zijne consumptie of rekening zoude gekogt zijn, als zijnde zoo van die legumen als van andere genoegsaem voorsien in zijne buijtenhoven en -lan-

(121) De kanunniken tournarissen waren de kanunniken die in de vierschaar van het Kanunnikse zetelden. Zie voetnoot 78.

[p. 127]

den; ten effecte van alle welcke zal requeste gepresenteert worden vanwegen den voorseijden heer kanonik Hoonacker aen het collegie voorseijt, waernae ider zig kan reguleeren en zeggen voorts.

Dese openbaere bekentmaekinge hebbe ik hier aldus bijgevoegt opdat den leser voor het toekomende zoudt konnen zien dat er duijsenden valsche geruchten tegens desen heer zijn uijtgestrojt geworden die hem zoo haetelijk onder het gemeente hebben gemakt en aldus den volkomen ondergang - fol. 323 - van zijn huijs en muebelen, als verhaelt, hebben teweeg gebragt. Dit bericht zoud desen heer inderdaedt voor gansch Europa moeten ontschuldigen van door opkooping van boter, graen en aerdappelen den gemeenen man te hebben benaedeelt. Maer hoe zulcks is ofte niet, is het eventwel seker dat desen heer hem door zijnen bedreven koophandel, besonder in beesten, zoo haetelijk ende verdagt heeft gemakt. Men zegt voorders dat desen heer in 't kort naer dese stadt Brugge, waer zijnen naem zoo haetelijk is, zal terugkeeren en andermael zijn huijs komen bewoonen. Zooveel is er reets af dat zijn huijs met alle vlijt in staet gestelt werdt ten koste van die het zal behooren, gemerkt desen heer in volle procedure tegens d'heeren van 't collegie deser stadt gevallen is nopende de schaede aen zijn huijs en muebelen den tweeden dag der plondering veroorsakt, gemerkt hetzelve volgens de bemerckingen van hiervooren, fol. 281, genoegsaem voor alle voorder onheijlen konde behoef worden.

Inhout van den keijserlijcken staetsbrief van den 16 augusti.

Gelijckelijk heeft men op heden in de Gendsche gasette vernomen den keijserlijcken, koninglijcken brief aen d'heeren Staeten onser Nederlandtsche provenciën, geschreven uijt Weenen den 16 deser maendt augusti, geteekent Joseph, wekkers wonderbaeren inhout den leser zien kan in den Indicateur, 18ste deel, fol. 134. Gelijk ook verders in dit deel, als gelijk in 't vijfde deel van 't Wekelijcks Nieuws uijt Loven, menigvuldige toegesonden en ontfangene brieven, presentatiën en representatiën, zoo van zijne majesteijt den keijser ende koning, van hunne koninglijcke hoogheden de gouverneurs-generaels der Oostenrijcksche Nederlanden, zijne hoogheijdt den prins van Kaunitz⁽¹²²⁾ en van d'heeren gedeputeerde der Staeten uijt alle de provinciën der Nederlanden die hun alsnu actuelijk aen den voet van den throon van zijne majesteijt den keijser en koning bevinden en die eerstdaegs staen terug te komen, gelijk ook - fol. 325 - van zijne excellentie den graeve de Murraij⁽¹²³⁾, lieutenant-gouverneur-generael par interim van de Oosten-rijcksche Nederlanden, etc., in d'afwesigheijdt van hunne koninglijcke hoogheden. Verders ook veele ander requesten en representatiën, gedaen door alle de Staeten der Nederlanden, nopende dese zoo netelachtige tijdtsomstandigheden, alle te lang en onnoodig hier afsonderlijk te verhaelen vermits het heele gevolg van die saeken, zoo wonderbaer voor het naegeslacht, in die deelen wijtloopig door de drukpers afgeheldert staet, alle hetwelcke vervolgens als een vervolg van de beschrijvinge van dese, mijne boekdeelen, moet aensien worden. Desen brief van den 16 deser, door den keijser ende koning naer de Nederlanden toegesonden, heeft voorseker d'aldergrootste ontsteltenis in alle de gemoederen der Nederlanders veroorsakt, door den zelven in eenmael ten deele teniet gedaen ziende de gunstige

(122) Wenzel Anton von Kaunitz, geboren te Wenen op 2 febr. 1711 en gestorven op 27 juni 1794, Oostenrijks staatsman, was van 1744 tot 1747 adviseur van de gouverneur-generael van de Oostenrijkse Nederlanden. Tussen 1750 en 1753 was hij ambassadeur te Parijs, waarna hij tot 1793 als staatskanselier de leiding van de Oostenrijkse politiek in handen kreeg. (-, art. Kaunitz, in Grote Winkler Prins Encyclopedie, dl. 12, 1970, blz. 552-553).

