Beneden de wind

Herinneringen aan Curaçao

[p. 81]

Ontmoeting met Cola Debrot

Een der belangrijkste figuren uit Otrabanda in de jaren dertig was zonder twijfel de tandarts-linguïst dr. Maurice Nouel. Hij was een oom van Cola Debrot en woonde naast het grote, sombere huis van Cola's ouders in de Breedestraat-Otrabanda. Die Breedestraat, voortzetting van de Breedestraat-Punda, maakte met zijn kleine, geïmproviseerde winkeltjes, met zijn over de straat gespannen wirwar van elektriciteits- en telefoondraden een rommelige indruk. Alleen kenners wisten dat de huizen aan beide kanten van de straat nog echte herenhuizen waren, die, groot en koel, de nodige ruimte boden aan steeds groeiende families.

Dr. Nouel had lange tijd in Caracas gewerkt. Hij was gehuwd met een lange, vriendelijke Venezolaanse vrouw en vader van een stel frisse kinderen, waaronder een paar prachtige, opgroeiende donkerogige dochters.

In de grote ‘sala’ van dit huis, ter zijde van de veel kleinere spreekkamer, bevond zich een reusachtige bibliotheek. We leerden elkaar beter kennen omdat ik me onder behandeling van deze tandarts stelde, die slecht Nederlands maar schitterend Spaans sprak. Hij was de enige mij bekende tandarts die geen rekening hield met de tijd en die rustig de behandeling onderbrak om op de harmonika een paar vurige ‘joropo's’ te spelen of om je mee te nemen naar de bibliotheek en je voor te lezen uit de door hem bewonderde werken van de Venezolaanse dichter Andrés Bello.

In de avonduren werkte dr. Nouel onafgebroken aan een theorie over het Papiamentu. Het manuscript dat hij over deze taal samenstelde besloeg vele, vele delen en was bestemd voor een wetenschappelijke instelling in Madrid, die hem zou hebben toegezegd het totale werk te publiceren. Of dat is gebeurd weet ik niet en zelfs weet ik niet of het manuscript nog wel bestaat, want niets vergaat sneller op Curaçao dan papier!

Naar zijn mening was het Papiamentu een samensmelting van het aan de Iberische westkust gesproken Gallego, Spaans en enkele Afrikaanse talen.

De mening dat het Portugees als moeder van het Papiamentu

[p. 82]

moest worden gezien bestreed hij heftig, daar volgens hem het Portugees de opvolgster was van het Gallego, de taal van de zeevaarders die als eersten de kusten van Afrika en het Caraïbisch bekken verkenden. Zij brachten hun geheimzinnige taal naar verrre landen, waar deze op Curaçao, Bonaire en Aruba ten dele voortleefde, net als in sommige streken van Venezuela, een land dat hij zowel liefhad als haatte. Want dr. Nouel had zich, in de grote republiek gevestigd, in de ondergrondse strijd geworpen die toentertijd schier onafgebroken door zeer moedige mensen tegen het regime van Vincente Gomez, overigens vruchteloos, werd gevoerd. Zijn chemische kennis stelde hem in staat kleine bommen te vervaardigen, waarmee huizen werden opgeblazen, bewoond door fervente aanhangers van het Gomez-regime. Ontmaskerd en vervolgd, moest deze guerrillastrijder avant la lettre de wijk nemen naar zijn geboorte-eiland, waar hij, welhaast natuurlijkerwijze, zijn intrek nam in Otrabanda, de wijk waar ook Luís Bríon gewoond had, de man die als grootadmiraal van de Colombiaanse vloot eens zijn geldmiddelen en militaire inzicht ter beschikking stelde aan Simon Bolîvar, de Bevrijder.

Mijn tandbehandeling duurde vele, vele maanden. Vermoedelijk heeft het herstel van mijn gebit de dokter slechts enkele uren gekost, maar hij vond in mij iemand die bereid was te luisteren naar zijn voordrachten, kunstbeschouwingen en wonderlijke linguïstische verkenningen, en al doende leerde ik ontzaglijk veel van het half Indiaanse, half Afrikaanse verleden van het eiland dat van oudsher een soort grensgebied vormde, een bastion tussen de kolonisatoren uit het Iberisch schiereiland en hun tegenstanders uit het noorden die zich inmiddels ontworsteld hadden aan de overheersing der Iberiërs.

Op een dag vertelde hij me dat zijn neef Cola Debrot op het eiland was en hij verzocht me vriendelijk maar beslist de nog jonge schrijver, die in zijn ouderlijk huis naast de woning van de familie Nouel woonde, op te zoeken.

Nu had een dag voor mijn vertrek naar Curaçao iemand me op het terras van Scheltema-naast-het-Handelsblad, toen nog de geliefde pleisterplaats van Amsterdamse journalisten, verteld dat er een boekje verschenen was van een jonge Curaçaose schrijver, Cola Debrot. Bij die gelegenheid hoorde ik voor het eerst zijn naam. Het boekje heette Mijn Zuster de Negerin.

[p. 83]

Dr. Nouel vertelde me dat Debrot naar het eiland was teruggekomen in verband met een familiedrama, dat me overigens nooit is onthuld. Ik ging naar zijn huis en na enig kloppen vond ik de weg naar Cola, die, gekleed in een keurig pak, op een stretcher lag te rusten in een voor de rest geheel lege kamer.

