Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1787

[p. 33]

Merckenweerdigste voorvallen 1787

[p. 34]

Den Leser sIet aLLe het VerVolg hIer kLaer en 't begIn Van het eenDUYst seVenhonDert en seVenentagentIgste Iaer.

(Januari)

Rechtveerdige justitie gedaen binnen de stadt Brugge op den 5 januarij 1787 voor het Landthuijs van den Vrijen.

Omdieswille dat gij, Philippe Mortier, zoon van Pieter, oudt 21 jaeren, geboortig van St.-Jacobscapelle in Veuren-ambagt⁽¹⁾ ende lest gewoont hebbende ter parochie van Beest⁽²⁾, boerewerkman van stijle, ofte zoo gij andersints met naem ofte toenaem moogt wesen genaemt, alhier present, u zoo verre hebt vervoordert van uwen evenmensch te bestelen en het zijne te ontweeren; en dat erger is, daertoe te gebruijken braeke, force ende gewelt.

Wan of t'uwen laste is gebleken dat gij, - fol. 40 - Philippe Mortier, tot alledies hebt bestaen, want in de maendt januarij van 't gepasseerde jaer 1784 voor 't begaen van verscheijde dieften tot Iper geapparendeert zijnde, zijt gij aldaer in gebannen vierschaere voor heel uw leven uijt het gebiedt van zijne majesteijt den keijser ende koning gebannen. Waernae gij, Philippe Mortier, tegen dese crimineele sententie hebt bestaen uwen ban te breken.

Wan of is gebleken dat gij altijdt voortvaerende van quaedt tot erger in de maendt augusti lestleden zijt gebroken in een huijs op St.-Pieterscapelle⁽³⁾ langs d'agterduere enne daer in den kueken eenen koffer open geforceert hebbende met een iser instrument waeruijt gij hebt bestaen te ontweeren een borseken waerin waeren verscheijde speciën van geldt, eenen zijden doek en eenige andere kleergoederen. Welk borseken ten tijde van uwe apprehentie bij u bevonden zijnde, door d'eijgenaers is gekent geworden, zijnde t'uwen laste.

Voorders is gebleken dat gij, Philippe Mortier, - fol. 41 - in de maendt september lestleden tot Dixmude tot verscheijde mael aen d'agterpoorte van den ontfanger van 't koningscomtoir aldaer hebt tragten in te breken ende daertoe force en gewelt gebruijkt hebbende. Zijn dese uwe aenslaegen mislukt hebbende gij, ziende niet voorders te konnen ontweeren, van den ne-

(1) Gemeente in het arrondissement Diksmuide, in 1970 samen met Nieuwkapelle en Oudekapelle gefusioneerd tot Driekapellen. In 1977 werd de gemeente bij Diksmuide gevoegd. (H. HASQUIN, R. VAN UYTVEN en J.M. DUVOSQUEL, Gemeenten van België, geschiedkundig en administratief-geografisch woordenboek, dl. I: Vlaanderen, blz. 992 en dl. II: Vlaanderen-Brussel, blz. 198-200 en 208, Gemeentekrediet van België, 1980).

(2) Gemeente in het arrondissement Diksmuide, in 1977 gefusioneerd met Diksmuide. (H. HASQUIN e.a., o.c., dl. I, blz. 78 en 198-200).

(3) Gemeente in het arrondissement Oostende die in 1970 met Schore, Slijpe, Mannekensvere, een deel van Zande en Spermalie tot de fusiegemeente Spermalie is gaan behoren. In 1977 werd Spermalie bij Middelkerke gevoegd. (H. HASQUIN, e.a., o.c., dl. II, blz. 1030 en 1051). (K. DE FLOU, Woordenboek der toponymie van Westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het land van den Hoek, de graafschappen Guines en Boulogne en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, dl. 14, Gent, 1914, blz. 781).

[p. 35]

vensliggende boomgaert gestolen drij serveeten aldaer te bleeken liggende, welcke in uwe apprehentie bij u zijn gevonden geworden in den reijssak die gij altijdt met u waert draegende.

