Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1787

[p. 53]

(Mei)

Gewaenden brant binnen Brugge.

- fol. 92 - In den nagt tusschen den 30 april en 1 meij gebuerde binnen dese stadt Brugge eene belachelijcke saeke, weerdig om voor de laetere tijden belachen en bewondert te worden.

Op 't onvoorsiens hoorde elck ontrent den elf uren van desen avont met grooten schrik de schelle op den Hallenthooren brant klippen. De bevreestheijdt zooveel te meerder zijnde omdat het bij uijtnementheijdt windig en regenachtig weder was. Desniettegenstaende waeren der seffens duijsenden menschen op de been. Men saeg den brantlanteeren langs de kant van de Gendtpoorte op den Hallenthooren uijtsteken en ider was in verwondering om te weten waer den brant was ontstaen terwijl er boven d'huijsinge geen vlammen gesien wierden. De vreese wiert door het geduerig herhaelende klippen der schelle nog vermeerdert en menigvuldige menschen begaeven hun langs dien kant tot voorkoming - fol. 93 - van den brant. Zelfs waeren der al eenige speijten en brantgetuijg op de been, maer hoe verwondert waeren de menigvuldige aldaer ter hulpe komende persoonen wanneer zij nu, daer ontrent gekomen zijnde, langs de veste saegen branden de slaepinge: linwaet, kleederen en zelfs eene liderpo van eenen jongelink, genaemt Van Hecke, die den voorigen avont op het generael kerckhof is begraeven ende die sedert lang een besmettelijcke siekte hadde gehadt en als gemijmert hadde ende den welcken nu sedert eenige daegen, tot zijn meerder ongeluk, door eenen dollen hondt van eenen slagter in de Carmesstraete in zijne handt gebeten is, zoodaeniglijk dat desen hondt seffens, op d'orders van d'heeren van 't collegie, doodtgeschoten is; hebbende den gemelden Van Hecke eenige daegen zoo woedende geweest dat het schuijm zeer hoog op zijne mondt heeft gestaen ende dat hij gekoort en gebonden op zijn bedde is gestorven. Ter - fol. 94 - oorsaeke van welcke hij door d'heeren van 't collegie geschouwt zijnde, hij om alle voordere onheijlen te voorkomen op bevel der zelve heeren met zijne kleederen gelijk hij lag is in de kiste geleijt ende den zelven dag begraeven; hebbende den gemelden jongelink geweest beelthouwer van stijle en woonachtig in d'Engelsche straete.

Zoo haest nu de menigvuldige menschen dien fellen brant hadden gesien, seijden zij schimperswijs tegen de menige naertoegangers: ‘Gaet niet voorder, het is de brouk van Van Hecke die d'heeren besig zijn met branden’, en meer ander schimpredens, gelijk men ook des anderdaegs alom niet anders hoorde en ten allen kant met desen balachelijcken brant schimpen.

D'heeren en de schaedebeletters, seffens hun misslag, die het gemelt goedt hielpen verbranden, bemerckende, deden met alle haest advertentie naer den thorenwaeker, hetwelck hun gelast was 's avons te doen, dog hetwelk door hun vergeten was; en hiermede - fol. 95 - ook seffens het klippen der schelle ophoudende was alles haest in rust en ider ging seffens, mits het bij uijtnementheijdt slegt weder was, naer huijs, zonder dat iemant veel moeijte hadde moeten doen om desen zoo belachelijcken brant te blusschen die nogtans in veele een aldergrootsten schrik en ontsteltenisse heeft veroorsakt.

[p. 54]

Heel het Nederlandt is vol vreese om redens aldaer aengemelt.

Nu gelijk wij tot de maendt meij genaedert zijn, die het tijdtstip is op welcke alle de zoo merckweerdige veranderingen, besonder nopende d'intendentiën, gaen een begin nemen, heescht er door heele het Nederlant eene zoodaenige vreese dat alle herten daeraf tot in 't merg der ziel bekommert zijn, alle monden daer af vol ende men nergens meer anders hoort af spreken. Terwijl men nu alom voorgeeft dat er, onder nog menigvuldige ander uijtstroijingen, op bevel der intendenten eene belastinge van 40 par cent zal geheven worden op alle de immeuble goederen die de Nederlanders besitten, gelijk ook op alle de - fol. 96 - winsten of voordeelen die zelve zullen doen, waerof idereen pertinente rekening zal gehouden zijn te doen; dat bovendien, te beginnen met dese maendt, d'inschriptie militair vastgestelt is en dat alle de kinderen die zullen geboren worden, behalvens den eerstgeboren, ten allen tijde daertoe aensogt zijnde, tot den keijserlijcken dienst zullen verplicht zijn; dat men nu geduerende drij daegen door het heele landt alle de kercken zal gaen sluijten, daeruijt zal ontweeren alle goude en zilvere en alle ander kostbaer effecten, gelijk ook alle de schilderijen en meest alle de beelden die men daer zal onnoodig oordeelen; en dat bovendien alle de kercken die niet meer zullen geopent worden, zullen gesloten blijven. Bovendien wordt er alom verbreijt dat alle de steden geduerende dees daegen met militaire wagten zullen omset zijn, dat men tot voorkominge van oproerigheden de houte bruggen zal draeijen en die van steen afbreken opdat er niet zoudt konnen saemengerot worden en duijsenden ander uijtstroijsels. Nu zal men gaen zien wat er van dit alles zal geworden.

D'intendentie binnen Brugge begonst.

- fol. 97 - Op den 1 meij is eijndelinge den dag gekomen waeraf van over veele jaeren gesproken is ende die nu alle de merckweerdige veranderingen moest teweeg brengen gelijk men in 't vervolg zal gaen sien.

