Vaderlandsche historie. Deel 9

IV.
Gevoelens der byzondere gewesten over 't Bestand.

In dezeen tyd, deeden de afgevaardigden ter algemeene Staatsvergaderinge eenen keer naar de byzondere gewesten, om, tot eene nieuwe handeling, nieuwen last te haalen. De Regeering der byzondere gewesten verschilde ook over 't stuk van 't Bestand. Gelderland, Utrecht, Friesland, Overyssel en Groningen, die 't meest bloot lagen voor vyandlyke aanvallen, neigden⁺'er geheellyk toe. Zeeland, daarentegen, beveiligd door de zee, verwierp het Bestand, t' eenemaal, 't Gevoelen van Prinse Maurits hadt ook veel invloed op dit gewest, hebbende hy, als eerste Edele, eene stem in de Staatsvergaderinge, en als Markgraaf van Veere en Vlissingen, de Regeeringsbestelling in deeze twee stemmende Steden. Middelburg alleen scheen tot het Bestand te neigen; doch voegde zig egter naar de meerderheid. Wyders, beweerde dit gewest ‘dat men geen verdrag met den vyand maaken mogt, dan met eenparige stemmen; hebbende wylen den Prins van Oranje deezen grondregel ingevoerd, om de gewesten te beter vereenigd te houden, en voor de overheersching van Spanje te beveiligen^(k):’ waaruit volgen moest, daat 'er geen bestand geslooten kon worden, zo lang Zeeland zulks tegenstemde. In Holland, waren de

+ Zeeland is 'er tegen

(k) Negotiat. de Jeann. Tom. II. p. 462. Tom. III. p. 101.

[p. 381]

Steden en de ingezetenen van elke Stad, onderling, van verschillend gevoelen: hoewel de meeste stemmende Steden nog voor 't Bestand bleeven neigen.

Terwyl de gemoeden, hier en daar, aan⁺ 't vlotten raakten, rieden sommigen, die voor den oorlog waren, Prinse Maurits, dat hy zig, openlyk en klaar, tegen 't Bestand verklaaren zou^(l). Hy deedt het ook, sedert, in hertige taale niet alleen, maar, daarbenevens, in eenen Brief aan de Steden den van Holland, gedagtekend den eenentwintigsten van Herfstmaand. Hy vertoonde in den zelven ‘hoe hy, amptshalve, verpligt, 's Lands meesten dienst te behertigen, niet nalaaten kon, den Steden voor te houden, dat de vyand, onder eene schoonschynende aanbieding van erkentenis van 's Lands vryheid, getragt, hebbende, tot handeling te komen, eindelyk, hadt doen zien, dat alles strekte, om de Staaten in te wikkelen, in eenen handel van bestand, geduurende 't welk, hy zig in staat zou zoeken te stellen, om ons te beoorloogen, als 't hem beter gelegen komen zou; of, 't gene meer te vreezen was dan de oorlog, om den Staat, door tweedragt en geschenken, te bederven. Dat de Landen, midlerwyl, geene verzekerde vrede hebbende, met de lasten deskrygs bezwaard zouden blyven. Dat de neering verloopen zou, vooral zulke, die aan den oorlog vast was, en

+ Maurits schryft eenen Brief aan de Holandsche Steden, tegen 't Bestand.

(l) Groth Hist. Libr. XVII. p. 543.

[p. 382]

die wel een derde der Ingezetenen voedde: waaruit, terstond na, of misschien wel voor 't uitgaan van 't Bestand, niet dan een schandelyk verdrag met den vyand, en eene slaafsche onderwerping aan zyne heerschappy te wagten was. Dat sommigen reeds begonden te spreeken van een bestand voor vier, vyf of zeven jaaren te sluiten, ja van 't verlengen der tegenwoordige wapenschorsinge voor den tyd van een jaar, en dat slegts met erkentenis van 's Lands oppermagt, door de Aartshertogen alleen, die meer niet dan Leenmannen waren van Spanje: doch dat zulke voorslagen wysselyk verworpen waren, by de Gemagtigden der Steden: waarby hy vertrouwde, dat zy volharden zouden. Dat, zo Filips en de Aartshertogen waarlyk voorhadden afte staan van de Opperheerschappy; zy ook geene zwaarigheid behoorden te maaken, om zulks, met duidelyke woorden, te verklaaren: dat men 't weigerde bewees, dat men nog gezind bleef, om ons, vroeg of laat, onder 't juk te brengen. Dat zy dwaalden, die dreeven, dat men deeze verklaaring niet noodig hadt; want schoon wyze, voor ons zelven, niet behoefden; was zy ons egter dienstig, met opzigt op de uitheemsche Mogendheden, die ons dan eerder voor vry zouden houden. Ook zouden 'er de Ingezetenen zelven door verzekerd worden, dat zy geene andere opgaande Zon te wagten hadden. Dat zy zig van hun besluit niet

