Vaderlandsche historie. Deel 6

XIX. Handeling van Bergen en Montigni in Spanje. Inhoud van 't Ontwerp der Moderatie.

De Nederlandsche Gezanten werden, in Spanje, in 't eerst, minzaamlyk bejegend. Montigni hadt, zo dra hy aangekomen was, den Koning zynen last geopend, die in twee punten bestondt. ‘Eerstelyk, moest hy het afschaffen der Inquisitie en de maatiging der Plakaaten verzoeken^(z), volgens het ontwerp, te Brussel gemaakt, welk hierop uitkwam. Dat de Leeraars, bewindsluiden, schryvers en aanhouders van vergaderingen van den onroomschen Godsdienst, benevens zulken, die openbaare ergernis gaven en de hoofden der nieuwe Leere herbergden, met de galge, gestraft zouden worden, en hunne goederen verbeurd, daar 't de Handvesten gedoogden. Die hunne Kettery verzaakten zouden 't zwaard krygen, en hunne Erfgenaamen hunne goederen. Aan gemeene en boetvaardige Ketters, zou genade beweezen; doch de onboetvaardigen zouden, met ballingschap, gestraft worden, blyvende deezen nogtans hunne goederen bezitten, mids zyze hunnen wettigen erven nalieten: maar zy zoudenze verbeuren, zo zy ondernamen andere Ingezetenen te verleiden. De Herdoopers alleen, geen berouw toonende, zouden hunne goederen verbeuren, daar verbeurte plaats hebben kon. Daar 't anders gelegen ware, zoudenze terstond aan hunne erfgenaamen vervallen. Hervallen'

(z) Hopperus Livr. III. Ch. III. p. 78.

[p. 158]

Ketters, mids op nieuws berouw toonende, zouden met ballingschap gestraft worden; doch Herdoopers, in zulk een geval, niet zagter dan met de dood^(a).’ Montigni bragt de meening der Staaten van Vlaanderen, Artois en Henegouwen met zig, op 't stuk der Maatiging: die der Staaten van Luxemburg, Namen en Doornik werdt hem nagezonden. Doch 't oordeel der Geregtshoven kwam niet in Spanje: en dat der Staaten van Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht en Friesland werdt nimmer gevraagd.⁺ In 't vorderen van 't gevoelen der andere Staaten, waren, volgens gewoonte, de geringsten en dienstbaarsten, gelyk Henegouwen en Artois, eerst aangemaand; op dat men de voornaamsten, vooral die van Vlaanderen, te ligter winnen zou^(b): vallende het aanstootlyker tegen te spreeken, 't gene anderen reeds hebben toegestemd. Ook hadden sommige Staaten de beraamde maatiging zelve verworpen, begeerende zig aan de Plakaaten te houden, zo alsze lagen. Anderen hadden dezelven, met eenige verandering, goedgekeurd^(c). Doch als 't gemeen de lugt kreeg van de middelen, welken men gebruikt hadt, om de Staaten in te leiden, vreesde elk, dat men de Landzaaten, door eene zogenaamde verzagting der Plakaaten, zogt te verstrikken:⁺ en noemde men, omtrent deezen tyd, de Maatiging of Moderatie, schimpswyze, Moorderatie^(d). Montigni hadt egter bevel, om

(a) Bor II. Boek, bl. 45 [64].

+ Streeken, om de Staaten de Maatiging te doen goedkeuren.

(b) Meteren II. Boek, f 38.

(c) Hopperus Livr. III. Ch. III. p. 79.

+ die den naam van Moorderatie krygt.

(d) Meteren II. Boek, f 38.

