Vaderlandsche historie. Deel 9

III.
Drie verschillende de meeningen op 't stuk der Vredehandeling in de Vereenigde gewesten.

Op deeze wyze, was de Vredehandeling begonnen. Doch eer wy derzelver voortgang verhaalen, zal 't niet ondienstig zyn, wat nader te ontvouwen, wat 'er, op dit stuk, in de Vereenigde Gewesten, gedagt en geoordeeld werdt. De verschillende gevoelens van grooten en kleenen in 't gemeen konnen, agt ik, tot deezen drie, gebragt worden. De meesten hielden de vrede, zo alsze van de Staaten begeerd zou worden, voor hoopeloos, en oordeelden, dat de tegenwoordige onderhandeling, gelyk alle de voorgaanden, op niet zou uitloopen. Anderen waren van gedagten, dat men geene vrede sluiten moest, al kon men schoon, op billyke voorwaarden. En wederom anderen, dat men zulke voorwaarden zou konnen bedingen, waarop het geraaden ware, zig te verdraagen met den vyand. 't Volk in 't gemeen en de Predikanten⁺ waren ingenomen met de eerste meening, of neigden tot de tweede. Van den aanvang des oorlogs af, was hun ingedrukt geweest, dat de vyand, met alle onderhandelingen, niets anders beoogd hadt, dan de Landen, op nieuws, onder zyne heerschappy te brengen, waarna hy, gelyk voorheen, 's Lands vryheid verdrukken

+ Sommigen houden eene billyke Vrede hoopeloos.

[p. 240]

en den gezuiverden Godsdienst verdryven zou. Zyn woord en beloften waren, dagtenze, niet te vertrouwen, en 's Lands eenige⁺ veiligheid gelegen in den oorlog. Doch onder hen, die naauwer kennis hadden van den staat der dingen, vondt men 'er, die wel voorzagen, dat de Aartshertogen en de Koning van Spanje zelf meer afstaan zouden willen dan voorheen, en dat men, veelligt, door bemiddeling van Frankryk en Engeland, ook veiliger voorwaarden zou konnen bedingen: maar zy hielden, desonaangezien, den oorlog, voor als nog, heilzaamer voor den Staat dan de vrede; zo om dat de Landen, tot hiertoe, niet kwalyk gevaaren waren, by den oorlog, en geschaapen scheenen, den vyand, in beide de Indien, merkelyke afbreuk te zullen doen; als, om dat hy, vrede gemaakt hebbende, altoos, op zyne luimen leggen zou, om den Staaten eenen kans af te zien, en onverhoeds op 't lyf te komen: zynde het, naar reden, te wagten, dat Filips nimmer zou vergeeten, wat regt hy, eertyds, op de Vereenigde Gewesten gehad hadt. Zy waren, daarenboven, bedugt, dat de gewesten, die, geduurende den oorlog, uit vreeze voor den gemeenen vyand, vereenigd gebleeven waren, na 't sluiten van de vrede, in twist en verdeeldheid vervallen mogten; waaronder de vyand, ongetwyfeld, sterk roeijen zou, om 'er zyn voordeel mede te doen. Prins Maurits neigde tot deeze gedagten: de Krygsoversten en 't volk van oorloge in 't gemeen, niet dan nadeel verwag-

+ Anderen zyn voor den oorlog, al kon men schoon vrede hebben.

[p. 241]

tende van 't afleggen der wapenen, vielen hem gereedelyk toe. Ook was 't Land vervuld met luiden, die hun bestaan vonden uit het gene tot het voeren van den kryg te water en te lande gemaakt en geleverd moest worden: waarom zy, meer dan anderen, afkeerig waren van de vrede. Veele Koopluiden in Holland en Zeeland waren zelfs bedugt dat de Handel, met de vrede, te rug keeren mogt naar Antwerpen, vanwaar hy, gedeeltelyk, herwaards geweeken was^(g) De party, die den oorlog dreef, was, derhalve, nog sterk, in deeze twee gewesten. Doch men vondt 'er ook, hier⁺ en elders, die eene vrede, met behoudenis van de vryheid, wenschelyk en noodig hielden voor den Staat; en dagten, dat men zig van de tegenwoordige gelegenheid bedienen moest, om zulk eene vrede te verkrygen. De Advokaat van Holland, Joan van Oldenbarneveld, was volkomenlyk in dit gevoelen. Hy wist, dat Holland alleen, in de laatste negen jaaren, onaangezien men de Imposten op de gemeene middelen geweldiglyk hadt verhoogd, wel zesentwintig millioenen guldens agteruit gegaan was; dat dit gewest zulke zwaare lasten niet lang zou draagen konnen, en daarom reden hadt, naar vrede te verlangen^(h) De meeste Steden neigden tot zyne meening, En onder de andere gewesten, waren 'er, die, 't vuur thans nader voor

(g) Negotiat. de Jeannin Tom. I. p. 124.

+ Andereen zyn voor eene redelyke vrede.

(h) Remonstr. ven J.v. Oldenbarneveld in zyn Leeven bl. 157.

[p. 242]

de scheenen hebbende dan Holland of Zeeland, sterk genoeg, indien niet te sterk, naar vrede haakten. 't Gemeen, in deeze gewesten, die meest met de wapenen tot de Vereeniging gebragt waren, helde, als meest Roomschgezind, nog, meer of min, naar de Spaansche zyde⁽ⁱ⁾, waarom zy grooter gevaar liepen van, door, heimelyke of openlyke aanslagen, overweldigd te worden. De Wethouders der Steden in dezelven, de Hervormde Leer belydende, wisten, dat hun gezag uit hebben zou, zo dra de vyand tot hunnent meester werdt, waarom zy zig, door de Vrede, dagten te vestigen in 't bewind. En 't was, veelligt, eene streek van Staatkunde geweest, om hen tot Vrede te neigen, dat de Bondgenooten hun, eenigen tyd herwaards, van behoorlyken onderstand versteken gelaaten hadden^(k) De meeste Leden der algemeene Staatsvergaderinge waren, derhalve, van gedagten, dat men de opening tot eene billyke Vrede niet van de hand wyzen moest: en welke voorwaarden men, vooral, hadt te bedingen, leedt geen verschil.

(i) Voiez Negotiat. de Jeannin Tom. II. p. 20, 30, 481. Tom. III. p. 143.

(k) Vide Groth Hist. Libr. XV. p. 501.