Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1787

(Juni)

Generaele absolutie tot St.-Gillis gegeven dog de processie onderbleven.

- fol. 123 - Op den 3 junij, zijnde H. Drijvuldigheijdtdag, is binnen dese stadt Brugge in de parochiale kercke van St.-Gillis als naer jaerelijcksche gewoonte, behalvens dat zulcks het voorlede jaer niet gepleegt is (ziet het twalfste deel mijner beschrijvinge fol. 282), aen het volk aldaer tegenwoordig zijnde gegeven de generaele absolutie op forme van jubilé, directelijk tegenstrijdig aen het keijserlijk edict van de suppressie der processiën en jubileën. Nogtans en is de plichtige processie die jaerelijkcs rondt dees parochie omgedregen wiert nu maer alleen nog rondt de kercke omgedregen geworden, hoewel men heden ten allen kant door dese stadt verbreijt hadde dat dees processie als naer oude gewoonte ging omgedregen worden, omdat men van nu af versekert is dat voor de provencie van Brabant reede door hunne koninglijcke hoogheden de volkomen opschortinge van alle hoegenaemde nieuwigheden vastgestelt is, welk gunstig besluijt gelijckelijk voor Vlaender met eenpaerige wenschen van minst tot meest met overgroot verlangen verwagt wordt.

Alle hoegenaemde nieuwigheden worden bij besluijt van hunne koninglijcke hoogheden gesupprimeert.

- fol. 124 - Op den 6 junij is eijndelinge den gewenschten dag gekomen dat het groot proces, gelijckelijk voor Vlaender als reede voor Brabant door hunne koninglijcke hoogheden gedaen is, geëijndigt is, en heden morgen om vijf uren is er binnen dese stadt Brugge een estafette, van wegens

[p. 64]

d'heeren Staeten afgesonden, aengekomen die dit zoo gunstig besluijt, 't welk alle ingevoerde hoegenaemde nieuwigheden vernietigt, zooals den leser in den Indicateur, het seventhienste deel, in 't bijvoegsel N. 23 zien kan van woort tot woordt d'intentie en de meijninge van hunne koninglijcke hoogheden, gelijk ook de naedere verklaeringe diesaengaende aen d'heeren Staeten gedaen fol. 377, gelijk ook fol. 357 nopende de verklaering diesaengaende aen d'heeren Staeten van Brabant gedaen. Konnende den leser voorts in dit deel, gelijk ook in 't Wekelijcks Nieuws uijt Loven⁽⁵⁸⁾, het vierde deel, zien menigvuldige andere verklaeringen van hunne koninglijcke hoogheden diesaengaende gedaen, gelijk ook veele representatiën en genomen besluijten door d'heeren Staeten der Nederlanden, etc.; den leser ook tot de beschrijvinge van - fol. 125 - die deelen oversendende om met verwondering te beschouwen de vruegdebedrijven en teekenen van waere blijdtschap die op 't ontfangen der gunstige besluijten huner koninglijcke hoogheden in alle de steden der Nederlanden, om die zoo loffelijcke victorie en zegenprael te vereeuwigen, zijn gehouden geworden, wel zeker zijnde dat dese in alle cronijcken zonder voorbeelt zijn en dat eenen waeren Nederlander, zijn landt en vrijheijdt minnende, de beschrijvinge dier deelen niet zonder een zielroerende gemoedt en zelfs zonder het storten van vruegdetraenen zal konnen doorblaeren. Dog gelijk het voor mij onmogelijk is de vruegdebedrijven van elcke stadt ter deser gelegentheijdt afsonderlijk te verhaelen, zoo sende ik den leser naer die deelen over, zullende mij alleen vergenoegen met te beschrijven de vruegdefeesten die er ter deser gelegentheijdt binnen de stadt Brugge gehouden zijn.

Ten desen daege dan van 's morgens ten ses uren waeren op 't aenkomen der estafette met de blijde - fol. 126 - en gewenschte maeren hunner koninglijcke hoogheden, de collegiën, de kapittels en andere, zoo geestelijke als weijreltlijcke saemenvergaeringen, bijeen vergaedert om diesaengaende seffens de noodige besluijten te nemen en malkander veel geluckx te wenschen. Men saeg van desen morgen vroeg meest alle de gesaementlijk edeldom en de borgers deser stadt malkander omhelsen en veel geluckx wenschen over hunne wedere bekomen vrijheijdt en privilegiën; de vruegt scheen algemeen. Men saeg idereen alom saem vergaeren, van vruegden opspringen, een blij gelaet was in alle de gemoederen der ingesetene deser stadt te lesen en van desen morgen af saeg men van door verscheijde de vruegdecocarden op d'hoeden draegen in teeken van als een bekomen victorie.

Om agt uren van desen morgen begonde het carilion op den Hallenthoren zeer konstig geduerende desen heelen dag en nagt te spelen ter bekentmaekinge van dese zoo gewenschte maeren voor de geheele stadt. Seffens saeg men ten alle kanten van de stadt, besonder waer eenige heeren bediende der collegiën waeren wonende, wimpels en vlaggen - fol. 127 - spannen, d'huijsen met flambeeuwen en andere versieringen vercieren, gelijk ook door d'omliggende gebueren ten allen kant van de stadt gedaen wiert. En niettegenstaende het hevig windig en regenachtig weder dat geduerende desen heelen dag tot den avont continueerde, saeg men naer den noen in 't midden der Mart verscheijde werklieden verschijnen die aldaer met allen spoet begonden te wercken tot het stellen van eenen theater op welcke op d'onderste stellinge van planken gestelt wierden thien ijdele olijfoliestukken, op de tweede stellinge agt en zoo vervolgens tot vijf stellingen hooger opgaende totdat er, met te rekenen de bovenste olietonne die alleen stont en

(58) Zie voetnoot 21.

[p. 65]

alzoo als eene pijramide maekte, tot tweeënderdig oliestukken gestelt waeren.

Naer den noen wierden ook voor d'Halle gebragt ses stukken canons en op de wandeling der Waterhalle twalf, die van desen naermiddag af onophoudelijk tot zeer laet in den avont afgelost wierden, zoodaeniglijk dat zulks, tusschen het hemelschwaert senden van - fol. 128 - duijsenden en duijsenden vuurpijlen geduerende desen avont, als eene bombardatie scheen te wesen.

Naermiddag om vier uren waeren alle de speellieden der militaire op de Mart boven de poorte van d'Halle gekomen in het zoogenaemt hallegebodthuijseken, die aldaer onder het vruegderoep tot zeer laet in den nagt zeer schoon op alle soorten van musicaele instrumenten speelden.

's Avons om negen wiert dees vruegt nog meer aengekondigt door het luijden tot den thien uren van alle generaelijk de klokken deser stadt, welcke men alhier sedert het afsterven van Maria-Theresia, keijserinne-koninginne van Hongariën en Bohemen, etc., etc., saeliger memorie, op zoodaenige wijse niet heeft hooren luijden.

Nu circa thien uren van desen avont geworden zijnde, wierden d'algemeene illuminatiën ten allen kant van de stadt ontsteken, besonder aen alle d'huijsen van d'heeren officianten deser stadt, zoo geestelijke als weijreltlijcke, het bisdom, het stadthuijs, het Vrije en alle andere besondere plaetsen waeren ook zeer konstrijk verlicht; - fol. 129 - gelijk ook alle de huijsen van den edeldom en van een oneijndig getal borgers op 't pragtigste geïllumineert waeren, te lang om alle de besonderheden deser pragtige vieringe in 't besonder te verhaelen.

Ontrent den elf uren wierden de opgerechte tonnen, als vooren vermelt, op de Mart nu vol hout gesteken zijnde op de volgende wijse tot asschen opgebrant: d'onderste laege deser tonnen wiert eerst ontsteken, welcke gevolgentlijk de tonnen op de hoogere laegen staende van buijten en van binnen deden brant vatten, tot zoo verre dat nu in den tijdt van circa een quartier eurs alle dees tweeëndertig tonnen in volkomen brant waeren, dusdaenig eenen schets en overgroote vlamme gevende alsof een oliemolen of eenig ander aensienelijk gebouw zoude in volle brant gestaen hebben, de klaerte zoo groot zijnde dat men als in 't midden van den dag het opperste van den Hallenthoren konde sien en zelfs eene naelde op 't midden der Mart zoude hebben konnen opraepen. Konnende den leser zulks bij - fol. 130 - zig zelfs genoeg verbeelden aenmerckende hoedaenig eene vlamme tweeëndertig oliestukken tegelijk brandende, welcke tot boven met hout opgevolt waeren, moeten gegeven hebben, tegelijk aenmerckende dat niet alleen dese tonnen met hout verbrandeden maer zelfs alle de stellingen en planken waerop dezelve gestelt waeren. Tot zoo verre dat er zelfs eenige speijten in d'Halle gereet stonden, ter voorkominge, zoo dit vuurgetuijg eenige onheijlen zoude veroorsakt hebben. Maer den windt nu gestilt en den regen opgehouden zijnde, verbrande alles naar wenschen zonder de minste onheijlen te veroorsaeken, zijnde zulks, gelijk den leser zig verbeelden kan, als een vuurwerk nu d'eene tonne vóór, d'ander naer verbrant, bij stukken afvallende, gelijk ook geschiede met de stallingen en planken. In den tijdt van circa een ure was heel dit getuijg tot den grondt verbrant, niet anders dan een overgroot vier op de Mart liggende naerlaetende.