[p. 159]

een ontwerp, welk hier zo weinig genoegen gaf, in Spanje, te doen goedkeuren. Het tweede hoofdpunt van zynen last bestondt, in het verhandelen van verscheiden' byzonderheden, met naame ‘van het wantrouwen, tusschen zyne Majesteit en veele Nederlandsche Staaten, van de veranderingen in den Raad van Staate, eertyds door den Graave van Egmond voorgeslaagen, en van 's Konings reize naar de Nederlanden.’ Terwyl hy en Bergen, die na hem kwam, in Spanje handelden, namen zy, nu en dan, de vryheid van 's Konings Raaden voor te houden ‘dat de opschuddingen in⁺ de Nederlanden, voornaamlyk, ontstaan waren uit de Brieven zyner Majesteit, op 't stuk der Inquisitie en Plakaaten. Dat de kwaal niet te helpen ware, zo men de Inquisitie niet afschafte, en de ontworpen' maatiging en eene algemeene vergiffenis toestondt. Of de Bondgenooten, die alles by raade der algemeene Staaten wilden afgedaan hebben, dan nog te vrede zouden zyn, konden zy niet verzekeren. Dit wel, dat de Heeren’ meenende Oranje, Egmond, Hoorne en misschien nog een of twee ‘beslooten hadden, zo de Koning hierin bewilligde, zig te bevlytigen, om de beroerten, of door onderhandeling van eerlyke luiden, of zelfs, zo 't noodig ware, door de wapenen, te stillen. Ook behoefde zyne Majesteit zig dan met de reis naar Nederland niet te verhaasten, konnende dezelve veilig verschooven worden, tot dat

+ Oorzaak der Beroerten, naar 't begrip der Gezanten in Spanje.

[p. 160]

de rust hersteld ware.’ Doch hierop werdt geantwoord ‘dat de Koning niets geschreeven⁺ hadt, dan 't gene op reden steunde: en zo iemant zyn misnoegen, met dit schryven, zogt te verschoonen; moest zulks niet zyner Majesteit geweeten worden, maar hun, die 't afkondigen der Brieven, buiten 's Konings last en tegen 't goeddunken van den geheimen Raad, hadden doorgedreeven. Konden, daarenboven, de Heeren de beweegingen stillen, wanneer de Koning in de drie voorgestelde punten bewilligd zou hebben; zy konden 't ook tegenwoordig doen, zonder dat men eene Vergadering der algemeene Staaten, waartoe de Koning, in zyn afzyn, niet kon bewilligen,⁺ noodig hebben zou.’ De Gezanten bragten hiertegen wederom in ‘dat, zonder de genoemde drie punten, afschaffing der Inquisitie, maatiging der Plakaaten en eene algemeene vergiffenis te verwerven, de Heeren middel noch wil hadden, om de wapenen op te neemen tot stillinge der beroerten; maar zig dagten te houden elk op zyn huis, ziende zig zo weinig geagt by den Koning, of liever by de Spanjaarden; die, alle anderen stootende uit den raad des Konings, zig bedunken lieten, de Nederlandsche Heeren, even als die van Milaan, Napels en Sicilie, te zullen konnen vervoogden: 't welk, staande hun, in geenerlei wyze, te verdraagen, geweest was en nog was de eenigste of de voornaamste oorzaak der zwaarigheden en

+ Wat 's Konings Raad hier tegen heeft.

+ Wederant woord der Gezanten.

[p. 161]

opschuddingen^(e).’ Men kan ligtelyk bevroeden, hoe zulke taal, smaakende naar de oude Nederlandsche rondigheid, den Hovelingen in de ooren geklonken hebbe. Ook heeft zy, ongetwyfeld, den Koning mishaagd. De handel der Gezanten slaagde kwalyk, en werdt lang sleepende gehouden. Midlerwyl,⁺ hadt de Landvoogdes, op den derden van Hooimaand, een Plakaat in 't licht gegeven, meest ontworpen naar den beraamden voet van maatiging^(f): doch verscheiden' Steden, onder anderen Antwerpen, hadden geen herts genoeg, om het af te kondigen. In Holland, schynt zulks nogtans geschied te zyn^(g).

(e) Hopperus Livr. III. Ch. III. p. 79, 80.

+ Plakaat op den voet van 't Ontwerp der Moderatie.

(f) Zie het by Bor II. Boek, bl. 51 [72].

(g) Repert. der Plak. bl. 126.