Vaderlandsche historie. Deel 9

IX.
Inzigten van Henrik den IV. op de Vredehandeling en oorzaaken van zyn misnoegen tegen de Staaten.

Henrik de IV. nam te veel deel in 't gene den Vereenigden Gewesten betrof, dan dat hy de begonnen' onderhandeling met Spanje en de Aartshertogen, met onverschillingheid, zou hebben konnen aanzien. Hy besloot, hierom, een waakend oog te houden, over 't gene 'er gehandeld werdt, en 't gantsche werk, naar zynen zin, te doen beleiden. Ook meende hy meer dan eene reden van misnoegen te hebben, tegen de Staaten: waarvan wy, eer wy voortgaan, eenige nadere opening moeten doen. Na 't sluiten van de Vrede tusschen Spanje en Engeland, in 't jaar 1604, hadt Koning Jakob, of uit eigen' beweeging, of opgewekt door den Spaanschen Gezant, trek getoond, om zig nader met Spanje te verbinden, door middel van een Huwelyk, tusschen Prinse Henrik, zynen oudsten Zoon, en de Infante van Spanje. Filips streelde hem, eenen geruimen tyd, met deeze hoop, en liet zig zelfs verluiden, dat hy der Infante de Nederlanden, na de dood der Aartshertogen, wilde doen afstaan^(a), zo de Koning van Groot-Britanje nalaaten wilde, de Staaten te ondersteunen. Jakob, verblind door de verwagting van het bezit dier gewesten, in welken hy reeds eenige Steden in zyne magt hadt, begon, omtrent het begin des jaars 1606, de Staaten aan te zoeken, tot een Verdrag met Spanje, en met de Aartshertogen, waarvan hy bemidde-

(a) Negotiat. de Jeannin Tom. I. p. 253.

[p. 261]

laar en waarborg zou zyn. Hy vertoonde hun zelfs eenige glimpige voorwaarden, hem toegezonden uit Spanje^(b) Doch alzo deezen, waarschynlyk, aanliepen, tegen de vryheid en onafhangkelykheid van den Staat, die men, zo men zig ooit verdroeg met den vyand, vooruit bedingen wilde, vondeze geheel geenen ingang. Ook hieldt men, hier te Lande, Koning Jakob zo zeer ingenomen met de uitgestrektheid van het Koningklyk gezag, dat men zig weinig goeds van zyne bemiddeling belooven kon. Men wist, dat hy den Staaten, om hunnen opstand tegen den Koning van Spanje, den naam van weêspannelingen plagt te geeven^(c): waaruit alleen genoeg kon afgenomen worden, welke voorwaarden hy voor hun zou zoeken te bedingen, en hoe dezelven stonden gehouden te worden.

Henrik de IV. kreeg de lugt haast van 't gene Koning Jakob in den zin hadt: en oordeelde 't van zyn belang, deeze handeling te stuiten. François Aarsens, der Staaten Gezant aan 't Hof van Frankryk, in Sprokkelmaand des jaars 1606, eenen keer zullende doen naar den Haage, kreeg last mede van Koning Henrik, om hem, het antwoord zyner meesteren te rug te brengen, op deeze drie vraagen ‘I. of zy zig zelven, met de hulp hunner nabuuren, konden handhaaven, in den staat, waarin zy

(b) Negotiat. de Jeannin Tom. I. p. 23.

(c) Daniel Tom. X. p. 343.

[p. 262]

toen waren? 2. welke geneigdheid zy hadden tot vrede, welke middelen omze te bekomen; en of zy, tot verkryging en verzekering derzelve, de tusschenkomst des Konings behoefden? 3. welke voordeelen zy den Koning dagten toe te voegen, in geval hy den oorlog aan Spanje verklaarde? en of zy, zig werpende in de armen van zyne Majesteit, de vrye oefening van de Katholyken Godsdienst zouden willen gedoogen?’ Uit deeze vraagen, blykt niet donkerlyk, dat Henrik, zo wel als Jakob, of naar de heerschappy der Vereenigde Gewesten stondt, of ten minste naar meerder gezag over dezelven: 't welk ook niet vreemd schynen moet, als men aanmerkt, dat deeze heerschappy, te vooren, beide aan Frankryk en aan Engeland aangebooden was, en dat Koningen, de Vereenigde Gewesten, van tyd tot tyd, ziende toeneemen in vermogen, nu meer reden hadden dan eertyds, om dezelve te begeeren.