Desen avont dan mag men met waerheijdt zeggen eenen avont van volle

[p. 66]

vruegt te hebben geweest terwijl van minst tot meest ider - fol. 131 - over die zoo blijde gebuertenisse zijne voldoening niet genoegsaem en konde te kennen geven. Zijnde alsnu voor 't welvaeren van onse rijcke Nederlanden niet anders meer overig als af te wagten de agreatie van zijne majesteijt den keijser ende koning wegens de gunstige besluijten hunner koninglijcke hoogheden; zullende d'antwoorde van zijne majesteijt voor die gewichtige zaeken absolutelijk moeten vertraegt worden terwijl zijne majesteijt zig alsnu op zijne reijse bij de keijserinne aller Russen te Cherson⁽⁵⁹⁾ bevint en gevolgentlijk nog meer als eene maendt zal aenloopen eer men de volkomen meijningen van zijne majesteijt zal konnen vernemen terwijl hij niet eerder tot Weenen zal konnen terug zijn.

Met welkdaenige aengenaemheijdt de gunstige besluijten hunne koninglijcke hoogheden aen de reets verdrukte Nederlanders bekent gemakt zijn, heeft den leser reets een staljen gesien, maer hoeveel aengenaemer en zullen de keijserlijcke besluijten op dese zoo gewichtige saeken niet ontfangen worden wanneer men eens volle sekerheijdt zal konnen - fol. 132 - zeggen dat onse previlegiën herstelt en de vrijheden zeker zijn. Ach, beleefden wij haest die blijde daegen zonder eenige hoegenaemde onheijlen te ontmoeten, met wat toejeugingen, erkentenissen en vruegdeteekens en zouden dezelve door het heele Nederlandt, dat nu eenzinnig niet anders wenscht, niet ontfangen worden?

(59) In 1787 ontmoette Jozef II, op een tweede reis naar Rusland, Katharina II te Cherson. Deze stad ligt in Zuid-Rusland, iets boven de Krim. (W. MAY, Die reisen Josephs II, in Osterreich zur zeit kaiser Josephs II, Stift Melk, maart-november 1980, blz. 84. Zie ook de kaarten blz. 712-713).

Eene religeuse van 't Engelsch clooster wordt in den pant begraeven.

Gelijk nu heden de gunstige besluijten van hunne koninglijcke hoogheden binnen de stadt Brugge bekent gemakt waeren, heeft men zelfs nog desen morgen binnen dese stadt een begin gemakt met het teniet doen van de voorige ingevoerde nieuwigheden, want eene religeuse in 't Engelsch Clooster⁽⁶⁰⁾ bij het Princenhof⁽⁶¹⁾ overleden zijnde over twee daegen, moest heden ter aerden besteet worden. Nu gelijk de religeusen van dit clooster de gunstige besluijten van hunne koninglijcke hoogheden ontfangen hadden, waerbij alle welkdaenige ingevoerde nieuwigheden gesupprimeert worden, hebben zij hieronder ook verstaen dat het begraeven der doode buijten de steden ook gesupprimeert is en hebben gevolgentlijk desen morgen de overleden - fol. 133 - religeuse in hunnen pandt, waer de dooden plagten begraeven te worden, naer het verrichten van den lijkdienst, tot seve voeten diep in d'aerde geleijt en hebben den put als naer gewoonte met eenen sark ofte steenen toegemest, direct en indirect tegenstrijdig aen het keijserlijck en koninglijk edict van den 26 junij 1784, waerbij zeer stiptelijk het begraeven der doode buijten de steden geordoneert werdt, zooals den leser in 't vervolg mijner beschrijvinge op verscheijde plaetsen zien kan hoedaenig die veranderinge, besonder sedert den 1 november 1784, tot den dag van heden zeer stiptelijk toegegaen heeft.

Nu is dese religeuse d'eerste sedert dien dag die binnen de mueren onser stadt is begraeven geworden zoodat er nu zal gaen te zien zijn wat er van dese eerste zoo gewigtige ingevoerde nieuwigheijdt zal gaen geworden terwijl men seker is dat nog heden aen de religeusen de boete volgens het keijserlijk edict is afgeijscht en tegelijk d'onkosten van den lijkwaegen ofte van het generael kerckhof voor dese stadt Brugge, - fol. 134 - die men

(60) In een deel van de ruïnes van het Prinsenhof (cfr. infra), aangekocht in 1662, werd het klooster van de Engelse Zusters van de orde van St.-Franciscus ondergebracht. Deze religieuzen hielden een pensionaat voor jonge Engelse meisjes. In 1794 trokken ze terug naar Engeland; onder het Frans bewind werd klooster en inboedel verkocht. (A. DUCLOS, o.c., blz. 515-516).

(61) De aanvang van de bouw van dit verblijf voor de Bourgondische hertogen moet gesitueerd worden iets vóór 1430; de afwerking gebeurde in 1467 onder Filips de Goede. Het bevond zich tussen de Noordzandstraat, de Ontvangersstraat, de Moerstraat, de Gheerwijnstraat en de Geldmuntstraat. In 1576 werd het verkocht; in de 17^o eeuw werden er huizen in gebouwd. In een gedeelte van de ruïnes hebben de Engelse Zusters zich gevestigd. (A. DUCLOS, o.c., blz. 349 en 514-515). (A. SCHOUTEET, Straatnamen, o.c., blz. 173).

[p. 67]

zegt de religeusen niet te weijgeren te betaelen maer alvooren eene quitantie van de boete door hunne koninglijcke hoogheden onderteekent willen hebben wanneer zij zeggen dan alles te zullen volveerdig zijn van te betaelen, zoo wegens het een als het ander, wel zeker zijnde dat hunne koninglijcke hoogheden die alles reede hebben toegestaen zulks niet zullen doen. Nu zal den tijdt gaen leeren wat er van alle die gewichtige saeken zal gaen geworden.

Het draegen der cocardes en staetsteekens op H. Sacramentdag verdobbelt.

Op den 7 junij, zijnde H. Sacramentdag, is binnen dese stadt de gewonelijcke ordinaire processie zeer plichtig als naer jaerelijcksche gewoonte omgedregen, verselt met volle musiek en door d'ambagten alle hunne gewone ambagtsteekenen gedregen wordende.

Heden morgen saeg men bij duijsenden cocardes op d'hoeden draegen, d'horlogieketens en wandelstokken met gelijcke zijde, roo, swart, wit en geel linten verciert, zoodat men dezelve van nu af met heele reesems in de modewinkelen ziet te koopen hangen, die tot nu toe nogtans maer meest van de jongelingen gedregen worden.

D'eerste processie uijt het clooster der eerw. paters Predikheeren omgedraegen.

- fol. 135 - Op den 8 junij naermiddag agter het lof, wiert al weder binnen dese stadt Brugge tegens het streng keijserlijk edict wegens de suppressie der processiën, dese als eene nieuw-ingevoerde nieuwigheijdt verbroken en vanuijt de kercke der eerweerde paters Predikheeren⁽⁶²⁾ eene plichtige processie langs de Lange- en Gansestraete over de Ganseplaetse en Oije⁽⁶³⁾, langs de Witte Leertouwersstraete over de Predikheersbrugge tot in des zelfs kercke omgedregen. Welcke processie de gemelde paters maer jaerelijcks, gelijk alle ander cloosters deser stadt gewoon geweest hebben op donderdag den laesten dag van d'Heijlig Sacramentoctave om te draegen; zullende die processiën nu op verscheijde daegen door de vier biddende orders omgedregen worden. Dese zijnde d'eerste processie die sedert des zelfs vernietinge tot iders vruegt is omgedraegen geworden, wiert niettegenstaende het verbodt van onsen eerweerdigsten heer bisschop op den naermiddag omgedregen en verselt van verscheijde kinderen, zoo met bellen, giften - fol. 136 - als stroijselmandekens, van alle welckers veranderingen den leser op verscheijde plaetsen mijner beschrijvinge zal gewaeg gemakt vinden.

Nauwelijcks was zulks door de gebuers van de Ganseplaetse en de Oije vernomen, dat de processie als naer oude gewoonte stont omgedregen te worden, of zij hernaemen hunnen iver tot de glorie van 't Alderheijligste en rechten seffens aldaer twee autaeren op van schilderijen en andere versieringen tesaemen gebragt, op welcke, gelijk op de schoone autaeren die zij over jaer wegens de suppressie der processiën hadden verkogt, de benedictie met het Heijlig der Heijligen over hun gebuerten gegeven wiert. Het bestroijen

(62) Deze Domincanen kwamen zich in 1234 in de Sint-Jacobsstraat te Brugge vestigen. Hun klooster werd in 1578 geplunderd door de Geuzen; in 1796 dan werden kerk en klooster afgebroken. (DUCLOS, o.c., blz. 564).