Heden dan is binnen dese stadt Brugge inderdaedt begonst het gerechte van d'eerste instantie ingevolgen de hooge keijserlijcke en koninglijcke bevelen, gelijk ook door heel Vlaender, maer niet in Brabant, gelijk den leser in 't vervolg zal vernemen.

Aen desen nieuwen raedt zullen van nu af alle de onderhoorige districten moeten onderhoorig zijn zooals in den Indicateur te sien is. Desen nieuwen raedt van d'eerste instantie wordt voorgeseten door den heer intendent en zijnen commissaris, de seven heeren raedtsheeren, hiervooren ook vermelt, en verscheijde andere bediende en wordt van nu af binnen dese stadt Brugge gehouden in 't Vrije, ten welcken eijnde aldaer een alderschoonste bouffet gemakt is en seven kaemers - fol. 98 - gesepareert (voor elcken raedtsheer een), om daer daegelijcks, van den vroegen morgen tot 's avons, alle de menigvuldige affairens te verrichten.

Dit begin van desen nieuwen raedt van heden, dat niemant nogtans vermoedt van gedeuren te zullen zijn, wiert aengekondigt door het geduerig spelen van 't carilion geduerende desen heelen dag, zoodat men van nu af zeggen mag dat dit truerspel inderdaedt binnen dese stadt Brugge begonst is.

[p. 55]

Ordonantie en placaeten door orders der zelve aen d'hoeken der straeten gehangen.

Op den 2 meij met den vroegen morgen was idereen binnen dese stadt grootelijcks verwondert en niemant meijnde beter of d'ordonantiën, hiervooren fol. 95, alom van over menige daegen verbreijt, waeren aengekondigt. En wie zoude inderdaedt anders gemeijnt hebben want men alsnu, tot iders verwonderinge, niet eenige placaeten aen d'hoeken der straeten aengeplakt maer heele boeken met ordonantiën saeg hangen aen een koordeken die aen eenen geslaegen naegel in de mueren vast waeren en vervolgens aldus voor iedereen te lesen hingen. - fol. 99 -

Wanneer dan dese buijtengewone hangende placaeten van veele gelesen waeren, wiert eenider herstelt van den schrik waerin zij hun ter deser gelegentheijdt bevonden, hoorende dat het anders niet en waeren dan de edicten en ordonantiën raekende de hervorminge van de justitie binnen de Nederlanden (ziet den Indicateur, fol. 258) en hetgene raekende het reglement voor de saeken en processen, dewelcke op den 1 der maendt meij 1787 zullen hangen onbeslist in d'eerste instantie, in den graet van appellatie of van revisie (ziet voorders fol. 282) en eenige andere kleijne ordonantiën raekende de stadt Brugge reede door de intendentie bekent gemakt.

Venditie van de materialen der Waterhalle gehouden.

Hiermede was ider tot nog toe gerust gestelt en d'intendentie ging voort met het verrichten hunner affairens; zijnde zelfs op des zelfs bevel op heden d'eerste venditie van de materialen van de Waterhalle door eenen stokhouder deser stadt gehouden, te weten van die materialen die niet konnen verwerkt worden; wordende - fol. 100 - alle degone die nog konnen vervrogt worden vertransporteert naer het gesupprimeert klooster van de Cathreusen⁽⁴³⁾ om aldaer aen den Poermolen⁽⁴⁴⁾, die zal vergroot worden, besteet te worden.

(43) In 1348 werd te St.-Andries een priorij van de Kartuizers gsticht. Toen hun klooster in 1578 vernietigd werd door de Geuzen, trokken de religieuzen naar Brugge in een gebouw in de ‘sher Gillis Dopstraat’, nu de Kartuizerstraat. In de 17^o eeuw verwierven ze verschillende aanpalende gebouwen. Het klooster werd op 27 april 1782 opgeheven; de kerk bestaat nog. (A. SCHOUTEET, De straatnamen, o.c., blz. 104). (A. DUCLOS, o.c., blz. 587).

(44) Met poermolen of poertoren wordt de westelijke toren aan de ingang van het Minnewater bedoeld. Gebouwd in 1398 door Jan van Oudenaarde, werd vanaf de 15^o eeuw in deze toren buskruit gemaakt. Zeker tot 1920 diende de toren als magazijn voor buskruit: in 1922 werd hij geklasseerd door de koninklijke commissie voor monumenten. (A. DUCLOS, o.c., blz. 505). (Bulletin du comité de la Province de la Flandre. Bulletin du comité Provincial des monuments et des sites, dl. VII, n^o 13, 30-1-1922, blz. 298).

Alles dat met de maendt meij moest aenvang nemen binnen Brabant opgeschort; begin der troubelen aldaer ontstaen.

Sedert gisteren, dog nu vandaeg voor seker, zijn alhier binnen Brugge zekere en echte maeren uijt Brabant aengekomen waerbij men tot iders verwondering voor eerst verneemt dat alles, 't goon men met de maendt meij van meening was in te voeren, generaelijk door de gesaementlijcke heeren Staeten is afgeslaegen; dat men zelfs, tusschen het begaen van menige oproerigheden, hunne koninglijcke hoogheden, onse gouverneurs-generael, als gedwongen heeft (meest door de aen hun aengetoonde versoekschriften of requesten) van alles dat er tot nu toe tegens de constitutiën is ingevoert of staet ingevoert te worden te rejecteren en te weerroepen, 't welk reede ten deele door hunne koninglijcke hoogheden wordt bevestigt gedaen te zijn. Nu zal men met verlangen naeder tijding vernemen.

[p. 56]

Merckweerdige veranderinge nopende de processie van het H. Bloet.