[p. 383]

moesten laaten aftrekken, door het breed uitlmeeten van den nood der Landen, alzo dit voorstellen van 's Lands nood zelfs bewees, dat men hen tot iet schadelyks wilde brengen; zynde het niet gebruikelyk, iemant tot iet, welk in zig zelf voordeelig is, door den nood, te dringen. Dat hy, in 't geeven van deezen raad, niet op zig zelven zag, noch op 't belang van zyn Huis; maar, in navolging van zynen Heere Vader, hoogloffelyker gedagtenisse, alleen op 't welzyn van den Staat. Dat hy hun hierom riedt, te blyven, by het Staatswys genomen besluit van den dertienden van Wintermaand, laatstleeden, volgens welk, men in geene handeling van Vrede of Bestand wilde treeden, zonder dat 's Lands vryheid en Oppermagt, by dezelve, erkend werdt; en dat men, geschiedde dit niet, de wapenen zou hervatten. Dat hy hun vermaande, dat zy hunnen Gemagtigden ter Dagvaart wilden belasten, by dit besluit te blyven en met hem, in Landszaaken, goed verstand te houden: gelyk, met wylen zynen Heere Vader, plagt te geschieden, en gelyk, zonder roem gesproken, zyne langduurige diensten wel waardig waren: op dat de eensgezindheid, tot welvaart van de Landen, bevorderd, en alle misverstand geweerd mogt worden: 't welk hem altoos zeer aangenaam zou zyn^(m).’

(m) Zie deezen Brief by Meteren XXX. Boek, ƒ. 572.

[p. 384]

Uit dit schryven, is af te neemen, dat Prins Maurits, gelyk veelen, ten deezen tyde, van gedagten was, dat Spanje nimmer de Opperheerschappy over de Landen zou afstaan, by 't Bestand; en dat hy hierom meende, zig genoegzaam tegen 't Bestand te kanten, als hy te wege bragt, dat de Leden vast staan bleeven, op de erkentenis hunner vryheid. De brief werdt, ondertusschen, van elk niet eveens opgevat. Sommige Regenten, gewoon ter Dagvaart van Holland te verschynen, vonden 'er aanduidingen in, die hunne trouw, in 't volbrengen van hunnen last, verdagt maakte, by hunne medebroeders⁽ⁿ⁾.

⁺ Prins Maurits sprak nu, dagelyks, openlyk, tegen het Bestand: elk zoekende te overtuigen, dat 'er 't bederf der Landen uit te wagten was. Zyne bloedverwanten, huisgenooten en vrienden volgden zyn voorbeeld^(o): 't welk zo veel invloed hadt, dat verscheiden' Steden van Holland zyner meeninge toevielen^(p). Het aanwassen der partye, die tegen 't Bestand yverde, werdt, zelfs buitens Lands, ten breedsten, uitgemeten. In Frankryk, werdt, door iemant^(I), die, uit 's Prinsen naam, derwaards gezonden was, onvoorzigtig genoeg, ver-

(n) Groth Hist. Libr. XVII. p. 544.

+ Veelen den Prinse toe.

(o) Negotiat. de Jeannin Tom. II. p. 459, 466, 479.

(p) Negotiat. de Jeannin Tom. II. p. 462, 499.

(I) Lambert wordt hy genoemd, in de Negotations van Jeannin. Ik weet niet, of hy de Zeeofficier Lambert Henrikszoon, anders Mooi Lambert, ofeen ander van deezen naam geweest zy.

[p. 385]

spreid ‘dat de meeste Steden van Holland en gantsch Zeeland eens waren met Prinse Maurits, die liever zou willen sterven, dan in het voorgeslaagen Bestand bewilligen. Dat de andere gewesten de wet van Holland en Zeeland, willens of onwillens, zouden moeten ontvangen. Dat Oldenbarneveld zyne misslagen begon te zien, en Maurits gunst te zoeken. Dat hy en de beide Aarsens den Staat verraaden hadden. Dat de Advokaat en de Griffier Aarsens groot gevaar liepen van hun leeven, of, ten minste, hunne ampten te verliezen^(q):’ gerugten, om welken uit te strooijen, Prins Maurits zelf, naderhand, verklaarde, gantsch geen bevel gegeven te hebben.

(q) Negotiat. de Jeannin Tom. II. p. 524, 525.