Maar Aarsens, in Frankryk te rug gekeerd, bragt, op 's Konings vraagen, geen ander bescheid, dan ‘dat hy 'er, noch met de Staaten, noch met de voornaamste Leden der Regeeringe, over hadt durven handelen: en te minder, om dat, van wege den Koning van Groot-Britanje, voordeeliger aanbiedingen gedaan werden.’ Den veldtogt des jaars 1606 ongelukkiglyk geëindigd zynde voor de

[p. 263]

Staaten, hieldenze by Koning Henrik aan, om eenen onderstand van drie millioenen in 't jaar, in de plaats van een millioen, welk hy hun, tot hiertoe, hadt bygezet. De Koning gaf te verstaan, dat men, meer onderstand begeerend, hem ook, in andere opzigten, behoorde te vergenoegen. Ondertusschen kreeg hy, vanveracheiden' kanten, berigt, dat de Staaten, zonder hem te kennen, met de Aartshertogen hadden begonnen te handelen. Aarsens toonde zig, hierover, ten hoogsten verwonderd, boodt aan, op nieuws, een' keer naar den Haage te willen doen, en ten minste te wege te brengen, dat men geen Verdrag sloote met den vyand, buiten bewilliging des Konings van Frankryk. Ook sloeg hy voor, nu, de vraagen te willen doen, welken hy, de laatste reize, verzweegen hadt: waarin de Koning bewilligde. Aarsens kwarn dan, in Louwmaand deezes jaars, in den Haage. Kort hierna, ondersteunde de Koning de Staaten, met zeshonderdduizend guldens, verwagtende, gelyk hy, naderhand, verklaarde, dat men geen Verdrag maaken zou met de Aartshertogen, zonder hem te kennen. Hierop volgde de wapenschorsing voor agt maanden, die geslooten werdt, eer Aarsens wederom naar Frankryk keerde. De Staaten hadden 'er den Koning eerst na het sluiten kennis van gegeven: 't welk eene der oorzaaken was van zyn misnoegen tegen hen.

Doch hierby was eene tweede gekomen.

[p. 264]

Terstond na Aarsens komst in Holland, verspreidde zig een gerugt, dat Henrik de Regeering der Vereenigde Gewesten dagt te veranderen, en, door het inhouden van den gewoonlyken onderstand, de Staaten te dwingen, om hem de Heerschappy af te staan. De Engelsche Agent in den Haage beschuldigde, kort hierop, den Onder Bevelhebber van Vlissingen ‘dat hy het besluit dier Stad en van gantsch Zeeland, om de heerschappy den Koning van Frankryk op te draagen, niet verhinderd hadt^(d)’ Zo ver liep de argwaan der Engelschen vooruit. Aan 't Spaansche Hof vondt die gerugt zelfs ingang, en Pater Neyen heeft, naderhand, getuigd dat het veel toegebragt heeft, om de Aartshertogen niet slegts, maar ook den Koning van Spanje sterker te doen neigen tot de Vredehandeling^(e) De Koning van Frankryk hieldt zig, ondertusschen, zeer beledigd door dit gerugt, 't welk hy meende door Aarsens verspreid te zyn^(f): schoon deeze beweerde, dat hy de gemelde drie vraagen, die gelegenheid got dit gerugt gegeven hadden, niet, van 's Konings wege, maar, als uit zig zelven, en slegts aan eenige byzondere Persoonen gedaan hadt^(g) Nogtans vind ik, dat men, in Sprokkelmaand, ter Vergaderinge van, Holland, ge-

(d) Negotiat. de Jeannin Tom. I. p. 128.

(e) Negotiat. de Jeannin Tom. I. p. 367.

(f) Instruct. aux Srs. Jeannin & de Buzanval, dans les Negotiat. de Jeannin Tom. I. p. 20 & suiv.

(g) Negotiat. de Jeannin Tom. I. p. 87, 101, 115.

[p. 265]

raadpleegd heeft, op eenen zeer gewigtigen voorslag van Aarsens: waarover men niet dan tot meesten dienst der Landen en tot best genoegen des Konings begeerde te besluiten.^(h).

(h) Resol. Holl. 15 Febr. 1607. bl. 50.