- fol. 101 - Op den 6 meij, zijnde den eersten sondag deser maendt, hadde binnen dese stadt Brugge de volgende merkweerdige veranderinge plaetse: nu sedert eenige jaeren is binnen dese stadt, gelijk den leser in 't vervolg mijner beschrijvinge zal bevinden, de H. Bloetprocessie in plaets van op den 3 meij, gelijk vanoudts de gewoonte was, op desen sondag omgedregen geworden. Dog dese is dese jaere andermael op bevel van onsen eerweerdigsten heer bisscop verschoven tot op morgen omdat, gelijk zijne eerweerdigheijdt voorgeeft, dat ingevolgen het keijserlijk en koninglijk edict der suppressie van de processiën in 't algemeen verboden is geene processiën op de sondaegen om te draegen om de goddelijcke diensten niet te beletten.

Vervolgens is desen feestdag op de naervolgende wijse uijtgevoert geworden, weerdig om voor de laeter tijden te noteren omdat mogelijcks alle dees veranderingen van geen gedueren zullen zijn: heden morgen waeren van 's morgens om vijf uren gewoon de beggijnnen den ommegang al singen te gaen 't welck, - fol. 102 - geduerende de vijftien daegen dat het H. Bloedt geviert wordt, wiert herhaelt door d'heeren der cathedraele en parochiale kercken, gelijk ook door de paters der vier biddende orders die elk, behalvens in de groote processie, zulks tot tweemael herhaelden en van 's morgens ten vijf uren den ommegang al singen gingen, wordende van veele godtvrugtige persoonen gevolgt.

Nu is dese zoo loffelijcke en prijsbaere gewoonte door onsen eerweerdigsten heer bisschop ook teenemael verboden en door geene en is er, wegens hetzelve edict, den ommegang gegaen geworden. Hierdoor vermindert in alles zoodaenig de devotie dat van den anderen kant d'helft zooveel menschen den ommegang niet meer gaen als naer gewoonte, van veele opentlijk geseijt wordende dat wanneer de geestelijkheijdt zulks naelaat zij daertoe ook niet meer verplicht zijn.

Dog in hope dat alle dees veranderingen, zoo beklaegelijk voor onse geheijligde religie, haest eenen anderen keer zullen nemen, kome ik weer tot het vervolg van desen dag. Van - fol. 103 - daegs hiervooren begonde met de vespers den gewonelijcken aflaet en het H. Bloet wiert als het voorleden jaer met het beginnen der zelve ter aenbiddinge uijtgestelt. Heden zijn in d'H. Bloetcapelle en in de cathedraele kercke van St.-Donaes de pontificaele diensten gedaen, even alsof het H. Bloedt moeste omgedraegen worden zoodat op den 7 meij, zijnde den volgenden maendag, de H. Bloetprocessie op de volgende wijse omgedraegen is: van 's morgens ten ses uren hoorde men, als op kerremisdag de gewoonte is, het carilion onophoudelijk speelen. Ten thien uren wiert alle het volk van de foire verdreven en dezelve tot den één uren gesloten; wordende ook geduerende de processie alle de kraemen op de Mart gedekt. Dan naer oude gewoonte het H. Bloet uijt de capelle gehaelt zijnde, wiert hetzelve gestelt op den autaer in de cathedraele kercke van St.-Donaes, alwaer op heden maer dienst gedaen was gelijk men op andere daegen gewoon is te doen. Onsen eerweerdigsten heer bisschop, aldaer in pontificael - fol. 104 - gewaet aengekomen zijnde, nam eerst als naer oude gewoonte het H. Bloedt van den autaer af en droeg hetzelve met den heer prelaet Van den Eechoute⁽⁴⁵⁾ eenige schreeden buijten de kercke.

(45) De Eeckhoute-abdij viel te situeren op een eiland, gevormd door 2 armen van de Reie, naast de Onze-Lieve-Vrouwkerk te Brugge. Rond 1052 had een kluizenaar, Everelsmus, daar een kapel gebouwd ter ere van Sint-Bartholomeus; zijn volgelingen herbouwden de kerk in de 13^o eeuw. De abdij van Eeckhoute ontstond uit de ‘cellula Sancti Trudonis’; het oude klooster van deze gemeenschap was namelijk vernietigd geworden en graaf Diederik van de Elzas had hen alle rechten gegeven op Eeckhout. De uiteindelijke scheiding tussen de monikken van Sint-Trudo en die van Eeckhout gebeurde in 1248. De abdij werd in 1796 opgeheven (cfr. supra), in 1834 werd een deel van de oude abdij opgekocht en er werd een bank in geïnstalleerd. Na het faillissement van deze werd een deel van de tuin onteigend door de stad Brugge voor de bouw van het Museum voor Schone Kunsten. Een ander deel van het terrein van de Eeckhoute-abdij ging naar de zusters van St.-Andreas, een ander deel naar de broeders van Franciscus Xaverius (ingang in de huidige Groeninghestraat); op een laatste deel staan nu particuliere huizen. (N. HUYGHEBAERT, Monasticon belge, dl. III, Luik, 1974, blz. 800-801). (A. DUCLOS, o.c., blz. 364 en 577). Emmanuel II Prisie, geboren te Poperinge in 1737 kreeg op 19 september 1761 de priesterwijding. Wanneer hij reeds een twaalftal jaren ontvanger was van zijn abdij werd hij op 15 mei 1776 door de regering te Brussel tot abt benoemd. Zijn kanonieke verkiezing en installatie gebeurde op 1 juli 1776. In september 1777 kreeg hij van de bisschop van Brugge, F.G. Brenart, de abtswijding in de kerk van zijn abdij. Prisie zou ook het einde van de abdij meemaken; op 14 november 1796 werd ze opgeheven. De oude abt trok zich dan terug in zijn geboortestad Poperinge waar hij stierf op 14 november 1803. (N. HUYGEBAERT, o.c., dl. III, blz. 798-800).

