Spiegel der zeevaert

[p. 10]

Om tot allen tijden te vinden de nieuwe maen, also oock haren ouderdom sonder hulpe van eenich boeck oft almanack op d'oude rekeninghe.

EErstelijck is van noode te weten t'gulden ghetal ende d'Epacte, midtsgaders t'verschil vande selfde. Ende is te weten voor al dattet gulden ghetal altijt beghint op den eersten dach Januarij, ende climt op by een teffens, sonder hoogher te comen dan neghenthien. Beginnende alsdan weder van voren 1.2.3. etc. Maer d'Epacte oft sleutel vant Jaer begint altijt op den eersten dach Meert, ende climt op bij eluen teffens, comende niet hoogher dan dertich. Alst nu meerder dan dertich geworden is, soo neemt men die reste, ende rekent weder bij eluen op, maer beginnende altijt vanden eersten dach Meert, tot weder den eersten Meert daer aen volghende.

Alsmen nu wil weten op hoe menighen dach yeder Maents het nieuwe Maen sal sijn, soo neemt het ghetal vande Epacte vant loopende Jaer, ende voecht daer by t'ghetal vande Maenden die ghepasseert sijn van Meert af tot de loopende Maent daer in ghy zijt mede geherekent. Ist nu dat dese twee ghetalen min dan dertich maken. Soo veel alsser min dan dertich is, opten soo veelsten dach vande Maent sal nieuwe Maen sijn.

Maer begheerdy te weten den hoemenichsten dach vande Maen het is, so voecht bij de Epacte ende de Maenden die van Meert ghepasseert sijn, die dagen vande Maent daer in ghy sijt. Telt dan dese dry ghetalen te samen, ende t'ghene datter meer sal sijn dan dertich, dat sullen sijn die daghen vanden ouderdom des Maens. Ende soo t'ghetal minder sy dan dertich, soo sal v t'selue ghetal oock die daghen van des Maens ouderdom verclaren. Als by exempel.

Exempel.

Inden Jare 1580. hadden wy 14. voor de Epacte. Nu is de vraghe wanneer het nieuwe Maen gheweest is inde Maendt Junij opt selfde Jaer. De Epacte soo gheseyt is, was 14. daer by voeghe ick 4. voor de vier Maenden die ghepasseert zijn vanden eersten Meert af, Junius mede gherekent. Ende want dese twee ghetalen makende tsamen 18. gheen 30. moghen halen. So trecke ick der haluen 18. van 30. ende blyuen my 12. sulcx dat opten 12. dach Junij voorgheseyt nieuwe Maen gheweest is.

Ander exempel.

Nu is oock de vraghe hoe oudt de Mane gheweest is opten 15. dach Septembris anno 1580. De Epacte ofte sleutel des Jaers was 14. daer bij voeghe ick 7. voor de verloopen seuen Maenden van Meerte af, compt 21. daer nu byghevoecht de 15. daghen des loopende Maents van September comt tsamen 36. daghen, daer af ghetrocken (so voor gheleert is) 30. blijft noch 6. waer wt ick besluyte dat opten 15. dach Septembris voorschreuen die Maen oudt is gheweest 6. daghen.

Omme nu die Epacte van buyten te vinden, so doet aldus. Stelt onder aen uwen duym 10. int tweede lidt 20. opt opperste vanden duijm 30. Dit ghedaen zijnde stelt insghelijcx opte selue plaetse vanden duym het gulden ghetal, te weten 1.2.3. sulcx dat 1. mette 10. 2. mette 20. ende 3. mette 30. te ghelijck op een plaetse comen te staen. Dit ghedaen sijnde, telt weder van onder op 4.5.6. alsoo langhe tot dat ghy comt aent gulden ghetal van het loopende Jaer: Ist nu dat uwe tellinghe eyndet aent onderste lidt vanden duym, al waer wy 10. ghestelt hebben, voecht t'gulden ghetal bijde 10. ende dese twee ghetalen maecken tsamen t'ghetal van uwe ghesochte Epacte des loopende Jaers. Eyndet v tellinghe opt tweede lidt daer wy 20. ghestelt hebben, so voecht 5. daerby. Eyndet opt opperste vanden duym daer wy 30. ghestelt hebben, so comt dan t'Gulden ghetal ende de Epacte al euen veel. Als by exempel.

Exempel.

Nu is die vraghe wat t'ghetal vande Epacte gheweest is int Jaer 1581. t'Gulden ghetal was 5. ende comt na de tellinghe te eynden opt tweede lidt vanden duym daer wij 20. ghestelt hebben. Nu addere ick de 5. tot 20. comt 25. welck is t'ghetal vande Epacte vant voorschreuen Jaer. Welverstaende dattet ghetal vande Epacte beghint vanden eersten dach Meert, ghelijckerwijs het gulden ghetal doet vanden eersten dach Meert, ghelijckerwijs het gulden ghetal doet vanden eersten dach Januarij. Ende soo ghy de nieuwe Mane, oft d'ouderdom van dien door dese rekeninghe begheert te weten, soo moet ghy alsdan tot de nieuwe Mane 10. daghen by voeghen.