Zijnde gij, Philippe Mortier, nog voorders overtuijgt van ledent eenige jaeren tot drij valsche kenteekens te hebben gemakt en eene dogter welkers geboden tot Dixmude afgeropen wierden het houwelijk hebt belet onder voorwensel dat gij met dezelve in belofte waert; welcke belofte gij met haer hantteeken hebt naegemakt en met hetgene van twee getuijgen valschelijk onderteekent. En de saeke zoodaenig hebt weten te bewimpelen dat dezelve dochter niet heeft konnen trouwen vooraleer dat zij u met eene merckelijcke - fol. 42 - geldt hadde uijtgekogt.

Van alle, welcke zoo bij wettelijcke genomen imformatiën, uwe eijgene bekentenissen, als andersints, niettegenstaende uwe hardneckige loogeningen, den rechter is gebleken om genoegen en zal straffen in gevolgen hare majesteijts placaeten als niet lijdelijk zijnde in een landt van rechte zonder condigue straffe, andere in exempel. Zoo is't dat d'heeren borgmeesters en schepenen 's Landts van den Vrijen⁽⁴⁾, gesien hebbende de schiftelijcken crimineelen heesch t'uwen laste gemakt ende beleden, condemneeren, zoo zij condemneeren bij desen, u, Philippe Mortier, zoon van Pieter, oudt 41 jaeren, gebooren van St.-Jacobscapelle ende lest gewoont hebbende ter parochie van Beest, boerewerkman van stijle ofte zoo gij andersints met naem ofte toenaem moogt wesen genaemt, van gebragt te worden voor den Lanthuijse van den Vrijen ende aldaar met eenen bast aen uwen hals aen eenen galg worden gehangen totdat er de doodt naer volgt. Dies 't eijnde uw doodt lichaem te worden vertransporteert ter plaetse - fol. 43 - particulaire om aldaar geëxponeert te blijven andere in exempel; confisquerende alle uwe goederen, zoo meubele als immeubele, aen degene die toebehooren de rechten en wijsen van justitie alvooren gededuceert.

Aldus gedaen in gebannen vierschaere 's Landts van den Vrijen op den 5 januarij 1787 en ten zelven daege geëxecuteert.

(4) Het Brugse Vrije was een landelijk gebied dat zich rond de stad Brugge uitstrekte. De magistraat van het Vrije had de bestuurlijke en rechterlijke bevoegdheid over dit gebied. Het Vrije had recht op een standaard, zoals de steden, en bezat het poortersrecht. De inwoners waren vrijlaten. Het Brugse Vrije was een van de leden van de Staten van Vlaanderen; het bestuurscentrum en de rechtbank van het Brugse Vrije (het Landhuis) bevond zich op de Burg te Brugge. (J. DE SMET, Het bestuur van het graafschap Vlaanderen, het Brugsche Vrije, de feodaliteit, Brugge, 1932).

Groote moeijte om den patiënt te doen bichten tot daegs voor zijne doodt aengewent.

Tot gisteren tegen avont waeren alle gemoederen van alle weldunckende ingezetene deser stadt in de grootste bekommeringe, ter oorsaeke dat den patiënt die heden gepasseert is nog voor goeden nog voor slechten raedt en wilde bichten, nogte eenige geestelijcke persoonen hooren of zien ofte spreken, maer alle die hem van allerleijen staet daertoe quaemen bewegen teenemael het gehoor ontzeijt. Totdat eijndelinge den altijdt bermhertigen Godt zijne ooge van genade op hem geslaegen heeft en hem den vrijdag laet in den avont door eenen jongen pater van 't convent der eerweerde paters Recoletten, met welcken den - fol. 44 - patiënt, als van zijn quartier zijnde, in zijne jonkheijdt nog kennisse hadde gehadt, zoodaeniglijk tot penitentie en boetveerdigheijdt bekeert heeft, dat zijn versteent gemoet door eene besondere genade Godts zoodaenig verkeert en beweegt wiert dat hij alle blijkens van leetwesen betoonde, zijne zonden oprechtelijk bichte en den korten tijdt van leven welcke hem nog over was in traenen van leetwesen en boetveerdigheijdt bestede. Tot zoo verre dat den gemelden iverigen

[p. 36]

en zielminnenden pater tot ider genoegen, naer hij den patiënt hadde uijtgelicht, in 't openbaer en voor geheel de weijrelt predikte op den galgeleeder dat hij noijt meerder versteent gemoet hadde onder handen gehadt ende tegelijk door de genade Godts, door eene ingekeertheijdt des herten, noijt meerder blijkens van boetveerdigheijdt hadde gesien, tot zoo verre dat hem alle weijreltsche saeken mishaegden en hij anders niet meer minde dan zijne Godt, met wie hij hem nu rede verhopte in d'hemelsche glorie te zijn.