[p. 57]

Dan wiert die plechtige processie langs den gewonen toer van den ommegang omgedregen, die nogtans onsen heer bisschop maer langs den toer van H. Sacramentdag hadt meijnen om te draegen dog daeraf, besonder om de murmuratie van 't gemeente, overvoijst was. Want er alsnu murmuratie genoeg onder het gemeente heescht omdat, wanneer dese processie op eenen weekdag moet omgedregen worden, dezelve op den 3 meij niet omgedregen wordt volgens d'oude voorrechten en dien dag gewonelijk, door de menige vremdelingen, zeer profitabel voor 't gemeente was. Door alle de dekens der ambachten zaeg men nu ook, nogtans tegen het keijserlijk edict, de gewone ambagtseereteeken draegen en desen dag wiert voorders als eenen kerremisdag door 't gemeente overgebragt, zeer weijnig gevrogt en door de winkels weijnig toog gedaen wordende, wanneer ook tot 's avons laet op 't carilion gespeelt wiert. - fol. 105 -

Drij soldaeten gedeserteert.

Op den 8 meij naermiddag deserteerden over de veste tusschen de Catalineen Gendpoorte deser stadt drij soldaeten van welcke twee overgeswommen zijnde. Konde den derden niet swemmen dog wiert door eenen zijner maets overgehaelt, maer bij ongeluk en onervaerentheijdt ontschoot hem zijn pakje kleederen 't welk zonder hope van weder te bekomen naer den grondt sonk dog absolutelijk nu, om niet geapparendeert te worden, hunne desertie moetende voltrekken, vlugte hij met zijne twee maets heel nakt zijnde weg ende langs den weg eenige kleederen bekomen hebbende, kwaemen zij alle drij nog desen avont tot Sluijs aen, niettegenstaende zij zeer dapper agtervolgt wierden.

De stadtssoldaetencordugarde in d'Halle verplaest.

Op den 11 meij is de stadtswagt of zoo geseijde stadssoldaeten van hun appartement onder de Waterhalle, ter oorsaek van zelfs demolitie, verhuijst in een appartement onder de groote Halle nevens de groote poorte langs - fol. 106 - den kant van de Steenstraete; zijnde dese eene nieuwe daertoe expresselijk gebouwde plaetse waer sieur Hardij, die nu langs den anderen kant van d'Halle nevens de Caemer der Commercie geplaest is, tevooren winckel gehouden hadde.

Eerstdaegs zullen ook alle de comtoiren onder de Waterhalle nu nog zijnde, verplaest worden ook in de groote Halle langs den kant der Wollestraete, in nieuw separate gebouwen die men daer nu ook met alle werklieden is maekende, 't welck ook tot een meerder sieraet deser Halle zal dienen mits dezelve langs desen kant vanonder alle in gelijcke vensters zullen gemakt worden.

Nu is het oppervlak van de Waterhalle ontrent half afgebroken, gelijk ook meest alle de daer opstaende schouwen afgebroken zijn. Tot iders verwonderinge worden in 't afbreken deser Waterhalle menigvuldige vledermuijsen gevonden en daegelijcks siet men door de werklieden heele nesten levende op de Mart smijten.

[p. 58]

Menigvuldige berichten en requesten uijt Brabant nopende de tijdtsomstandigheijdt verkogt.

- fol. 107 - Van den 13 meij af en gevolgentlijk de andere dese volgen daegen wierden binnen dese stadt Brugge, besonder door den boekdrukker sieur de Moor⁽⁴⁶⁾, menigvuldige berichten, uijt Brabant toegesonden wordende, verkogt, alle betrekkelijk tot dese zoo wondere tijdtsomstandigheden.

Vermits men van nu af seker is dat de Staeten, besonder van Brabant, aen hunne koninglijcke hoogheden de volkomen opschortinge versoeken van alle ingevoerde nieuwigheden, welkdaenig die mogen wesen ende bovendien alles alsnu versoeken te hebben gelijk het geweest heeft van over tweehondert jaeren. Diesaengaende worden der door alle de gesaementlijcke Staeten van 't Nederlandt vertoogschriften en requesten op requesten toegesonden, alle betrekkelijk tot eensinnige oogwitten, welckers besonderste ik van nu af bekomen hebbende, den leser dezelve voor 't gevolg saemen in druk zal konnen sien.

Diesaengaende heerschen der nu veele saemenrottingen en - fol. 108 - troubelen in Brussel en door heel Brabant. Van nu af worden er veele cocardes en staeteneereteekenen gedregen en alle de gesaementlijcke edeldom en borgerije willen zonder uijtneminge in hunne voorige voorrechten en vrijheden herstelt worden.

(46) Zie over deze figuur ook Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 111 en P. VERHAEGEN, o.c., blz. 74, 231, 232, 318.

Ordonantie nopende de Nieuwe Wandeling buijten de Catalinepoorte.

Op den 18 meij is er binnen dese stadt Brugge bij hallegebode, trommelinge en placaete⁽⁴⁷⁾, aengekondigt dat hoe d'heeren van 't collegie ter ooren gekomen zijnde dat er aen de Nieuwe Wandelinge buijten de Catalinepoorte - met veele kost ten gerieve van 't gemeente opgerecht - veele schaede, zoo aen de aldaer gestelde banken als aen den geplanneerden weg, wordt toegebragt waerom, mits desen, wel en uitdrukkelijk verboden is geworden van langs dese wegen te ballen, rijden met waegens of peerden ofte eenige andere beesten, tenzij die om hunne uijtrede tot op den calsijdeweg moeten komen; tegerlijk verboden wordende van langs desen weg eene vuijligheijdt op of langs de wegen te werpen, de boomen, banken ofte iets anders dat tot het vermaek van 't publicq gemakt is of zal gemakt worden - fol. 109 - te breken ofte te beschaedigen; gelijckelijk ook verboden wordende van iemant langs dese wegen gaende, sittende of staende te insureren ofte te beschimpen op pene van eene boete van drij guldens voor elcke contraventie en te incureren alle zulcke penen en amenden als men gewonelijk is met de straetschenders te doen. Zullende de copie deser bekentmaekinge op beijde d'eijnden deser Wandelinge geaffixeert worden op staeken opdat niemant zig zoude konnen van ignorantie ontschuldigen.

