Vaderlandsche historie. Deel 5

XII.
Vrede van Crespi.

De langduurigheid van dit Beleg en van 't Beleg van Boulogne, door de Engelschen, hadt ondertusschen zo veel mistrouwen verwekt, tusschen den Keizer en den Koning van Engeland, dat zy, ieder afzonderlyk, Karel heimelyk, en Henrik openlyk, met den Koning van Frankryk, in onderhandeling zogten te komen. Men handelde van Vrede, zonder dat de Keizer tot eenen stilstand van wapenen verstaan wilde. Hy drong, van tyd tot tyd, dieper in Frankryk, en bragt François den I, eerlang, in zulk eene engte, dat hy de voorkomende gelegenheid tot het sluiten der Vrede, greetiglyk, aannam^(s). Zy werdt, alleen tusschen den Keizer en hem, op den agttienden van Herfstmaand, te Crespi in 't Laonnoische, getekend. Wy merken 'er, alleenlyk, uit aan ‘dat François de I. beloofde, den Keizer, binnen eene maand, te zullen stellen in 't bezit van 't Graafschap Charolois, en, gelyk meermaalen, afstondt van 't Regt van opperste magt over de Graafschappen Vlaanderen en Artois; den Keizer en zyne Opvolgers van alle Leenroerigheid ontheffende. Ook deedt hy afstand van alle regt, welk hy zou konnen voor-

(s) Rapin Tom. V. p. 443.

[p. 273]

geeven te hebben, op het Hertogdom Gelder en het Graafschap Zutfen. Voorts werdt het Regt van Aubaine, voor de Ingezetenen van Holland, Zeeland en de andere Nederlanden, in Frankryk, vernietigd verklaard.’ Doch de meesten deezer punten waren, ook in vroeger' tyd, bedongen. 't Voornaamste punt van dit Verdrag betrof het Huwelyk van Karel, Hertoge van Orleans, tweeden Zoon van François den I, met Maria, 's Keizers oudste Dogter, of met de tweede Dogter des Roomsch-Konings, ter keure van den Keizer, met de eerste van welken, hy de Nederlanden, en met de andere, het Hertogdom Milaan tot een' Bruidschat geeven zou. Voorts, waren de voornaamste Europische Mogendheden in deeze Vrede begreepen, zelfs de Koning van Zweeden, mids hy zig met den Keizer verstondt, en buiten benadeeling van het Regt der twee Dogteren van Christiaan den II, op de Zweedsche Kroon^(t). De Keizer verklaarde zig, sedert, voor het Huwelyk van de Dogter des Roomsch-Konings met den Hertoge van Orleans^(u); doch het hadt geen' voortgang, alzo de Hertog, in den Herfst des volgenden jaars, overleedt^(v). De Vrede van Crespi was, in Oogstmaand te vooren, door de Staaten van Holland, op 's Keizers last, ondertekend en beëedigd. Haarlem en Leiden⁺ klaagden, kort hierna, dat de Staalen, wel-

(t) Du Mont Corps Diplom. Tom. IV. P. II. p. 279, 287.

(u) Du Mont ubi supra p. 288.

(v) Daniel Tom. VII. p. 901.

+ Haarlemsche en Leidsche Lakens, in Frankryk, nagemaakt.

[p. 274]

ken zy aan hunne Lakens sloegen, te Parys, nagemaakt, en aan slegter Lakens geslaagen werden. Den Stadhouder werdt verzogt, hierin, aan 't Fransche Hof, verandering te bevorderen. Doch ik heb niet konnen vinden, wat hy, in deeze zaak, verrigt hebbe. Ook verzogt men, sedert, dat de nagemaakte Lakens, die, te Antwerpen, in beslag genomen waren, openlyk verbrand mogten worden^(w). Doch ik weet niet, of zulks geschied zy. Karel de V. begaf zig, na 't sluiten der Vrede, naar de Nederlanden, alwaar hy zig, tot in Grasmaand des volgenden jaars, ophieldt. Henrik de VIII, die zig, eer nog de Vrede getroffen was, van Boulogne meester gemaakt hadt, doch 't beleg van Montreuil, sedert, opbreeken moest; bleef met Frankryk in oorlog, tot in Zomermaand des jaars 1546, wanneer de vrede tusschen de twee Koningen, insgelyks, hersteld werdt^(x).