Ordonantie nopende het verkoopen der muebele en immuebele goederen.

- fol. 45 - Op den 13 januarij wiert binnen dese stadt Brugge bij hallegebode⁽⁵⁾ en placaete⁽⁶⁾, van wegens d'orders van d'edele heeren van 't collegie, aengekondigt dat op de klagten gedaen door d'heeren vrije stokhouders⁽⁷⁾ deser stadt het voor het toekomende aen niemant, wie het wesen mag, meer zal toegelaeten zijn van, op de boete van hondert guldens, eenige meuble of immeuble goederen te verkopen nogte, op de boete van vijftig guldens, te doen eenige prijsiën, nemaer dat alles door de vrije stokhouders zal moeten gedaen worden.

Heden heeft d'heer Verhulst⁽⁸⁾, nog jongman en wonende bij zijne vaeder bij het clooster der Recoletten⁽⁹⁾, gehouden zijne eerste venditie in den Berg van Bermhertigheijdt⁽¹⁰⁾, als in plaets van d'heer Moentak⁽¹¹⁾, overleden stokhouder, tot dese plaetse in bediening verheven zijnde. Nu en wordt er ook sedert eenige weken door d'heer de Ligne⁽¹²⁾, stokhouder, geenen afslag in stedenhuijs⁽¹³⁾ gelijk in ander venditiën meer gegeven, waarom er onder veele groote murmuratie is.

(5) Hallegeboden zijn bekendmakingen en verordeningen van de stadsmagistraat, afgekondigd vanaf het balkon van de halle. In de 18de eeuw gebeurde dit vanaf het balkon van het stadhuis op de Burg. Het konden ook verordeningen van hogerhand betreffen. De aflezing werd aangekondigd door het gelui van de ‘Hallegebodklok’ en gebeurde door de amman (schout) in aanwezigheid van minstens 2 schepenen; van dan af had het hallegebod kracht van wet. (A. VANDEWALLE, Beknopte inventaris van het stadsarchief van Brugge, dl. I: Oud archief, Brugge, 1979, blz. 70).

(6) Wat van Wallegem hier als een blijkbaar nieuw hallegebod aankondigt, is eigenlijk een herhalen van advertenties gedaan in 1721 en 1690. (S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 8 verso en fol. 9).

(7) De vrije stokhouders waren de personen die het monopolie hadden van de openbare verkopingen. Hun naam ontleenden ze aan het stokje waarmee de toeslag gebeurde. Ze deden zeker alle verkopingen van rechtswege, maar ook vrijwillige verkopingen die hen door de Bruggelingen werden aangeboden. Naast deze functie hadden ze ook die van ‘prijzer’ of schatter van de waarde van roerende en onroerende goederen. De vrije stokhouders ressorteerden onder de jurisdictie van het schepencollege, dat hen toelating voor het uitoefenen van hun ambt verleende. Ze waren ook verplicht een boekhouding bij te houden en de verkopingen te registreren om eventuele fraude te vermijden. Hun ambt was voor een bepaalde duur vastgesteld. (A. VANDEWALLE, nog te verschijnen artikel in Gedenkboek Michiel Mispelon). (E. VANDEN BUSSCHE, Le stockhouder, in La Flandre, dl. XIV, 1883, blz. 61-82).

(8) Bernard Verhulst, 1 van de 3 gezworen stokhouders van Brugge, werd op 12 december aangesteld in de plaats van de overleden stokhouder Moentack. Daarvoor moest hij aan de stad 375.0.0. pond betalen. (P. VERHAEGEN, Journal d'événements divers et remarquables (1767-1797), rédigé par R. Coppieters, Brugge, 1907, blz. 62). (S.A.B., Archief Stokhouders, pf. 388: M. de Ligne 1778-1795 / B. Verhulst 1786-1795).

