Spiegel der zeevaert

[p. 11]

Volcht dese tafel, catalogus ofte beschryuinghe van de voornaemste vaste sterren,

begrypende die declinatien, rechte ascensien ende grootheden der seluer. Van nieusgherekent wt hare lengte ende breede: waer toe die waerachtighe processie der equinoctien ghenomen is op 28. graden, ende die obliquatie des sodiaecx op 23. graden 28. minuten, ghelijck als die tot onsen tyden beuonden werden alles gheverificeert. Ende salmen de voors. sterren ghebruycken in deser voeghen:

INden eersten so ist noodelijck te weten dat die Declinatien der Sterren tweederhande sijn, als te weten Zuydelijck die daer staen by Zuyden den Equinoctiael, ende Noordelijck die daer bij Noorden staen, ende werden in dese Tafel gheonderscheyt met z. Zuyden, ende n. Noorden.

Als ghy nu die hoochde des Pools wilt vinden wt een vande Sterren die in dese Tafel staen, so meet die Sterre als hy recht int Zuyden staet, sijne gherechte hoochde bouen den Horizon, dat welck gy moecht doen met een Quadrant oft met uwen ghemeenen graetbooch daer ghy den Leyster mede obserueert, dan soect inde Tafel die Declinatie des seluen Sters, de welcke addeert tot uwen ghemetene hoochde, soo verre die Declinatie Zuydelijck is, maer isse Noordelijck soo trecktse daer af, soo hebt ghy de hoochde des Equatoers, de welcke ghetrocken wt 90. soo blijft v die hoochde des Pools.

Exempel

Den 20. Januarij 1583. soo hebben wy tot Enckhuysen t'smorghens ontrent vijf vren metten Graet-boghe ghemeten Spicam Virginis, ende hooch beuonden int Zuyden 28. graden ende een quartier, welcx declinatie inde tafel beuonden wert Zuyderlijck 8. graden 55. minuten, daerom soo addeert dese 8. graden 55. minuten tot 28. graden 15. minuten, soo hebt ghy 37. graden 10. minuten, die ghetrocken wt 90. graden, soo rest v 52. graden 50. minuten, dit is de hoochde des Pools van Enckhuysen.

Ander exempel.

Den 21. Januarij t'savonts ontrent acht vren, werden Aldebaran oft oculus Tauri int Zuyden beuonden hooch 53. graden 4. minuten, ende want sijn declinatie is Noordelijck 15. graden 54. minuten, soo treckt dese vande 53. graden 4. minuten, soo rest 37. graden 10. minuten, ende is de eleuatie des Equatoers, de welcke ghetrocken wt 90. soo rest v 52. graden 50. minuten, ende is die eleuatie des Pools ter seluer plaetse als voren.

Wilt ghij bij de sterren weten de gherechte vre des nachts.

Soo wanneer ghy een bekende Sterre siet staen recht int Zuyden, soo soect die selue Sterre in dese tafel, ende teeckent aen die vren ende minuten die neffens die selue Sterre bij de declinatie gheteeckent staen, daer nae soect in dit navolghende tafelken, den dach vant Jaer, ende treckt altijt die vren ende minuten die ghy daer vint, wt die voorgaende vren ende minuten die by de sterre gheuonden worden, soo rest v soo veel vren ende minuten als daer ouerstreken zijn vande 12. vren des middaechs die naest voorleden is. Maer oft ghebeurde dat ghy minder vren hadde by de sterre, als by den dach vant Jaer, ende daeromme niet soude connen aftrecken, soo doet eerst 24. vren daer by, ende doet dan uwe aftreckinghe als voren.

Exempel.

Hier voren hebben wij Spicam virginis ghesien int Zuyden opten 20. Januarij, om nu te weten die vre soo vinden wy inde tafel de selue sterre gheteeckent, met 13. vren dry minuten, ende in dit nauolghende tafelken soo staet den 20. Januarij gheteeckent met 20. vren 10. minuten, daerom soo doen wij eerst 24. vren tot 13. vren ende 3. minuten, soo hebben wij 37. vren ende 3. minuten, hier af trecken wy nu 20. vren 10. minuten, soo rest ons 16. vren 53. minuten, ende soo veel vren waren daer ouerstreken vanden naest voorleden middach, ende was daerom 4. vren en 53. minuten naer middernacht.

Ander exempel.

Wy hebben den 21. Januarij t'sauons ghesien Oculus tauri int Zuyden, om nu te weten die vre, so bevinden wy by Oculum tauri gheteeckent 4. vren 12. minuten, ende neffens den 21. Januarij gheteeckent 20. vren 14. minuten. Daerom eerst totte 4. vren 12. minuten ghedaen 24. vren, ende wt de productie alsdan afghetrocken die 20. vren ende 14. minuten, soo blyuender ouer 7. vren 58. minuten, soo late wasset naer middach des auonts.

Noch een ander exempel.

Den 27. Martij 1583. soo saghen wy int Zuyden staen Rostrum corui dat is den beck vande Rauen, om nu die vre te weten, soo vinden wy by dese sterre gheteeckent 11. vren 48. minuten, ende by den 27. Martij int naervolgende tafelken 24. minuten, die treckt vant voorgaende, soo beuint ghy dattet laet was 11. vren 24. minuten na middaghe, soo doet met alle d' andere.

De Hemelteeckenen inden Zodiaeck zijn tweederley, Noortlijcken ende Zuydtlijcken die Noortlijck zijn, Aries den Ram, Taurus den Stier, Gemini die Tweelingen, Cancer de Kreeft, Leo die Leeuwe, Virgo die Maecht. Dese sijn Somerteeckenen. Ende elck van dese werden hare besondere Maenden toegeschreuen, op dese ordre: Martius, Aprilis, Maius, Iunius, Iulius, Augustus. D'ander sijn Zuydelijcke teeckenen, Libra t'gewichte, Scorpio den Schorpioen, Sagittarius de Schutter, Capricornus den Steen-bock, Aquarius de Waterman, Pisces de Vischen. Dit sijn Winter teeckenen die haer maenden hebben September, October, Nouember, December, Ianuarius, Februarius.