(63) Oije of Hoije, een 3-hoekig kwartier dat al voor 1300 bekend was maar toen nog buiten de vesting lag, moet gesitueerd worden van de Ganzestraat naar de Gentpoort toe, en tot aan het zuiden van het park waar het oude klooster van de Minderbroeders lag. Het strekt zich ook uit over de zandige gronden van Assebroek en Odegem die naar de Reie afbuigen (Odegem: zelfde stam als oije). Zelfs na de stadsuitbreiding van 1300, als het kwartier binnen de muren kwam te liggen, bleef het nog lang een ‘wijk’. In de 16^o eeuw was het nog zeer weinig bewoond: er waren vooral groentetuinen, een paar boerderijtjes en veel wilde begroeiing van braamstruiken. Vandaar ook de benaming Braamberg. (E. BUYSSE, In 't kwartier ‘ten Oije’, in Vlaams Weekblad, 10-8-1974). (A. DUCLOS, o.c., blz. 568).

[p. 68]

van den grondt, de versieringen van huijsen en straeten langs desen toer van de processie zoo talrijk en overvloedig zijnde dat men niet geheugt tevooren ter deser gelegentheijdt meer vruegden en teekens van blijdtschap geweten te hebben.

Het afbreken van de Waterhalle wordt op 't onvoorsiens opgeschort.

Op den 9 junij wiert geduerende desen heelen morgen het werk aen de Waterhalle, die men besig is met verdemoulieren, voortgeset tot den elf en half uren - fol. 137 - wanneer op 't onvoorsiens, van wegens d'heeren van 't collegie deser stadt, aen de werklieden conterorders gekomen zijn van het werck instantelijk te laeten staen, van niet het alderminste meer voort te breken ende van daer seffens met hun hallam te vertrecken, wordende dezelve Waterhalle tot breeder order gesloten en generaelijk het werk aen dezelve gestaekt; vermogende ook van nu af geene materialen der zelve meer vervoert worden, nemaer alle dezelve moeten, gelijk ook diegene reede naer het gewesen clooster der Chartruesen vervoert, aldaer ook blijven liggen, zonder tot naerder orders eenige der zelve ergens toe te mogen gebruijkt worden.

Dese expresse bevelen zijn aen d'heeren van 't collegie van wegens het gouvernement-generael van Brussel toegesonden, waerbij niet alleen dese wercken, maer alle ander, zoo binnen dese stadt als op het Brugsche Vrije, begonst of niet begonst, te maeken of te breken, tot naerder orders opgeschort worden omdat alle dese nu sedert lang zijn bestiert geworden door vremde ingenieurs en wel besonderlijk door d'heer Debrou, - fol. 138 - kolonel der genie⁽⁶⁴⁾, die met groote kostbaerheijdt voor de landen veele wercken met groote kostbaerheijdt en van weijnig nut of voordeel hebben doen doen, tot zoo verre dat d'opgemaekte plans van hun onnoodige en vrugteloose wercken, binnen de Nederlanden doen maeken, verre boven de seven millionen guldens beloopen, merckelijcke somme die op 't geven van dusdaenige vrugteloose beschikkingen door de inwoonders van dese landen is moeten betaelt worden.

Wat er nu met dees zoo verre afgebroken Waterhalle zal gedaen worden weet niemant, zoodat het alsnu als een raedtsel is ofte om beter te zeggen met den tijdt af te wagten is of dezelve weder zal opgebouwt ofte tot den grondt gesupprimeert worden.

(64) Philippe-Joseph de Brou, baron en militair ingenieur, werd geboren te Brussel op 12 nov. 1732 en stierf op 3 juni 1794 of 1796 in Wenen. In 1751 begon hij zijn carriere in het Oostenrijks leger, in 1785 kreeg hij als ingenieur het toezicht over het ingenieurcorps dat de afwatering van de waterlopen van Noord-Vlaanderen moest bestuderen en de werken dienaangaande uitvoeren. Nederland gebruikte immers de sluizen van de traditionele afvoerwegen als politiek wapen en de bezetting van Brackman en het Zwin zorgden er verder voor dat de normale afvoer niet te gebruiken was. De Brou liet o.m. het ‘kanaal de Brou’ graven langs de Hollandse grens. Dit sturen van vreemde ingenieurs vormde voor de Staten van Vlaanderen een reden tot klacht; ze voelden het aan als een inbreuk op hun prerogatieven. Vooral over kolonel de Brou was men zeer bitter; de Staten van Vlaanderen beklaagden zich in 1787 bij Jozef II erover dat hij de steden zeer dure en volgens hen onnodige werken liet uitvoeren; men beschuldigde hem van verspilling en van het feit dat hij onschuldige burgers in de gevangenis wierp. Naar aanleiding van deze klacht werd hij voor 2 maanden uit de werken teruggeroepen; zijn terugkeer in oktober 1787 dan bracht heel wat problemen mee. (L. ROBYNS DE SCHNEIDAUER, Nos beaux portraits de familles: Philippe-Joseph de Brou, in Le parchemin, dl. I, april 1936, blz. 17-21). (J. BREUER en C. LEMOINE-ISABEAU, Matériaux pour l'histoire du Corps du Génie dans les Pays-Bas autrichiens, in Belgisch Tijdschrift voor Militaire Geschiedenis, XXI^o reeks, nrs. 3 (sept. 1975), blz. 185-272, en 4 (dec. 1975), blz. 275-314). (Gén. GUILLAUME, art. Brou (Philippe-Joseph baron De), in Biographie Nationale, dl. III, blz. 92-96).

De processiën op den sondag onder het feest van 't H. Sacrament worden als naer gewoonte omgedregen.

Op den 10 junij, zondag, geviert wordende onder de Octave van het H. Sacrament en vanoudts tot het voorleden jaer binnen dese stadt gewonelijk genaemt kleene kermisse, zaeg men binnen dese stadt Brugge als op een nieuw alles herleven, de gesaementlijcke gemoederen der inwoonders dusdaeniglijk verheugt zijnde als er een triumphfeest stont - fol. 139 - te gebueren, terwijl men van 's morgens met het oprijsen van den dag langs alle de kanten van de stadt wimpels en vlaggen saeg spannen, de huijsen

[p. 69]

met alle bedenckelijcke versieringen verderen, langs de straeten verscheijde zeer konstige parteeren leggen, alle de nog in wesen zijnde autaeren oprechten en dezelve meer als oijt vercieren. Men saeg ook langs alle kanten waer d'autaeren verkogt waeren, mindere van schilderijen en ander vercieringen saemengevoegt oprechten, zoodaeniglijk dat er op heden meer als oijt autaeren gestelt geweest hebben.

Desen morgen dan op de gewonelijcke uren saeg men alle de processiën uijt alle de parochiale kercken deser stadt zeer plichtig, als over twee jaer, omdraegen evenals of er ter deser gelegentheijdt noijt eenig keijserlijk edict en zoude bekent gemakt geweest hebben, grijpende ook d'ordonantiën verscheijde mael door onsen eerweerdigsten heer bisscop gegeven geen plaetse meer, terwijl er nu op verscheijde autaeren de giften opgeoffert zijn, gelijk ook door veele - fol. 140 - kinderen stroijselmandekens gedregen en menige bellen geklonken zijn; bijnae niemant ook manquierende van ter deser blijde gelegentheijdt voor hunne huijsen stroijsel te stroijen, eenider vervolgens van minst tot meest als van vruegt opgetogen zijnde terwijl d'opschortinge der processiën het voorleden jaer ook veele schaede veroorsakt heeft, zooals den leser diesaengaende in de beschrijvinge van mijn voorig deel zien kan.

Murmuratie op verscheijde gewesten.

Op verscheijde gewesten nogtans van dese stadt heeft er op heden groote murmuratie geheerscht langs waer over eenige jaeren door de verkortinge der toeren van de processiën, door onsen eerweerdigsten heer bisschop gedaen, dezelve passeerden, zooals den leser ook in 't vervolg mijner beschrijvinge zien kan. De bewoonders van die gewesten willende dat, terwijl alles als naer oude gewoonte is, dat die veranderinge ook vernietigt is en de processie langs hunne huijsen omgedregen wordt, zoo verre dat zij gesaementlijk hierom hunne gewone giften aen de confraters der confrerie van Sacra hebben geweijgert te geven.

Het lijk van sieur Fuvée wordt door de schoenmaekers op St.-Salvatorskerkhof begraeven.

- fol. 141 - Op den 11 junij wiert er binnen dese stadt Brugge geopent een schouwspel 't goon mogelijcks, Godt heeft van neen, d'ergste gevolgen en oproerigheden zal teweeg brengen.

Want desen morgen om elf uren, als naer gewoonte, den lijkdienst over het lijk van sieur Fuvé, oudt-deken van den ambagte van de schoenmaekers, wonende in de Moerstraete, in de parochiale kercke van St.-Salvators afgesongen zijnde, wiert het lijk op de volgende wijse door de borgers deser stadt begraeven: het lijk nog in den choor staende, versogten d'oude dekens van de voormelden ambagte, die het lijk hadden gedregen, aen den heer pastor dat hij hetzelve op het kerkhof zoude hebben begraeven, hetwelck desen heer hun weijgerde te doen om verscheijde redens die hij hun voorhiel en mits zij zeijden dat zij het zelfs zouden hebben begraeven, zoo deed den heer paster in den choor de pligtigheden over het lijk even gelijk of nu de gewoonte is van in de lijkkaemer te doen.