(47) Zie: S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 39 verso. S.A.B., Plakkaten, 2^o reeks, reg. 36 n^o 74.

[p. 59]

Gelijk ook nopende het leggen van de mesthoopen binnen Brugge.

Heden is er nog eene ander ordonantie bekentgemakt nopende het leggen van mest binnen de paelen van Brugge, wan bij op de boete van drij guldens en confiscatie van 't mest verboden wordt van eenig mest op de publicke wegen langs dese stadt te leggen, nemaer zal het mest alleen mogen geleijt worden op de twalf afgelegen plaetsen van wegen in dese ordonantie beropen; zullende gelijckelijk van nu af alle het mest op de publicke wegen liggende aldaer naertoe moeten vervoert worden.

D'heer van Outrijve wordt door het afschieten van den eerevogel koning van d'hantboge binnen Brugge.

- fol. 110 - Op den 20 meij heeft binnen dese stadt Brugge de volgende vruegdefeest plaetse gehadt, weerdig om voor de laetere tijden te vereeuwigen. Desen morgen om negen uren zijn d'heeren schotters der hantboge onder bescherminge van den H. Sebastiaen⁽⁴⁸⁾ alle in gewone uniforme, met den pijl in de handt, de standaerden voorop te peerde, gevolgt door ses kanons en den eerevogel, dog alles met swarte linten behangen ter verbeeldinge van de rouw over den ouden koning, d'heer Moentack⁽⁴⁹⁾, stokhouder deser stadt en overleden koning deser gilde. D'heeren schotters aldus in vollen treijn vanuijt hun hof tot in d'Heijlig Bloetcapelle gekomen zijnde, wiert aldaer door hunnen heer proost eene plichtige misse des H. Geests in volle musiek afgesongen onder het aflossen der kanons op den Burg, 't eijnde van welcke zij met den voorigen treijn naar hun hof weergekeert zijn onder het onophoudelijk spelen op alle musicale instrumenten ende van het carilion; waer gekomen zijnde, is seffens den eerevogel en de persse opgericht geworden.

Naermiddag, - fol. 111 - om een en half uren, hebben d'heeren schotters met den zelven treijn als 's morgens hunnen heer hooftman uijtgehaelt ende van daer op de Mart gekomen zijnde, zijn aldaer de canons afgelost van waer, onder het onophoudelijk speelen d'heeren schotters hun naer hun hof hebben begeven.

Onder den toeloop van duijsenden en duijsenden menschen, naar een weijnig vertoef, begaeven hun d'heeren schotters seffens aen 't werk tot het treffen van den eerevogel met hunne exercitiën. Nu circa een half ure besig geweest hebbende wiert den eerevogel getroffen door d'heer Druaert, wonende bij het commediehuijs, die door het afschieten van eene vlercke van den zelven het eerste gerak bekomen heeft en daerdoor balieu van desen hove geworden is ende geduerende heel dese vruegdefeest vrij van gelag ofte teere is; zulks wiert seffens door 't losbranden der kanons aen ider kenbaer gemakt.

Dan wiert den iver in 't schieten door d'heeren schotters verdobbelt om haest te weten wie er voor koning van desen hove zal genoemt - fol. 112 - worden. Nu en dan wiert den eerevogel getroffen door verscheijde der heeren schotters. Dog alle nog misslaegen totdat het eijndelinge, nu ontrent seven uren geworden zijnde, gelukte dat den eerevogel getroffen wiert door d'heer van Outrijve⁽⁵⁰⁾ die onder uijtsprekelijcke vruegt aldus koning van

(48) De eerste archiefstukken over het ontstaan van deze gilde dateren van de 14^o eeuw; ze moet echter al vroeger bestaan hebben aangezien ze op dat moment al sterk georganizeerd was. De gebouwen, daterend van ± 1570, situeren zich langs de Carmerstraat; het kapelletje erbij dateert van 1685. De gilde heeft een belangrijke rol gespeeld in het Brugse publieke leven; als privé-militie heeft de Brugse magistraat, vooral in tijden van troebelen, dikwijls een beroep gedaan; zo ook in 1787, wanneer een edict van Jozef II van 3 september voorzag in het organiseren van patrouilles in de stad om de politie bij te staan in geval van onlusten. De 3 gilden, namelijk van St.-Joris (kruisboogschutters), van St.-Sebastiaan (handboogschutters) en Sint-Michiel (schermers) wilden daarvoor instaan. Ze hielden 50 man paraat om in geval van nood de patrouilles van de swaerdekens bij te staan. Er werden officieren gekozen die deze schutterspatrouilles zouden commanderen. Deze situatie zou wel niet zolang duren want een brief van de raad-fiscaal van Vlaanderen liet weten dat het aan de leden van de gilde die dienst deden in deze patrouilles verboden was wapens of uniformen te dragen. In dat geval wilden de gilden niet meer meedoen. (H. GODAR, Histoire de la gilde des archers de Sint-Sebastien de la ville de Bruges, Brugge, 1947, blz. 41-42, 375).

(49) Pieter Moentack, koning van de gilde sinds 1763. Hij was één van de gezworen stokhouders van Brugge en stierf op 7 aug. 1786 (cfr. supra). (H. GODAR, o.c., blz. 518).

