Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1787

(Juli)

Cafféhuijs op de Wandeling buijten de Catalinepoort eerstmael geopent.

Op den 1 julij is er voor d'eerste mael buijten de Catalinepoorte, langs den steenweg, 't eijnden de zeer vermaekelijcke en plaisante Wandelinge aldaer gemakt, gehouden een consert door de speellieden der militaire onder den toeloop van zoodaenig menschen dat er nauwelijcks plaetse om te passeren langs dese Wandelinge was. De gemelde speellieden - fol. 175 - waeren geseten op eenen daertoe bereijden theater, meer den twintig voeten hoog verheven; staende dezelve nevens een aldaer gemakt cafféhuijs, 't welk van hout gemakt is en ter zijden met schoone gordijngen omhangen, zijnde ook in hetzelve alle soorten van ververschingen te bekomen; nevens hetzelve zijn alom banken en taefels gestelt alwaer eenider volgens zijn geliefte bedient wordt. Dit consert of gespel der militaire zal aldaer verscheijde mael, zoo in de weke als des sondaegs, geduerende desen somer herhaelt worden, alle hetwelcke dese zoo plaisante Wandeling, tot genoegen van groot en kleen gemakt, zooveel te aengenaemer zal maeken.

Het schenden en breken nogtans van hetgone aldaer met groote kost gemakt wordt en hout nog niet op. Niettegenstaende de premiën daerop gestelt en de groote reserve die er ten dien eijnde gehouden wordt, eenige quaedwillige zig nog niet ontsiende van geduerende den nagt de banken en anders tot niet te verbrijseln en om te werpen.

Den soon van sieur Steenhout wordt buijten verhangen doodt gevonden en een meijsken verongelukt den zelven dag.

- fol. 176 - Op den 2 julij naermiddag gebuerden twee zeer groote ongelukken. Een meijsken van tusschen 10 en 11 jaeren, gaende op de wandelinge van den molen van sieur Bauwens (gemakt boven een stadtsmagazijn aen de Gendtpoorte), wiert aldaer bij onvoorsigtigheijdt zoodaenig door de sneldraeijende eckens geslegen dat, hadde het den kant van de wandelinge niet gevat, hetzelve zonder twijffel over de veste zoude hebben gevlogen en verbrijselt geweest hebben geweest. Hetzelve door desen slag zoodaenig gewont zijnde dat men weijnig of geen leven daeraen was ziende nogte ook van geen gevoelen is dat hetzelve daervan nog zal konnen het leven behouden.

Desen avont ontrent den agt uren wiert er ook met d'overgrootste ontsteltenisse vernomen hoe den zoon van sieur Steenhout, huercoetsier, wonende agter d'Halle binnen dese stadt, oudt circa twalf jaeren, zig zelven verhangen ofte door iemant zulks aengedaen was: terwijl men op 't onvoorsiens buijten de Gendpoorte agter de - fol. 177 - herberge ‘Het Paepegaijjen’ op een stuk landt aen den bovensten tap van eene zoogenaemde eege, dienende voor den ploeg, zaeg hangen den voormelden jongelink. Eenen

[p. 83]

blouwen catoenen nuesdoek was van boven aen den gemelden tap vastgeknoopt met eenige knopen en dese rondt den hals van desen ongelukkigen gedraeijt zijnde onder zijne kele hing hij dus doodt, tusschen dezelve geen voet af van d'aerde en met zijne tonge verre uijtgesteken. Alreede wanneer zulks ontdekt wiert al eenigen tijdt doodt zijnde mits hij reede kout was.

Of nu desen jongelink zig zelven dus doodt gemakt heeft of niet is zeer twijffelachtig gemerkt zulks als bijnae onmogelijk geagt werdt en de suspicie des te meerder is dat hij door iemant dus verhangen is omdat er bij de schouwinge, door d'heeren deser stadt gedaen, is bevonden geworden zijnen arm gebroken te zijn en eenen doodelijcken slag op zijn hooft te zijn gegeven waerdoor er vermoet wordt dat - fol. 178 - hij dus van eenen hovenier, op wiens landt hij dikwijls liep mits het zijne van zijnen vaeder daer ontrent was, dus zoude gehanthaeft zijn, die hem dan, om te voorgeven dat hij hem hadde verhangen, dus aen eenen neusdoek zoude hebben geknoopt. Diesaengaende zal er door d'heeren zeer nauwe inspectie genomen worden om, is zulks waer, den daeder te ontdekken die reede geseijt werdt zig door de vlugt te hebben geret; zullende den tijdt leeren of zulks aldus bewaericht werdt.

Het maeken van eenige pasquillen of oproerige schriften verboden.

Op den 4 julij is er binnen dese stadt Brugge bij placaete alom aengekondigt en aengeplakt eene requeste van d'heeren Staeten van Vlaenderen waerbij verboden werdt van te maeken eenige oproerige schriften, ofte die zouden strekken tot het doen herleven van de nieuwe tribunalen ofte van de intendentiën, gesupprimeert bij differente decreten van hunne koninglijcke hoogheden, etc. (ziet verders dese declaratie in den Indicateur, het 18ste deel, fol. 11, gelijk ook aldaer fol. 12 de vertaelinge van - fol. 179 - eenen brief, toegesonden den 26 junij 1787 aen de zeer eerweerde edele en voorsienige heeren Staeten van Vlaenderen door de heeren borgmeester en schepenen, edele en notable der stadt Geeraedtsbergen, waerbij teenemael wederleijt wordt dat door die stadt d'herstellinge der nieuwe tribunalen en intendentiën zoude wedergevraegt zijn, etc., gelijk den leser in des zelfs inhout breeder zien kan).

Meulebrouk, hovenier, verhangt zig zelven.

Op den 5 julij over den noen verhing zig zelven binnen dese stadt Brugge zekeren man genaemt Muelebrouk, hovenier, wonende in de Clarestraete, getrouwt man en hebbende vier kinderen, op de volgende maniere. Want desen ongelukkigen, zonder iet te zeggen boven naer zijnen hoeijsolder gegaen zijnde, makte aldaer moetwilliglijk eene coorde aen de balke vast en aen dezelve een strop gemakt hebbende, verhing hij zig zelven op eene moetwillige en opgesette maniere, dusdaeniglijk dat hij, wanneer er ontrent den twee uren naer hem rondt het huijs gesogt wiert, al lang doodt - fol. 180 - te zijn bevonden wiert, tot overgrooten schrik van zijne vrouwe,

[p. 84]

kinderen en alle zijne gebuerlieden. Wordende desen ongelukkigen, door d'heeren geschouwt zijnde, des anderdaegs 's morgens vroeg op het kerkhof van St.-Gillis begraeven.

Wat desen man beweegt heeft om zig zelven dus het leven te benemen hoort men niet recht vertellen, maer het is eventwel zeker dat hij zulks nog toe tweemael toe heeft gedreijgt te doen dog daer af op d'uitwerckinge is weerhouden geworden; hebbende hij ook sedert lang een zeer verkeert gemoet gehadt, terwijl zijne vrouwe getuijgt dat zij hem sedert Paesschen lestleden nog noijt heeft hooren spreeken tenzij dat hij somtijdts op eenige vraegen die zij hem dede jae of neen zeijde; zijnde ook nog eenige ander van zijne familie op ongelukkige manieren aen hunne doodt gekomen.

Heden is ook door d'heeren van 't collegie vernieuwt de ordonantie waerbij het swemmen in de waeters of vesten deser stadt op de gewonelijcke penen en amenden is verboden geworden.

Fellen brant binnen Brugge in het huijs van sieur Boutte bij de Walplaetse.

- fol. 181 - In den nagt tusschen 6 en 7 julij, weijnig naer den elf uren, is er binnen dese stadt Brugge eenen zeer fellen brant ontstaen in de bakkerije op den hoek van de Walplaetse, zoo men gaet naer het Minnewater, bewoont door sieur Boutte. Zijnde desen fellen brant ontstaen door de faute van de dienstmaert die eenigen warm asschen hadde geschept in eene houte tonne, nevens het hout staende. Dese tonne brant gevat hebbende, was het niet lang of het nevensstaende hout was ook in volle vlam die zig al haest door den solder en vervolgens door het dak verspreijde terwijl nog degene van het huijsgesin in slaep laegen; dog in alle haest door de gebuers opgeklopt zijnde in hun hemd, was d'eerste sorge, het huijs nu open zijnde, om de muebelen ten besten mogelijk te redden, welcke ook seffens zoo verre mogelijk in d'ander huijsen gesleept wierden, gelijk ook het graen en ander effecten. Middelertijdt was het heele huijs in volle brant - fol. 182 - en alle de klokken daer ontrent klipten alarm; wanneer ook weijnig naer quart voor twalf uren de schelle op den Hallenthoren, waer zulks niet eer gesien was, geklipt wiert, waerdoor seffens de heele stadt in roer was. Den branttrommel wiert geslaegen en alle de ander klokken, gelijk de schelle, klipten onophoudelijk. Speijten en brantgetuijg wiert er van alle zijden aengebragt en wel besonderlijk degene der cellebroeders⁽⁷²⁾ en knegtestedeschole die zeer veel tot het blusschen van desen brant hielpen. Dog de vlammen als onblusbaer schijnende, vond men geen beteren raedt dan het heele dak van het huijs met haeken af te trecken om, hoewel het zeer stil weder was, de voordere uijtbreijding der vlammen te vermijden. Dit huijs, over zulks wanneer den brant ontrent den drij uren volkomen gebluscht was, zooverre gestelt zijnde dat er niet anders dan den voorgevel en de bloote mueren zijn blijven staen. De schaede door desen droeven toeval aen 't huijs en muebelen veroorsakt op tweeduijsent guldens geschat wordende.

(72) Zie voetnoot 95.

[p. 85]

Groote schietfeest door de gilde der hantboge binnen Brugge gehouden.

- fol. 183 - Op den 8 julij is er binnen dese stadt Brugge gehouden eene zeer luijsterlijcke schietfeest door de vermaerde gilde van den H. Sebastiaen onderhouden met de hantboge binnen dese stadt, welcke op de naervolgende wijse is ter uijtvoer gebragt geworden.

's Morgens ontrent den thien uren zijn er op de persse in 't zelve hof opgestelt 139 prijsvogelen, te rekenen met de vijf opperste door de gilde deser stadt gegeven en welckers prijsen hiernae zullen gefixeert worden, bestaende de 134 ander prijsvogelen elk in drij ponden grooten courant waervoor ider pelotton van ses mannen moet betaelen tot drij pondt groote wisselgeldt. De persse met dit zoo aenmerckelijk getal prijsvogelen opgerecht zijnde, is in desen hove in de gildekaemer gedaen de plichtige lotelinge tot iders volkomen genoegen en in 't beste order.

Naermiddag ten een ure zijn alle de gildens elk volgens hunnen aengewesen nombers op de Mart verschenen, alle met 'd uijterste teekens van eere. - fol. 184 - Zijnde dezelve ten twee uren zoo luijsterlijk van de Mart vertrokken dat het meer scheen een luijsterlijcke cavelcade dan een enkele schietfeest te wesen. Geene van alle dese zoo luijsterlijcke vermaerde gildens uijtgenomen of hadden meer als oijt alle hunne eereteekens, vaendelen, timbaelen, trommelen, violen en fluijten te voorschijn gebragt, veele te lang om dit alles afsonderlijk te verhaelen.

Boven alle dese munte wel besonderlijk uijt de gilde van de stadt Oostende die om des zelfs luijsterlijkheijdt niet tot eene schietfeest maer als tot een volkomen cavelcade scheen gekomen te zijn. De confraters deser gilde waeren 's morgens met een kotterschip, behangen met menigvuldige vlaggen en met nog een minder schip, beijde rondtom beset met kanons, binnen dese stadt in volle triumph langs den Kom aengekomen tot beneden de Carmesbrugge, waer zij onder onophoudelijk losbranden der kanons hunne schepen lieten liggen. Den - fol. 185 - luijster, praal en eere waermede die gilde degene van Brugge desen naermiddag vereerde is weert om voor de laetere tijden vereeuwigt te worden, terwijl dat niemant geheugt oijt van eene gilde zooveele eereteekens te hebben weten bewijsen en terwijl zulks niet wel mogelijk is van volkomentlijk aen diegene zulks niet hebben gesien te verhaelen, zal ik daeraf alleen in 't kort eenen schets ophaelen. Hunnen praaltrijn wiert opgeleijt door den verbeeldenden keijser der Turken met den blooten sable in de hant; agter desen volgden de vier deelen der weijrelt, zeer konstrijk en pragtig afgebeelt; agter dese eenige bij uijtnementheijdt schoon vercierde maegdekens die de waepenen en schilden van dese gilde waeren draegende; dan volgden eenige zeer schoon vercierde slaeven die de canons voorttrokken, gelijk ook vier andere die het schiettuijg deser gilde op een schoon met roo laeken overtrokken langwerpige taefel waeren draegende; wordende desen praaltrijn verselt door nog veele andere toerustingen, alle te lang om - fol. 186 - afsonderlijk te verhaelen; dan volgden de heeren schotters, alle in zeer kostbaere montueringen en wel zonder tegenseg ook de schoonste van alle dees saemenvergaederde gildens; agter hun volgden veele vrouwspersoonen, ook kostbaer gekleet, die met dese gilde van Oostende medegekomen waeren.

Alle de gildens aldus in 't hof gearriveert zijnde, wiert aen de gemelde gilde

[p. 86]

seffens de eeremadalie geschonken, zijnde schoon geslaegen van zilver en in 't goudt vergult, weerdig tot eenentwintig guldens, dezelve niet ten onrecht aen die gilde van Oostende gejont wordende omdat zij met waerheijdt meer eereteekens hadden bewesen dan alle de ander gildens tesaemen. Zijnde ook d'oorsaek dat de gilde van Oostende zoo luijsterlijk geweest heeft omdat dezelve tegens eenige heeren van Oostende hadden gewet om een stuk wijn in banden, twee hespen, broot, etc., dat zij binnen dese stadt de eeremadalie niet en zouden hebben bekomen, om welcke te bekomen hunne eerbewijsingen als verhaelt is zooveel te luijsterlijcker en pragtiger hebben geweest.

- fol. 187 - Nu drij uren van desen naermiddag geworden zijnde, begonst men volgens toer van lotinge het schietspel en nu en dan wieren der veele vogels door d'een en d'ander gilde van hun nest afgerukt. Ontrent den vijf uren wiert den oppersten zijdevogel, bestaende in ses zilvere lepels en ses forcetten, weerdig thien pondt groote wisselgelt, getroffen door de ghilde van Tourhout. Wanneer dan wat laeter nog eenen anderen zijdevogel getroffen wiert, bestaende in eenen zilveren ragoutlepel, weerdig ses pondt groote wisselgeldt, door de gilde van Eecloo; nu agt uren geworden zijnde en de tweede ronde der schietinge vervolgt tot den nomber 80 wiert het schietspel tot den volgenden morgen gestaekt, op de persse nog staende den oppervogel, twee zijdevogels en agtthien andere.

Desen nagt door eenen bal en ander vermaekelijkheden met d'uijterste vruegdeteekens door d'heeren schotters doorgebragt zijnde, wiert des anderdaegs 's morgens om agt uren die pligtige schiettinge vervolgt. - fol. 188 - Wanneer nu en dan ook weder eenige vogels afgeschoten wierden; wordende ook naer den negen uren den oppersten zijdevogel, bestaende in d'ander ses lepels en forcetten als hiervooren, getroffen door de gilde van Brugge. Wanneer korts daernae den lesten zijdevogel, bestaende ook in een gelijcken ragoutlepel als den voorgaenden, getroffen wiert door dezelve gilde van Tourhout, die vervolgens, behalvens de twee zilvere prijsvogelen, nog seven ander getroffen heeft. Nu, naer den twalf uren geworden zijnde, was de derde ronde ten eijnde en tegelijk dees pligtige schietfeest, staende nog op de persse den oppervogel met seven andere vogels die seffens door alle de gildens in de gildekaemer gelot wierden. In dese plichtige lotinge trof d'een en d'ander gilde nu en dan eenen vogel wanneer eijndelinge, de lotinge circa ten halven zijnde, gelukte dat den oppervogel viel aen de parochie van Mannekensvere⁽⁷³⁾ bij Nieuport, bestaende dezelve in eene zilver caffékanne ter weerde van - fol. 189 - eenentwintig ponden grooten wisselgeldt waerover dese gilde, die maer met twee pelottons gekomen, ten hoogsten verblijdt was, temeer omdat door dezelve niet het minste bij de schietinge getroffen was.