[p. 70]

- fol. 142 - Nauwelijcks waeren de lijckspligtigheden geijndigt of de dekens naemen het lijk op en droegen het op het kerkhof naer den put die zij gereet door twee gemeene persoonen deser stadt hadden doen maeken en aen welcke zij een kroonstuk hadden gegeven. Dese, twee koorden gereet hebbende, lieten het lijk seffens sinken in den bereijden put en overdekten het met aerde. Dus hetzelve tot iders overgroote verwonderinge op hun eijgen chef begraevende zonder dat er paster, grafmaeker of eenige kerckedienaer bij of ontrent waeren. Dit alles geschiede onder de toejeuginge van duijsenden omstaenders die niet meer en wenschen dan als naer oude gewoonte in de steden te mogen begraeven worden en van de groote lasten waermede het gemeente deser stadt wegens het generael kerkhof is belast ook te konnen door desen middel ontslaegen worden.

Nu moet den tijdt leeren wat er van dese stoutigheijdt, die direct en indirect tegenstrijdig is aen het keijserlijk edict van den 26 junij 1784, zal gaen geworden, blijkende dat zulks heden niet dan met - fol. 143 - vreese moet begaen zijn.

Want nog een ander lijk van een oude dochter, in een godtshuijs deser stadt overleden, aldaer in de lijkkaemer sedert desen morgen ten agt uren gestelt zijnde, dorste zig niemant vervoorderen van hetzelve daeruijt te haelen en te begraeven, schoon verscheijde geldt presenteerden zoo iemant dit wilde doen en hant aen 't werk slaen om eenen anderen put te maeken, zoodat gelijk dees dochter weijnig of geen vrienden hadde die hun daermede wilde bemoeijen ofte voor de daeruijt te rijsen penen en amenden wilden instaen. Zoo is er niemant die zulks heeft willen doen daer ontrent geweest en het lijk is desen avont, zonder het veroorsaeken van voorder troubelen op heden, met den lijkwaegen naer het generael kerkhof vervoert geworden.

Processie uijt d'Augustinekerk omgedregen.

Desen naermiddag is ook vanuijt de kercke der eerweerde paters Augustinen⁽⁶⁵⁾ d'ordinaire processie omgedregen langs den gewonen toer gelijk dezelve jaerelijcks op den laesten dag der H. Sacramentoctave omgedregen wiert, staende langs den weg verscheijde autaeren en al weder - fol. 144 - langs alle de kanten waer dees processie passeerde groote vruegdebedrijven en teekens van eere voor 't Alderheijligste gepleegt wierden.

Desen avont is ook in de Gensche gasette binnen dese stadt Brugge bekent gemakt de naerder dispositie van hunne koninglijcke hoogheden voor de Staeten van Vlaenderen (ziet den Indicateur, 17ste deel, fol. 376 en 377, gelijk het bijvoegsel N. 24 nopende de ongehoorde vruegdebedrijven die ter deser gelegentheijdt binnen de stadt Gend gehouden zijn).

(65) Augustijnermonniken hadden vanaf 1250 hun klooster aan de Nieuwe Gentweg. In 1622 stichtten ze een college dat bij decreet van december 1796 is afgeschaft geworden. (A. DUCLOS, o.c., blz. 294).

Groote moetwilligheijd binnen Brugge begaen.

Desen avont om elf uren gebuerde ook binnen dese stadt Brugge een groote moetwilligheijdt, want aen de Nieuwjaerbrugge⁽⁶⁶⁾ door de gebuers aldaer vier gemakt wordende, kwaem er een voermanswaegen aengereden die moetwilliglijk bij faute van de daer opsittende voerlieden de moor die te kooken met water op het vier stont omverre reeden en merckelijk be-

(66) De Sint-Jansbrug op de Jan van Eyckplaats werd vanaf 1700 ook Nieuwjaarsbrug genoemd; deze naam moet worden toegeschreven aan het feit dat daar vanaf begin 18^o eeuw tot ver in de 19^o eeuw, bij gelegenheid van nieuwjaar, een markt van snoep en kinderspeelgoed werd gehouden. (A. DUCLOS, o.c., blz. 39 en 524). (A. SCHOUTEET, o.c., Brugge, 1977, blz. 93).

[p. 71]

schaedigden. De gebuers liepen hierom agter den waegen om de schaede vergoet te worden maer de twee voerlieden, geen recht verstaende, begroeteden hun met de planken liggende op den waegen, - fol. 145 - tot zooverre dat zij sieur Outrijve, meester-schoemaeker, wonende bij de Nieuwjaerbrugge, zoodaenig met eene plancke waerin waerschijnelijk eenen naegel moet geweest hebben op zijn hooft en in zijn aensicht troffen dat hij over doodt van zig zelven viel. Verscheijde chirurgijns vijgijteerden terstont de wonden die in zijn aensicht zeer aenmerckelijk waeren en naerdat het bloedt wat gestremt was, bevont men zijn aensicht zeer jammerlijk gestelt en onder verscheijde sneden, eene nevens zijn ooge dweers door de kaeke, voor welckers gevolgen men zeer bevreest is, terwijl er ook zeer voor zijn leven gevreest wiert, is er seffens door de gemelde gebuers inkennen aen den heer borgemeester van den commune gedaen die den volgenden morgen alle de poorten heeft doen besetten en de twee voorlieden seffens heeft doen apparendeeren; zullende grootelijcks hun geluk zijn indien Outrijve daervan niet sterft en indien zij hun wel zullen weten te defenderen.

Processie uijt de kerk der Carmeliten omgedregen.

- fol. 146 - Op den 12 junij wiert, naermiddag, vanuijt de kercke der eerweerde paters Carmeliten⁽⁶⁷⁾, langs den gewonen toer, de processie omgedregen die men uijt dit clooster ook gewoon was op den laesten dag van d'H. Sacramentoctave om te draegen.

(67) Het klooster van de Carmelieten bevond zich in de Sint-Jorisstraat; in 1783 werd het afgeschaft. (A. DUCLOS, o.c., blz. 291).

Ordonantie binnen Brugge waerbij verboden wordt de lijken in de stadt te begraeven.

Heden is er ook binnen dese stadt Brugge, van wegens d'orders van d'heeren van 't collegie, aengekondigt bij hallegebode, trommelinge en placaete, dat d'heeren van 't collegie, onderricht zijnde hoe sommige onwetende of qualijk onderrichte persoonen vermeijnen dat met de toelaetinge van den 4 junij gedaen door hunne koninglijcke hoogheden alle placaeten en edicten vernietigt zijn, wordt het publicq ter contrarie verwittigt dat zulks bij die toelaetinge maer verstaen wordt nopende alle de rechten, voorrechten, etc., die eijgendom maeken aen de constitutiën van Vlaender, waerin onder andere het edict van zijne majesteijt van den 26 junij 1784 nopende het begraeven der doode in de steden niet begrepen is als - fol. 147 - geen constitutie aen de voorrechten van Vlaender maekende; wordende het publicq verwittigt hun diesaengaende te reguleeren om alle onheijlen die hieruijt zouden konnen resulteeren te voorkomen.

Het lijk van sieur Fuvée ontgraeven en naer 't generael kerkhof vervoert.

Den volgenden nagt is op d'orders van d'heeren van 't collegie het lijk van sieur Fuvé, begraeven als hiervooren fol. 141, vanuijt den put ontgraeven en vervolgens met den lijkwaegen vervoert naer het generael kerkhof. Den put

[p. 72]

waerin het lijk op St.-Salvaterskerkhof hadde begraeven geweest hebben d'ontgraevers meer als twee voeten diep laeten open liggen opdat zulks door eenider zoudt konnen gesien worden. Hierom vergaederden den volgenden morgen veele menschen op dit kerkhof en idereen hoorde men het zijne zeggen, zoodaenig het volk verbittert wordende, dat men van nu opentlijk zegt dat den lijkwaegen zal in stukken geslaegen worden, de gemoederen der inwoonders hoe langer hoe meer tot oproer en tumulte genegen zijnde.

De schoenmaekers worden voor hun begraeven op 't collegie ontboden.

- fol. 148 - Op den 13 junij was den deken van de schoemaekers op 't collegie voor d'heeren ontboden ter oorsaeke van het begraeven van zijnen confrater als hiervooren vermeit is. Dog desen heeft seffens hierop d'ander ses swaerdekens deser stadt bij zig ontboden en is met hun gesaementlijk op 't collegie gecompareert alwaer zij gekomen zijnde hun eerst wiert afgevraegt uijt wiens kragt en autoriteijt de schoemaekers de stoutigheijdt hadden begaen van eenen dooden binnen dese stadt te begraeven, tegenstrijdig aen de keijserlijcke ordonantiën; waerop de gesaementlijcke dekens hebben geantwoort dat zulks maer gedaen is ingevolgen de toelaetinge van den 4 deser van hunne koninglijcke hoogheden, op welcke hun antwoort gelijk het placaet hiervooren gegeven is zonder dat hun eenige boete is aengewesen geworden.

De dekens hiermede niet tevreden zullen, zoo op de begraevingen als op de buijtengewone kosten die er door het gemeente voor het kerkhof moeten betaelt worden, - fol. 149 - naedere advijsen nemen wat hun hiermede zal te doen staen om, is 't mogelijk, diesaengaende alle tumulten te voorkomen.

Naer 't sluijten van 't collegie zijn eenige heeren gedeputeerde van hetzelve gegaen naer het Engelsch clooster met aensegginge dat d'heeren hadden geresolveert den toekomenden nagt de begraeven religeuse te ontgraeven en, ingevolgen de keijserlijcke ordonantiën, te vervoeren naer het generael kerkhof. Zijnde ook desen morgen ter zelver gelegentheijdt ex officio naer 't collegie ontboden geworden hunnen pater, aen wie zulks insgelijcks aengeseijt is.