(50) Pieter van Outryve werd in 1787 koning van de gilde. Van Wallegem beschrijft hem als ‘brouwer... iemand die rijk van middelen is’ (cfr. infra). Dit laatste zal wel kloppen gezien de lasten die aan de koning opgelegd werden zo zwaar waren dat enkel de aristocratie en de gefortuneerde bourgeoisie aan deze schieting konden deelnemen. Het banket bvb. dat van Outryve geeft nadat hij koning is geworden, behoorde tot de voorwaarden van het feest. (H. GODAR, o.c., blz. 375-376).

[p. 60]

desen hove geworden is. Terstont wierden de canons tot verscheijde mael afgelost. M'hoorde seffens op alle musicale instrumenten spelen, men saeg de vendelen swaeijen en alom hoorde men vivat en triumph roepen. Zoo groot was de vruegt om desen nieuwen heer koning en van idereen zoo gewenscht, dat dese wel sekerlijk met geen penne en kan beschreven worden, terwijl eenider, zoo minst als meest, een gelijk even blij gelaet toonde en alle d'heeren schotters niet genoegsaem konden filiciteren met hunnen nieuwen heer koning. Zoodaeniglijk dat desen heer in geen quartier eurs als bij zig zelven was door het onophoudelijk kussen en gelukwenschen, van verscheijde tot boven den - fol 113 - grondt zeer hoog opgeheven wordende, gevende den heer koning aan den jongen die den eerevogel hadde opgeraept een kroonstuk.

Den leser zal mogelijcks voor 't toekomende verwondert zijn wanneer hij ter deser gelegentheijdt zal lesen dat de vruegt om het treffen van desen eerevogel zoo algemeen groot was en gelijk als ter zulke gelegentheijdt als buijtengewonelijk. Dog zulks is geensints te bewonderen terwijl desen heer koning van ider gewenscht was en ider hem seker, hadde het bij voorkeur mogen gebueren, hem zoude gekosen hebben. Dit besonderlijk omdat desen heer, die groot en kleen mint, van ider ook zeer bemint is en omdat hij zeer rijk van middelen is (twee gaeven aen zulke eertijtels als noodig); hebbende desen heer tevooren brouwer in ‘Den Aerndt’ geweest en nu woonachtig zijnde agter St.-Annakerkhof.

Desen avont wiert er in desen hove een plichtig avontmael gegeven, waernaer den heer koning door de alomverlichte straeten deser stadt met den zelven treijn van 's morgens zeer pragtiglijk is thuijs beweegt. - fol. 114 - In de Carmesstraete, die geduerende desen dag gelijk den hoven schoon met versieringen, wimpels en vlaggen hadde behangen geweest, wiert den eerewijn geschonken door de gilde van St.-Cruijs⁽⁵¹⁾, aen d'Academie door d'heeren des H. Geests⁽⁵²⁾, op de Mart in d'Halle door d'heeren schermers en aen het huijs van d'heer Coopman⁽⁵³⁾, procureur en koning van den ouden hove deser stadt, door de gilde van den zelven ouden hove of stalleboge⁽⁵⁴⁾; d'heeren schermers en d'heeren schotters der stalleboge den zelven treijn op 't aenkomen in uniforme tegemoet gaende en vergeleijdende tot aen 't schenken huner eerewijn.

De vruegdebedrijven desen avont ter deser gelegentheijdt, alom waer den eerewijn geschonken wiert, gehouden, zouden aldermoijlijckst zijn om alle afsonderlijk te verhaelen terwijl het vruegdegeroep en de gelukwenschingen zoo algemeen waeren dat dese de locht deden weergalmen. 't Welck nu eenen zeer helderen avont zijnde, tusschen - fol. 115 - het branden van meer dan hondert torsen, zulks een alderaendoenelijckst en zielroerende gesicht deed uijtmaken ende dit wel besonderlijk in de Steenstraete voor het huijs van d'heer Coopman, koning der stalleboge, waer den nieuwen heer koning, geseten in eenen schoon vercierden troon, den eerewijn en tegelijk de gelukwenschen van eenider ontfing die de locht, onder het onophoudelijk hemelschwaerts senden van vuurpijlen van alle kanten, het aflossen der kanons en overgroot vruegdegeroep, deden daveren. Zijnde het gedroom van ontelbaere menschen, besonder in dese straete, zoo groot dat men daer geen voet konde versetten, zoodaeniglijk dat er verscheijde door het groot gedroom, zoo door de menige brandende torsen en mislukkende vuurpijlen, zeer aen hunne kleeden zijn beschaedigt geworden. Van dees plaetse wiert den nieuwen heer koning naer het stadthuijs vergeleijt alwaer aen hem,

(51) De rederijkerskamer ‘gilde van het Heilig Kruis’ werd, met toestemming van de hoofdgilde van de H. Geest, opgericht op 14 november 1670 te Sint-Michiels. In de loop van de 18^o eeuw heeft deze gilde zich binnen de muren van Brugge gevestigd. (A. SCHOUTEET, Het rederijkersgild van het Heilig Kruis te Sint-Michiels en te Brugge, in Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal en Letterkunde, 1969, afl. 2, blz. 257 en 265).

(52) De academie van de Heilige Geest was één van de Brugse rederijkerskamers, voor 1428 bekend als ‘Het Penscken’. Het kenteken was een viooltje, wat moest verwijzen naar de gelijkenis met de Heilige Drievuldigheid. De naamverandering ‘Heilige Geest’ zou gebeurd zijn naar aanleiding van een vergadering op Witte Donderdag waarop een duif zou binnengevlogen zijn met een spreuk in haar bek: ‘Mijn werc is Hemelick’. In feite wilde men door deze spreuk de spirituele zending van de kunst benadrukken. In de 18^o eeuw, uit onbegrip voor de bedoeling ervan, werd de spreuk veranderd in ‘Mijn werck is heijmelijk’. (P. VAN DUYSE, De rederijkkamers in Nederland. Hun invloed op letterkundig, politiek en zedelijk gebied, dl. I, Gent, 1900, blz. 49-52). (B. TUYAERTS-VERTOMMEN, De Heilige Geestkamer in Brugse legenden, Heemkundige Kring M. Van Coppenolle, St.-Andries-Brugge, 1979, blz. 51).