(9) De Minderbroeders Recoletten kwamen zich omstreeks 1226 te Brugge vestigen, eerst aan de Gilliskerk, vanwaar ze algauw verhuisden naar de Braamberg. In 1850 werd het terrein van het oude klooster door de stad aangekocht en werd er gestart met de aanleg van het huidige Koningin Astridpark, de zogenaamde ‘Botanieke Hof’. (A. DUCLOS, Bruges, Histoire et souvenirs, Bruges, 1910, blz. 262). (A. SCHOUTEET, De straatnamen van Brugge, oorsprong en betekenis, Brugge, 1977, blz. 61-62).

(10) De Berg van Barmhartigheid mag niet verward worden met de iets oudere Berg van Charitate, die in 1573 door het Brugse stadsbestuur werd opgericht - cfr. P. SOETAERT, De ‘Berg van Charitate’ te Brugge, een stedelijke leenbank (1573-1795), Pro civitate Historische uitgaven, 1974). Ingesteld door Wenceslas Cobergher opende de Berg van Barmhartigheid in feb. 1628 zijn deuren in het hof van Gruuthuse (nu Stedelijk Museum voor Oudheidkunde). Bedoeld om de lagere volksklassen te beschermen tegen de aktiviteiten van de woekeraars, kon men er panden belenen tegen een kleine intrest. De instelling werd gesloten in 1795: nog onder het Franse bewind, op 31 maart 1806, werd ze opnieuw geopend. Wanneer de stad Brugge in 1875 het Gruuthusehof kocht om het Museum van Oudheidkunde erin onder te brengen, werd de Berg van Barmhartigheid ondergebracht in een huis aan de Lange Rei: daar bleef hij functioneren tot in het begin van de jaren twintig. (P. SOETAERT, De oude pandhuizen in Brugge, -in: Album Albert Schouteet, Brugge, 1973, blz. 187-196). In de Berg van Barmhartigheid hielden de stokhouders soms verkopingen van beleende goederen die niet werden ingelost. (A. VANDEWALLE, nog te verschijnen artikel).

(11) Pieter Moentack, gezworen stokhouder. Overleden op 7 augustus 1786 en opgevolgd door B. Verhulst. (S.A.B., Archief stokhouders, pf. 294: 1675-1793). (S.A.B., Almanakken: B.I. hh 1786, blz. 181).

(12) Nicolaus Felix de Ligne was één van de drie gezworen stokhouders van Brugge. (S.A.B., Archief Stokhouders, bundel 388: M. de Ligne 1778-1795 / B. Verhulst 1786-1795).

(13) Het stedenhuis was een lokaal in de Wollestraat, van stadswege voorbehouden, waar de verkopingen van de stokhouders plaatsvonden. De verkopingen mochten immers alleen doorgaan ten huize van de verkopers, in de Florentijnse loge en in het ‘stedenhuis’. (A. VANDEWALLE, nog te verschijnen artikel in Liber amicorum Jan Buntinx. Recht en instellingen in de oude Nederlanden in de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijden). (A. DUCLOS, o.c., blz. 584).

Bekentmaekinge waerbij toegelaeten wordt graeven op 't generael kerkhof te metsen.