Processiën uijt de Recolettekerk en op den feestdag van 't eijnde der H. Sacramentoctave omgedregen.

Desen naermiddag is er vanuijt de kercke der eerweerde paters Recoletten eene plichtige processie langs den gewonen toer omgedregen, evenals men gewoon is te doen op den laesten dag van de octave van het H. Sacrament. Zijnde dese nu de laeste van de vier biddende orders die elck separaet op hunnen rang, zooals men hiervooren zien kan, hunne processiën omgedregen hebben, zulks aldus buijtengewonelijk dese jaere d'eerste mael uijtgevaert zijnde omdat er gewonelijk teveel processiën op den - fol. 150 - laesten dag der H. Sacramentoctave omgedregen wierden.

[p. 73]

D'heeren willen ook d'Engelsche nonne ontgraeven.

Desen avont dan, ontrent elf uren, is den lijkwaegen, verselt door twee heeren, twee schaedebeletters, eenen stoeldraeijer en eenige ander werklieden, gekomen ontrent het clooster der Engelsche nonnen tot het ontgraeven der begraeven religeuse. D'heeren tot verscheijde mael aen de belle geklonken hebbende, is hun niet alleen refuijs gedaen maer zelfs hun geen antwoort gegeven ofte de deur niet geopent zoodat zij onverrichter saeken dit clooster moesten verlaeten, wilden zij geen voorder affronten verwagten ofte hun in perijkel van hun leven stellen. Zooverre dat aldaer meer dan duijsent menschen vergaedert stonden die op 't minste gewelt dat zij zouden gemakt hebben, die hun niet alleen tot tegenweer zouden hebben gestelt, maer zelfs zoo verbittert waeren dat zij hun mogelijcks tot'er doodt toe zouden vervolgt hebben. Ook stonden van binnen in dit couvent verscheijde met gelaeden geweiren gereet om, zoo iemant over den muer zoudt willen komen, op hun te schieten, zoodat d'heeren en de karre stillekens zijn vertrokken en geen grooten sin meer zullen hebben om de begraeven religeuse op zulk een wijse te ontrusten.

Misse van dankbaerheijdt wegens d'herstellinge van 't seminarie binnen Brugge gedaen; den eerw. pater Godefridus van Aelst, capucin alhier in 't couvent aengekomen, dagvaert, sententie, etc., van desen pater in druk.

- fol. 151 - Op den 14 junij 's morgens ten agt wiert er binnen dese stadt Brugge in het seminarie gedaen eene misse van den H. Geest en tegelijk van danckbaerheijdt, onder het singen van den Te Deum Laudamus, om den Almogenden te bedanken over de blijde wederkomst der seminaristen in dit seminarie van het seminarie-generael van Loven, aldaer sedert circa een jaer opgerecht en in hetwelcke alle de seminaristen en jonge theoleganten der cloosters van het heele Nederlandt in eenskleedinge moesten opgevoet worden en ook van vremde professers onderwesen, zelfs in leeringen teenemael tegenstrijdig aen onse geheijligde religie zooals den leser in den hiernevens aengevoegden dagvaerd, beantwoording en sententie in de saeken van den eerw. pater Goudefridus van Aelst⁽⁶⁸⁾, capucijn, hiernevens in druk aengevoegt voor het toekomende, als in een schets zal konnen zien op hoedaenige wijse desen eerw. pater zig voor het gouvernement-generael en vervolgens voor de heele weijrelt heeft durven verdedigen en opentlijk heeft durven zeggen dat de leeringen die men in - fol. 152 - dit seminarie heeft willen invoeren voordagte, schismatike en ketterlijcke leeringen waeren, etc., zoo men hiernevens zien kan.

Nu desen eerw. pater, hierom in ballingschap gesonden zijnde, is op bevel van hunne koninglijcke hoogheden in zijn clooster en in alle zijne voorder bedieningen ingeropen en is heden binnen Brugge aengekomen en met d'uijterste teekens van blijdtschap door zijne medepaters in 't couvent der Capucijnen ontfangen.

(68) Godefridus van Aalst, gedoopt 13 mei 1737 en gestorven op 9 juli 1812 te Dendermonde, was lector in het noviciaat van de Kapucijnen vanaf 1767. Later heeft hij nog andere belangrijke posten binnen zijn orde bekleed: van 1778 tot 1781 was hij secretaris bij de Provinciaal voor de Vlaamse provincie; later werd hij zelf Provinciaal. In 1786 was hij konsultor bij het nationaal Kapittel. Hij verwierf vooral bekendheid in zijn konflikt met de Oostenrijkse overheid in 1787. In maart 1787 kwam het bevel van Jozef II alle seminaristen naar het generaal seminarie van Leuven te sturen. Daarop antwoordde Godefridus in een open brief aan de keizer dat de leer die daar verkondigd werd ‘verdacht, vermetel, schismatiek en ketters’ was, en in tegenspraak met de voorschriften van het concilie van Trente. Ten gevolge daarvan werd hij op 30 maart 1787 voor de fiscaal gedagvaard, en hij werd uit het land verbannen. Ook andere weerspannige Kapucijnen werden in ballingschap gezonden door de keizerlijke komissie. Gezien de grote indruk die de houding van Godefridus en andere Kapucijnen op de bevolking had gemaakt, en onder druk van het nationaal Kapittel gaf de fiscaal in mei 1787 toestemming dat de ballingen mochten terugkomen. Op 18 mei kwamen ze te Brussel aan. (P. HILDEBRAND, De Kapucijnen in de Nederlanden en het prinsbisdom Luik, 10 delen, Antwerpen, 1945-1956, dl. V, blz. 325, dl. VI, blz. 567, dl. VIII blz. 102 en 542, dl. X, blz. 82-88 en 138-143). (Een afdruk van Godefridus' open brief aan Jozef II is bijgevoegd bij het handschrift, dl. 13: 1786-1788, tussen fol. 81 en 82).

[p. 74]

Om dese blijde wederkomst der seminaristen nog meer te vereeuwigen, zaeg men heden ontrent het seminarie veele wimpels en vlaggen spannen, des avons veele illuminatiën langs verscheijde straeten aen d'huijsen, gelijk ook aen het hospitael, ontsteken en veele vruegdevieren en pektonnen branden. Men saeg ook duijsenden vuurpijlen hemelschwaerts senden, gelijk ook uijt het couvent der Capucinen gedaen wiert om de blijde wederkomst van hunnen pater, gelijk men ook den heelen dag tot laet in den nagt de kanons hoorde ronken, eenider tot in 't hert verhuegt zijnde om de blijde wederkomst van de seminaristen die reets als verstroijt waeren.

Diefte van eenen soldaet begaen in den winckel van sieur de Bruek in de Steenstraete.

- fol. 153 - Op den 14 junij over den noen gebuerde het ook dat binnen dese stadt Brugge eenen soldaet de stoutigheijdt bestont te doen van in den winckel van sieur de Bruek, zilversmit, wonende in de Steenstraete, te gaen en aldaer open te forceren een kasken dat beneden den disch tot op den grondt gemakt is, daeruijt, den tijdt van eenen oogenblik, vijf zilvere doosen ontweerende met welcke hij seffens, zooveel als hij konde, over de Mart gevlugt is. Eenen kleijnen jongen, desen soldaet die diefte hebbende zien doen, makte zulks seffens aen degene van den huijse kenbaer die tevergeefs seffens den soldaet vervolgden. Mits hij reede met de effecten in 't een of 't ander huijs gevlugt was, doende dan sieur de Bruek ook seffens inken aen den heer kolonel opdat den gemelden stoutmoedigen dief op d'een of d'ander maniere zoudt konnen ontdekt worden.

Heden naermiddag zijn binnen dese stadt, tot slot van d'octave van het H. Sacrament, uijt de kathedraele en - fol. 154 - de ses parochiale kercken deser stadt, zeer plichtige processiën omgedregen langs de gewone toeren, gelijck er jaerelijcks uijt die kercken vóór de veranderingen geplogen is; wederom die processiën omgedregen wordende onder de toejeuginge der inwoonders deser stadt en onder het stellen van veele autaeren gelijk op lestleden sondag gedaen is, zoodat men wel met recht zeggen mag dat men geduerende dees octave de godtvrugtigheijdt binnen dese stadt als opnieuws heeft zien herleven terwijl er meer als oijt in gebruijk geweest heeft teekenen van vreugt, eerbiedt en godtsdienstigheijdt zijn bewesen geworden.

De swaerdekens tesaemen vergaedert.

Op den 15 junij waeren de swaerdekens deser stadt andermael saemen vergaedert om, zoo wegens het kerkhof (d'onkosten die er voor moeten betaelt worden) als alle hunne te herstellen voorrechten en privilegiën, zeer nauwkuerige besluijten te nemen; zijnde nu van intentie van alle dies eene nauwkeurige requeste aen hunne koninglijcke hoogheden te presenteeren om door dien middel in alle hunne voorrechten herstelt te worden.

[p. 75]

Den pater van 't Engelsch clooster van Brussel te retour gekomen.