Alle de prijsen, zoo zilvere als in geldt, hiernae aen de gildens uijtgegeven zijnde, zijn dezelve ten meerderen deele zeer triumphantelijk uijt dese stadt Brugge vertrokken, gelijk ook degene van Oostende onder het losbranden huner kanons met hunne schepen zeer luijsterlijk vertrokken zijn ontrent den ses uren van desen naermiddag, waermede dees zoo luijsterlijcke feest is geëijndigt geworden.

Dese meeste prijsen deser plichtige schietfeest zijn gewonnen door de volgende gildens, te weten: door de ghilde van Brugge behalvens den zilveren prijs hiervooren vermelt, 31 prijsvogelen; zijnde door dees gilde behalvens

(73) Mannekensvere, een dorp dat behoorde tot de kasselrij van het Brugse Vrije, ligt in het arrondissement Oostende en werd in 1970 gefusioneerd met Spermalie, dat op haar beurt in 1977 bij Middelkerke werd gevoegd. (H. HASQUIN e.a., o.c., dl. I, blz. 629 en dl. II, blz. 1051).

[p. 87]

de vijf oppervogels, 15 mindere opgestelt geworden. De ghilde van Duijnkercke heeft twee prijsvogelen geschoten, Oostende drij, Sluijs - fol. 190 - in Vlaenderen drij, Blankenberge twee, Eecloo behalvens den zijdevogel ses, Zuenkercke negen en zoo vervolgens elcke gilde eenige, d'eene meer en d'ander min, behalvens dat er eenige gildens geweest hebben die niet het minste hebben getroffen en daerom nogtans met geen minderen treijn dese luijsterlijcke feest verlaeten hebben.

Grooten rook uijt een kelder op d'Eijermarkt opgeresen dat men meijnde brant te zijn.

Op den 10 julij 's morgens tusschen seven en agt uren en meijnde niemant beter of er was ten huijse van sieur Havé, meester-glaesemaeker, wonende op d'Eijermart, brant ontstaen. En wie zoude inderdaedt anders gemeijnt hebben wanneer men uijt den kelder van desen huijse op 't onvoorsiens eenen swaeren rook en vlammen saeg oprijsen, waerom men in alle haest van alle zijden water in desen kelder door des zelfs opening langs de straete goot om zulks te blusschen, 't welk ook seffens gedaen wiert zonder voorder schaede terwijl het niet anders was dan eene groote panne die omgeslegen was in een gloglade comfoor vol ingrediënten tot dezelve fontie dienende die dees rook en vlamme en grooten ruek veroorsakt hebben.

D'eerste egte besluijten van zijne majesteijt vernomen; gedeputeerde naer Weenen ontboden.

- fol. 191 - Op den 12 julij 's avons heeft men in de Gensche gasette vernomen d'eerste egte besluijten van zijne majesteijt den keijser ende koning nopende de hangende en onbesliste saeken van het Nederlandt, zooals men dezelve in den Indicateur, het 18ste deel, fol. 17 van woort tot woort zien kan, in de depeche van hunne koninglijcke hoogheden onse gouverneurs-generaels, den 7 deser, door eene estafette toegesonden aen de heeren Staeten van Vlaenderen, gelijk ook hunne nog naerder koninglijcke besluijten van den 9 deser, fol. 19, waerdoor eenige leden uijt alle de Staeten van 't Nederlandt bij hunne koninglijcke hoogheden ontboden worden; de vergaering van welcke op maendag toekomende tot Brussel vastgestelt is alwaer dat er op den besluijten van zijne majesteijt naeder advisen zullen genomen worden. Ondertusschen is er seffens een estafette naer zijne majesteijt afgeveerdigt met de dringenste vertooningen om geene gedeputeerde onser Staeten te moeten tot naerder antwoort naer Weenen bij zijne majesteijt senden.

Geene processie op het feest van 't H. Schapulier omgedregen.

- fol. 192 - Op den 15 julij, feestdag van het H. Schapulier, geviert wordende binnen dese stadt in het clooster der eerw. paters Carmeliten en is er naermiddag geene processie als naer gewoonte, behalvens het voorlede jaer,

[p. 88]

omgedregen; zulks nogtans in het aflaetsplacaet van desen feestdag aengemelt geweest hebbende, dog door onsen eerweerdigsten heer bisschop is verboden geworden van dees processie desen naermiddag niet om te draegen, maer zulks door hem alleen des morgens toegelaeten is; waerom dees paters, aen hun oude voorrechten niet mogende, op des zelfs bevel volkommen geen processie, behalvens langs hunnen pandt hebben willen omdraegen, waerdoor er andermael onder het gemeente deser stadt een groote murmuratie heeft geheerscht. Binnen de stadt Damme nogtans is op heden de gewonelijcke processie omgedregen geworden zooals men in die stadt op ander jaeren gepleegt heeft. Gelijkkelijk is aldaer de gewone kerremisse als naer oude gewoonte zeer plichtig geviert geworden evenals of zulks noijt verboden hadde geweest. - fol. 193 - Hetwelcke van nu af door alle andere parochiën van het Brugsche Vrije met meerderer luijster zelfs dan vóór de veranderingen agtervolgt wordt.

Volgens de bevelen van zijne majesteijt de gedeputeerde der Staeten naer Weenen afgereijst.

Nu is ook binnen dese stadt Brugge den echten, eigenhandigen brief van zijne majesteijt den keijser ende koning bekent gemakt, aen alle de heeren Staeten van 't Nederlandt toegesonden, waerbij zijne majesteijt absolutelijk verstaet dat de gedeputeerde der Staeten zullen gehouden zijn naer Weenen bij zijne majesteijt over te gaen, willen zij de zoo verwerde saeken tot eenen gunstigen stant brengen, anders dat zij hun zelfs zullen over 't hooft trecken alle de ongelukken die uijt dese ongehoorsaemheijdt zullen konnen resulteeren; zijnde desen brief geteekent uijt Weenen den 3 deser, zooals den leser den zelven in 't bijvoegsel Nr. 2 van woort tot woort in 't zelve deel van den Indicateur zien kan. Nu zal men eerstdaegs gaen zien wat voor eenen keer dese zoo gewichtige zaeken, waeraen 't geluk van 't heele Nederlandt afhangt, zullen gaen nemen. - fol. 194 -

Dog alzoo den keijserlijcken koninglijcken brief hiervooren vermelt, in den Indicateur maer in de Fransche taele vermelt staet, zoo kan den leser dezelve in de Vlaemsche tael zien in het Lovensch nieuwsbladt, het vijfde deel, fol. 50, alwaer men in onse tael den volkomen wil van zijne keijserlijcke majesteijt ten opsicht van alle de Staeten der Nederlanden in 't generael uitdrukkelijk zien kan. Tot die beijde deelen sende ik den leser ook over om te zien de besluijten van de heeren Staeten der provenciën ten desen opsicht genomen, gelijk ook degene van hunne koninglijcke hoogheden tot den dag van hun vertrek naer Weenen, alle te lang om hier afsonderlijk te verhaelen. Den leser aldaer gelijckelijk konnende zien wanneer, wie en op hoedaenige wijse de heeren gedeputeerde der Staeten uijt alle de provenciën der Nederlanden naer zijne keijserlijcke majesteijt afgereijst zijn. Godt geeft dan dat hun vertrek eenen gunstigen uijtslag voor onse landen mag teweeg brengen.

D'eerste treckinge der loterije in ses classen tot Brussel gehouden.

- fol. 195 - Op den 16, 17 en 18 julij is binnen de stadt Brussel op de groote saele van het stadthuijs gehouden d'eerste treckinge van de tweede

[p. 89]

loterije in ses classen, ingestelt bij opene brieven van zijne majesteijt den keijser ende koning van den 5 september 1786, ter presentie van den keijserlijcken en koninglijcken commissaris en twee schepenen der stadt Brussel, uijt het radt der fortune waerin er 40 000 biliëtten besloten zijn, te weten van nr. 1 tot nr. 40 000 inclus zijn er de twee eerste daegen deser treckinge 1000 prijsbiliëtten getrokken geworden en den derden dag 1100, behalvens 46 premiën voor d'eerste en de laeste bieliëtten en voor en naer d'hoogste loten. Zijnde in dees eerste treckinge gevallen voor f. 206800 prijsen en premiën; zullende aldus dese treckinge van ses tot ses weken tot de laeste classe vervolgt worden. Zijnde in dese treckinge den nomber 35467 met het hoogste lot van - fol. 196 - f. 20000 guldens uijtgekomen. D'uijtkomsten van alle de andere hooge loten zal ik hier niet afsonderlijk konnen plaetsen terwijl dezelve als de voorgaende treckingen in den Indicateur niet zijn afgedrukt geworden nogte ook heeft men niet vernomen waer dat er dese treckinge eenige hooge prijsen ofte premiën gevallen zijn.

Het draegen der cocardes, dat zoo goet als vergeten was, hernomen en d'oproerigheijdt onder 't volk opnieuws vertoond.

Op den 17 julij 's morgens tusschen negen en thien uren saeg men binnen dese stadt Brugge, tot groote verwonderinge van veele weldunkende lieden, heele hoopen met cocardes op d'hoeden, die nu in dese stadt zoo goet als vergeten waeren, verschijnen. Wanneer men bovendien wat laeter zag te voorschijn komen meer als dertig persoonen deser stadt niet alleen met cocardes op hunne hoeden, maer alle in uniforme, hebbende scharlaeken root casacken, witte vesten en brouken, aen hunne horlogiën en wandelstokken zijde gecolleurde linten als de cocardes en nog bovendien op hunne borst een goudt, zilver, geplatineert - fol. 197 - of vergult leeuwken, beteekenende het waepen van Vlaender. Dese heeren in uniforme dan, gelijk ook veele met cocarden, zijn van nu af degene verbeelden het corps der vrijwillige compagnie⁽⁷⁴⁾ voor dese stadt Brugge die mogelijcks, Godt geeft van neen, zooveele onheijlen binnen dese stadt zal teweeg brengen. Want tot nog toe alles binnen dese stadt rustig geweest hebbende, schijnen van nu af duijsenden gemoederen ontrust op 't draegen van alle die onbedenkelijcke differente teekens die in alle tijdtsomstandigheden, ten meerderen deele altijdt, d'oorsaek van revouten, plunderingen en oproer geweest hebben. Zulks binnen dese stadt van nu af zooveel temeer te vreesen zijnde omdat de gesaementlijcke ambagten, als zulks teenemael onnoodig geoordeelt hebbende, teenemael afgeslaegen hebben van hun onder die zoogenaemde vrijwillige compagnie te begeven.

Van - fol. 198 - desen morgen af zaeg men al d'eerste saemenrottinge van volk alleenelijk door 't draegen van de verscheijde teekens veroorsakt, want heden morgen om elf uren een hallegebodt geklipt zijnde, liepen der bij duijsenden menschen naer den Burg omdieswille dat er geseijt wiert dat er een gebodt ging uijtgegeven worden dat elk moest cocarden draegen, zooverre dat sommige uijtstroeijden dat dezelve aen ider gingen uijtgedeelt worden mits onder de vrije compagnie teekenende. Dog naer groot verlang van duijsenden die tot den twalf en half uren wagteden om het hallegebodt te hooren lesen was hetzelve niet anders als d'oproepinge voor eenige

(74) De vrijwillige compagnie of patriottisch corps, waarvan stadstresorier A. de Peneranda een van de belangrijkste initiatiefnemers was, was een reactionaire vereniging van zowel tegenstanders van de politiek van Jozef II als vertegenwoordigers van de gegoede standen. Vooral de aristocratische schutters van Sint-Joris, en in mindere mate deze van de twee andere gilden, maakten een groot aantal van de leden uit. Opgericht rond 25 juni 1787, zochten de stichters eerst contact met de swaerdekens van de ambachten. De sociale verschillen kwamen echter al vlug tot uiting en twee weken later ontstond reeds een open conflict: de armere patriotten werden afgedankt. Dit was de aanleiding tot de sociaal-politieke rellen van 30-31 juli en 1 augustus 1778, die van Wallegem uitvoerig beschrijft. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 194-197). (Y. VAN DEN BERGHE, Brugge, o.c., blz. 129).

[p. 90]

boedels en sterfhuijsen. Zijnde dit vervolgens 't eerste saemengeloop door de cocarden veroorsakt.

Desen morgen wiert ook zekeren man genaemt Pieter Boutte, koornmeter, naer gehoort te zijn, in egte van vangenisse beweegt omdat hij heeft bestaen op eenige landen buijten de poorten verscheijde gronsels te ontweeren.

Verscheijde calanjen door d'ambagten gedaen.

- fol. 199 - Desen naermiddag twee carossewielen voor d'heer baron d'Hondt, te Gendt gemakt zijnde, arriveerden met de Gensche barge binnen dese stadt Brugge, dog dezelve op d'arbeijders⁽⁷⁵⁾ waegen liggende, wierden door het ambagt van de smeden geconfisqueert en aengeslegen wanneer men die meijnde ten huijse voormelt op de Gaeremart thuijs te voeren; wordende ook dezelve onder den toeloop van veele menschen naer het ambagtshuijs der smeden vervoert.

Tegen den avont stonden ook op de Coupure meer dan tweeduijsent menschen, gelijk ook alle de timmermansknegten deser stadt, ende dit omdat men desen avont was verwagtende met een billanderschip 24 nieuwe casijnen, gemakt op d'orders van d'heer Wallewijn tot St.-Amandts in Brabant; zullende moeten geplaest worden in het nieuw gebouw aen den Com dat men alsnu aldaer is opbouwende en dat voor het konings - fol. 200 - comtoir zal dienen. Dese casijnen dan, in groote presuditie van 't werkvolk deser stadt elders gemakt zijnde, zullende, zoo er geseijt werdt, niet alleen door de timmermansknegten worden gearresteert, maer zullen door hun naer de Mart gebragt worden en aldaer tot asschen in een vier verbrant als in presuditie van hun werk, elders gemakt zijnde⁽⁷⁶⁾.

Desen avont tusschen 8 en 9 uren zaeg men tot elks verwonderinge meer dan hondert met gelijcke eenskleeding en veele ander met cocarden door de besonderste straeten deser stadt in marche marcheeren, agter hun rijdende eene chaise waerin sat d'heer Koopman⁽⁷⁷⁾ en eenige ander heeren gedeputeerde der vrijwillige zoogenaemde compagnie. Van nu, zoo wegens het een als het ander, mag men met redens bevreest zijn voor de grootste oneenigheden, revouten en plunderingen, want de saemenrottingen van 't volk van nu af als onweerhoudelijk schijnen te zijn.

(75) De bevrijde arbeijders maakten een bevoordeligde corporatie uit die zich exclusief bezighield met het transport van allerlei goederen in de stad. Om dit beroep te kunnen uitoefenen moest men in het bezit zijn van een officie, dat kon overgeërfd worden of van de stad gekocht. De bezitter van zo'n officie(s) kon dit ook verhuren of verkopen aan de meestbiedende. Deze corporatie mag echter niet tot de ambachten worden gerekend; zelf beschouwden de arbeijders zich ook als een aparte beroepsvereniging, los van de ambachtslui. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnert, o.c., dl. I, blz. 61-62).

(76) Zie hierover ook Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 164 e.v. In hun poging om meer zeggenschap in het stadsbestuur te verwerven gaan de ambachten de oude voorrechten terug opeisen, zo ook het recht dat geen afgewerkte produkten in de stad mochten worden ingevoerd.