- fol. 46 - Op den 16 januarij saeg men binnen dese stadt Brugge aen alle kerkdueren deser stadt aengeplakt een placaet⁽¹⁴⁾ waerbij onder de bestiering van d'heeren directeurs van het generael kerkhof⁽¹⁵⁾, buijten de Catalinepoorte, bekent gemakt wiert dat met het consent van d'heeren van 't collegie deser stadt het voor het toekomende zal geoorloft zijn dat ieder voor zijne familie aldaer een graf vermag te maeken; zullende ider graf ten koste van de gemelde heeren gemest worden agt voeten diep en vijf voeten breet, met eenen ingang van twee voeten en half. Zullende elck gemest graf blijven voor elcke familie zoo lang als er geduerende veertig jaeren eenige der zelve zullen in begraeven zijn; maer desen tijdt verstreken zijnde zal het graf verbuert blijven. Voor ider grafstede zal men moeten betaelen tot'er somme van agtthien ponden grooten wisselgeldt tot den 1 meij van desen jaere, waernaer men zal moeten betaelen tot vijfentwintig ponden grooten wisselgeldt voor die naer dienen tijdt wagten. Moetende een - fol. 47 - ider zig diesaengaende adresseren aen den heer pastor van St.-Donaes die de toekomende eijgenaers der grafsteden van alles volkomen explicatie zal verleenen. Zullende bovendien aen de eijgenaers der graeven toegelaeten zijn ten hunnen koste in den muer van 't generael kerkhof zulkdaenig zarken,

(14) Dit plakkaat hebben wij niet teruggevonden.

(15) Een verordening van Jozef II, daterend van 26 juni 1784, bepaalde dat niemand meer binnen de steden of dorpen begraven mocht worden. Nieuwe begraafplaatsen moesten aangelegd worden buiten de muren van steden of dorpen, op kosten van de kerkfabrieken. In juni 1787 richtten de gouverneurs-generaal van de Oostenrijkse Nederlanden, Albert Casimir van Saksen-Teschen en aartshertogin Marie-Christina een schrijven aan de Staten van Vlaanderen waarbij al de nieuwe maatregelen door Jozef II getroffen die inbreuk maakten op de oude voorrechten, geschorst werden binnen het grondgebied van Vlaanderen; dit wegens de beroering die sommige verordeningen van Jozef II verwekt hadden. Verkeerdelijk dacht de bevolking dat ook het decreet nopens het generaal kerkhof afgeschaft was. Dit kerkhof is het huidige stedelijk kerkhof te Assebroek. (M. VAN COPPENOLLE, Het stedelijk kerkhof te Brugge, in Brugge, 'n Spieghel, 1939, blz. 181-203).

[p. 37]

't zij marbele ofte ander, te plaetsen als zij zullen in raede vinden; met alle zulkdaenige opschriften huner familie als zij zullen in raede vinden. Vermogende eenieder zich van nu af tot het maeken der grafsteden aen te bieden.

D'heer Simon, schout deser stadt, overleden.

- fol. 48 - Op den 17 januarij heeft binnen dese stadt Brugge 's morgens om drij en half uren het tijdelijk met het eeuwig verwisselt den zeer edelen heer Simon⁽¹⁶⁾, schout deser stadt sedert den 15 October 1777 (ziet het eerste deel mijner beschrijvinge fol. 277, wanneer desen heer plichtig zijnen eed afgeleijt heeft). Het lijk van desen heer wiert twee daegen naer zijn overlijden op eene zeer plichtige wijse in zijn huijs in de St.-Jacobs- - fol. 48 - straete in baere gestelt onder den toeloop van duijsenden persoonen deser stadt, welcke moesten toer afwagten om te konnen in geraeken, de poorte met wagt omset zijnde. Om vijf uren vanavont wiert het lijk gestelt in eene karosse en tusschen het zingen van alle de stedeballen⁽¹⁷⁾ van onse armeschole, elck met eene flambeeu, versiert met zijne waepens, vervoert tot in de kercke van St.-Donaes, alwaer d'heeren van den choir vergaedert zijnde, seffens de lijkspligtigheden afgesongen wierden, waernae het lijk wedergestelt wiert in dezelve karosse en vervolgens van eenige andere verselt, door de vrienden van desen heer agtervolgt wordende, wiert het lijk, tusschen het zingen der stedeballen, vervoert buijten de Smedepoorte en van daer naer het kerkhof van de parochie van St.-Michiels, alwaer hetzelve nog desen avont begraeven wiert.

Daegs hiernae wierden in de kathedraele kercke deser stadt de zielvigiliën pligtiglijk afgezongen en op den - fol. 49 - volgende maendag wiert in dezelve kercke verricht den pligtigen lijkdienst ten bijwesen van onsen eerweerdigsten heer bisschop, alle de edellieden, oversten der militaire en veele andere aensinelijcke persoonen deser stadt, zoo borgers als andere.