(53) Charles Coopman, notaris van de stad Brugge en deurwaarder van de Raad in Vlaanderen, werd in 1785 koning van de oude Sint-Jorisgilde. Hij woonde in de Steenstraat waar hij een winkel hield. Hij was tevens lid van het merceniersambacht en bekleedde bestuursfuncties in dit ambacht. (A. VAN HOUTRYVE, De Brugse kruisbooggilde van Sint-Joris, Handzame, 1968, blz. 205). (S.A.B., Almanakken, BI hh, 1788).

(54) De kruisbooggilde van Sint-Joris was te Brugge zeker voor 1300 ontstaan. In de 14^o eeuw was het ledenaantal zo groot geworden dat - vóór 1397 nog - een splitsing zich opdrong; we krijgen een oudhof en een jonghof, twee duidelijk van elkaar gescheiden verenigingen. Toch zou de jonge gilde, als een soort onderafdeling, tot versterking dienen van de oude gilde; deze kon haar effectieven aanvullen met leden uit het jonghof. De jonge gilde mocht enkel deelnemen aan schiettornooien mits uitdrukkelijke toelating van de oude gilde, en dan nog wanneer deze laatste zelf niet deelnam. In 1768 werden de beide gilden, op eigen aanvraag, door Karel van Lorreinen weer tot 1 gilde versmolten. De benamingen ‘jonghof’ en ‘oudhof’ bleven echter bestaan. (A. VANHOUTRYVE, o.c., blz. 30-31).

[p. 61]

onder de gelukwenschen en toejeuging van den meesten edeldom, den - fol. 116 - eerewijn aengeboden wiert. Waernae ontrent den twee uren van desen nagt den nieuwen heer koning naer zijne woonste vergeleijt wiert, waermede de vruegdefeest van desen dag eijndigde.

Des anderdaegs wiert er door d'heeren schotters niet verricht, maer op den 22 meij, dijssendag hiernae, hernam dese vruegdefeest wanneer, naermiddag om twee uren, den heer koning van Outrijve door den zelven treijn als sondag uijt zijn huijs gehaelt wiert; gaende den treijn langs de Predikstraete en Mart tot in het hof, onder de weg op verscheijde plaetsen den eerewijn geschonken en de canons afgelost wordende. Aldaer in den hove gekomen zijnde, waeren er drij prijsvogelen op de persse gestelt op welcke op den oppervogel 21 guldens en op de beijde zijdevogelen 14 guldens voor prijs gestelt was. Met grooten iver wiert er geduerende heel desen naermiddag naer dees prijsvogelen door d'heeren schotters geschoten, zelfs totdat het duijster avont was, wanneer het eijndelinge, in de laetste ronde dat er geschoten wiert, gelukte - fol. 117 - dat den oppervogel getroffen wiert door d'heer Staffin; waerom desen onverwagten voorval wederom overvloedige vruegden baerde en eenider wederom van vruegt deed opspringen terwijl men nu de laeste ronde, en reede avont zijnde, als voor seker voorzag dat er niet eenen vogel zoude afgeschoten geweest hebben. Desen avont was er in de groote gildekamer van desen hove groot trectement en bal die, onder het verrichten van duijsenden vruegdebedrijven, tot den volgenden morgen geduerde.

Des anderdaegs naermiddag wierden andermael door d'heeren schotters verscheijde lopende prijsvogelen geschoten. Des avonts was er andermael een zeer luijsterlijk avontmael waermede dese zoo gewenschte vruegdefeest eijndigde.

Het vleesch te eten op de saterdaegen verboden.

Op desen sondag dat den eerevogel is geschoten geworden is er ook binnen dese stadt Brugge op alle de predikstoelen, gelijk door het heele Nederlandt gedaen is, uijtdrukkelijk verboden van op de saterdaegen vleesch te eten, even gelijk het was vóór de toelaetinge, veroorsakt - fol. 118 - om de troubelen tusschen de republicke van Holant en zijne majesteijt den keijser, zooals den leser in 't vervolg mijner beschrijvinge zien kan; zullende nu hiermede voor 't overig dees toelaetinge volkomentlijk onderblijven.

De processie van den H. Macharius onderbleven.

Desen sondag heeft men ook jaerelijcks gewoon geweest van uijt de kathedraele kercke van St.-Donaes om te draegen langs de Mart eene processie met de reliquiën van den H. Macharius, besonderen patroon tegens de peste binnen dese stadt geviert wordende, welcke processie nu alleen rondt de kercke en ommegang is omgedraegen geworden ter oorzaek ook van d'algemeene suppressie der processiën; alle de kraemen staende op de Mart, alsnog in de foire zijnde, jaerelijcks toegedekt hebbende geweest.

[p. 62]

D'heeren Staeten van Vlaender houden eene generaele vergaedering binnen Gend.

Op den 23 meij hebben binnen de hooftstadt van Gend alle en generaelijk d'heeren der Staeten van Vlaenderen uijt alle de steden en kasselrijen vergaedert geweest tot het opstellen van eene eenstemmige requeste of representatie - fol. 119 - aen hunne koninglijcke hoogheden de gouverneurs-generael der Nederlanden ende van daer verders tot aen den throon van zijne majesteijt den keijser ende koning te presenteren besonderlijk tot het weer bekomen van alle en generaelijk d'oude previlegiën van Vlaender⁽⁵⁵⁾, zoo heijliglijk op de blijde huldingsfeest binnen de stadt Gend op den 31 julij 1781 van zijne majesteijt door zijne afgesant, zijne koninglijcke hoogheijdt prins Albert Casimirus⁽⁵⁶⁾, besworen ende tegelijk tot het doen cesseren van alle ende generaelijk de ingevoerde nieuwigheden direct en indirect tegenstrijdig aen die Blijde Inkomst en aen de constitutiën en wetten van Vlaenderen.