(77) Zie voetnoot 53.

Casijnen door de timmermansknegten aengeslegen.

- fol. 201 - Op den 18 julij 's morgens tusschen vier en vijf uren wierden binnen dese stadt Brugge door de timmermansknegten, die met een zeer verbittert gemoedt den heelen nagt in afwagtinge der voornoemde casijnen op de Coupure gestaen hadden, aengeslegen twee nieuwgewerkte casijnen die gedregen wierden naer den bouw van d'heer de Pauw op den Dijver, alsook grootelijcks verdagt zijnde dat dezelve, op d'orders van sieur Dumortier⁽⁷⁸⁾, timmermansmeester, ergens elders in Brabant in fraude waeren gemakt. Hierom vergaederde seffens het ambagt der timmerlieden en heden morgen om thien uren vergaederden zoo baesen als knegten in 't stadthuijs, die gelijckelijk voor d'heeren van 't collegie compareerden. Hierom was er andermael eenen zeer grooten toeloop van menschen op den Burg onder

(78) Hubertus Dumortier behoorde in 1789, 1791, 1792 tot de eed van de timmerlieden. In 1793 werd hij tot deken van zijn ambacht verkozen. (S.A.B., Wetsvernieuwingen, pf. 142: Liste de la loi 1762-1795, fol. 209 v^o en 210).

[p. 91]

menige bedreijgingen der zelve knegten waerdoor er veele, aen die frauden verdagt, voor d'uijterste affronten bevreest - fol. 202 - zijn, sieur Dumortier ook ter zijner verdedinge op het collegie gecompareert zijnde.

Heden morgen zijn, naer gepresenteerde requeste aen 't collegie deser stadt, aen de negen heeren swaerdekens⁽⁷⁹⁾ aengewesen de archiven in het stadthuijs waerin alle de stadtsprivilegiën berusten, gelijk ook de plaetse waer dese archiven vóór 't afbranden van den Hallenthoren op d'Halle gestaen hebben; zullende die plaetse teenemael gesuijvert en hermakt worden om dezelve aldaer eerstdaegs te plaetsen en om aldaer door d'heeren met de gesaementlijcke swaerdekens alle d'oude privilegiën overlesen te worden; zullende ook aen ider deser dekens eenen sloter overgelevert worden om de dueren waerin d'archiven zullen geplaest worden gesaementlijk te openen, waervan naeder op 't vertransporteeren der zelve zal handelen.

Desen morgen wierden ook door de smeden aengeslegen de casijnen van sieur Winne, chirurgijn in de St.-Jacobsstraete, - fol. 203 - omdat het ijzerwerk aen dezelve zijnde buijten de stadt gemakt was. Om welcke weder te bekomen den zelven sieur Winne de boete daer annex aen 't ambagt der smeden heeft moeten betaelen.

Op den 19 julij wiert binnen dese stadt Brugge door het ambagt van de ketelaers afgehaelt al den hallam en gereetschap van de onvrije zoogenaemde ketellappers en forcettevertinders, ten meerderen deele zijnde van de Fransche natie en gelogeert op droog logist in de Carmesstraete, zijnde dezelve gewonelijk langs dese stadt van huijs tot huijs om werk gaende.

Tegen den avont zaeg men andermael een grooten toeloop van volk, want de timmermansknegten, zeer verbittert omdat zij de casijnen die voor het comtoir, als hiervooren vermelt, gemakt zijn niet hebben konnen aenslaen en verbranden terwijl dezelve ter vermijdinge van oproer, seffens op den wijsen raedt van d'heeren van 't collegie deser stadt zijn gecontermandeert van in stadt te worden - fol. 204 - gebragt en buijten afgelost zijn geworden. Hierom zijn dezelve gegaen buijten de Catalinepoorte op de Nieuwe Wandeling binnen paele en hebben aldaer een huijseken dat men niet verre van het cafféhuijs is besig met maeken en dat bijnae teenemael opgebouwt was, teenemael tot den grondt afgetrokken omdat de werklieden van Steenbrugge aen hetzelve waeren werckende. Hetzelve aldus tot den grondt afgetrokken zijnde, hebben zij alle het hout, bestaende in balkenijfers, rebben planken en andere materialen gelijt op eenen voermanswaegen en hebben hetzelve binnen dese stadt vertransporteert tot op de Groote Mart; alwaer alles afgelaeden zijnde in bewaering in de borgelijcke wagt⁽⁸⁰⁾ is geleijt geworden. Dit alles geschiede onder den toeloop van duijsenden menschen die in den eersten oogenblik meijnden dat het de casijnen waeren die geconfisqueert naer de Mart ter verbranding gebragt wierden.

(79) De Brugse ambachten waren van oudsher in 9 leden onderverdeeld. Aan het hoofd van ieder lid stond een swaerdeken die, net als de burgemeester van de commune, beschikte over één van de tien sleutels die toegang gaf tot de koffer waarin de stadsprivilegiën waren opgeborgen. In 1787 gaan de swaerdekens, zich beroepend op oude privilegies, over tot een betere organisatie van de ambachten om zo meer medezeggingschap in het stadsbestuur te verwerven. Op 21 juni 1787 kwamen ze voor het eerst sedert lange tijd weer samen en in juli 1787 richtten ze een bestendig bestuurscollege op. Eerst hadden enkel de 9 swaerdekens toegang tot de vergaderingen maar onder druk van de meeste dekens kregen 8 vaste afgevaardigden van de subalterne dekens het recht deze vergaderingen bij te wonen en ook stemrecht; vanaf december 1787 hebben we dus te maken met een college van 16 dekens. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 58, 162-163).

(80) De burgerwacht bestond volgens het reglement van 14 aug. 1756 uit een zeventigtal stadssoldaten onder leiding van een aantal onderofficieren en twee officieren. Vóór 1756 was de burgerwacht een persoonlijke last; iedereen, met uitzondering van clerus en magistraten, moest in geval van nood de wacht optrekken. In 1756 werd het systeem veranderd en richtte men een beroepskorps op dat door nieuwe belastingen onderhouden zou worden; clerus en magistraten echter werden van deze belasting vrijgesteld omdat ze vroeger ook geen deel uitmaakten van de burgerwacht. De rest van de mannelijke bevolking betaalde volgens hun vermoedelijk jaarinkomen van 1 tot 10 gulden per jaar. In 1786 was de getalsterkte als volgt samengesteld: 2 officieren, 2 sergeanten, 1 adjudant, 12 korporaals, 2 tambours, 1 fijfer, 55 fusiliers. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 178).

Het draegen der cocardes neemt nog meer toe; de vrijwillige worden in 't stadthuijs aenveert!

Nu neemt het draegen van cocarden en buijtengewone - fol. 205 - teekenen onophoudelijk meer ende meer toe, zoodaeniglijk dat de minste kinderen zelfs die teekenen draegen, zulks niet anders als menige saemenrottingen van volk veroorsaekende, die niet anders als voorteekens van oproerigheden

[p. 92]

voorspellen. De zoogenaemde vrijwillige compagnie vergaedert van nu alle daegen in het stadthuijs, alwaer veele hun onder dit patriotisch geselschap, zelfs van de geringste soort, van 's morgens vroeg tot 's avons laet laeten inteekenen op conditie dat ider alles op zijnen kost moet koopen; zullende door dit zoo haetelijk geselschap, die meer de ruste stooren dan herstellen, eerstdaegs zoowel door degene in gelijcke monture als die maer alleen cocarden draegen, in d'Halle op de Mart geëxerceert worden; schoon nogtans alle weldunkende persoonen hun niet en konnen verbeelden uijt welcken hoofde zelfs de besonderste deser stadt hun met eene zoo dwaese daedt willen bemoijen.

Bericht van ontschulding door sieur Hubertus Dumortier verbreijt.

- fol. 206 - Op den 21 julij wiert binnen dese stadt door sieur Hubertus Dumortier, meester-timmerman⁽⁸¹⁾, aen alle de hoeken der straeten en in alle de herbergen deser stadt een zeer wijtloopig bericht aengeplakt met belofte van eene premie van hondert pondt groote wisselgeldt voor den genen ofte degene die onder behoorlijcke attestatie zullen konnen bewijsen dat door den zelven meester-timmerman oijt eenige hoegenaemde opgewerkte timmerwercken van buijten 's landts zijn doen maeken ofte gemakt worden ofte op zijn order binnen dese stadt zijn ingevoert geworden, in fraude der werklieden: waeruijt klaerlijk is blijkende dat de calanje als hiervooren, fol. 201, gedaen qualijk en van geender weerden gedaen is. Den zelven sieur Dumortier dese berichten uitgevende om zig volkomentlijk te verregtveerdigen terwijl veele qualijk peijsende hun niet ontsien van opentlijk uijt te stroijen dat zij hem en zijn huijs, staende in de Gansestraete, tot den grondt zullen vernielen.

(81) Zie voetnoot 78.

Biddag welvaert van 's Landts verwerde saeken binnen Brugge ingestelt.

- fol. 207 - Op den 22 julij wiert op bevel van onsen eerweerdigsten heer bisschop door heel zijn bisdom behalvens den gewonen biddag nu alle jaeren tot behoudenis der landtvrugten door het heele landt ingevoert, ingestelt eenen anderen generaelen biddag om van den Almogenden met eenpaerige dringende gebeden af te smeeken dat de verwerde saeken van ons nog bloijende Nederlandt eenen gunstigen keer bij zijne keijserlijcke en koninglijcke majesteijt mogen nemen, opdat door hunne koninglijcke hoogheden, gelijk ook door de gedeputeerde der Staeten uijt alle de provenciën van 't Nederlandt, nu naer zijne majesteijt vertrokken, de verwerde, hangende saeken op zoodaenig eenen voet bij zijne majesteijt mogen afgedaen worden dat men haest de volkomen ruste mag herstelt zien en onse rijcke landen volkomentlijk herstelt in hunne voorige voorrechten en privilegiën. Godt gave het, dat wij haest die zoo gewenschte blijde - fol. 208 - daegen mogten beleven, ten opsichte van welcke dan, van heden te beginnen, door alle de geestelijcke deser stadt geduerende agt naereenvolgende daegen processiegewijs naer Onse-Lieve-Vrouwe ter Poorterije zal gegaen worden, op den zelven voet als in 't twalfste deel deser beschrijvinge fol. 297 en verders

[p. 93]

in 't negenste deel, fol. 271 aengewesen is; wordende aldaer telkens gedaen eene pligtige misse De Beata en onder de wegen gesongen de gebeden in zulke netelachtige tijdtsomstandigheden ten allen tijde geplogen. Die pligtige processie wiert op heden verselt door d'heeren van beijde de agtbaere collegiën, gelijk ook door alle de patriotten van de zoogenaemde vrijwillige compagie, alle in hunne gelijcke eenskleedinge en zeer veele zonder monturinge, alleen met cocarden, waerdoor dees processie, nog van duijsenden godtvreesende lieden gevolgt wordende, den hemel tot onderstant van 't landt scheen op te wekken.

De stadtsarchiven worden vanuijt 't stadthuijs naer hunne oude plaetse op d'Halle vervoert.

- fol. 209 - Op den 23 julij zaeg men eijndeling, naer veele moeijte en arbeijdt van d'heeren swaerdekens deser stadt Brugge, een begin maeken ter vernieuwing van de verduijsterde en als vergeten privilegiën van onse zoo wijtvermaerde stadt Brugge⁽⁸²⁾, terwijl op heden om thien uren eenen heelen waegen gelaeden met ijsere archiven op de volgende wijse naer de bewaerplaets der zelve op de groote Halle vertransporteert wierden.

D'ijsere archiven, die zwaer en gewichtig zijn, op eenen rollewaegen in het stadthuijs gestelt zijnde, wierden ter presentie van den heer burgmeester van den commune, den heer tresorier, eenige heeren commissarissen uijt het collegie en d'heeren swaerdekens, gevoert uijt het stadthuijs onder den toeloop en toejeuging van duijsenden menschen, in welcke men den ijver voor hunne oude privilegiën oogblijkelijk zaeg uijtschijnen; want wanneer onder groot vruegdegeroep den waegen nu uijt het - fol. 210 - stadthuijs getrokken was, liet men het peert, bereijt om te trecken, staen en desen waegen wiert door honderden borgers voortgetrokken door de Breijdelstraete, over de Mart tot in d'Halle. Wanneer seffens de archiven opgetrokken wierden; naer hunne oude plaetse op den thoren en aldaer op de tevooren bereijde plaetse afgesloten met swaere ijsere dueren in bewaering gestelt wierden, wordende de conterduere gesloten door heer borgmeester van den commune waervan hij den sluetel mag behouden en d'andere duere gesloten met negen sloten van welcke als voorheen aen elcken der negen heeren swaerdekens eenen sluetel is overgelevert geworden zoodat van nu af alle dees thien heeren moeten saemen vergaedert zijn om iet het minste te konnen naersien. Zullende ook eerstdaegs alle de privilegiën in dees archiven berustende opnieuws oversien en overlesen worden.

Dees archiven waerin zoo kostbaere privilegiën besloten liggen, zijn vanuijt hunne - fol. 211 - oude plaetse naer het stadthuijs vertransporteert geworden in 't jaer 1740, wanneer den vermaerden Brugschen Hallenthoren door eenen hevigen blixemslag aen den roof van onblusbaere vlammen overgelaeten wiert⁽⁸³⁾ en waerom men dees archiven alsdan, ter behoudenis der zelve, naer het stadthuijs vervoert heeft; sedert welcken tijdt men niet eens gedagt heeft om dien onbetaelbaeren schat in versekering te behouden, dezelve overlaetende aen 't ondersoek van eenider, waeraf onse voorouders nogtans ten hunnen tijde zooveel werk hebben gemakt. Uijt dese en andere redens vermoedt men dat er al eenige misschien van de beste privilegiën en papieren zullen ontrooft zijn, dog d'heeren swaerdekens hieraf eenen volkomen inventaris bekomen hebbende zullen dese hunne oude voorrechten

(82) Dit feit moet terug gezien worden in het licht van het verwerven van politieke medezeggenschap door de ambachten. De swaerdekens hadden geen vertrouwen in de stadsmagistraten en daarom eisten ze dat de oude keuren weer in de archiefkamer van de Halletoren zouden opgeborgen worden; daar waren ze immers verzameld in één koffer die 10 sloten had, waarvan elke swaerdeken één sleutel had. De tiende sleutel bleef bij de burgemeester van de commune. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 168).

(83) Op 30 mei 1741 woedde een hevig onweer en rond het middaguur sloeg de bliksem in in de halletoren. Deze vatte vlam en pas rond 5 uur 's namiddags kon het vuur bedwongen worden; er was uiteraard enorm veel schade. De privilegies die er bewaard waren, werden overgebracht naar het stadhuis. (J. VAN UDEN, De Brugsche halletoren in brand, 1741, in Biekorf, 1933, blz. 31).

[p. 94]

hun moeten blijken. Wat voorders aengaet de plaetse op den Hallenthoren, ter deser gelegentheijdt teenemael gesuijvert, is 't vrugteloos breeder te handelen omdat dezelve ten allen tijde zal konnen gesien worden.

De stoeldraeijers doen eenige calanjen.

- fol. 212 - Desen naermiddag wierden ook door het ambagt van de stoeldraeijers deser stadt in verscheijde huijsen, als onder veele andere in het huijs van sieur Tulpinck bij de Molenbrugge en sieur Planter in ‘Het Gendhof’, diversche calanjen gedaen en door hun heele waegens met vogelhuijsen geconfisqueert en op de Mart in d'Halle bij de stadtswagt in bewaering gestelt; zulks andermael geschiedende onder den toeloop van veele menschen om alle die nieuwgheden te zien, schoon er nogtans vermoedt wordt dat dit ambagt van die calanje zal ongelijk behaelen ende dit omdat zij ook de vremde vogelhuijsen verkoopen en geene en konnen maeken.