Desen voormelden heer, overleden in den bloeij zijner jaeren en nog maer ontrent vijftig jaeren oudt, zegt men d'oorzaeke zijner verhaeste doodt te zijn eene colere welcke hij op den dag dat hij hem te bedde geleijt heeft hadde gehadt tegens eenen boer, den welcken mogelijcks zonder zijne schuit hadde gereden tegen zijne koetse, zoodaeniglijk dat hij niet voort hadde konnen rijden; waerom desen heer uijt zijne koetse gesprongen zijnde, den boer onder het toebrengen van menige schelwoorden wilde slaen; welcken boer, ook niet vervrosen zijnde, hem dreijgde, zoo hij zoude geslegen hebben, dat hij hem op 't zelve pas ook met zijne swepe, die hij gereet hiel, zoude hebben begroet, 't welck de colere van desen heer zoodaenig deed oprijsen dat hij zig, als voormelt, seffens te bedde geleijt - fol. 50 - heeft en in den tijdt van drij daegen, niettegenstaende alle remediën, het lot van alle stervelingen ondergaen heeft.

(16) Wat de voornaam van deze Simon betreft, zijn we op enige tegenspraak gestoten. In het handschrift van Allaert staat Pieter Simon vermeld; volgens Gaillard heet hij François-Xavier Simon de Ville, heer van Zuijtcote, Monswalle, Ghistelhove, etc. Toch betreft het hier hoogstwaarschijnlijk dezelfde persoon gezien de informatie over functie en sterfdatum kloppen. Hij werd geboren op 27 aug. 1737 te Brugge, als zoon van François-Bernard Simon de Ville en Gertrude de la Vilette. Zijn vader was eveneens een bekend figuur in het Brugse politieke leven; hij was schepen en raad geweest en in 1738 commis van de forticatiewerken te Brugge. In 1760 werd François-Xavier (Pieter) schepen van het Brugse Vrije en voorzitter van de koninklijke schilder- en beeldhouwacademie van Brugge. In datzelfde jaar ook huwde hij zijn nicht Jeanne-Isabelle du Bois, met wie hij 5 kinderen kreeg. Op 9 oktober 1777 legde hij te Brussel de eed van schout van de stad Brugge af. Op 15 oktober gebeurde dezelfde eedaflegging te Brugge, wat aanleiding gaf tot grootse festiviteiten. Hij stierf op 17 jan. 1787 en werd 2 dagen later begraven te Sint-Michiels. (A. SCHOUTEET, Ghedinckboeck van M.F. Allaert, Brugse kroniek over 1713-1787, Brugge, 1953). (J. GAILLARD, Bruges et le Franc ou leur magistrature ou leur noblesse, avec des données historiques et généalogiques sur chaque famille, 5 dln., Brugge, 1857-1864, dl. 5, blz. 190-192).

(17) Stedeballen of steedse bollen was de Brugse bijnaam voor de jongens van de Bogaerdeschool. De school was eind 13^o eeuw opgericht door de begarden - vanwaar dan ook de naam - in de Katelijnestraat om er arme jongens te leren weven. In 1291 werden ze officieel met dit onderwijs belast, in 1517 nam de stadsmagistraat de school over en maakte er een gesticht van voor arme weesjongens; vanaf 1674 waren die jongens aanwezig bij de begrafenis van hooggeplaatste personen om klaagliederen te zingen in de lijkstoet. In 1796 verloor de school haar onafhankelijkheid en werd bij de openbare onderstand ingelijfd. (E. BUYSSE, De Bogaerde school, waar de ‘steesche bollen’ vandaan kwamen, in Vlaams Weekblad, 2-2-1963).

Eenen man wordt uijt het district van zijnne majesteijt den keijser en koning gebannen.

Op den 20 januarij wiert binnen dese stadt Brugge in gebannen vierschaere 's Landts van den Vrijen eenen man, geboortig van Vlissinge⁽¹⁸⁾ ende lest

(18) Vlissinge: - Wijk van Meulebeke - meers met waterputten te Oedelem - hofstede en wijk te Wielsbeke.
Vlisseghem: gemeente in het arrondisement Oostende, in 1977 bij De Haan gevoegd. Dit laatste lijkt misschien logischer gezien de misdaad in Oostende gebeurde. (K. DE FLOU, o.c., dl. 16 Gent, 1914, blz. 646 en 653). (H. HASQUIN, e.a., o.c., dl. I, 168).