We werden op slag goede vrienden. Geen uur later wandelden we door de Breedestraat en over de schipbrug naar de Punda om daar iets te gebruiken in ‘Berlinerhof’. Op het terras in de schaduw van oude bomen zaten enkele bekenden die de vreemdeling en mij als altijd gastvrij en...nieuwsgierig iets wilden aanbieden. Een van onze gastheren was Piet Maal, een bon-vivant die met het Nederlands niet al te goed uit de voeten kon en spoedig het gesprek in Papiamentu voortzette, in welke taal Cola tot verbazing van alle aanwezigen, zij het aarzelend, antwoord gaf. Want niemand herkende een jiu di Corsow in die vreemdeling. Men meende een macamba voor zich te hebben.

Een paar dagen later was Cola van de ietwat Haagse of Utrechtse vreemdeling veranderd in de Curaçaoënaar zoals men hem later kende. Een Curaçaoënaar die echter het uitbundige van een leeftijdgenoot als Piet Maal miste.

Mocht hij dan als Curaçaoënaar ontdekt zijn, als schrijver was hij dat op zijn eiland zeker niet. In de kleine kring van jonge Curaçaose mensen waarin ik me toen bewoog werd weinig of niet gelezen. Zijn boekje had op Curaçao nauwelijks belangstelling gewekt, behalve bij Stoyt Dyck, die in de Hollandse boekhandel van ‘Djombi’ Mensing de lakens uitdeelde.

Tussen Cola en Stoyt Dyck ontstond een zeker vertrouwen. De kennismaking zette zich in Nederland voort toen Cola Stoyt in Groningen ontmoette, waar hij na zijn Curaçaose jaren wederom een boekhandel leidde, die, zo vertelde Cola me veel later, nogal in de belangstelling stond omdat zich daar in de buurt iemand had opgehangen.

Stoyt Dyck, die de club ‘De Gezelligheid’ in de loop van de jaren twintig van honderden goede boeken voorzag, boeken die slechts weinig gelezen werden, was, dacht Cola, een figuur die rampen aankondigde, een man naar zijn hart omdat hij soms het gevoel had dat bij toevallige ontmoetingen mensen hem een sombere boodschap brachten. Zo was Stoyt, gebukt onder chronisch alcoholisme, een

[p. 84]

van die vreemde boodschappers in het leven van Cola.

Toen ik dank zij dr. Nouel hem voor het eerst ontmoette in zijn ouderlijk huis, werkte hij reeds aan zijn grote miskende roman Bewolkt Bestaan. In dat wonderlijke lege huis - zelfs de ‘sala’ was, afgezien van een paar wrakke stoeltjes en verweerde spiegels aan de wanden, praktisch leeg - las hij me enkele passages voor uit het boek in wording, dat toen nog geen titel had. Ik herinner me heel goed dat die hoofdstukken iets te maken hadden met het gebruik van verdovende middelen, een onderwerp dat de schrijver toen boeide.

Tegen het vallen van de avond en na lange gesprekken wandelden we naar het buurtje achter de Breedestraat-Otrabanda. Die buurt tussen de Consciëntiesteeg en het toen nog bestaande Rifwater. De wijk, nog niet zo vervallen als heden ten dage, had nog iets van het roomzoete karakter dat Cola in het begin van zijn novelle Mijn Zuster de Negerin beschrijft. In de smalle straatjes hing nog de volle warmte van de middag. Een vrouwtje dat voor de deur van haar huisje in een ouderwetse molen koffie maalde groette vriendelijk, als herkende ze in Cola de kleine jongen die ook vroeger door die straatjes liep op weg naar het St.-Thomascollege.

Het leek alsof hier het verleden nog leefde, een verleden dat Cola, denk ik, niet als iets verdrietigs onderging maar als iets mooiers dan een hachelijke toekomst. Want maar weinigen waren zich zo bewust van de dreigende wereldcatastrofe als Cola.

Zo kwamen we bij het huis Sebastopol. Voor dat huis was een grote, rommelige koraal, begrensd door lage woningen die in vroeger jaren slaven en hun afstammelingen tot ‘afdak’ dienden. Ter zijde daarvan stonden de resten van oude koetsen die minstens vijftig of honderd jaar geleden beter dagen hadden gekend, en naast een van de wagenwielen zat een oud vrouwtje met uit elkaar gespreide houterige beentjes, de grijze vlechtjes parmantig opgedraaid, rustig niks te doen.

‘Het is,’ zei Cola, ‘alsof de mens hier als met een navelstreng aan de tijden van de slavernij verbonden is.’

Kort daarna verliet hij zijn geboorteland. Vele jaren gingen voorbij voordat hij terugkeerde. De oorlog maakte Curaçao voor hem onbereikbaar en eerst na de grote slachting keerde hij als medicus naar het eiland terug, gehuwd met de Amerikaanse danseres Estelle

[p. 85]

Reel, een frêle vrouw, die zich wonderwel heeft kunnen aanpassen aan het eigenaardige leven op het eiland waar hij, alweer vele jaren later, onderkoning zou worden.

Ik geloof niet dat hij tijdens dat kortstondig verblijf in de jaren dertig kennis maakte met mannen als Da Costa Gomez of Engels. Zij zouden eerst in een later stadium een rol in zijn leven spelen, en in het geval van Gomez zelfs een zeer grote rol.

Even onopvallend als hij was gekomen keerde hij terug naar Europa, en niemand nodigde hem uit een lezing te houden over Mijn Zuster de Negerin, dat tot op zekere hoogte trouwens een soort schaamte opwekte, omdat Cola in dat stille, wat droevige werkje een teer punt had aangeraakt in het leven van Curaçao. Het is tot op de huidige dag te weinig bestudeerd en te weinig begrepen. Men heeft zelden gevoeld hoe het een werkelijk revolutionaire inhoud heeft, deze schijnbaar zo eenvoudige, prachtige novelle, geschreven in een tijd dat in Europa een verwoestende rassenwaan de mensheid ging teisteren.