Op d'Halle werdt d'eerste patriotissche exercitie gehouden.

Desen avont van voor den seven tot den agt en half uren is op d'Halle van boven, waer gewonelijk de foire is, de kraemen daertoe expresselijk afgeslegen zijnde, gehouden d'eerste openbaere patriotissche exercitie door de zoogenaemde vrijwillige compagnie; geduerende welcken tijdt de leden van dees vergaederinge, op gelijcke wijse als - fol. 213 - militairen dienst gepleegt wordt dog zonder geweiren, hunne exercitiën verrichteden. Tot zoo verre dat zij dese exercitiën nu geëijndigt hebbende, alle in gelijk order uijt de poorte van d'Halle op de Mart verschenen zijn onder de troppelinge van zooveele duijsenden menschen dat het een leger scheen te zijn 't welk door het geschreeuw van duijsenden jongers (ten meerderen deele ook met cocarden) verdobbelt wiert, die d'heeren patriotten ten uijtkomen niet alleen met geschreeuw begroeteden maer zelfs troppewijs dezelve tegen malkander slooten en tot verscheijde insuriën toebragten, dusdaeniglijk dat men van nu af genoegsaem voorsiet welk uijtsicht die zoo groote saemenrottingen zullen teweeg brengen.

Veele kwaedtwillige rotten aen 't huijs van d'heer van Hamme bijeen.

Desen avont zelfs tusschen negen en thien uren vergaederden meer dan twalfhondert quaedwillige en tot oproer gesinde persoonen aen 't huijs van d'heer van Hamme nevens de parochiale kercke van St.-Walburge om het huijs van desen heer tot den grondt te vernietigen ende dit omdat dese, tot plundering genegen, voorgeven - fol. 214 - dat desen heer besonder alle de ketens en vlasch op de Gaeremart, gelijk ook veele ander eetwaeren, opkoopt; dese waeren ten meerderen deele wevers die desen avont nog gelukkiglijk door schoon spreeken van den deken der linwaetwevers en door het geven van bier van desen huijse verdreven zijn zonder aen hetzelve eenige schaede te veroorsaeken.

[p. 95]

Gelijcke troppelinge van volk heeft er gisterenavont aen 't huijs van d'heer Wallewijn op Ter Balie⁽⁸⁴⁾, wiens zoon gewesen onderintendent of commissaris van d'intendentie geweest heeft, plaetse gehadt; alwaer ook nog geluckiglijk den oproer door het goede order der police, die de quaedwillige met goetheijdt hebben verdreven, is gestut geworden, niettegenstaende den haet die het gemeen volk tegen dees heeren hebben opgevat. Door dit alles nogtans voorsiet men genoegsaem aen welcke droeve gevolgen eenige huijsen deser stadt reede blootgestelt zijn.

(84) De wijk Terbalie behelsde de omgeving van het kruispunt tussen de Vlamingstraat, de Sint-Clarastraat en de Kalkovenstraat. (A. SCHOUTEET, o.c., blz. 19).

Op den feestdag van den H. Jacobus en St.-Anna de processiën 's morgens aengedregen.

- fol. 215 - Op den 25 en 26 julij, zijnde de feestdaegen van den H. Jacobus en van de H. Moeder Anna, is binnen dese stadt Brugge uijt beijde des zelfs parochiale kercken de processie des morgens naer d'hoogmisse omgedregen, gelijk ook op den volgenden sondag onder de octave, zulks als over twee jaeren plaetse gehadt heeft, geschiedende op bevel van onsen eerweerdigsten heer bisschop, zoo nogtans dat er hierover al weder onder parochianen van des zelfs parochiën groote murmuratie heescht ter oorsaeke dat vóór alle de veranderingen men gewoon was die processiën des naermiddaegs om te draegen en zij nu geensints tevreden zijn omdat op 't bevel van onsen heer bisschop alleen nu die processiën des morgens omgedregen worden.

Den toeloop des volks is alle avonden zeer groot op de Mart.

Alle avonden wordt den toeloop van volk op de Mart van groot en kleen meerder en meerder, tot zoo verre dat de jongers op 't uijtkomen der patriotten hun niet meer vergenoegen met geschreeuw en hantgeklap, maer zelfs tot - fol. 216 - menige buijtenspoorigheden overgaen, niettegenstaende eene wagt van twalf mannen der stadtssoldaeten, die nu sedert gisteren aen de poorte van d'Halle is gestelt geworden, die nu ook tegens dees menigte saemengerotte niets durven seggen uijt vreese van aen meerdere affronten subject te zijn.

Nogtans, op den 27 julij heeft men voor d'eerste mael de leden van de vrijwillige compagnie zonder geschreeuw uijt d'Halle zien uijtkomen; zijnde dezelve nu tusschien vier- en vijfhondert in getal zoodat dese, desen avont uijt d'Halle komende, alle in marche en in volle galet, ider compagnie eenen chef of opperhooft voorgaende, dweers over de Mart van 't één eijnde tot het ander gegaen zijn, het geschreeuw der jongers nu door de groote menigte door vreese weerhouden wordende, gelijk zulks op dees wijse den volgenden avont is gecontinueert geworden. Nu wordt in de compagnie eenider aengeteekent zoodat er nu reets meer dan vijftig jongers van thien en twalf jaeren onder dezelve zijn.

[p. 96]

D'oorsaek der gevreesde tumulte en plondering binnen Brugge opgeheldert.

- fol. 217 - Op den 29 julij is eijndeling den lang gevreesden dag, van welcke hiervooren op verscheijde plaetse gewaeg gemakt is, aengekomen en heden heeft men binnen onse stadt Brugge een begin zien maeken van de langgevreesde tumulte en plonderinge die zonder tegenzeg op eene zoo verbaesende en schrikkelijcke wijse ter uijtvoer gebragt is dat voorseker geene oude ofte nieuwe cronijken ons daervan eenige voorbeelden opleveren als men aenmerkt d'omstandigheden waermede dees schrikkelijcke plunderinge verselt is geweest. Nu dan, om den lieven leser voor de laetere tijden hiervan eenen schets naer te laeten, terwijl ik mij verre onbequaem kenne en als eene onmogelijcke saeke beschouwe om alles met de volle omstandigheden te verhaelen, terwijl mij daertoe een heel boekdeel zoude noodig schijnen te zijn, zal ik diesaengaende aen den leser in 't kort een dagverhael naerlaeten en alles dat deser daegen voorgevallen is, zoo verre het mijne bequaemheijdt toelaet, voor de laetere tijden - fol. 218 - meedeelen terwijl ik in alle de besonderste voorvallen ooggetuijge geweest hebbe. Nu dan dient er eerst gemelt te worden welcke de besonderste oorsaek der plonderinge geweest heeft.

De mindere der vrijwillige compagnie worden afgedankt.

Heden om twee uren was op de vergaederplaetse op d'Halle het geheel patriotisch geselschap of zoogenaemde vrijwillige compagnie vergaedert, alwaer de besonderste leden van die verderffelijcke vergaederinge aen alle ende eenigelijk de ingeteekende den volgende voorstel deden: dat eenider die onder dees compagnie begeerde te volherden moest teekenen onder d'één of d'ander vrije gilde deser stadt en in de monturinge van die ghilde op zijnen kost gekleet gaen, of die zulks niet begeerden te doen seffens uijt hunne vergaering zouden worden geschrapt. Hieruijt zal den leser alleen voor het toekomende de gevolgen en d'eerste oorsaek van den oproer konnen bespueren, als seker wetende dat jongers van thien à twalf jaeren: mestraepers, matsenaers, tegeldekkers, timmerlieden, knegten, wevers - fol. 219 - en alle ander slag van hoegenaemde gemeene persoonen die voorseker in dese tijden moeijte genoeg hebben om met hun hantwerk te konnen subsisteeren, al is 't dat zij geen monturing maeken of onder d'een of d'ander vrije gilde hun engaseeren; immers, desen voorstel is alleen gedaen geworden omdat de patriotten, nu ziende hun corps door treffelijcke en gegoede persoonen meer en meer aen te groijen, de mindere (als slegter van conditie zijnde) om die wijse hun hunne vergaering hebben ontseijt dog onder eenen bedekten mantel, die zij voor zeker wisten door de minderen niet te konnen ter uijtvoer worden gebragt. Nauwelijcks was desen verderfelijcken voorstel gedaen of de mindere, ziende hoe zij verraeden waeren en hun onbequaem kennende om die groote onkosten te konnen doen, lieten met honderden seffens hunne naemen uijtschrabben en verlieten met een gemoedt tot in het hert verbittert - fol. 220 - dit patriotisch geselschap in hetwelcke zij leden voor eenige daegen geweest hebben en ter uijtvoer gebragt zaegen het spreekwoort: ‘Daer meerder man komt, moet de minderen wijken’. Zommige nogtans geven voor dat zulks bij orders van 't gouver-

[p. 97]

nement-generael ter uijtvoer gebragt is dat eenider van die vrijwillige compagnie onder eene vrije ghilde heeft moeten teekenen. Dog hoe zulks is ofte niet is het eventwel zeker dat het meeste deel van de afgedankte patriotten seffens hunne eereteekenen en cocarden hebben verbrijselt en hun zeer verwoet tot den drank begeven hebben; desen naermiddag het patriotisch geselschap scheijdende zonder eenige exercitiën te verrichten.

Desen naermiddag zijn ook met de Gensche barge eenige heeren gedeputeerde der swaerdekens deser stadt van Gend aengekomen die naer die stadt vertrokken waeren om gesaementlijk met d'heeren dekens van Gend te unieeren tot het weer bekomen van alle oude privilegiën⁽⁸⁵⁾.

(85) Zie in verband hiermee Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 166. Dit plan om met de Gentse ambachten een gezamenlijke actie te voeren om de oude voorrechten terug te bekomen liep faliekant af; de Gentse ambachtslieden stonden zeer wantrouwig tegenover dit Brugse voorstel, en mochten bovendien, gezien de Carolijnse concessie, niet samenkomen.

Menige disorders worden door 't draegen der cocarden veroorsakt.

- fol. 221 - Desen avont en geduerende den ganschen nagt en saeg men niet dan wanorders door d'opschorting der cocarden veroorsakt; tot zeer laet zaeg men heele troppen van duijsenden op de Mart vergaedert staen die genoegsaem voorgaeven, onder duijsenden bedreijgingen, wat er des anderdaegs stont te geschieden.

Den volgenden morgen, op den 30 julij, hoorde men hoe alom geduerende desen nagt veel disorders door de cocarden veroorsakt waeren, hoeveel mans hunne vrouwen in volle rasernij, droncke zijnde, niet alleen jammerlijk hadden getracteerd, maer eenige dezelve ten huijsen uijtverdreven hadden; op St.-Annekerkhof was er eenen man door dezelve zoo jammerlijk getracteert dat men niet zonder redens voor zijn leven bevreest is omdat zij hem, zeer beschonken zijnde, hadden willen doen betuijgen of hij staets- of keijsersgesint was. M'hoorde nog veel ander buijtenspoorigheden, - fol. 222 - desen nagt voorgevallen, alom verbreijden, dog tot nog niets dat tot oproerigheden strekt, nogte dat men geduerende desen nagt aen eenige huijsen op plunderinge uijtgeweest heeft. Desen morgen liep ook gerustelijk af zonder dat er iets buijtengewonelijk, behalvens veele samenrottingen van volk, gepleegt wiert.

D'archiven op d'Halle geopent.

Om thien uren van desen morgen zijn eenige heeren gedeputeerde uijt het collegie, den heer borgmeester van den commune, den heer tresorier en de negen heeren swaerdekens, gesaementlijk gegaen vanuijt het stadthuijs naar de groote Halle op de Mart op den thoren en naerdat zij aen elkander den eedt van getrouwigheijdt hadden ontluijckt van geene der privilegiën op eeniger wijse te schenden of te veraliëneren, zijn de groote ijsere deuren door de negen swaerdekens elk op rang met zijnen sluetel geopent, gelijk ook de conterdeure door den heer borgmeester van den commune. Dan wierden door eenen smit - fol. 223 - alle de sloten der archiven afgeslegen en dezelve alleenelijk oversien of er d'oude privilegiën en papieren nog volgens order in laegen, 't welk tot iders vergenoeging aldus bevonden wiert. Hiernaer wiert alles wederom in d'ijsere deuren tot naermiddag ten drij uren toegesloten, wanneer d'heeren, hiervooren vermelt, hun weder ter

[p. 98]

plaetse begaeven en naer de pligtige openinge der als 's morgens de generaele lesinge der privilegiën begonsten ende tegelijk eenen nieuwen inventaris der zelve hebben beginnen te maeken, zulks tot 's avons ten seven uren gecontinueert wordende. De meeste swaerigheijdt die er nu in 't overlesen van onse oude voorrechten ontmoet wordt is omdat alles van oude tijden geschreven zijnde bijnae onleesbaere schriften zijn en ten meerderen deele in verscheijde taelen, zoodat de bequaemste persoonen deser stadt, zelfs tot wijsgeleerde geestelijcke, daeraen werk genoeg zullen vinden, schoon alle de - fol. 224 - papieren in 't beste order en teenemael ongeschonden in d'archiven bevonden worden.

De cocarden worden alom afgetrokken en verbrijselt en den toeloop van quaedtwillige heeft geen paelen meer.

Nu dan desen naermiddag het patriotisch geselschap, hunne gewone exercitiën op d'Halle uijt vreese van overrompelt te worden niet durvende verrichten, hebben hun om zes uren van desen naermiddag begeven naer de hoven van St.-Jooris en St.-Sebastiaen en hebben tot naer den agt uren hunnen exercitiën verricht zonder eenigen tegenstant te ontmoeten. Terwijl zij dus besig waeren, waeren de verstoote gemoederen der afgedanckte leden, zoo van jongers als meerdere, tot in het hert verbittert, tot zoo verre dat men om seven uren als een heel leger van menschen op de Mart versaemelt saeg die ten meerderen deele gekomen waeren om de patriotten als naer gewoonte te zien uijtkomen. Tusschen dese hadden hun meer dan duijsent jongers van de slegste soort vervoegt die aldus een begin van alle de schrikkelijcke volgende rampen maekten. - fol. 225 -

't Eerste dan dat er in teeken van oproerigheijdt⁽⁸⁶⁾ gedaen wiert was dat alle degone, cocarden of andere verscheijde teekens waeren draegende, tusschen groote hoopen jongers ingesloten wierden en gevolgentlijk genootsakt waeren van seffens hunne teekens, wilden zij aen geen affronten blootgestelt zijn, af te trecken, zulks in 't eerst voor een gelach genomen wordende hoewel men al haest zaeg dat het volkomen meijning was; terwijl eenige oproergesinde hun niet ontsaegen van tegen de jongers te zeggen dat zij voor elcke cocarde of teeken dat zij zouden aftrecken en hun brengen een plaquet zouden hebben ontvangen, oproerige orders die voorseker aen de verstoote geen tweemael en moesten gegeven worden, zoodaeniglijk dat men, eer het agt uren geworden was, al met honderden cocarden saeg afgetrokken, verschuert en verbrijselt. Degone hun hiertegen in diffentie wilden stellen verkoosen het slegste lot, terwijl dezelve niet alleen van duijsenden wierden - fol. 226 - overrompelt, maer zelfs zoo zij hun niet seffens door de vlugt hadden konnen redden, doodtgetrappelt, geslegen en gestooten zouden hebben geweest. Zekeren man genaemt Malfait, commis voor den pagt van den graenbrandewijn deser stadt, hefte alleenelijk zijnnen stok op om hem te verweeren maer wiert hierom seffens op de Mart neergesmeten, zijne cocarde afgetrokken en jammerlijk geslaegen, zoodaeniglijk dat ik eenen regel van eenen timmermansknegt op hem saeg in stukken slaegen; van den grondt opgerogt zijnde, redde hij zig nog door de vlugt langs d'Eijermart, van meer dan vijfhondert agtervolgt wordende; zullende desen voorseker zijne cocarde zeer lange jaeren tusschen zijne leden gedenken.