[p. 38]

aldaer gewoont hebbende, oudt circa vijftig jaeren, voor den tijdt van vijftig naereenvolgende jaeren uijt het district ende gebiedt van zijne majesteijt den keijser ende koning gebannen, met verbuerte van op swaere straffe daer geduerende desen tijdt oijt weder te keeren ende dit omdieswille dat hij met veele argelistige trecken, ongehoorde leugenen en versierde redenen, onlangs binnen de stadt Oostende heeft bestaen van verscheijde jongelingen te verleijden en dezelve aen de zoogenaemde zielverkopers te verkoopen of te verronselen, om dezelve voorders door dese op d'Oostendsche schepen te laeten gebruijken, welcke misdaeden ten allen tijde met verscheijde nog swaerder amenden zijn gestraft geworden.

Teweegen oproer op de graenmarkt ontstaen wegens de toelaeting van het wegtrekken der graenen.

- fol. 51 - Op den 27 januarij was er binnen dese stadt Brugge op de graenemart⁽¹⁹⁾ eenen tewegen oproer onder de gemeenten ter oorsaeke van de weijnige graenen die er alsnu ter mart komen en die er nog komen vrij van eenider vermogen opgekogt worden. Dit wegens het keijserlijk, koninglijk edict raekende de graenen (ziet den Vlaemschen Indicateur⁽²⁰⁾, bijvoegsel N1, XVII deel), waerbij aen eenieder de toelaetinge van het opkoopen der graenen toegelaeten wordt. Hierdoor gaen de marten alsnu teenemael ongereguleert. Alle order is erin onderbroken, eenieder mag koopen zoo het graen ter mart gestelt wordt en bovendien wordt alles te lande opgekogt.

Te vooren vermogten de backers en andere partije opkoopers maer naer den twee uren in de mart toegelaeten, wanneer de borgers voorsiens waeren, vermogende niemant voor 't klippen der klokken in de mart te komen.

Nu eijlaes gaat alles in disorder: de graenen worden hoe langer hoe dierder en onder den gemeenen man heerscht er - fol. 52 - groote murmuratie zoodaenig dat men voor eenen generaelen oproer bevreest is.

Godt geve dat vele haest mag veranderen en dat d'oogen van onse keijserlijcke en koninglijcke regeerders haest mogen geopent worden, die zonder twijffel misleijt van baetzugtende of verdruckende ingenieurs naer hunne verleijdende stemmen hooren die door alle dese veranderingen niet anders als den volkomen ondergang voor oogen hebben van ons zoo rijk en vrugbaerig Nederlandt. Wenschelijk waere het dat de gesaementlijcke Staeten van Vlaenderen en Brabant hunne vereenigde klagten aen hunne koninglijcke hoogheden of aen zijne majesteijt zelve voor oogen stelden.

(19) Zie in verband hiermee Y. VAN DEN BERGHE, Prijzen van tarwe en rogge te Brugge (1758-1798), in Brugge in de revolutietijd, een verzameling opstellen over Brugge op het einde van het Ancien Régime (1770-1794), Brugge, 1978.

(20) Den Vlaemschen Indicateur (1779-1787), ‘ofte Aen-Wijser der Wetenschappen en Vrijkonsten - Met privilegie Exclusif van Haere Keijserlijcke en Koninglijke Majesteijt voor Haere Nederlanden’, was een hoogstaand blad gewijd aan wetenschappen, letteren en kunsten. Bijkomstig bevatte het ook toneel- en commercieel nieuws en overlijdens- en huwelijksaankondigingen. Het verscheen wekelijks - op zaterdag - en wordt bewaard te Gent, op het stadsarchief en de universiteitsbibliotheek. (E. VOORDECKERS, Bijdrage tot de geschiedenis van de Gentse pers. Repertorium 1667-1914, Leuven-Parijs, 1964, blz. 490).