Dese luijsterlijcke vergaederinge van alle de notable van ons bloeijende Vlaenderlandt heeft binnen Gend tot twee naervolgende daegen geduert en de gesaementlijcke representatiën nu in volkomen order opgestelt zijnde, zijn dezelve directelijk aen hunne koninglijcke hoogheden gerepresenteert geworden. Van dese verwagt men den besten uijtval, terwijl men nu in Brabant door eenige - fol. 120 - verklaeringen van hunne koninglijcke hoogheden als seker schijnt te wesen van de generaele opschortinge van alle hoegenaemde ingevoerde nieuwigheden.

Den tijdt zal haest leeren wat den volkomen uijtval van dese zoo gewichtige zaeke zal wesen naer welcke alle de herten der Nederlanders zeer zijn verlangende, alsnu binnen onse rijcke landen d'aldergrootste verwerring en ontsteltenis baerende. Geene daegen van dese maendt en zijn er nog gepasseert of men verneemt alle daege nieuwigheden die uijt alle de steden als couranten toegesonden en door het heele landt verbreijt worden. Daervan is alsnu den boekdrukkerswinckel van sieur de Moor binnen dese stadt opgehoopt, zoodat men nu van dag tot dag verneemt hoe verre dat die zoo gewichtige saeken gevoordert zijn.

Heden is er ook binnen dese stadt Brugge van wegens d'orders van d'heeren van 't collegie bij hallegebode, trommelinge en placaete⁽⁵⁷⁾ aengekondigt, dat den genen die zal ontdekt worden ergens eene pasquille te hebben verbreijt ofte aengeplakt - fol. 121 - arbitreirelijk zal gestraft en van officiewege vervolgt worden, gelijckelijk geboden wordende dat den genen die eijgenaer van eenige hoegenaemde pasquille is dezelve binnen den tijdt van agt daegen aen d'heeren van 't collegie moet overgeven op de boete van vijftig patakons voor den genen naederhandt zal ontdekt worden eenige hoegenaemde pasquille verborgen gehouden te hebben. Dit d'oorsaek zijnde dat er nu bijnae daegelijcks binnen dese stadt pasquillen verbreijt, uijtgestroijt of aengeplakt worden. Dit zelfs op de aensienelijckste persoonen deser stadt die men zegt keijsersgesint te zijn en die zelfs, zoo er voorgegeven wordt, onse landen zouden helpen verraeden, onder welcke zelfs onsen eerweerdigsten heer bisschop niet uijtgesondert wordt ende dit wel besonderlijk omdat er op zijn bevel verscheijde capellen binnen dese stadt en veel beelden alom gesupprimeert zijn. In d'ander steden van 't Neerlandt is men alleen niet content met pasquillen, maer de dweersdrijvers worden of verjaegt of hunne huijsen beschaedigt. - fol. 122 -

(55) Op de algemene vergadering van de Staten van Vlaanderen van 23 mei 1787 werd de keizerlijke politiek op de korrel genomen. Belangrijk was dat er zich ook een afvaardiging van de adel van Vlaanderen aanbood. Het was de bedoeling een rekest op te stellen om alle oude privilegiën terug te bekomen. Dit zou vooral gericht zijn tegen de decreten van 1 januari 1787 die nieuwe bestuurlijke en juridische instellingen invoerden. Over de tekst van dit rekest kwamen de Staten niet akkoord: de vergadering werd verdaagd tot 4 en 5 juni 1787. Uiteindelijk werd het rekwest overbodig door de uitvaardiging van het decreet van 4 juni 1787 van de landvoogden dat alles tot de oude orde terug bracht. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen, o.c., dl. I, blz. 191-192). (P. VERHAEGEN, o.c., blz. 72-74).

(56) Albert Casimir (1738-1822), hertog van Saksen-Teschen, was de zoon van koning August III van Polen. Hij nam dienst in het Oostenrijkse leger en huwde Maria-Christina, dochter van Frans I en Maria-Theresia. Hij was stadhouder van Hongarije (1765-1780) en de Oostenrijkse Nederlanden (1780-1792), met een onderbreking tijdens de Brabantse Omwenteling (1789-1791). (-, art. Albert Casimir, in Historische Winkler-Prins encyclopedie, Brussel, 1957, blz. 180).

(57) Zie S.A.B., Plakkaten, 2^o reeks, reg. 36, n^o 76.

[p. 63]

Dog zonder voorder tot die saek te komen laete ik alles aen 't gevolg van tijdt over terwijl van dusdaenige saeken weijnig te schrijven best is; zullende door den tijdt alle dees zoo aenbelangende saeken genoegsaem als een klaer daglicht voor den dag komen.

Ander ordonantie nopende de Wandeling buijten de Catalinepoorte.

Op den 28 meij is er binnen dese stadt Brugge op bevel van d'heeren van 't collegie andermael aengekondigt bij hallegebode, trommelinge en placaete, hoe dat eenige quaedtwillige hun andermael hebben verstout van de banken, staende op de Wandeling buijten de Catalinepoorte, te breken ende te beschaedigen, jae zelfs verscheijde der zelve zijn omverre geworpen; aldaer met geen ander insicht gestelt als tot rustplaetsen voor degene langs dese wegen zijn wandelende. Om welcke te voorkomen belooft wordt eene premie van 25 patakons voor den genen die eenige deser straetschenders zal ontdekken, wiens naem zal gesecreteert worden. Men vermoet dese straetschenderije te geschieden uijt jalosie omdat eenige deser banken gemakt zijn door de timmerlieden van Brugge en eenige ander door degene van Steenbrugge gemakt zijn.