(86) Zie daarover ook Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 185-189).

[p. 99]

Nu dan in den tijdt van eene halve ure zaeg men niet eene cocarde of teeken meer draegen, alle die dezelve aen hadden en naer de Mart toequaemen dezelve seffens aftrokken en hun in 't een of 't ander huijs door de vlugt reddeden. De woede, hoewel dat er geene teekens of cocarden meer gedregen wierden, was hiermede niet geëijndigt, want d'oproerige, nu geene met dezelve meer ontmoetende, liepen eerst de zilversmedewinckels op en deden seffens, onder bedreijginge van alles te vernielen, alle de menigte madaliën en eereteekens intrecken. Van hier liep zij naer het huijs van d'heer Koopman, procureur en winkelier in de Steenstraete⁽⁸⁷⁾ en deden instantelijk de geheele reesems hangende cocarden intrecken onder bedreijginge als vooren, de verbittering op desen heer zooveel te groter zijnde omdat hij den besondersten oproerder van de zoogenaemde vrijwillige compagnie geweest heeft. Meer als duijsenden jongers en meerder nu op de Mart geen kanse tot het aftrecken der cocarden meer ziende, liepen om agt en half uren troppewijs langs de Steenstraete tot aen de Catalinepoorte, aldus langs den weg alle de cocarden die zij ontmoeteden - fol. 228 - aftreckende. Hiermede niet vergenoegt, wagteden zij de persoonen van buijten komende aen de poorte af en begroeteden hun op 't aenkomen met gelijcke munte. Twee manspersoonen hun daertegen stellende wierden zoodaenig overmeestert dat zij hun vlugtende in eene herberge begaeven, dog genootsakt dezelve zonder cocarden of teekens te verlaeten wilde des zelfs huijs geenen volkomen ondergang ondergaen. Nu naer den negen uren geworden zijnde, wierden dees twee persoonen door meer dan vijfhondert jongers agtervolgt langs d'Ankerplaetse⁽⁸⁸⁾, langs de Castanjeboomnonnen⁽⁸⁹⁾ tot aen het huijs van den eerw. heer van Honacker⁽⁹⁰⁾, kanonink der cathedraele kercke van St.- Donaes, wonende niet verre van de Gaeremarkt op den hoek van het Eechoutstraetje. Hier dan bleef de groote menigte vergaedert om het beklaegelijk oogwit te gaen uijtwercken dat door het gevolg van het draegen van differinte teekens zoo lang gevreest is.

(87) Zie voetnoot 53.

(88) Hiermee wordt het pleintje bedoeld aan de samenloop van de Nieuwe Gentweg, de Oude Gentweg en de Katelijnestraat. De benaming is ontleend aan de herberg ‘Den Anker’, herbergnaam die reeds in 1579 gekend was. (A. SCHOUTEET, Straatnamen, o.c., blz. 16).

(89) Aan de Kastanjeboomstraat bevond zich het in 1361 gesticht klooster van de Zwarte Zusters van Bethel. Naar het midden van de 15^o eeuw toe kregen ze ook de naam Arme Zusters, en tegen 1480 noemde men hen ook ‘den zusterhuuse van den Castanjeboom’. In 1798 werd hun klooster vernietigd. (A. DUCLOS, o.c., blz. 500).

(90) Franciscus Van Hoonacker, waarschijnlijk geboren te Wingene - datum onbekend - en gestorven te Brugge op 27 november 1791, was volgens een brief d.d. 18 nov. 1942 van E.H. RAES, onderpastoor van Wingene, eigenaar en heer van Wildenburg. Hij liet een en ander na aan de kerk van Wingene. Op 5 juni 1752 toonde Franciscus Van Hoonacker aan het kapittel van Sint-Donaas een brief van bisschop Ludovic de Castillon, waarin hij voorgedragen werd om kanunnik te worden van Sint-Donaas in plaats van de overleden J. de Lampreel; hij werd toegelaten en geïnstalleerd. (B.A.B., Acta capitula S. Danati, 5 junius 1752, fol. 223).

Begin der schrikkelijcke plondering aen 't huijs van d'heer kanonik van Honacker en wat al geduerende desen nagt voorgevallen is.

Den gemelden heer - fol. 229 - was zonder tegenzeg van elck gehaet en was behalvens den onbermhertigen haet die hem toegewesen wordt, eenen perfecten koopman in beesten en alle andere eetwaeren, tot zoo verre dat de gewonelijcke brieven die op zijn adres gesonden wierden niet als aen eenen godtstoegewijden priester toegesonden wierden, maer alleenelijk behelsden voor opschrift: aen d'heer van Honacker, koopman in beesten tot Brugge, eenen tijtel voorwaer geensints overeenkomstig met zijne geestelijcke bediening. Behalvens dit alles wordt desen heer nog met duijsenden ander lasteringen betegen, geensints eijgen aen zijn godtstoegewijde bedieninge en ter uijtbreijdinge van welcke ik mij zoude schaemen de bladzijden mijner beschrijvinge met dusdaenige ongehoorde lasteringen te bekladden. Boven dit alles zegt men desen heer een inkomen van tusschen drij en - fol. 230 - vierduijsent ponden grooten 's jaers, zonder het inkomen van zijn kanonikdije te rekenen, te hebben; gevolgentlijk voor het gemeente als onlijdelijk van aldus door eenen godtstoegewijden priester, met zooveele middelen bejegent, in het opkoopen van alle de zoo noodige eetwaeren gesup-

[p. 100]

primeert te worden. Dus zonder in die zaeke verder in te gaen, gemerkt dit maer een tijtelken van de gemeene spraeke is, hoewel ik voor mij zeker weet dat desen heer verscheijde mael door den overleden en onsen alsnu regeerenden bisschop is verboden van misse te lesen of de commercie in 't generael moeste staeken, zal ik voortsgaen met de beschrijvinge hoe het desen nagt aen 't huijs van desen heer afgeloopen heeft.

Nauwelijks waeren de jongers, hiervooren vermelt, ontrent dit huijs gekomen of al hunne woede tot het aftrecken van cocarden was vergeten maer niet den haet die zij tegen desen heer hadden opgevat. Tot zoo verre dat om negen uren - fol. 231 - met d'hevigste furie d'eerste steenen op de glaese vensters van het huijs van desen heer gesmeten wierden, 't goon desen heer van voor den negen uren hebbende zien aenkomen, in alle haest in 't godtshuijs van de Magdaleene⁽⁹¹⁾ gevlugt is. De domestiquen die nog in 't huijs waeren de hevige woede van de plunteraers beschouwende, baeden of lijfsgenade van het huijs te mogen uijttrecken om hun leven in veijligheijdt te houden. Zulks aen hun door de muijtmaekers toegestaen zijnde, verlieten zij het huijs van hunne meester en lieten hetzelve aen den volkomen roof over.. Nu was de woede ten hoogsten geklommen en bijnae alle de glaese vensters die maer nieuw in het huijs gestelt waeren tot niet verbrijselt, tot zelfs het kleen hout waerin het glas gestelt was. Naer den thien uren quaem den heer borgmeester van den commune met eenige heeren gedeputeerde uijt het collegie en met eene wagt - fol. 232 - stadtssoldaeten aen in meijning van den oproer te stillen, dog vrugteloos, want hadden zij instantelijk het huijs niet verlaeten, geenen twijffel zoude het hebben dat men er veele van hun zoude hebben zien doodt blijven door het werpen der steenen, terwijl d'heer Pardo, borgmeester van den commune⁽⁹²⁾, eenen steen op 't vertrecken in zijnen nek vattede waerdoor hij grootelijcks gewont was tot den bloede, zoodat hun niet beter stont dan seffens het haesepad te kiesen.

Nu was 't dat zij hun volkomen meester van het huijs saegen en gevolgentlijk niet vertoefden van in hetzelve te breken en zoodaeniglijk den vollen toom aen den haet, tegen desen heer opgevat, gaeven, dat ik mij wel seker onbequaem kenne om hunne raesende furie en plonderinge met woorden uijt te drukken. Eerst en vooral begaeven zij hun in den kelder en tasteden de menigte aldaer liggende wijn aen, hun seffens tot den - fol. 233 - vollen buijk door het opgieten van alderhande soorten van wijn droncke drinckende, d'ijdele flesschen vol en half vol in duijsent stukken tegen den grondt werpende. Nu als bakbeesten droncke zijnde, was er aen hunne woede geene paelen meer en alle de kostbaere muebelen van onder ofte beneden in het huijs staende wierden op eene zoo jammerlijcke wijse aengerant dat er niet het minste stuckje muebelen dat breekbaer was geheel bleef, alle de kostbaere spiegelen, eenen zeer grooten nomber kostbaer gleijers en porcelaijn, verscheijde staende horlogiën, sakhorlogiën, schilderijen, kassen, stoelen, bijroon, taefels ende generaelijk alle de muebels die beneden stonden wierden tot niet verbrijselt en onder de voeten getrappelt, op zoodaenig eene barbaersche wijse dat het nog met monden kan geseijt ofte met pennen beschreven worden hoe daenigen nomber kostbaere muebelen dus - fol. 234 - in den tijdt van twee uren tot niet verbrijselt zijn. Middelertijdt waeren d'heeren van 't collegie naer den heer kolonel van het alhier liggende garnisoen om assistentie gegaen maer hadden daerop in den eersten eene weijgerende antwoort bekomen omdat het regiment zeer

(91) Wanneer de leprozerij in het godshuis van Magdalena, gelegen buiten de Smedepoort, in 1578 vernield werd, werden de melaatsen overgebracht naar het godshuis van Nazareth op de Garenmarkt dat vanaf dan de naam godshuis van Magdalena kreeg. Tegelijkertijd werd daar ook een correctiehuis voor mannen geïnstaleerd. Het behoorde toe aan de stad Brugge en werd bestuurd door een deken en assessors, later door voogden. In 1797-1798 werd het godshuis opgeheven. (A. DUCLOS, o.c., blz. 227 en 573-576).

(92) Ignace-Joseph Pardo, zoon van Joseph-Jean Pardo en Marie-Lucie de Grass, geboren in 1720, was heer van Frémicourt, Bilandrie, Bencourt, Flines, Evin en Lambres. In 1743 en in 1749 werd hij raad van Brugge, in 1752, '54, '55, '56 en '58 schepen. In 1755 werd hij ook proost van de broederschap van het Heilig Bloed. In 1767 en 1771 werd hij burgemeester van de commune. Van 1773 tot aan zijn dood, op 21 december 1792, was hij hoofdman van het literair gezelschap van de H. Geest. Hij was gehuwd met Eléonore-Jacqueline Triest, dochter van oud-burgemeester Jean-Bernard de Walle en van Eléonore-Jacqueline van den Berghe. (J. GAILLARD, o.c., dl. II, blz. 305).

[p. 101]

verbittert op het draegen van de cocarden hadde geweest en desen heer voor antwoort gaf dat nu degene van de vrijwillige compagnie moesten en konden tewerk gestelt worden die nu zoo verre in hunne exercitiën gevoordert waeren. Eijndelinge, naer veel smeeken en versoeken, wierden naer den twalf uren eenige militaire compagnie naer het huijs van d'heer van Honacker gesonden, op 't aenkomen van welcke meest alle degene die nog onophoudelijk met in stukken te slaegen besig waeren hun seffens, hoe droncke zij ook waeren, hun door de vlugt reddeden; seventhien nogtans, zoo mans als vrouwen, door de soldaeten bij den kop gevat en met groot gewelt naer de vangenisse - fol. 235 - vergeleijt wordende.

Heel de stadt is op de been naer het geplondert huijs; de galge is op den Burg geplant.

Hiermede was voor desen nagt de tumulte gestilt en alle de pligtige waeren droncke naer hunne huijsen gevlugt. Het collegie, dat den heelen nagt vergaedert was, deed instantelijk om den schrik in de gemoederen aen te jaegen de galge in 't midden van den Burg voor het stadthuijs planten. Heele den Burg wiert van alle zijden beleijt met soldaeten in de volle waepens en de kercke van St.-Donaes bleef langs den kant van den Burg gesloten zoodat men op den 31 julij van den vroegen morgen heele stadt op de been zaeg en met duijsenden saeg loopen naer het verdestrueert huijs van d'heer van Honacker, die de baldadigheden aen hetzelve gepleegt met verwondering beschouwden. Veele begaeven hun ook naer het huijs van d'heer van Hamme nevens St.-Walburgekercke, alwaer eenen hoop moetwillige desen avont ook eenige glaesen hadden ingesmeten, dog door - fol. 236 - schoon spreken en gewelt van daer verdreven waeren, onder verdreijgingen nogtans van dit huijs ook tot den grondt te zullen vernielen. Duijsenden andere begaeven hun naer den Burg, alwaer zij met schrik en verwonderinge de wagten beschouwden en tegelijk de geplante galge, temeer omdat er uijtgestroijt wiert dat er desen morgen eenige van de belhamers gingen opgehangen worden ende dat men stantrecht ging doen.

Daer wort een streng hallegebodt gedaen.

Om elf uren van desen morgen wiert er op bevel van d'heeren van het collegie bij hallegebode aengekondigt dat den genen die nog ergers eenig gewelt, distractie of tumulte zal veroorsaeken zeffens met de doodt zal gestraft worden; dat het aen niemant meer zal geoorloft wesen tropwijs langs de straeten te staen en wanorders te veroorsaeken; dat het aen niemant meer zal geoorloft zijn zonder dringende redens 's avons naer den negen uren langs de straeten te gaen en nog veel min in d'herbergen te blijven sitten drincken; met - fol. 237 - verscheijde andere te nemen maetregelen, om instantelijk den begonsten oproer te voorkomen. Maer eijlaes, beklaegelijk voor de laetere tijden, zullen de gevolgen gaen uijtwijsen hoedaenig effect dese ordonantie nog op heden gehadt heeft, terwijl het gepasseerde van den voorigen nagt maer eenen schets geweest heeft van de schrikkelijcke gebuertenissen die er op heden plaetse gehadt hebben.

[p. 102]

De dekens begeven hun naer 't collegie; de galge wordt ontplant; de gevangene worden verlost.

Het meesten deel der baldige plunteraers en om zoo te zeggen verlaetene menschen, nu d'een vóór en d'andere naer uijt hunne dronkenschap ontwekt zijnde, kwaemen als verwoet met duijsenden langs den weg van de vangenisse⁽⁹³⁾ en den Burg om den eijnde af te sien wat er met hunne medepligtige ging worden, die zij voorseker met gewelt zouden hebben ontmeestert zoo er aen dese eenig recht zoude hebben gedaen geweest. Immers zulks wiert door zommige in 't openbaer geseijt, waerom d'heeren van 't collegie, voorsigtiger zijnde, alleenelijk geene ter gehoor van - fol. 238 - de gevangene lieten overbrengen naer 't collegie.

