Vaderlandsche historie. Deel 9

XIII.
Ongerustheid van Prinse Maurits.

Prinse Maurits bevondt zig, thans, in zo groote bekommering, dat hy, meent men, den tyd, naauwlyks ooit, ongeruster gesleeten heeft. De zorg des oorlogs kwam

[p. 47]

nu genoegzaam eeniglyk op hem aan, wordende Graave Willem Lodewyk, door de Embder onlusten, in Friesland, den Ridder Vere, in Engeland, opgehouden. De andere Legerhoofden onthielden zig in Duitschland, om 't vuur des krygs daar aan te stooken. 's Prinsen Leger was niet boven de vierduizend man sterk, zynde de nieuwlings geworven' regementen nog niet aangekomen. En met deeze geringe magt moest hy den overtogt des Yssels en den Ryn, ter linker en ter regter zynde, beneden zo wel als boven, bewaaren, zynde het onzeker, werwaards zig de vyand wenden zou. In deezen stand der dingen, nam hy⁺ het Slot te Lobeth en de Kleefsche Plaatsen, welken hy, op 't einde des voorleeden jaars, te rug gegeven hadt, wederom in, sloeg zig, op nieuws, neder in de Geldersche Waard, en bezette de Betuwe; stellende bakens op de oevers, en bruggen over de stroomen leggende, om spoediger kondschap te konnen geeven en ontvangen. Voorts, wierp⁺ hy meer volks in Schenkenschans, en belemmerde, daar, den stroom, met twee hoofden van paalwerk; alzo men verspreid hadt, dat Mendoza eenige schepen, van Keulen, benedenwaards, dagt te voeren^(s). 't Geschut van Schenkenschans noodzaakte den vyand, die ook zeer afgemat werdt, door de ruitery van Nieuwmegen, om een gedeelte zyns Legers te verplaatsen: en toen zou de Prins, zyns oordeels,

+ Hy neemt eenige Kleefsche Plaatsen in, en

+ legt meer volks in Schenkenschans.

(s) Reyd XVI. Boek, bl. 379, 380.

[p. 48]

kans gehad hebben, om het andere gedeelte te te slaan, hadt het hem aan geen volk ontbroken. Mendoza hieldt hem, ondertusschen, door verscheiden' looze aanslagen, onzeker. En schoon hy, uit verspieders en gevangenen, vernam, dat men 't op Bommel gemunt hadt, durfde hy 'er zig, nogtans, niet volkomenlyk op verlaaten. Hy bleef dan daar hy was, zyn Leger egter, dag en nagt, tot den togt, vaardig houdende^(t).

⁺ De vyand, door berigten uit het Alpisch gebergte, daar de Ryn zynen oorsprong heeft, verwittigd, dat 'er, deezen winter, weinig sneeuw gevallen was, beloofde zig ook weinig waters in de stroomen; en hadt, hierom, geoordeeld, dat hem het vermeesteren van Bommel en de Bommelerwaard niet veel werks zou behoeven te kosten, vooral, zo hy zyne magt, by hoopen, derwaards zondt, en Maurits, midlerwyl, voor Schenkenschans ophieldt. La Barlotte en Stanlei dan, zig gevoegd hebbende by Sapena, die, tot nog toe, te Gennip gebleeven was, sloegen eerst op weg, den zesden van Bloeimaand, van zins, om de Voornerschans te verrassen. Doch vindende deeze te wel bewaard, lietenze zig, eenen Staatschen uitlegger, door 't geschut, welk zy met zig gesleept hadden, verjaagd hebbende, met schuitjes, bekomen van's Hertogenbosch, by Rossem, over de Maaze zetten. Voorts doorliepenze de Bomme-

(t) Groth Hist. Libr. VIII. p. 364.

+ La Barlotte valt in de Bommelerwaard.

[p. 49]

lerwaard, na 't vedryven der weinige Staatche Ruiteren, die langs den dyk, heen en weder, reeden. Bommel nogtans, schoon genoegzaam open leggende voor geweld, hebbenze, of by uit onkunde van de gelegenheid, of by gebrek van bepaalden last, of van genoegzaame manschap, niet aangetast^(u). Op den tweeden, dag na deezen inval,⁺ kwam Maurits, in persoon, binnen Bommel, daar hy den verschrikten burgeren moed insprak, de begonnen' vestingwerken voortdreef, en de Stad en de Hemertsche Waard van meer bezetting voorzag. De Spaanschen, Bommel laatende leggen,⁺ hadden zig, ondertusschen, gewend naar de andere zyde van de Waard, daar zy, geholpen van de bezetting van Emmerik, die nu eerst de Plaats geruimd hadt, 't Huis te Hedel, en de schans Crevecoeur, gelegen op den Brabantschen bodem, na kleinen tegenstand, bemagtigden^(v).