- fol. 155 - Op den 16 junij tegen den avont is den eerw. pater uijt het Engelsch clooster die zig, wegens het voorgevallene in zijn clooster nopende het begraeven de religeuse, naer Brussel begeven hadde bij hunne koninglijcke hoogheden, alhier binnen de stadt Brugge teruggekomen met volle consent dat de religeuse mag begraeven blijven en dat er tot de naerder orders hunner koninglijcke hoogheden in de steden mag begraeven worden. Zijnde verders desen pater met d'uijterste effectie door hunne koninglijcke hoogheden ontfangen geworden, gelijk hij getuijgt dat eenider, zig tot dezelve begevende, op alle voorwerpen zeer vriendelijk onthaelt worden.

Den voorder van den lijkwaegen durft dezelve niet in stadt brengen.

Aen zeer veele was zulks nog desen avont kenbaer, 't welk d'oorsaek was dat er meer als hondert persoonen zig desen avont ontrent de Catalinepoorte vervoegden om den lijkwaegen op 't naederen deser stadt te doen weerkeren onder bedreijging van dezelve te zullen verbrijselen. Op 't hooren van welcke dreijgementen den voerder der karre zig desen avont niet heeft durven verstouten van de stadt in te rijden en vervolgens de gereet - fol. 156 - staende lijken in de lijkkaemers heeft moeten laeten staen. Met het vertrek van welcke alles voor desen avont gerust gebleven is.

De vrouwe van sieur Rabaij wordt door de borgers begraeven, gelijk ook vier lijken op St.-Salvatorskerkhof door hun begraeven worden.

Maer des anderdaegs op den 17 junij hebben d'inwoonders deser stadt opentlijk betoont dat zij het stuk meenen, zijnde dese begonste oproerigheden tot den volgenden morgen op de volgende maniere ter uijtvoer gebragt: 's morgens dan, om agt uren, wiert in de kercke van Onze-Lieve-Vrouwe door den heer pastor de misse afgelesen over het lijk van de vrouwe van sieur Rabaij, wonende bij de Garemart, terwijl er eenen put op het kerkhof door de gesaementlijcke borgers gemakt wiert, staende meer dan tweeduijsent menschen op het kerkhof om desen eijnde af te sien. Nu de misse afgelesen zijnde, wiert het lijk door de draegers der kercke gedregen tot in den lijkkaemer en den heer pastor aldaer de gewone lijkspligtigheden geijndigt hebbende, verliet hij het lijk, gelijk ook alle de dienaers der kercke. Seffens wiert de berrie met het lijk door agt gewillige opgenomen en als een bekomen buijt gedregen tot aen den bereijden put op het kerkhof en hebben hetzelve seffens, met - fol. 157 - de koorden die zij aen den put gereet hadden, laeten in d'aerde zinken in eenen put tusschen ses en seven voeten diep. Zij overdekten hetzelve terstont met aerde en laesen ten eijnde van de begraevinge de Miserere en Provundis, malkanderen, naerdat het lijk in d'andere was, als over een verkregen victorie veel geluk wenschende, waernaer idereen vertrok en die begraeving gerustelijk afliep.

[p. 76]

Tusschen elf en twalf uren voor den noen saeg men op het kerkhof van St.-Salvators als een leger van menschen vergaedert om in twee reets door dezelve van 's morgens gemakte putten vier lijken te gaen begraeven, 't welk tusschen het gedroom van duijsenden en duijsenden menschen die, mits zondag zijnde, uijt nieuwsgierigheijdt vergaedert waeren, op de volgende wijse toeging: de lijkdienst in den choor deser kercke over eene jonge dochter afgesongen zijnde, wiert het lijk als naer gewoonte tusschen het gedroom van zooveel menschen, dat men nauwelijcks met hetzelve konde passeren, gedregen tot in de lijkkaemer alwaer den heer pastor, zeer vertroubeleert zijnde, de - fol. 158 - lijcksplichtigheden over het lijk aflas en zoo haest mogelijk, gelijk ook d'andere kerkdienaers, door de menigte volk droomde om weg te geraeken. Den heer pastor was nauwelijcks uijt de lijkkaemer of de vier lijken in dezelve staende, te weten het voormelde, een dat desen morgen ten agt uren begraeven was en twee van gisteren om welcke den lijkwaegen als hier vooren vermeit niet heeft durven komen, wierden aen 't hooft en aen de voeten en aen de swaerste eenen in 't midden, opgenomen en alzoo de kisten, zonder eenig overdeksel, gedregen tot aen de bereijde putten en seffens in dezelve, met de daertoe gereet liggende koorden, gesonken, te weten in elcke put twee boven één, die hierom zeer diep gemakt waeren; wordende dezelve ook seffens met aerde overdekt en de Miserere en Provundis over de lijken door de begraevers afgelesen zijnde, wenschte men malkander, als eene victorie bekomen hebbende, veel gelucks, 't welk zelfs van hantgeklap gevolgt wiert. Duijsenden jongers waeren op de boomen geklommen en men mag zeggen binnen dese stadt, 't zij ter wekker gelegentheijdt het - fol. 159 - heeft mogen wesen, noijt meer menschen saemen vergaedert te hebben gesien om die zoo voor de laetere tijden te bewonderensweerdige veranderingen te beschouwen die zooveel meer te verwonderensweerdig is om den iver die men hierin in de gesaementlijcke gemoederen der Bruggelingen heeft zien uijtschijnen zoodaeniglijk dat, had er van iemant moeten tegenstant gedaen geweest hebben, men d'ergste gevolgen van oproer zoude hebben gesien die tot nog toe, mits er geen tegenslag gedaen is, gerust zijn afgelopen.

Naermiddag om vier uren was om alle het voormelde het collegie vergaedert en verscheijde van de, zoo putmaekers als begraevers, waeren op hetzelve gedagvaert, waer eenige stoutmoedig compareerden en hunne belangen voor d'heeren zeijden welcke, bij geluk, door d'heeren wierden geslokt zonder dat er eenen naer de vangenisse geleijt wiert. Heel den Burg stont ter deser gelegentheijdt vol menschen die alle zoodaenig verbittert waeren dat, had er aen iemant het minste leet aengedaen geweest, men - fol. 160 - zekerlijk een volkomen oproer en plundering binnen dese stadt zoude gesien hebben, terwijl er al opentlijk geseijt wiert dat er op 't minste leet eenige der borgers aengedaen niet één ruijte der vensters van het schoon vercierde stadthuijs, nogte van d'huijsen van d'heeren collegianten, zoude geheel gebleven hebben. Dog alles liep nog gerustelijk af, zonder dat iemant het minste leet aengedaen wiert.

De stoutigheijdt nogtans desen avont is zoo verre gekomen dat den lijkwaegen, desen avont op d'orders van d'heeren van 't collegie ingekomen zijnde, van meer dan tweehondert wiert vervolgt van aen de Catalinepoorte, tot zoo verre dat dezelve tot aen St.-Annebrugge gekomen zijnde om een lijk te haelen uijt den lijkkaemer van St.-Annekercke zoodaenig met steenen begroet wiert dat den voerman, wilde hij zijn leven en zijnen waegen be-

[p. 77]

houden, genootsakt was van af te keeren en zoo haest mogelijk te gaen vanwaer hij gekomen was.

Nu dan weder op dit kerkhof eenen put gemakt zijnde, was er niet anders overig dan het lijk dat in de - fol. 161 - gesloten lijkkaemer stont te begraeven. Wederom meer dan vierduijsent menschen, niettegenstaende het negen en half uren geworden was, waeren op dit kerkhof vergaedert, door welcke eerst geresolveert wiert van de duere van de lijkkaemer in te slaegen, 't welk door eenige wiert weerleijt terwijl zij zeijden dat zulks voor een volkomen gewilt zoude aensien worden en strafbaer zoude wesen. Hierom dan wiert er beter geraedig gevonden van te gaen naer het huijs van den heer pastor deser parochie om van den zelven, 't zij met goetheijdt of quaedtheijdt, den sluetel der lijkkaemer af te eijsschen. Desen raedt bevont men best en eenige honderden menschen begaeven hun naer zijn huijs, waer zij met goetheijdt den sluetel tot het begraeven van het lijk afeijschten, die hun seffens door den zelven, d'overmagt ziende, gegeven wiert om zijn leven en tegelijk zijn huijs te behouden dat zekerlijk op de minsten tegenstant zoude geplundert geweest hebben.

Nu - fol. 162 - desen sluetel bekomen hebbende, deden zij seffens den lijkkaemer open en nog heer nog wet ontsiende namen het aldaer staende lijk, zijnde de vrouwe van sekeren Hermans, op en droegen het aen den reets gedolven put, waer zij hetzelve met koorden lieten insinken en vervolgens ook seffens met aerde overdekten, lesende gelijk als 's morgens over hetzelve de Miserere en Provundis. Zulcks met eenige zoodaenige toejeuginge gedaen zijnde dat zulks voor het toekomende weijnig af te beelden is, terwijl men noijt meer vruegt, omdat nu dees ses lijken vandaeg door de gesaementlijcke borgers begraeven waeren, en kan gesien hebben. Zijnde voor het toekomende ook grootelijcks te bewonderen dat alle dees gewigtige saeken op heden als hiervooren verhaelt is, zonder eenige oproer of tumulte zijn afgeloopen.