Nu d'heeren swaerdekens deser stadt op hunne gewone vergaederplaetse vergaedert geweest hebbende en dunckende dat er geene ruste in de verwilderde gemoederen en zoude konnen gebragt worden voor en aleer dat de te spoedige gesette galge zoude ontplant worden, begaeven hun gesaementlijk naer het collegie en versogten met veele beweegredens dat d'heeren de galge zouden doen ontplanten en dat zij dagten dat hierdoor de verbitterde gemoederen zouden gestilt worden. Dit versoek dan wiert hun om twalf en half uren inderdaedt toegestaen en zij begaeven hun met dese maere seffens naer den Burg alwaer zij op hunne orders seffens de galge deeden ontplanten. Nauwelijcks waeren die orders gegeven of de aengestelde timmermansknegten begonsten het werk, die al haest door zoo veele ander geholpen wierden dat de galge in eenige minuten op den grondt geworpen lag, waaerop door eenige qualijk peijsende een hantgeklap en geroep ‘Vivat de swaerdekens’ volgde. - fol. 239 -

Vooraleer dan de droeve en schrikkelijcke gevolgen op heden voorgevallen naer het ontplanten van den galge aen te melden, dient er alvooren geseijt te worden dat alle de patriotten, op heden als van eenen blixemslag getroffen, alle de cocarden en alle hunne andere oproerige teekens hebben agtergelaeten even alsof dezelve noijt gedregen hadden geweest zoodat men nu elck in zijne kleedinge als voorheen saeg te voorschijn komen; en om dan voor de laetere tijden aen den leser mijner wercken eenen schets naer te laeten op hoedaenig eene wijse dit patriotisch geselschap zig voor de heele weijrelt heeft haetelijk gemakt, zal ik hiernevens voegen een afschrift van een haetelijk bericht van woort tot woordt als volgt:

(93) De oorspronkelijke Brugse gevangenis, het ‘Steen’, bevond zich op de Burg naast de Heilige Bloedkapel. Aanvankelijk was ze eigendom van de graaf, maar ook de stad mocht er gebruik van maken. Wanneer het Steen in 1689 afbrandde, liet stad Brugge een tuchthuis bouwen bij ‘'t Pand deser stede’ - waarvan de naam Pandreitje - dat bleef bestaan tot 1861 wanneer daar op dezelfde plaats de huidige gevangenis werd gebouwd. In 1722 werd een scheiding doorgevoerd: de vrouwen, die tot dan toe een aparte vleugel in het Pandreitje betrokken, werden naar de Hooistraat overgebracht in het ‘Spinhuis’. Ze hadden er immers als taak garens te spinnen. Op analoge wijze kreeg het mannelijke tuchthuis de naam ‘rasphuis’ gezien ze Brasiliaans hout moesten raspen ter vervaardiging van kleurstoffen. Op te merken valt nog dat pas sinds de achttiende eeuw gevangenisstraf als vervanging van lijfstraf wordt aanvaard; tot dan toe dienden de gevangenissen enkel als bewaring van de gevangenen. (E. BUYSSE, Van Brugse gevangenen, in Brugsche Courant, 26 juli 1952). (J. DE SMET, in Journal de Bruges, 28 mei 1949).

Tusschen beijde een lasterschrift der patriotten alom verspreijt aengemelt.

- fol. 249 - DE BRUGGELINGEN UIJT HUNNE SLUIJMERING ONTWAEKT⁽⁹⁴⁾

Moriamur et in media arma ruamus una salus victis nullam sperare salutem. (Virgilius.)

Veragt de doodt en valt in 't midden van het vuur daer 't hier de vrijheijdt geldt. In dit gevaerelijk uur geen vuur of stael moet men voor zijnen welstant vreesen, zoo wordt de slavernij voor vrouw en kint verweesen.

Het is niet de alarmklok, mijne weerde Bruggelingen, dewelcke binnen uwe mueren getrokken wordt, nog veel minder een aenhitsing om tegens uwen

(94) Een gedrukt exemplaar hiervan is terug te vinden in het B.A.B., Fonds Brugge, 722, Register Crimineel, 1787, Cohier 7, fol. 31-32.

[p. 103]

wettigen monarch in de waepenen te komen - alle regtgeaerde zielen hebben eenen naturelijcken afkeer van alles wat naer oproer smaekt maer - het is een aenporring om u allen uijt den slaep t'ontwaeken en tot behout van uw eijgen persoon, huijsvrouwen, kinderen, have en goederen om te zien.

Daer binnen dese Nederlanden zoo veel duijsende - fol. 241 - edele en onedele door kloeke redenen en een onberoerelijcke stantvastigheijdt zig aen het hooft van gansch Europa vertoonen dat het heldenbloet van hunne dappere voorouders in de aderen begint te zieden tot behoudenis van een menschelijcke vrijheijdt, zoo schijnt de beruchte en vanoudts vermaerde stadt Brugge zig dit alles niet aen te trecken, in onverschillig te willen aenschouwen. Wie staet niet beschaemt als men de vermaerde klokmoedigheijdt der Bruggelingen verwijdert ziet! Overweegt de redenen, met zooveel welsprekentheijdt als patriottique iver uijtgesproken in de opening der beruchte vergaedering van de Staeten van Brabant, den 23 april 1787, dan zal u een heldenmoed opdoen. Daer zegt de welsprekende tong: ‘In welk een doorlugtige vergaedering verhef ik heden mijne stem tot behout der godtsdienstige en borgerlijcke vrijheijdt van dese landen’. Ik stae over mijn zelven beschaemt en gevoele de woorden - fol. 242 - van mijne tong verwijderen dat het alhier is alwaer de keijsers en de koningen de wettelijckheijdt en onschenbaere deursaemheijdt van hunne wetten gesogt hebben en dat ik mij in het geval zie om de voorrechten van dese vergaedering weder te eijsschen tegens dese magt, zelfs dewelcke eertijdts daerin zijn steunsels en bestendigheijdt ondervont. Is het niet alhier of ben ik in een zoo gewichtige stoffe, waervan het bestaen der inwoonders afhangt, bedrogen? Is het niet in dese plaets alwaer het nootlot der Nederlanders in alles wat het nationale bestier betreft is beschikt en in order gebragt geworden? Hier is het dat den onsterffelijcken Carel den V zijnen scepter in de handen van Philippus den II heeft overgegeven.

Goede en getrouwe bewoonders van het schoonste en rijckste landt van den ganschen aerdkloot, gij hebt niet konnen vooruijt zien dat gij ter eeniger tijdt, teruggaende op een spoedig en eerlijk ontsag, in het geval zoude - fol. 243 - raeken om er de voorwaerden van in te voorderen wiens onderhouding u zoo onfeijlbaer toescheen als de gesteltenisse van uwe herten vrij en opregt was. Helaes, wat al onheijlen hebben wij in het beloop van ses jaeren ondergaen. De mueren van onse steden zijn vernielt, de poorten weggerukt, de vestingen geslegt en dese wonden, welcke altoos door het mistrouwen opgevolgt worden hadden reets ontroering ende droefheijdt van vernedering in de gemoederen der brave Nederlanders geplaets; het landt verarmt, met dwang en knevelarijen vervult, den borger met vrees van kerckers en slavernij bezielt en een oneijndig getal van placaeten, ordonantiën en edicten zonder order, zonder saemenhang, uijtgegeven door een verre afgelegen hof en hetgeen het welzijn van ons landt zeer vervremt is heeft alles met schrik en schroom vervult....

Wat een schrikkelijk tafereel, borgers, dat zig aen uwe oogen opbeschouwt! De schending van uwe vrijheijdt, het verstooten van onse eerbiedige voordragten, het versmaeden van onse dringende smeekingen. (Een - fol. 244 - veragtelijk en verontweerdigt stilswijgen was het antwoort op onse regtmaetige vraegen en regt tegenstrijdige uijtwerkingen verbriezelde dezelve.) Beschouwt de schending aen onse eijgendommen aengedaen; agtbaere mannen willekuerig ontbloot van hunne bedieningen, ontset van de middelen van hun bestaen, door langduerig en moijelijk ploegen volkomen ver-

[p. 104]

dient; het voetsel aen een talrijk huijsgesin ontrokken; aloude en bevoorrechte gestigten nae welgevallen vernielt; heijlige stigtingen, onschenbaere panden, de vrugten van maetigheijdt, spaersaem overleg en gestaedige werksaemheijdt opgeslokt in een grondeloose afgrondt onder de benaeming van bespotting en huijgelarij. Beschouwt de schending uw vaderlandt aengedaen, heeft men niet uw medeborgeren, verlichte mannen, ongeschonden gemoederen en oprechte vaderlanders, of verwijdert van alles hetwelk het algemeen bestier aenging, of hun vergeten of daeruijt gesloten; leege huurlingen, vremde van verre of van naebij gekomen, met een opgehoopte magt voorsien, heeft men onse - fol. 245 - medebroeders, onse rechten, onse privilegiën, onse besettingen zien beoordeelen. Helaes, den godtsdienst wiert omgekeert. Ook zag men de schending van het naturelijk regt, want ingesetenen wierden bij dag of bij nagt opgelicht, gevangen geset en verbannen zonder eenige regtspleeging; wilkuerige verboden, dewelcke dwang en schrik aenkondigde, ontroerde alle bezittingen; het openbaer vertrouwen, hetgeen in de postcomtoiren zoo heijlig en ongeschonden moet zijn, wiert geschonden, koopmansbrieven agterhaelt en het diepste geheijm in de handen van veragte zielen gestelt.

Maer zijn onse rampen tot den hoogsten top? Neen, geensints, want de tempels van den levenden Godt moesten door de handen van ongewijde persoonen op een moment worden ontrooft of voor altoos verboden. Een last, dewelcke de helft van ons inkomen opslokte, stont ingevoert te worden. Daer was een overheersching bereijt dewelkcke de voorbrengsels van ons landt en velden, alle nationale en landtrijkdommen, - fol. 246 - onderwierp aen onbequaeme en zotte opzichters; schrikkelijcke plaegerijen moesten den koophandel ten eenemael verderven en afgerichte spions moesten de vrijheijdt onderdrukken. De schande van willekuerige stok- en geesselslaegen was op het punt om ingevoert te worden, ja zelfs een pressing die den geliefden zoon, pas uijt de baermoeder gesproten, aenstonts tot de slavernij en het verdorven soldaetenleven veroordeelde. Dit waeren de ongelucken dewelcke voor de brave Nederlanders bereijt waeren en die door een aental van ontaerde tijrannen, zelfs van uwe inboorlingen, over u moesten uijtgevoert worden.

Dewijl nu dit alles strijdig was aen de artikelen der Blijde Inkomst, ja dezelve in eenemael verbrijselde schoon zoo heijlig en plichtig in het aenschouwen van duijsenden persoonen beswooren, zoo is binnen Brabant jong en oudt in alle de steden en dorpen aengemoedigt geworden om alle de ondergeschikte tijrannen weg te jaegen en des zelfs overblijfsels te vernietigen. - fol. 247 - Opdat dese wanschepsels en verraeders van onse vrijheijdt zig van geen krijgsmagt zouden bedienen, is men ten wapen gekomen. Eerste jongheijdt is met honderden toegevlogen om zig als helden onder der Staetenbanieren tot bekoming der gildevrijheijdt en aloude 's landts constitutiën te begeven, den waepenhandel te leeren en zig tot behout van dese onweerdeerbaere schatten aen het gevaer op te offeren. Ider ingeseten, hetzij hoogen edeldom, borger, boer, knegt en meijt stelt zijnen roem in een uijtwendig teeken te draegen waerdoor verstaen wordt: liever doodt als slaef; daer dan bij onse medebroeders, die sedert den jaere 1339 met Vlaenderen zoo eng verbonden zijn, dat men belooft heeft elkanderen te zullen beschutten en beschermen en geene vreede of bestant te zullen maeken tenzij met onderling consent een zoodaenige harmonie of overeenstem plaetse heeft.

[p. 105]

Is het te verwonderen dat men in onse stadt Brugge slaept? - fol. 248 - Daer sit de gehaete ziel der gevloekte intendentie nog, daer worden zij die hunne medeborgers de felle geesselslaegen zouden gegeven hebben niet alleen binnen haere mueren gedult, maer nog opnieuw toevertrouwt ampten te bekleeden welcke zij door hun verraedt verloren hadden. Wat agting kan men voor eene agtbaere regtsbank hebben daer landt- en staetsverraeders sitten? Waer vint men binnen Brussel, Loven, Antwerpen, de overblijfsels van eenen de Berg, van der Delft, of du Thoit? Hunne naemen zijn zoo veragtelijk geworden dat zij zelfs de voorsigtigheijdt gebruijkt hebben om zig ontzigbaer te maeken. Hoe moet dit dan in de ooren der Brabanders luijen, dat men alhier de gehaete voorwerpen op de kussens toelaet daer vóór desen zulcke weerdige mannen op geseten hebben? Hoe vremt moet het klinken dat mannen van uijtmuntende weerdigheijdt tijrannen van het volk aen hunne taefels als gasten en vrienden doen sitten?

Ontwaekt dan, dappere staetsgenoten, - fol. 249 - ontwaekt, steekt het vrijheijdsteeken op uwe hoeden of borst en plaest het patriotisme in uwe herten. Loopt ten wapen en dat zig de jeugt in des zelfs behandeling oeffent. Niet om wederspanninge te worden aen uwen soveraijn, maer om dese vaeders van het landt, die u tegens den magt van zooveel dwingelanden met goedt en bloet beschermen, alle kragten bij te setten. Om het onkruijt van uwe vesten te verjaegen en al wat naer een dolle plundersugt zoude swemmen in tijdts te beletten. Helpt elkanderen in de hanthaving der oude voorrechten van ambagten en neeringen. Geen particuliere maer de algemeene saeke, de algemeene rust moet het oogmerk zijn. ‘Zoo lang’, zegt Cicero, ‘als een dwingelant leeft, kan men hem niet vertrouwen; want zoo hij het met geen gewelt kan doen, dan gebruijkt hij listen om oneenigheijdt onder de broeders te saeijen’. Dit schijnt hier gedaen te zijn, de tweedragt heerscht, den iver wordt bespot en het teeken van vereening met smaet beschouwt.

- fol. 250 - Om dit tekeer te gaen konnen de vergaederde patriotten besluijten bij niemant ter markt te gaen of te laeten werken dan bij zoodaenige welke vrijwillig het patriotique teeken opsteken. Ter begunsting van dit oogmerk konnen de vermogende uijt een sugt voor het vaderlandt hunne milde handen openen om dit heijlsaem punt te begunstigen. Ook zouden de daegelijcksche waepenhandelingen aen het gemeente een volkomen agtbaerheijdt invoeren, de jonkheijdt bequaem maeken om in tijdt van noodt, hetgeen Godt behoede, de grootste sterkte voor onse vrijheijdt uijt te werken. Ontwaekt dan, gij uijtgesogte Brugsche jeugt, volgt de voetstappen van uwe medebroeders en naebueren, suijvert uwe stadt, beveijligt Godts gewijde Kerk en beschut uwe en onse familiën. Zoodoende zal de stadt in veijligheijdt, vrouw en kinderen ongeschonden zijn en alle onse besittingen met het genot van een gepaste vrijheijdt bij ons naegeslagt met alle sekerheijdt overgaen.

Dit aen de vergaederde bloem van stadtsnotable, poorters en ingesetenen overgedraegen zijnde - fol. 251 - is den iver ontwaekt, ja de herten in volle vlam gebragt om elkanderen de handt te bieden tot welvaert van de stadt en de bewaering van de gemeene rust; dewijl nu zulks een oogmerk is waerin ieder borger en ingeseten belang heeft, zoo worden alle braeve borgers en diftige jongmanschap versogt deel te nemen in dese sociëteijt. Ouders en voogden over minderjaerige jeugt konnen versekert zijn dat men in dese roemensweerdige sociëteijt ‘pro patria concordiam tene’ alle los-

[p. 106]

bandigheijdt van vloeken, vuile klap en dronkenschap zal verbannen en integendeel een zedelijcke tugt zal bewaeren; uijt die hoofde zullen alle die zig aen bedorvene fauten schuldig maeken als onweerdige daeruijt geset en hunne naemen uijtgeschrapt worden. Ook zal men sorgen dat de exercitiën aen den werkman geen tijdtversuijm zal veroorsaeken, dewijl dezelve op zoodaenigen tijdt en stont zal ingericht worden dat een- - fol. 252 - ider der leden die zal kunnen bijwoonen. Om nu eenider te overtuijgen dat het insicht als voorschreven is, gaet hier onder het originele afschrift van hetgene door de leden eijgenhandig moet geteekent worden, zijnde als volgt: ‘De onderschreven respective notable, poorters en ingesetenen der stadt Brugge verklaeren, gelijk zij doen bij desen, hun met d'onderteekeninge deser te declareren als waere vaderlanders, met belofte van te zullen helpen verdedigen en beschermen de gemeene ruste en behoudenisse van elcks privilegiën te bewaeren en het welzijn van dese stadt, zooverre als elck zijn magt bestrekt, ten welcken eijnde d'onderschrevene beloven te zullen gehoorsaemen aen al zulke opperhoofden of chefs als hun zal aengewesen worden, welke engagement nogtans maer en zal dienen voor zooveel tijdt als elck believen zal.

desen 17 julij 1787

bij ordonantie van de gesaementlijcke onderteekende’.