Mendoza, opgebroken van voor Schenkenschans,⁺ kort na 't vertrek van la Barlotte en de zynen, kwam, op den vyftienden van Bloeimaand, met het Leger, voor Bommel^(w). Hy deedt zyn volk, dat, uit 's Hertogenbosch, langs eene schipbrug, by Crevecoeur, over de Maaze gelegd, van voorraad voorzien werdt, terstond, arbeiden om de Stad te naderen. Ook deedt hy eenen aanval op de buitenwerken der Stad; doch werdt, met groot verlies, af-

(u) Reyd XVI. Boek, bl. 384. Groth. Hist. Libr. VIII. p. 366.

+ Maurits stelt orde binnen Bommel.

+ De Spaanschen bemagtigen Hedelen Crevecoeur.

(v) Bor XXXVI. Boek, bl. 26 [536]

+ De Admirant komt voor Bommel.

(w) Resol. Holl. 14, 15 May 1599. bl. 222.

[p. 50]

geslaagen. Daarna besprong Maurits de vyandlyke Loop-schansen, daar van wederzyde, eenige schade geleeden werdt. 't⁺ Beleg werdt flaauwelyk vervolgd, tot op den dertienden van Zomermaand, wanneer de vyand, met stille trom, opbrak van voor de Stad^(x), wykende te rug, tot by Rossem.⁺ De Prins, Bommel genoegzaam versterkt hebbende, legerde zig op 't Eiland van Voorne, alwaar hy de schans, te vooren gestigt, merkelyk verbeterde.

⁺ Midlerwyl hadt Mendoza, door geweld van schieten, zoeken door te dringen, tot in de Tielerwaard. Doch Graaf Ernst van Nassau, die, op een klein Eilandje in de Waale, post gevat hadt, verhinderde hem zulks. Maurits zelf, niet vergenoegd met zig en het zyne te beschermen, wierp eenig volk in de Bommelerwaard, op het Eiland, daar Herwerden legt, verschanste zig aldaar, wederstondt 'er den vyand, die tweeduizend man derwaards gezonden hadt; met hulp van den Heer de la Nouë, die, ondertusschen, met een Regement van tweeduizend Franschen, aangekomen was; en noodzaakte hem, eindelyk, met zwaar⁺ verlies, de wyk te neemen^(y). Doch daarna heeft Mendoza, een weinig laager post gevat hebbende, even boven Rossem, de schans S. Andries gestigt, die, bestrykende, ter wederzyde, de Waale en de Maaze, bekwaam was, om den weg te

+ verlaat de Stad.

(x) Bor XXXVI. Boek, bl. 31-33 [553-555]Reyd XVI. Boek, bl. 386.

+ Maurits versterkt Voorne.

+ De vyand zoekt, te vergeefs in de Tielerwaard te dringen.

+ Mendoza stigt de S. Andries schans.

(y) Groth Hist. Libr. VIII. p. 368.

[p. 51]

water en te lande, af te snyden. Met deezen arbeid, verliep de Zomer, waarna de Admirant, bezetting in deeze schanse gelaaten hebbende, het Leger deedt aftrekken naar Brabant, daar de soldaaten, zig wyd en zyd verspreidende, tot hunne voorige ongebondenheden, wederkeerden^(z). Weinig scheelde het maar, of la Barlotte⁺ hadt, omtrent deezen tyd, Woudrichem verrast. Sammelende eene poos met beraadslaan, werdt hy, in 't loopen naar de poort, slegts een oogenblik, voorkomen, door zekeren burger, die, door den toorenwagter, gewekt was, en de Stad in roere bragt^(a). De vyand hadt wel vyftienhonderd man by zig: die, gedeeltelyk, in boerengewaad, gedost, en, met korte roers en opsteekers, voorzien, waren^(b).

't Vertrek van 't Spaansche Leger uit de⁺ Bommelerwaard gaf Prinse Maurits gelegenheid, om zynen Neef, Graaf Willem, met vyftig vendelen knegten en tien kornetten paarden, af te vaardigen, om Deutichem te herwinnen, 't welk, op den zesentwintigsten van Oogstmaand, twee dagen na dat hy voor de Stad gekomen was, gelukte^(c). 't Was reeds diep in den Herfst,⁺ toen Prins Maurits, verneemende, dat de Admirant zyn krygsvolk in verscheiden' gewesten verdeeld hadt, en in persoon

(z) Reyd XVI. Boek, bl. 387. Bor XXXVI. Boek, bl.33 [555]

+ Woudrichem byna verrast.

(a) Groth Hist. Libr. VIII. p. 369. Bor XXXVI. Boek, bl. 34 [556]. Reyd XVI. Boek, bl. 387.

(b) Resol. Holl. 21 July 1599. bl. 271.

+ Graaf Willem herwint Deutichem.

(c) Bor XXXVI. Boek, bl. 34 [556].

+ De Legers, scheiden.

[p. 52]

naar Duitschland gekeerd was; ook besloot, zyn Leger te doen scheiden. Vooraf, deedt hy egter den stroom voor S. Andries beschansen, om, hierdoor, het uitloopen uit deeze vesting te beletten^(d).

(d) Groth Hist. Libr. VIII. p. 371.