(18 junij 1787)

Des anderdaegs 's morgens op den 18 junij, met het openen der stadspoorten, kwaem den lijkwaegen, op d'orders van d'heeren van 't collegie, andermael binnen dese stadt gereden om een lijk uijt het hospitael te haelen, - fol. 163 - maer hoe vroeg het ook was waeren der al weder bij honderden menschen aen dezelve vergaedert, als zulks genoegsaem verwagtende. Den lijkwaegen dan ontrent het hospitael gekomen zijnde, wiert al wederom met veele steenen begroet, waerom d'overste van het hospitael het lijk weijgerde te geven om hetzelve aen geen affronten bloot te stellen zoodat de karre al weder onverrichter saeken moest terugkeeren wilde den voerman het leven behouden en zijne peerden en den lijkwaegen behouden, terwijl dezelve langs den weg zoodaenig met steenen begroet wiert en met stokken geslaegen dat er al tot verscheijde planken afvielen eer dezelve tot op het kerkhof gereden was.

Desen morgen saeg men ook de ordonantie door d'heeren van 't collegie, nopende het begraeven, gedaen als hiervooren fol. 146, met drek en vuijligheijdt bestreken, zoodaeniglijk dat dezelve aen alle de hoeken der straeten onleesbaer was. Uijt alle het welcke men hoe langer hoe meer voor eenen volkomen oproer bevreest is.

Op heden - fol. 164 - nogtans is dit groot proces geijndigt en zijn alhier uijt Brussel van wegens het gouvernement-generael de tijdingen aen d'heeren van 't collegie toegesonden van de doode in de steden op de kerkhoven

[p. 78]

te laeten begraeven bij provisie, om alle voorder onheijlen te voorkomen. Waermede de gemoederen van alle ingesetenen deser stadt wierden gerustgestelt, temeer wanneer men nog desen avont op het kerkhof van Onse-Lieve-Vrouwe door den heer pastor Caijtan⁽⁶⁹⁾ een jong kindeken als naer oude gewoonte zaeg begraeven, tot teeken van welckers bekomen triumphe den put waerin dit kindeken is begraeven met heele manden met welriekende bloemen is bestroijt geworden, gelijk ook wanneer den put nu met aerde overdekt was, is gedaen geworden; zullende van nu af als naer oude gewoonte alle de lijken binnen dese stadt op de kerkhoven begraeven worden, waermede al de troubelen ten desen eijnde alhier ontstaen zullen eijndigen.

Nu is men alleen nieuwsgierig te vernemen wat er - fol. 165 - met het generael kerkhof zal gaen gedaen worden en waeruijt men d'agterstellingen, die boven de sesenveertighondert ponden beloopen, zal gaen vinden; want van den dag dat er geene lijken meer begraeven worden en is er geen inkomen meer zoodat d'heeren gouverneurs van dit kerkhof, besonder d'heer Kerkhove en d'heer Cordier, ter deser gelegentheijdt in d'uijterste verlegentheijdt gestelt zijn omdat zij eenige deelen deser merckelijcke somme of verschoten hebben of ten minsten voor het heele kapitael als borge staen. Hebbende dees heeren nog bovendien den haet van 't gemeente over hun hooft getrokken omdat er voorgegeven wordt dat het hunne faute is dat het begraeven binnen dese stadt zoo lang aengelopen heeft en dat zij het zijn die zulks met kragt en gewelt voor hunne intresten willen doen continueren. Zoo verre dat, hadt zulks nog eenige daegen moeten gedueren, zij in 't grootste gevaer van hun leven zouden geweest hebben ende ook van hunne huijsen tot den grondt geplundert - fol. 166 - te zijn; zijnde de woede van het volk ten desen opsicht nog niet gestilt.

(69) Albert Lodewijk Caytan werd geboren te Roeselare op 19 febr. 1742 en stierf te Brugge op 3 jan. 1813. Hij heeft zich vooral laten kennen als schrijver van religieuse werken en als sociaal werker. In 1766 werd hij priester gewijd; na eerst onderpastoor geweest te zijn in Rumbeke werd hij in september 1774 aangesteld tot pastoor van de derde of loden portie van de O.L.V.-kerk te Brugge. Hier begon hij een eerste sociale actie, waarmee hij zich veel haat op de hals haalde. Als bedienaar van het godshuis van de H. Magdalena kwam hij in contact met het tuchthuis voor mannen en dit voor vrouwen aan de Coupure; hij ijverde voor de onderdrukking der bedelarij, die volgens hem de oorzaak was van veel misdrijven en dronkenschap. In 1776 was hij een van de stichters van de Brugse armenkamer of jointe. In 1790 werd hij kannunik van Sint-Donaas. Kort daarop werd hij secretaris van de bisschop; in 1794 werd hij dan ook secretaris van het voorlopig vicariaat van het bisdom Brugge na de dood van mgr. Brénart. In jan.-febr. 1795 werd hij gevangen gezet te Rijsel omdat hij de som door de Fransen aan de clerus opgelegd, niet kon betalen. In febr. 1799 werd hij vicaris-generaal van het bisdom Brugge, maar in juli van dit jaar werd hij terug gevangen gezet omdat hij de eed van haat aan het koningschap niet wilde afleggen. Een derde maal werd hij gevangen genomen omdat hij weigerde het gebed voor de keizer te zingen na de hoogmis, daar de paus de banvloek had uitgesproken tegen Napoleon in juni 1809. Op 3 febr. 1812 werd hij aangehouden en naar het krankzinnigengesticht van St.-Juliaan overgebracht, waar hij gestorven is. Wat zijn werken betreft, zie T. VAN BIERVLIET, Lod. Albert Caytan (1742-1813) in 2^o jaarboek van het Geschied- en Oudheidkundig genootschap van Roeselare en Ommeland, 1962, blz. 22-26. (A.T. VAN BIERVLIET, art. Caytan, Albert-Lodewijk, in Nationaal Biografisch woordenboek, dl. 3, Brussel 1968, blz. 129-134).

Plunderinge tot Antwerpen voorgevallen, hierom de nombers der loterije niet getrokken.

Heden zijn er binnen dese stadt Brugge ook de sekere maeren uijt Antwerpen en Lier aengekomen nopende hetgene in die steden van den 15 tot den 19 deser is voorgevallen, konnende den leser de schrikkelijcke plunderingen en opkopen verders zien in de beschrijvinge diesaengaende uijt Antwerpen toegesonden tot een omstandig verhael van die ongehoorde muijterijen dienende en hier agter aengevoegt zijnde⁽⁷⁰⁾. Zelfs ter deser oorsaek op saterdag, den 16 deser binnen de stadt Antwerpen de nombers der keijserlijcke en koninglijcke loterije niet konnen getrokken worden terwijl op die dag aldaer onophoudelijk het collegie heeft vergaedert geweest om zoo verre mogelijk orders in de opgeresen troubelen te stellen die dien dag aldaer ten hoogsten waeren, zoodat gevolgentlijk op heden, den 18 junij, de 503 de treckinge aldaer geschiet is en uijt het radt der fortune zijn getrokken geworden de nombers: 6, 50, 11, 38, 47.

(70) De oorzaak van de onlusten te Antwerpen was het feit dat de afgeschafte intendentie haar papieren naar een afgeschaft klooster zou overgebracht hebben. Op 15 juni overviel een grote menigte, geleid door de patriotten, dit klooster. Ook het huis van de tweede kommissaris van de intendentie, burggraaf du Toit, werd geplunderd. Du Toit zelf werd de dag daarop mishandeld. Dit opstootje met een politiek getinte aanleiding groeide in de loop van 16 en 17 juni uit tot echte volksrellen met sociaal karakter. 12.000 à 15.000 mensen kwamen op de been en ook de huizen van hen die ervan verdacht werden eetwaren op te kopen werden geplunderd. De stadsmagistraat nam uiteraard haar represailles en meer dan 120 personen werden gevangen genomen. Op 16 juni bereikte het nieuws over de Antwerpse onlusten Lier. Dit vormde daar een aanleiding voor gelijkaardige rellen. De woningen van de Lierse intendanten werden overvallen en enkele boterverkopers werden lastig gevallen. (C. HUYGHE, Onlusten te Antwerpen en te Gent aan de vooravond van de Brabantse Omwenteling (1784-1788), licentiaatsthesis, Gent, 1969-1970, blz. 58-59 en 102-132).

[p. 79]

Den eerweerden pater Rapsaert viert zijnen jubilé van 75 jaeren professie in 't Recoletteclooster.

- fol. 167 - Op den 20 junij wiert binnen dese stadt Brugge in het clooster der eerw. paters Recoletten gehouden een zeer merckweerdige plichtigheijdt ter oorsaeke dat in dit clooster op heden den zeer eerw. pater jubilant Rapsaert, oudt 96 jaeren, nu voor den tweeden mael op heden zijnen jubilé geviert heeft van den tijdt van 75 jaeren onder dit order te zijn geprofest.

Hierom is er in dees kercke aen den hoogen autaer in den choor, die zeer konstrijk verciert was, op heden ten elf uren eene zeer plichtige misse door den zeer eerw. heer Eumanuel Presie, prelaet der abdije van den Eechoute, afgesongen, onder welcke den pater jubilant nu voor den tweede mael zijnen jubilé vierde.

In 't aenkomen van den ouden grijsaert naer den choor gingen twee schoon vercierde maegdekens voorop, eene konstgewerkte kroon en eene zeer schoon vercierde kruk draegende. Naer het eijndigen deser solemnele misse was er groot trectement in den refter alwaer behalvens alle de paters, fraters en broeders van het couvent, den heer prelaet en veele vrienden van den jubilant, gelijk ook veel - fol. 168 - ander persoonen van rang ter taefel waeren, welcke luijsterlijcke vruegdefeest tot laet in den nagt geduerde.