Bekentmaekinge

- fol. 253 - ‘Alle brave borgers en ingesetenen, welckers affairens of lust niet toelaeten dese sociëteijt als exercerende leden bij te woonen en egter met eene waere liefde tot de gemeene saek bezielt zijn, konnen zig als honorairen leden inschrijven mits zig verbindende tot het vrijwillig geven van zoodaenig een zom, groot of kleijn, als zij zullen goet vinden. Ten dien tijde zal daer een besonder boek zijn alwaer ieder zijn vrijwillige gift kan inteekenen. Uijt dese giften kan den eerlijcken werkman van de noodige wapenrusting worden voorsien. Dit boek, benevens het andere waerin zig diegene verbinden om vrijwillig in het exercitiegenootschap ingeteekent te worden, zal alle daege ter inteekening op het stadthuijs open liggen onder het opsicht van twee leden der sociëteijt welcke daer tegenwoordig zullen gevonden worden... zegt het voorts’. Uijt de patriotijksche drukkerij.

Vervolg der ongehoorde oproerigheden.

- fol. 254 - Zal nu den leser voor het toekomende nog moeten verwondert zijn dat het gemelt patriotisch genootschap zooveele verwerringe binnen de stadt Brugge heeft teweeg gebragt en duijsenden gemoederen op eene hevige wijse heeft opgehist als hij zal naersien het hiervooren aengehaelt dobbelzinnig en haetelijk bericht alom door het heele landt verstroijt zonder naem van drukker ofte plaets waer het gedrukt ofte gemakt is. Dit bericht alleen zal den leser moeten overtuijgen dat het draegen van de diversche teekenen alleen, de herten in plaets van te stillen oproeriger hebben gemakt en dat dese alleen de gevolgen van de droeve voorvallen, binnen Brugge op den 31 julij 1787 voorgevallen, hebben geweest, welckers schrikkelijk gevolg van hiervooren, fol. 238, vervattende.

[p. 107]

Dient er voor eerst aengemelt te worden dat, wanneer nu de heeren swaerdekens de galge hadden doen ontplanten, dezelve op hun bevel, onder het herhaelende geroep: ‘Vivat de swaerdekens’, geleijt wiert op eenen steekwaegen of zoogenaemde caroije. Wenschelijk hadde het geweest dat men hadde voordagt wat onheijlen het vervoeren van de galge zoude hebben konnen veroorsaeken en dat men dezelve ergens op d'eene of d'andere plaetse op den Burg hadde in bewaering geleijt; dog zulks hier niet voordagt zijnde, of geene plaetse tot des zelfs bewaering open zijnde, is de galge langs den Burg en Vischmart naer de gewone plaetse nevens de vangenisse door de timmermansknegten vervoert geworden, gevolgt wordende door d'heeren swaerdekens; aenmerkt hier nu, lieven leser, de droeve gevolgen hieruijt gesproten.

Nauwelijks was men met den waegen waerop de galge lag op de Vischmart gekomen, of bij honderden oproerige randen de stukken van de galge aen, liepen met dezelve weg en deden de waegen staen; dese eerste oproerigheijdt en stout bestaen - fol. 256 - nogtans wiert gestut door den hevigen iver der heeren swaerdekens en andere weldunkende borgers, die alle hunne kragten inspandeden om door schoon spreken hun de ontweerde stukken weder naer den waegen te doen brengen en op het gevaer waerin zij hun stelden, hun voor oogen houdende van aen swaere straffen onderhevig te zijn, gelukte het nog voor dese reijse dat zij alle het ontweerde terug bragten. Aldus den waegen voortgetrokken zijnde tot aen de vangenisse, begonste de heele ontwerringe. Langs den weg hadde men door de oproerige niet anders hooren roepen dan: ‘Nu moet men ons de gevangene verlossen of wij zelve zullen 't doen, etc.’, tot zoo verre dat, eer men met de galge voor de vangenisse gekomen was, aldaer voor de duere al meer dan duijsenden vergaedert stonden die alreede aen dezelve besig met hevig bellen en stooten op de duere waeren. Dit was oorsaek dat den cipier in desen oogenblik de duere - fol. 257 - van de vangenisse gesloten hiel, zoodat men nu geenen raedt wiste waerheen de galge te placeren. Allen oogenblick dobbelde het volk dat alle kanten toequaem meer ende meer, zoodaeniglijk dat men nu d'ergste gevolgen tegemoet saeg. D'heeren swaerdekens als buijten raedt gingen naer het couvent van de paters Recoletten en versogten de galge daer te mogen plaetsen, welck versoek hun van de paters afgeslaegen wiert omdat zij met reden antwoorden geene galgebewaerders te zijn en hun van den anderen kant niet wilden blootstellen van hun couvent geplundert te worden. Wat raedt nu voor d'heeren dekens, van den eenen kant ziende de vangenisse in 't grootste perijkel van overompelt te worden, van den anderen kant niet wetende waer de galge plaetsen en reede ziende honderden jongers bovenop dezelve staen, zommige al besig met de trappen van de leeders van de galge in stukken te slaen. In desen zelven - fol. 258 - dringenden oogenblik begeven hun d'heeren dekens gesaementlijk naer het nog vergaedert collegie en smeeken d'edele heeren pardon voor de seventhien gevangene van den voorleden nagt, zeggende de ruste niet anders te konnen herstelt worden. D'heeren van alles verslag bekomen hebbende, gelijk van d'overgroote menigte menschen die er van aen het stadthuijs tot aen de vangenisse vergaedert stonden, schonken seffens het remis en gaven consent om de gevangene te slaeken. Den heer kolonel van het regiment, zijnde eenen menschlievende heer en waeren vaderlander, ging voor om dit werk te helpen verrichten. Korts agter hem kwam den heer tresorier en d'heeren dekens. Langs den weg wierden desen heeren meer gedregen dan

[p. 108]

zij konden gaen tusschen een hevig gedroom en geduerig geroep: ‘Vivat de keijser, vivat den kolonel, vivat de swaerdekens’. Hier was den drift voor d'heeren Staeten van het landt, sedert eenigen tijds opgevat, teenemael vergeten; men riep: ‘Vivat de keijser’. - fol. 259 - D'heeren aldus de vangenisse binnengetreden zijnde, schonken op 't onvoorsiens aen de seventhien gevangene hun pardon, hun gevende d'alderstrengste vermaeningen, hun gelijckelijk aenzeggende dat zij nu op versoek van hunne medeborgers verlost waeren, maer dat zij oijt nog aen iet het minste contrarie doende volgens de strenge wetten zouden gestraft worden. D'herten van dese, zommige plichtig en andere onplichtig, hiermede teenemael verlicht zijnde, temeer omdat zij nu geduerende eene ure in d'uijterste benouwtheijdt hadden geseten, in meijning geweest hebbende dat er uijt het hevig geschreeuw dat zij hadden gehoort van die, die voor de vangenisse hadden gestaen, justitie over eenige van hun ging gedaen worden. De seventhien verloste nu met d'heeren voornoemt de duere van de vangenisse uijtkomende, was het geschreeuw hiervooren vermelt nog heviger, zelfs met het draeijen der hoeden en hantgeklap gevolgt wordende. Den heer tresorier - fol. 260 - zelfs zoo veele goetheijdt betoonende dat hij eenige der gevangene die hem volgden naer zijn huijs vergeleijde, haelende seffens met zijne koetse de swangere vrouwen van de mans die gevangen hadden geweest en zeer verschoten hadden, hun en hunne verloste mans hertelijk met eten, wijn en bier tracterende en eenig geldt gevende. Zal den leser voor het toekomende nu niet dunken, naer het overlesen van alle gemelde gevolgen, dat nu alles zal gestilt zijn, dat de verbitterde gemoederen nu naer het ontplanten van de galg, naer het verlossen van de gevangene en hun zelfs zoo vaederlijk te handelen, zullen bedaert zijn en de ruste volkomentlijk in de stadt herstelt? Verre van daer, lieven leser, dit alles heeft de gemoederen meer ende meer verbittert, gelijk gij in de gevolgen van desen naermiddag, waervan ons geene cronijken voorbeelden opleveren, zult gaen lesen.

Hiervooren hebbe ik geseijt dat de jongers reede besig waeren met de trappen van de galgeleeder in stukken te slaen, - fol. 261 - welck werk zij zelfs geduerig continueerden wanneer men de verloste de vangenisse uijtliet, zoodat er nu geene trappen in de leeders meer waeren. D'heeren dekens, ook peijsende dat alles nu met het verlossen van de gevangene in rust zoudt vergaen, en saegen naer de galge niet meer, dunkende dat dezelve door d'aengestelde knegten genoegsaem in bewaering zoud geleijt worden, maer eijlaes, het verging heel anders, want alle de verloste uijt de vangenisse nauwelijcks dezelve verlaeten hebbende, zaeg men een ander schouwspel te voorschijn komen, niet anders hoorende roepen den: ‘Nu moet d'helft van de galge verbrant worden op de Mart en d'andere helft voor de duer van d'heer van Honacker, etc.’, en zonder te wagten van dees ongehoorde boosaerdigheijdt ter uijtvoer te brengen, ging zulks in deser voegen toe: verschede jongers naemen de minste en verdraegbaere stukken van de galge van den - fol. 262 - waegen af en droegen dezelve naer het midden van de Groote Mart, de meeste belhamers met kransen van roosen op hunne hoeden en met gepareerde bijlen, als in teeken van triumphe voorop gaende. Met dit alles op de Mart gekomen zijnde, randeden zij de aldaer staende boeren met hout hunne waegens aen en deden hun zooveel faseelen en busschen van de waegens langen als zij dagten noodig te hebben om de stukken der galge in brant te krijgen, onder bedreijging aen de vlugtende boeren dat, zoo zij seffens aen hun versoek niet volquaemen, zij de wielen

[p. 109]

van hunne waegens zouden in stukken hebben gekapt en meer ander dreijgementen. Wanneer zij nu ter uijtvoering van hun boos voornemen dagteden hout genoeg te hebben, vlugteden de boeren als van eenen blixemslag getroffen van de Mart; en zij alle het geroofde hout, gelijk ook hetgone van de galge, op eenen hoop versaemelt hebbende, liepen in alle haest naer het huijs van sieur Lavaine, meester - fol. 263 - timmerman bij d'Eijermart, die zij zonder daertegen eenige tegenstant te durven gebruijken zooveel schavelinge deden geven als zij dagten om het vier te ontsteken noodig te hebben. Terwijl waeren eenige andere booswichten gelopen naer het huijs van sieur Bulcke, meester-zilversmit op de Mart, van welcken zij seffens onder bedreijging van zijn huijs te overrompelen en plunderen, vuur en sulfers afeijschten; dit ook bekomen hebbende waeren zij volkomen in hun schik en zonder vertoeven wiert het galgevier ontsteken, 't goon door de menigte van gestolen hout seffens in volle vlam gerakte, zoodaeniglijk dat niemant geheugt meerder vieren bij daege of bij nachte oijt te hebben weten binnen dese stadt branden. Rondt dit wonderbaer verbrandende galgevier stonden duijsenden menschen die van den eenen kant dit wonderbaer groot vier beschouwden en van den anderen kant niet genoegsaem konden bewonderen de ongehoorde stoutigheijdt in het verbranden van de galge. - fol. 264 - Rondt dit seltsaem vier, noijt in onse stadt gebrant, wandelden de belhamers, hiervooren geseijt, met hunne kransen van roosen en gepareerde bijlen, dezelve draegende op hunne schouders als in teeken van triumphe en alsof zij aengestelt waeren om dit vier te bewaeren. Nu dit vier bijnae desen heelen naermiddag brandende totdat alles door de vlammen verslonden was, verlaete ik hetzelve om over te gaen tot eene andere baldaedigheijdt, voor de laetere tijden nog veel schrikkelijcker en te verwonderensweerdig dan de voorgaende.

Terwijl nu dan de jongers met de kleine stukken van het galgenhout naer de Mart weggeloopen waeren, was er aen den waegen eenen anderen capijtijn met eenen gepareerden bijl en krans van bloemen verschenen die order gaf van den waegen met de swaerste stukken van de galge te vervoeren tot voor het huijs van d'heer van Honacker, tot welk grouwsaem werk zijne medepligtige terstont gereet waeren, gelijk ook met hopen jongers die den waegen als in triumph voorttrokken. - fol. 265 - Nu met het overig galgenhout ontrent de Gaeremart gekomen zijnde, was d'eerste sorg om schaveling te besorgen, om welcke te bekomen het huijs van sieur Jooris de Brée, meester-timmerman, opgelopen wiert, die op het eerste refus dat hij dede van die te geven, gedreijgt wiert met den volkomen ondergang van zijn huijs, waerom hij de moetwillige seffens zooveel schavelinge liet nemen dan zij goetvonden noodig te hebben. Onder den weg vregden zij uijt eene penewinckel ook met gewelt eenige busschen af en quaemen aldus tot aen het half geplundert huijs van d'heer van Honacker. Hier was hun eerste sorg om vier en sulfers te besorgen dat zij al haest in een gemeen huijs daerontrent bequaemen en waermede zij volkomentlijk in hunnen schik waeren. Nauwelijks hadden zij alles bij der handt of het - fol. 266 - overgebleven galgecruijse met nog eenige effecten der galge, gelijk ook den waegen waerop dit alles hadde gelegen, wiert op d'ontsteken busschen en schaveling seffens in het vier geworpen, zoolang hunnen onblusbaeren plunterlust uijtstellende tot alles volkomentlijk naer hunnen zin in vollen brant was. Ziet nu hier, lieven leser, d'alderschrikkelijckste gevolgen. Nu alles volkomentlijk in brant zijnde, voorsaegen de geweldigaers genoeg dat zij de agt

[p. 110]

mannen militaire, die van binnen in huijs alleenelijk het huijs bewaeren, genoegsaem meester waeren. Hierom verstouten hun eenige van over de uijtgebrokene vensters van den gepasseerden nagt te springen en ziende dat er van de soldaeten geenen tegenstant gedaen wiert, wierden zij gevolgt van honderden andere dog in 't eerst ten meerderen deele jongers. - fol. 267 - Nu dan was alles aen hunnen onversaedelijcken plunderlust overgelaeten en d'ongebondentheijdt hadde geen paelen meer. Hun eerst dan naer den kelder begevende, scheen hunnen uijtgestorten en baldadigen drinklust onversaedelijk. Zij bragten met douzine flesschen van alle soorten van wijn tegelijk boven en gaeven dezelve ter aenmoedinge aen de nog buijtenstaende. De wagthoudende soldaeten zelfs, d'overmagt ziende, gaeven de flesschen ter vensteren uijt, zoodat nu alles hun scheen toegelaeten te zijn. Nu dan, in den tijdt van minder dan een ure was alle de wijn die er nog in de kelders te vinden was, het getal tot boven de tweeduijsent flesschen begroot wordende, teenemael verslonden. Niet nogtans dat alle dezelve in desen korten tijdt door hun uijtgedronken was, maer het meestendeel was op eene goddeloose wijse verguist en het getal der gebroken flesschen ontelbaer, want veele, geen getuijg bij hun hebbende waermede zij de - fol. 268 - flesschen konden openen, sloegen d'halsen af, aldus zeer veele flesschen moetwillig brekende en tegen den grondt werpende; veele andere, treffende flesschen met Rijnschen arck of anderen wijn die van hunne smaek niet was, sloegen de flesschen tegen den meur of grondt en gingen om andere totdat zij er van hunne smaek hadden. Twee stukken wijn die nog vol laegen en in geene flesschen afgetrokken, sleepten zij met gewelt naer boven in den hof, 't goon nogtans ongeloofbaer schijnt dat zij zonder getuijg, koorden of reepen aldus heele volle stukken hebben konnen boven de trappen trekken. Zonder eenige ongelukken te ontmoeten die stukken aldus met gewelt boven in den hof getrokken zijnde, sloegen zij de bodems in en schepten uijt dezelve den omroerden wijn met potten, pannen, ketels en al dat zij konden bij der hant krijgen, totdat dese stukken ook tot den grondt ledig gemakt waeren. Wie moet nu nog verwondert zijn - fol. 269 - dat die bakbeesten alle schijn van reden verloren hadden ende nu als dol en zinneloos waeren, insiende den grooten nomber drank door hun zoo kortswillig gedronken ende temeer den omroerden wijn en veele die meer dan van thien à twalf soorten gedronken hadden. Zoo lang dan den drank geduerde, peijsden de moetwillige bakbeesten, waervan er veele tot aen de keel, zoo mans als vrouwen, alom droncke laegen, niet voorder dan om te drincken, ider peijsende niet genoeg te zullen krijgen; maer nu alle den drank verslonden zijnde, zaeg men een ander schouwspel aen 't welck alle het voorgaende geen gelijckenisse heeft.