(123) Graaf Joseph de Murray de Melgum, geboren te Doornik op 6 augustus 1718 en gestorven te Wenen op 5 juni 1802, stamde uit een oude adellijke Schotse familie. Hij begon zijn militaire carrière tijdens de Oostenrijkse successieoorlog. In 1741 werd hij onderluitenant en kapitein, in 1755 luitenant-kolonel, in 1757 kommandant-kolonel, in 1761 majoor-generaal, in 1766 onderinspecteur van de hele infanterie van de Nederlanden, in 1771 divisiegeneraal en in 1784 kommandant-generaal. Als waarnemend landvoogd van juli tot oktober 1787 streefde hij ernaar de rust te bewaren en herriep hij de hervormingen van Jozef II. Hierom zette de keizer hem prompt af; op 6 oktober 1787 ging hij met pensioen. (-, art. Murray de Melgum in Grote Winkler Prins Encyclopedie, dl. 13, 1971, blz. 560-561). (F. BERNAERT, art. Murray, in Biographie Nationale, dl. 15, 1899, kol. 368-371).

[p. 128]

toelaetingen van hunne koninglijcke hoogheden tot Brussel - fol. 326 - op verscheijde stonden, zonder de toestemminge van zijne majesteijt den keijser ende koning, als door enkelen dwang gegeven. Nu, lieven leser, nu zien wij in eenmael teniet alle die duijsenden vrugdebedrijven ten desen opsichte zoo binnen dese stadt Brugge als door het heele landt gemakt, gemerkt den keijser onder de seven toegesonden pointen in zijnen brief wilt dat in alle de provinciën der Nederlanden alle saeken herstelt worden op den voet die er in wesen was vóór den 1 april van dit jaer; zullende den keijser nopende de verder pointen als wegens de te op te rechten intendentiën en nieuwe regtsbanken met d'heeren der Staeten zig geweerdigen in onderhandeling te treden.

De voorder inhout zal den leser, als ik verhaelt hebbe, konnen vinden. Door desen brief is het heele Nederlant als van eenen blixemslag getroffen, zoodaenig, zoo dit alles niet versagt wordt, men van nu af den volkomen ondergang onser landen tegemoet ziet.

Tweede treckinge der loterije in ses dassen tot Brussel.

- fol. 327 - Op den 27, 28 en 29 augusti is binnen de stadt Brussel op de groote saele van het stadthuijs gehouden de tweede treckinge van de tweede loterije in ses classen, ingestelt bij opene brieven van zijne majesteijt den keijser ende koning van den 5 september 1786, ter presentie van den keijserlijcken en koninglijcken commissaris en de twee schepenen der stadt Brussel. Van de 36900 nombers die er hun alsnog in het radt der fortune bevonden, zijn er de twee eerste daegen deser treckinge 1000 nombers getrokken geworden en den derden dag 1100, behalvens 46 premiën voor d'eerste en de laeste biliëtten en voor en naer d'hoogste loten; zijnde in dese tweede treckinge gevallen voor f. 276800 prijsen ende premiën. De derde treckinge zal ses weken hiernaer vervolgt worden, zijnde den nomber 19009 d'eerste deser treckinge uijt het radt der fortune getrokken geworden met de premie van f. 1500 voor het eerste biliet en N.28880 - fol. 328 - is de laeste deser treckinge uijtgetrokken geworden met de premie van f.6000. Voor het laeste biliet deser classe N.20476 is uijtgekomen met het hoogste lot deser classe van f.25000, N.38632 met den tweeden hoogen prijs van f.15000, N.11978 met den derden hoogen prijs van f.8000, N.36916 met den vierden hoogen prijs van f.5000, zijnde verders de nombers deser tweede treckinge, gelijk d'eerste, in den Indicateur niet medegedeelt geworden; ook en heeft men niet vernomen waer dat er van dese treckinge eenige besondere prijsen of premiën gevallen zijn.