Vaderlandsche historie. Deel 5

[p. 123]

Vaderlandsche historie.
Agttiende boek.

Inhoud.

I. Nieuwe oorlog met Frankryk. Togt naar Tunis. Verbond van François den I. en Karel van Gelder. II. Geldersche Oorlog. Fransche Kaaperyen. Dood van Erasmus. III. Veranderingen te Utrecht. 't Nederstigt onder den Stadhouder van Holland gebragt. IV. De Landvoogdes poogt nieuwe Excynzen in Holland te doen invoeren. 't Mislukt. V. Vrede met Gelder. Bede aan Holland. Schoorsteengeld voorgeslaagen. VI. Bestand met Frankryk. Twist met den Admiraal Beveren. VII. Aanslag der Gelderschen op Enkhuizen. VIII. Vrede met Frankryk. IX. Twist in Gelderland, tusschen den Hertog en de Steden. Dood des Hertogs. X. Buitengewoone Bede aan Holland. XI. Levenshyzonderheden van David Jorisz van Delft. XII. Togt naar Konstantinopole. Dood der Keizerinne. Geschenk aan de Landvoogdesse. XIII. Geweldige Beroerte te Gend. XIV. De Keizer, herwaards gekomen, stilt dezelve. XV. Hy komt in Holland. Bede van zesmaalhonderd-

[p. 124]

duizend guldens. XVI. Twist met Dordrecht over 't Stapelregt. XVII. De Keizer komt te Utrecht. XVIII. René van Chalons, Prins van Oranje, wordt Stadhouder van Holland. XIX. Algemeene Ordonnantie op de Regeeringe. Vernieuwing der Ordonnantie op de Admiraliteit. XX. Poogingen, om 't afgeschaft Verlofgeld op 't Kooren wederom in te voeren. Beroerte te Amsterdam. 't Verlofgeld op nieuws afgeschaft. XXI. Inbreuk op eenige Privilegien. Verdrag met Schotland. Togt naar Algiers. XXII. Kryg met Frankryk verwakkert wederom. XXIII. François de I. verbindt zig met Deenemarke en Zweeden. XXIV. Bede aan alle de Nederlanden. Holland is weigerig. Bewilligt. XXV. Luxemburg verlooren, en door Oranje herwonnen. Onderneemingen van Christiaan den III. Oranje draagt zorg voor Holland. XXVI. Maarten van Rossem valt in Brabant. XXVII. Oranje geslaagen. XXVIII. Raadpleegingen in Holland op de Bede. Bewilliging.

I.
Beginsels van nieuwen oorlog met Frankryk.

DE Kameryksche Vrede van 't jaar 1529 was te nadeelig voor Frankryk, om lang te konnen duuren. Ook hadt François de I, al sedert het jaar 1531, heimelyke poogingen aangewend, om den Paus en den Koning van Engeland, in zyne belangen, in te wikkelen, en Karel den V, die, met de Protestanten in Duitschland, en met den Turkschen Kryg, de handen vol werks hadt, nieuwe zwaarigheden te berokkenen. Het sluiten van den

[p. 125]

Wolstapel te Calais, door Henrik den VIII, was hierop gevolgd. Wy hebben reeds, op het jaar 1533, aangetekend^(a), hoe veel de Hollandsche Lakenweeveryen, met naame de Leidschen, hier door leeden. De berugte Egtscheiding van Henrik den VIII. en Katharina van Arragon, die wat laater voorviel, haalde den Koning van Engeland 's Pausen Banvonnis op den hals, om welk ter uitvoeringe te brengen, Keizer Karel zig verbonden hadt. Henrik, bedugt voor Karels magt, zogt zig met François te verbinden. Men tradt, in den aanvang des jaars 1534, in onderhandeling. Henrik beloofde, den Protestanten in Duitschland te zullen ondersteunen; mids François, ten zelfden tyde, Navarre en Vlaanderen met de wapenen aantastte. Doch deeze onderhandeling liep vrugteloos af. François durfde zig niet openlyk met Henrik verbinden, uit vreeze van den Paus te zullen mishaagen. Ondertusschen hadt het gerugt deezer onderhandeling de Nederlanders reeds bedugt gemaakt voor eenen oorlog met Frankryk en Engeland, gelyk wy, in 't voorgaande Boek^(b), gezien hebben. François deedt, nog in 't zelfde jaar, eenen inval in 't Milaneesche, en handelde, aan 't Turksche Hof, ten nadeele des Keizers. Karel, daarentegen,⁺ ondernam, in den Zomer des jaars 1535, eenen togt naar Afrika, om Haradyn Barbarossa, die zig tot Koning van Tunis opgeworpen hadt, en, met zyne Roofschepen, de

(a) XVII. Boek, bl. 51.

(b) Bl. 101.

+ Togt op Tunis met Hollandsche en Zeeuwsche schepen.

[p. 126]

Middellandsche Zee onveilig hieldt, tot reden te brengen. Hy bemagtigde de sterkte Goulette en naderhand Tunis zelf; waarna hy Muley Hassem, die, door Haradyn, verdreeven was, op den Troon herstelde^(c). Eene groote menigte van Hollanders en Zeeuwen hadden hem, met hunne schepen, op deezen togt, verzeld, en zig dapperlyk gekweeten^(d). Onder anderen, vindt men, dat de Enkhuizers den Keizer, met vier groote Karveelschepen, ten dienst hadden gestaan, en dat Domkens, een Inwooner dier Stad, om zyne kloekmoedigheid, in 't veroveren van Tunis, betoond, door den Keizer, sedert, met een treflyk wapen, beschonken is. Van de vier Enkhuizer schepen bleeven 'er, na den togt, drie, met volk met al, in eenen storm voor Genua^(e).

⁺ Terwyl dit, verre van de Nederlanden, voorviel, bereidden de Keizer en François zig tot eenen oorlog, die de grenzen deedt daveren. De Graaf van Nassau viel, in 't jaar 1536, met een leger van dertigduizend man, in Pikardye, bemagtigde Guize, en sloeg het beleg voor Peronne, welk hy egter,⁺ eerlang, opbreeken moest. François hadt, reeds in Wynmaand des jaars 1534, een Verdrag aangegaan, met den Hertoge van Gelder, waarby deeze zig zelv' en zyne landen, Groningen daar onder begreepen, den Ko-

(c) Vide Anton. Pont. Consent. Hatiad. Barbar. in Matth. Anal. Tom. I. p. 1-36. & J. Etropii Diar. Expedit. Tunet. int. S. Schardii Germ. Script. Tom. II. p. 320.

(d) Reigersb. II. Deel, bl. 448.

(e) Oude Aant. by Brandt Enkh. bl. 59.

+ Krygsbedryven in Pikardye.

+ François de I. verbindt zig met den Hertoge van Gelder.

[p. 127]

ning van Frankryk hadt opgedraagen, omze wederom van hem ter leen te ontvangen, nevens vyftigduizend ponden tournois in 't jaar^(f). Van toen af, was men, in Holland, bedugt geweest, voor eenen inval der Gelderschen, en hadt reeds, meer dan eens, ter Staatsvergaderinge in overweeging genomen, om zig te wapenen^(g): 't welk egter eenen geruimen tyd agter bleef. De onderneeming op Groningen, die, in 't jaar 1536, ongelukkig voor Hertoge Karel uitviel^(h), mag als een gevolg van zyne naauwe verbindtenis met Frankryk worden aangemerkt.

(f) Pontanus Libr. XI. p. 775.

(g) Mr. Aert van der Goes Reg. bl 224, 225, 226, 229, 230, 231, 232.

(h) XVII. Boek, bl. 115.