Van 's morgens saeg men ter deser gelegentheijdt langs alle de straeten van het voornoemt convent veele huijsen vercieren en langs de straeten véele wimpels en vlaggen spannen, gelijck er ook des avons op dezelve plaetsen zeer veele illuminatiën, vruegdevieren en pektonnen ontsteken wierden. M'hoorde ook ter deser gelegentheijdt onophoudelijk de kanons ronken tusschen welcke duijsenden vuurpijlen hemelschwaerts gesonden wierden.

Ordonantie nopende degene zig geneeren met drank te schinken.

Op den 22 junij wiert binnen dese stadt Brugge vernieuwt de nog gedaene ordonantie nopende dat elcken hostelrier of herbergier, zig geneerende met logement te houden, alle avonden een ure naer het sluijten der stadtspoorten in 't stadthuijs zal gehouden zijn over te brengen de naemen van alle degene t'hunnen huijse logeren, waer zij woonachtig zijn en van welcke fontie, qualiteijt of conditie. Zullende bovendien hieraf gehouden zijn ter inspectie van schepene in t'hunnen huijse te houden - fol. 169 - op de boete van vijfthien patakons. Dies contrarie doende gelijckelijk niemant vermogende herberge te houden, drank te schenken ofte droog logist te houden tenzij een kenbaer teeken uijtstekende. Dit alles om zoo verre mogelijk te voorkomen de oproerigheden en tumulten waervoor men nu, als reets in verscheijde steden gebleken is, bevreest is en opdat men alle daege zoudt konnen weten welcke en hoedaenige vremdelingen hun in de stadt bevinden.

[p. 80]

Verscheijde pasquillen aengeplakt.

Op den 24 junij 's morgens vroeg saeg men aen d'huijsinge nevens de Carmesbrugge eene zeer schimpige pasquille, zeer properlijk geschreven, aen den muer geplakt. Den inhout van welcke anders niet en vervattede als duijsenden schelwoorden en dreijgementen tegens d'heer Cordier, apotheker bij de Carmesbrugge, en tegens d'heer Kerkhove, advocaet in de St.-Jacobsstraete; zijnde de twee besonderste gouverneurs van 't generael kerkhof als hiervooren aengemelt is; inhoudende het eijnde deser zoo schimpige pasquille dat, zoo iemant van hun beijde zig nog in eeniger manieren met het kerkhof zoude bemoeijen, dat zij mogen seker zijn - fol. 170 - dat zij zullen van kant geholpen worden, en meer ander bedreijgingen, te lang om hier te melden. Dese pasquille door vede gelesen zijnde, wiert door de stadtssoldaeten afgedaen en is aen d'heeren van 't collegie overhandigt geworden.

St.-Janscapelleken wordt heel afgebroken.

Heden, feestdag van den H. Joannes Babtisten, vierde men nog over jaer zeer plichtig dien feestdag in St.-Janscapelleken binnen dese stadt waerop gewonelijk een schoone octave volgde waerin naermiddag gepredikt en een solemneel lof gedaen wiert. Nu is dit capelleken, waerin zoo schoone diensten gedaen wierden, tot schande van ons Christendom zoo goet als tot den grondt afgebroken. Nogtans vleijt men zig alsnu nog met de hope dat hetzelve, gelijk d'ander gesupprimeerde capellen, nog van den grondt nieuw zal moeten opgebouwt worden wanneer alle de alsnog hangende saeken van 't Nederlandt eens volkomen door zijne majesteijt den keijser zullen bekragtigt zijn. Heden, mits St.-Jansdag op eenen sondag vallende, saeg men binnen dese stadt en besonder ontrent St.-Jansplaetse veele vruegdevieren des avons ontsteken.

Verscheijde prijsvogelen tot Blanckenberg geschoten.

Ook is er op heden naermiddag binnen de stadt - fol. 171 - Blanckenberge gehouden een luijsterlijck schietfeest waertoe alle geëede gildens beschreven waeren en alwaer op de persse behalvens de drij oppervogels, 80 prijsvogelen gestelt waeren; geene der drij oppervogels afgeschoten zijnde, wierden dezelve des avons met nog eenige mindere prijsvogels gelot; zijnde dat te verwonderensweerdig is alle drij dezelve bij lotinge aen de gildens van Blanckenberge gevallen.

De swaerdekens vergaederen verscheijde mael in 't‘Oudr Hof’.

Op den 25 en 26 junij hebben binnen dese stadt Brugge in het ‘Oudt Hof’ van St. Jooris alle de swaerdekens deser stadt verscheijde mael vergaedert geweest bij d'heer Peneranda⁽⁷¹⁾, tresorier deser stadt, en eenige andere gedeputeerde heeren. Dit nopende het te oprechten van eene compagnie van

(71) Antoine de Peneranda, L.I.R., zoon van Pierre Corneille Emmannuel de Peneranda, schepen van het Brugse Vrije, en van Claire-Eugénie Simon de Ville, werd geboren op 5 september 1747. Hij was stadhouder van de gilde van Sint-Sebastiaan. Op 9 juni 1778 huwde hij Marie-Robertine Coppieters, dochter van Robert Coppieters, de burgemeester van de schepenen. Hun acht kinderen stierven zonder nakomelingschap. In december 1784 werd hij stadstresorier. Hij was vrijwilliger in het patriottenleger in 1790. Hij stierf te Brugge op 21.9.1824. (E. COPPIETERS-C. VAN RENYNGHE, Histoire professionnelle et sociale de la famille Coppieters 1550-1965, in Tablettes des Flandres, recueil 7, Brugge, 1966, blz. 359-361).

[p. 81]

vrijwillige borgers deser stadt die, tot voorkominge van alle onheijlen, op 't vermaen van eenen chef ofte opperhooft die voor dees compagnie zal aengestelt worden, zullen moeten optrekken ter verdedinge van alle te rijsen troubelen of plunderingen. Zullende ook door dezelve, zoo er nu geseijt wordt, gelijcke kleedinge of ten minsten kenbaere - fol. 172 - teekenen gedregen worden waeruijt men dese vrijwillige borgers zal konnen onderscheiden; den tijdt zal leeren wat hieraf zal geworden wanneer eens alle de subalterne ambagten hierover zullen gekent en vermaent zijn.

Groote troubelen ontstaen door het inbrengen van twee vrouwspersoonen.

Op den 26 junij tegen den avont bragten twee officieren van 't Brugsche Vrije langs de Smedepoorte twee vrouwspersoonen in om naer de vangenis te vergeleijden, die men zegt langs het landt, tegens de placaeten, gebedelt te hebben. Van aen de poorte wierden dezelve van verscheijde quaedwillige opgevolgt en langs den weg rotten der nog meer van 't zelve slag aen tot zooverre dat, d'officieren met dezelve ontrent St.-Salvatorskerkhof gekomen zijnde, zij stoutmoedig bestonden van hun dees twee vrouwspersoonen af te nemen, van welcke d'eene zig door de vlucht reddede en d'ander in een huijs daerontrent gelopen zijnde, wiert op bevel van eenen heer raedt deser stadt door twee schaedebeletters onder het geloop van duijsenden menschen naer de vangenisse deser stadt beweegt.

De twee officieren begaeven hun seffens naer d'heeren van 't Vrije tot - fol. 173 - het doen van hunne regtveerdige klagten over de begaene moetwilligheijdt van d'ingesetene deser stadt, ten welcken eijnde ook des anderdaegs twee heeren gedeputeerde naer het vergaedert collegie op het stadthuijs deser stadt om over den smaet hunne bediende aengedaen voldoening te eijsschen, die hun zeker door d'heeren deser stadt zal gegeven worden met de meeste belhamers van desen saemengerotten aenhang bij den kop te vatten.

Schietfeest tot Sluijs in Vlaenderen gehouden.

Op den 29 junij is er binnen de stadt Sluijs in Vlaenderen gehouden eene zeer luijsterlijcke schiefeest met de hantboge, alwaer door verscheijde gildens behalvens d'oppervogelen, 68 prijsvogelen opgestelt waeren, welcke drij oppervogels bij faute die niet afgeschoten waeren zijn moeten gelot worden.

Dese is d'eerste mael dat er in Holant dusdaenige vruegde- of schietfeest is gehouden geworden 't wijl men in heel Holant van dusdaenige bedrijven niet weet en nu onlangs eerst tot Sluijs in Vlaenderen zijn - fol. 174 - ingevoert geworden. Dusdaeniglijk nogtans dat tot onderrichting van ons christenen die vruegdebedrijven door d'heeren Staeten van Holant op geenen sondag wanneer de gereformeerde hunnen sabbattag houden en zijn mogen gehouden worden om dien dag niet te onteeren en gevolgentlijk op heden, feestdag van den H. Petrus en Paulus, zijn toegelaeten geworden. Desen avont, bij uijtnementheijdt stil en aengenaem weder zijnde, zaeg men

[p. 82]

binnen dese Stadt Brugge langs alle de kanten der stadt zeer veele vruegdevieren ontsteken en duijsenden vruegdebedrijven aenrechten die door de wandeling van ontelbaere menschen verselt wierden.