In desen tusschentijdt dan dat zij hadden besig geweest met drincken was het galgenhout, gelijk de busschen, al verre opgebrant en het vier vermindert, maer zij, als ontroofde van hunne zinnen vermeerden het als haest, in deser voegen eerst dan dat zij den voorigen nagt beneden nog geheel gelaeten hadden, sloegen zij als dolle leeuwen - fol. 270 - in duijsent stukken, niets het alderminste geheel laetende, beginnende nu moetwilliglijk alle de materialen op het vier te werpen 't goon dit galgevier al haest zoo afgrijselijk makte dat men voor den volkomen ondergang van het huijs bevreest was. Nu dan niets meer ontsiende, randeden zij het comtoir aen, naemen alle de papieren en boeken en wierpen het als raesende alle met volle armen op het vier, zakken met geldt, met goude en zilvere speciën saeg men ook in 't midden der vlammen werpen, behalvens eenig geldt, papieren en

[p. 111]

boeken die door eenige welpeijsende geborgen en met list naer het stadthuijs overgebragt wierden, zijnde grootelijcks te beklaegen van de menige kostbaere boeken en papieren van d'aldergrootste aengelegentheijdt die er verbrant zijn terwijl d'heer van Honacker veel gewichtige saeken onder handen heeft en van veel als voogt en ontfanger is. Dit verlies besonderlijk is onschatbaer dat men dus zonder eenig geniet door d'hevige vlammen saeg verslinden. Eerst dan - fol. 271 - beneden alle de kassen, buffetten, bijroon en dat zij vonden, opengebroken hebbende, ontroofden zij alles uijt dezelve en smeeten alles dat zij daerin vonden als zilvere servitiën, juweelen, kostbaere kleederen en linwaet in grooten overvloet, priestersgewaet en zelfs eenen gewijden kelck, zilver vergult en duijsent andere onnoemelijcke kostbaerheijden als koper, tin in groote menigte en alle den voorderen huijsraedt die er gevonden wiert op de woedende vlammen, gelijk zij ook als verwoet deden nu boven gekomen zijnde waer nog alles geheel was en waer er nog geenen voet gestelt was. Zij braeken hier seffens alle de kamers en al dat zij gesloten vonden open en handelden met de goederen op dezelve voorige wijse, alle de kostbaerheden die zij vonden, geene gesondert nogte gereserveert, van boven door de vensters op het vier werpende, nu ook als verwoet alle de materialen van de bovenvensters doorslaegen hebbende; alle de spiegelen, kostbaer - fol. 272 - porcelaijn in groote menigte wierpen zij in duijsent stukken door de vensters, niets het alderminste geheel laetende van al dat zij vonden. Nu dan geene kostelijckheden in de kassen en bijroen meer op het vier te werpen vindende, randeden zij de pluijmebedden en stroijsakken aen die zij ook alle op het vier werpen. Hiermede niet vergenoegt braken zij de liderpoon en liddangen, kassen, bijroon en taefels in duijsent stukken en wierpen ook alles op het vier, gelijk ook kostbaere stoelen, schildereijen, printen en generaelijk alles wat er in desen huijse te bevinden was hetzelve nootlot onderging op eene zoo barbaersche wijse nog met monden konnende geseijt of met pennen uijtgedrukt worden, want hier ik af wel eenen schets kan afbeelden maer op duijsenden parten niet kan afbeelden op hoedaenig eene noijt gehoorde wijse dit alles als een werk van zinneloose ter uijtvoer gebragt is. Nu kan den leser bij zig zelven - fol. 273 - oordeelen wat een alderschromelijckste vier het verbranden van alle de genoemde onschaetbaere kostbaerheden moest veroorsaeken, aen d'afgrijselijckheijdt van welcke ik geene gelijckenisse kan verbeelden terwijl zulks zonder voorbeelt is. 't Dunkbeelt van welcke aen den leser overlaetende, zal ik alleen zeggen dat dit alderschromelijckste vier verspreijt lag zoo lang als het huijs breet was, van in 't midden der straete tot op tegens het huijs, zelfs tot verre in de voorvloer, zoodat niemant dan over de vensters en al d'agterpoorte meer uijt of in het huijs konde, tot zoo verre dat de maeren al door de stadt gebragt waeren dat het huijs in volle vlam gerakt was en teenemael door de vlammen ging verslonden worden. Dese maeren waeren inderdaedt niet ongegront terwijl heel de voorduere en d'onderste casijnen, het hout dat er was blijven staen heel ende al in volle vuur en vlam stonden en den heelen ondergang genoegsaem van het huijs - fol. 274 - dreijgden, tot zoo verre dat alle de paters der biddende orders, nu vier en half uren geworden zijnde, met hunne speijten en brantuijg naer desen huijse toekwaemen op bevel van d'heeren van den collegie, gelijk ook een batalion millitaire die het huijs van weerszijden afsetteden; middelertijdt de paters met onuijtsprekelijcken vlijt met hun branttuijg de duere en vensters blusschende, gelijk zij ook seffens zoo verre mogelijk het hevig brandende vier uijtdoofden en alles zoo verre

[p. 112]

mogelijk dat nog maer langs de kanten lag of half verbrant was bergdeden, gelijk ook nog eenige ander ongeschonden effecten die zij met schoon spreeken van de moetwillige bekwaemen. Seffens wierden ook door hun de carossen van desen heer en zijne chaise geborgen en naer hun couvent vervoert zoodat het vier nu volkomen uijtgedooft en den perijkel van brant geslist, alles wat beginde te stillen; zoo nogthans - fol. 275 - dat den onversoenelijcken haet die men in hunne woorden, gesicht en gemoederen zaeg uijtschijnen tegen desen heer, zijn huijs en goederen opgevat, hiermede niet uijtgedooft was; zoodaeniglijk dat zij, verre van de toekomende soldaeten te ontsien of te vreesen, met hunne opene borsten voor hun bloot stonden, naer de soldaeten roepende dat zij zouden op hun schieten als nog doodt nog helle ontsiende, dog de soldaeten, niet afgelast zijnde van te schieten, waeren alleen ooggetuige van hunne moetwilligheden zonder iet het minste te verrichten, naer meer dan een ure daer gestaen te hebben vertrekkende alsook genoegsaem ziende dat zij hun niet zouden hebben konnen stutten zonder veel bloedt te vergieten. De soldaeten dan vertrokken zijnde, waeren de boosaerdige als met eenen nieuwen moedt opgewekt en begonsten hunne moetwilligheden te verdobbelen. Nu het vier uijtgedooft - fol. 276 - zijnde, was hunne brootdronkigen vraaklust niet uijtgedooft maer verdobbelde meer ende meer want nu alle en generaelijk de kostbaere muebelen en effecten als verhaelt tot niet verbrijselt zijnde zoo verre dat er in desen huijse niets meer te bevinden was dat eenen stuijver weerdig is, randeden zij het huijs aen; de kostbaere tapijten, goudeleeren, papier, bouseringen der schouwen en kamers moesten der eerst aen, waernaer ook tot niet verbrijselt wierden de kostbaere zoo marbele als ander schouwen, zoodaenig dat de werklieden naederhant in 't huijs komende niet hebben konnen bedenken hoe alles is konnen blijven in wesen staen en het meerderen deel van het huijs hun niet tot den grondt verplettert heeft. Dan begonst men aen de trappen en solders, zoodaenig dat men nu met leeders op en neer moet gaen om boven of beneden te komen. - fol. 277 - Terwijl dese hunnen dollen plunderlust in dese huijse onder en boven ter uijtvoer bragten, waeren andere met allen vlijt in het hof besig om hetzelve teenemael te verdestrueren, niets het minste aldaer in wesen laetende, alle de fruijtboomen langs de mueren en andere uijttreckende en afkappende, die als verwoet in stucken treckende; met alle het gronsel dat er in den hof was staende leefde men insgelijcks, dus geenen vrugt die eenen duijt weert was in wesen laetende. Hiermede niet vergenoegt, wierden zelfs in den hof de aldaer staende stallingen tot den grondt afgebroken en tot zelfs de mueren, dat ongelovelijk schijnt, verdestrueeert. Nu dan in het hof en in desen huijse alles dat brekelijk was verdestrueert zijnde, wierden alle en generaelijk de materialen gebragt en geworpen voor de duere waer het vier gebrant hadde en alles aldaer door de moetwillige op eenen - fol. 278 - hoop versaemelt die zoo breet als het huijs was, des avons om agt uren meer dan vier à vijf voeten hoog lag. Nu ter deser tijdt alles dat brekelijk en vertransporteerbaer was uijt desen huijse geworpen zijnde, tot zelfs veele deijlen en ander verwerckbaer hout dat zij vonden en veele ander materialen, met alles dat mogelijk hadde geweest te destrueeren, was hunnen droncken en ongebonden plunderlust nog zonder paelen en niets het minste meer te vernielen vindende liepen zij naer het dak van het huijs en braeken de tegels van hetzelve, gelijk de kepering, meer als de helft af. Van hier begaeven zij hun naer de leeger daeken langs d'Eechoutstraeje, langswaer eene lange reek logiën staet, waer zij niet alleen de daeken teenemael vernielden maer zelfs

[p. 113]

de steene voorgevelen en schouwen afsmeeten, zonder eenige hallam en zelfs rasser als welwerckende wercklieden - fol. 279 - in veele daegen zouden hebben konnen doen dat hier in eenige uren, zonder zelfs, dat te verwonderen is, eenige ongelucken te veroorsaeken, is gedaen geworden. Dit seltsaem werk dan wiert desen avont voltrokken zoo lang als de locht hun eenig dachlicht toebragt, wanneer niet meer ziende, de nog weijnige wonderbaere werklieden het huijs verlieten.

Hier hebt gij, leser, eenige der besonderste omstandigheden van het voorgevallene binnen de stadt Brugge geduerende dees twee daegen, zijnde mij verders onmogelijk van alles voorder met woorden uijt te drukken en hieraf in 't kort als maer eenen schets verbeelt hebbende, laete ik hieruijt de schromelijcke afbeelding den leser zig zelfs verbeelden, mij voor 't overig alleen vergenoegende met te zeggen dat d'overgroote ruïne aen het huijs, gout, zilver en muebelen veroorsakt, - fol. 280 - zonder d'overgroote schaede in 't comtoir gedaen te rekenen, op meer dan thienduijsent ponden grooten wisselgeldt begroot wordt, dit voor 't minste, terwijl door veele de begrooting nog veel hooger geschat wordt.

Vooraleer nogtans de beschrijvinge van die ongehoorde plundering te eijndigen dienen hier eenige bemerckingen gemakt te worden. Terwijl het schijnt dat dit huijs als een straffe van den hemel zulkdaenig een grouwsaemen en volkomen ondergang moest ondergaen, daer hetzelve des nagts, nu half geplundert, genoegsaem van voordere onheijlen konde bevrijt worden, want konde men des morgens tijdt genoeg hebbende niet het comtoir en alle de kostbaere muebelen borgen? Konde men dit huijs met geene genoegsaeme wagten omsetten om den toegang te beletten van tot hetzelve huijs te komen? Konde men voor dit - fol. 281 - huijs, nu half geplundert, geene duijsenden andere voorsorgen nemen om hetzelve van dusdaenigen volkomen ondergang te behoeden? Konde men zelfs nu in vollen dag, hoe hevig de moetwillige ook besig waeren, dezelve door overmagt niet verdrijven en het huijs uijtjaegen? Konde men in plaets van dit huijs met agt mannen te beleggen, die zeker ook van den ongesloten drank gemindert hadden, de wegen niet genoegsaem afsluijten om den voorderen toegang te beletten? Ja leser, dit alles en nog veel meer heeft er konnen gedaen worden, waeruijt schijnt, als ik nog hebbe geseijt, dat dit huijs als van den hemel dien ondergang schuldig was, blijckens ook dat d'heeren deser stadt hun hieraen weijnig gelegen lieten, terwijl den heer tresorier Penaranda met eenige selfs der verloste gevangene in de volle plundering meer dan een ure tijdts in desen huijse heeft - fol. 282 - geweest, de plunderaers consent gevende van alles uijt te drincken en te verdestrueren, met versoek en bidding nogtans van hiermede hunnen dollen lust voor altijdt te staeken en alle andere huijsen ongeschonden te laeten. Voor seker is 't dat hunne opgesette voornemens ergens op moesten gevroken worden en dat zij, hadden zij hier verjaegt geweest, hunne colere op andere huijsen zouden nog desen naermiddag gevroken hebben, al hetgone mogelijcks hierom wiert ingesien.

Behalvens dit alles was er van desen voorigen nagt en desen naermiddag nog meer, eenen tweeden oproer niet zonder redens gevreest, want alle de gevangenen in het tugthuijs van de Magdaleene⁽⁹⁵⁾, welckers appartement nevens den hof van desen geplunderden huijse is paelende, alle die geweldigheden niet alleen gehoort maer zelfs door de bovenvensters gesien hebbende, waeren als dolle en ongebondene en naer geene - fol. 283 - redens

(95) Zie voetnoot 91.

[p. 114]

luijsterende naemen zij van de getouwen, wielen en windeblokken, alles wat zij konden bekomen; aldus gesaemenderhant alles willende aen stukken slaegen om uijt te konnen geraeken en zoo zij voorgaeven om de plunteraers te helpen, zij hierdoor eenen middel voor oogen ziende om te kunnen vlugten. Hier dan wierden meest alle de stadtssoldaeten naer toe gesonden die de gevangene zoo verre mogelijk stilden en d'heeren knegten en meesters bragten met schoon spreken en verdreijgingen tusschen aen hun te geven veel bier en wijn zooveel teweeg dat hier den opstant gelukkiglijk gestut wiert, want hadden de gevangene oijt moeten schreeuwen naer de plunteraers en van hun over de muer hulpe bekomen, voor seker is 't dat er niet eenen zoude gebleven hebben. Men was zooveel temeer voor den ondergang van dit correctiehuijs bevreest omdat d'heer van Honacker den eersten avont der plunderinge in hetzelve gevlugt en - fol. 284 - vandaer den volgenden morgen met eene carosse weggevlugt was; ook omdat de duere van de kercke, op welcke zij groot gewelt hadden gemakt, gelijk ook op verscheijde ander kercken, om de alarmklok te konnen klippen, voor hun niet en hadden willen openen.

Desen avont dan, nu alle de brootdronkige plunteraers vertrokken zijnde, wiert het huijs van alle zijden met wagten omset; de borgelijcke patroiliën van alle ambagten en neeringen begonden langs alle de kanten van de stadt met hoopen van meer als hondert rondt te gaen tot aen den volgenden morgen. Desen nagt liep voorts gerustelijk af, het meestendeel de geweldige plunteraers nu droncke naer hunne huijsen gegaen zijnde.