⁺ De Staaten der Nederlanden, in Wynmaand, te Brussel zynde beschreeven, deedt de Keizer, in persoon, aan ieder derzelven, eene Bede. Van Holland vorderde hy honderdduizend guldens, in louteren gelde. De Staaten, hierop, in den Haage, gedagvaard, toonden zig niet ongenegen ter bewilliging; doch zagen gaarne, vooraf, den honderdsten penning eerst afgedaan, welken zy hielden hun, tegen een Privilegie van Koning Filips, in den jaare 1495 gegeven^(y), te zyn opgelegd.

(w) Adriaan van der Goes Regist. op 't jaar 1545. bl. 31, 32, 36, 37, 38, 41.

(x) Rapin Tom. V. p. 444 455.

+ Bede van honderd duizend guldens.

(y) Zie IV. Deel, bl. 297.

[p. 275]

Men drong hierop zeer ten Hove. De President van Schoore hieldt dit dringen voor 't werk meest van Amsterdam, welke Stad 'er ook, ter oorzaake van haaren Koophandel, het meeste belang by hadt. Eindelyk, verwierf⁺ men eene Acte van den Keizer, waarby verklaard werdt, dat de honderdste penning, na verloop van eenige maanden, zou worden afgeschaft: gelyk sedert ook gevolgd is. De Staaten bewilligden, terstond na 't bekomen van deeze Acte, in de volle honderdduizend guldens^(z).

Midlerwyl, hadden zy geene kleine moeite,⁺ om de lasten, met welken zy zig, sedert eenige jaaren, hadden moeten bezwaaren, te heffen. Behalven de groote Beden, in welken men hadt moeten bewilligen, beliep het oud agterwezen van Holland, ten deezen tyde, tweehonderdduizend min zestig guldens. De zes groote Steden waren, daarenboven, bezwaard met drieduizend zevenhonderd Karels guldens, jaarlyksche Renten. Ook hadt men, op de twee tienden, die traaglyk inkwamen, geld moeten opneemen, tot twintig ten honderd. De Staaten wendden, derhalven, alle hunne poogingen aan, om zig van deeze lasten, zo veel mogelyk ware, te ontheffen. Zy deeden den kleinen Steden, die den Impost niet getrouwelyk opbragten, met naame Oudewater en Woerden, scherpelyk aanzeggen, dat zy zig beter zouden hebben te kwyten. Zy lieten de Morgentalen der Landeryen, die

+ Honderdste penning afgeschaft.

(z) Adriaan van der Goes Regist. op 't jaar 1544. bl. 50, 53, 54, 55, 57, 58, 59, 60, 61, 62.

+ Zwaarigheid om geld te vinden. 's Lands agterwezen.

[p. 276]

niet onder de Schildtalen gebragt waren, naauwkeuriglyk opneemen, op dat zy dezelven ook in de gemeene lasten zouden konnen doen draagen, en bevondenze over de vyfenveertigduizend vyfhonderd morgen te beloopen. Zy stelden orde, om de buitendyksche Landen en andere onvryen, zo wel als zulken, die onder de Schildtalen behoorden, twee en een vierde stuivers van 't Morgen te doen betaalen. Doch zy ontmoetten, in dit alles, geduurig verscheiden' zwaarigheden. Verscheiden' kleine Steden en Dorpen weigerden den Impost op de Wynen en Bieren te voldoen. 't Land van Voorne en Putten hieldt zig ongehouden, tot de jongst ingewilligde Beden te draagen. De Graaven van Buuren en Egmond oordeelden, insgelyks, vry te moeten zyn, de eerste van alle belastingen, de andere, ten minsten, van de Tienden. De Stad Delft zelve gaf voor, ter oorzaake van den brand des jaars 1536, nog van de gemeene lasten te moeten verschoond blyven; hoewel de andere Leden oordeelden, dat zy thans, zo wel als iemant, tot het draagen derzelven, in staat was. De Dorpen van Haag-Ambagt en Amstelland, Rynsburg, de Ridders der Duitsche Orde, wegens hunne goederen in Holland, en verscheiden' anderen verzogten ook van 't Morgengeld of de Tienden verschoond te blyven^(a): al het welke de invordering der gemeene middelen zeer

(a) Adriaan van der Goes Regist. op 't jaar 1544. bl. 3, 5, 7, 24, 25, 26, 27, 28, 31, 34, 35, 36, 37, 39, 41, 43, 44, 47, 48, 49, 52, 53, 56, 58, 60, 61. op 't jaar 1545. bl. 3, 9, 14.

[p. 277]

moeilyk maakte, en de Staaten, dit gantsche jaar, de handen vol werks gaf.