Vaderlandsche historie. Deel 4

XII. Oorlog met Frankryk.

François de I. hadt, met den aanvang des jaars 1521, de vyandlykheden tegen Keizer Karel begonnen: eerst in Navarre, alwaar hem 't Krygsgeluk in den beginne mede liep; doch naderhand zo zeer tegen, dat, zyn Leger, by Pampelune, geslaagen zynde, het gantsche Koningryk den Spanjaarden in handen viel. Toen hitste hy den Hertog van Bouillon op, tegen den Keizer, die, by Mechelen, een Leger deedt verzamelen, onder bevel van den Graave van Nassau, Stadhouder van Holland, waardoor de Hertog haast tot reden gebragt werdt. Nassau bemagtigde, sedert, Mouson, en sloeg het beleg voor Mezieres: welk hy egter, eerlang, opbreeken moest. François drong in de Nederlanden, en bemagtigde Bapaume, Landrechies en Bouchain. Doornik werdt, daarentegen, na een beleg van vyf of zes maanden, door de Keizerschen, ingenomen.

De hevigheid van deezen Kryg drukte Hol-

[p. 430]

land zeer. Alle Leenmannen werden ter Heirvaart opontbooden, niet om het Graafschap, maar den Keizer te dienen^(y). De Steden moesten elk ook zeker getal van weerbaare mannen leveren. Hoorn, by voorbeeld, was op honderd en zeventien man gesteld. Men maakte een Ontwerp, volgens welk, men, uit Holland en Friesland, dat is, Westfriesland, tweeduizend man zou konnen op de been brengen: welk Ontwerp nog, grootendeels, in de Memoriaalboeken van den Hove^(z), voorhanden is. Het vervat zulk eene eenvoudige schets van de wyze van werving en van de Krygsordening deezer tyden, dat wy vertrouwen den naauwkeurigen Leezer dienst te zullen doen, met hem dit Ontwerp, dat nog nimmer gedrukt is, hier ter plaatse, woordelyk, zo ver het in wezen is, mede te deelen.

Ordonnantie, hoe men 't Lant van Hollant ende Vrieslant sal mogen beschermen tegens den vyanden mit haer selfs Ingeseten, sonder in dit getal van de Ordonnantie eenige knechten van buyten 's Lants aen te nemen, ende mit eenen cleynen cost.

1. Eerst sal men crygen en willigen in allen Steden en Dorpen in Hollant en Vrieslant, die alrestoutste, cloeckste en geratste mannen, die men sal connen gevinden dienende ter Oirloge,

(y) Repert. der Plak. van Holl. bl. 9.

(z) II. Memoriaalb. Sandelin f. 286.

[p. 431]

elcx in den synen soo veel, als syn quote bedragen sal: te weten op tie XXX Schilden eenen man, 't welck bedragen sal over Hollant en Vrieslant 2000. mannen: welke 2000 mannen men schicken soude onder vyf vaentgens, daer van den Capiteyn van Zuythollant wonen sal binnen Dordrecht, van Kennemerlant binnen Haerlem, van Delflant en Schielant binnen Delff, van Rynlant en van der Goude binnen Leyden, en van Vrieslant, Waterlant ofte Goylant binnen Amsteiredam.

2. Item onder elck Vaentgen sal wesen een Capiteyn, die gerekent sal worden voor vyfs paeyen, een Luytenant, voor drie paeyen, twee Truwanten, elck voor anderhalfs paeyen, een Vaender voor drie paeyen, een Schuyver, vier Wyffels, twee hypers, twee Trommelslagers, een Chirurgyn, een Fourier, elck twee paeyen, sacit onder elck Vaentgen twintich verloren paeyen, 't welck belopen soude onder de voorsz. vyf vaentgens hondert verloren paeyen.

3. Item alsoo men die 2000 mannen hebben wil in persoonen en niet in paeyen, soo soude men deselve verlooren paeyen nemen uyten Landen van Voorn, Putten en Stryen, die in de diffencie wel mede behoren te contribueren, die haere quote soude bedragen, te weten 't Lant van Voorn 64 mannen, 't Lant van Putten 25 mannen en 't Lant van Stryen 11 mannen.

4. Item als dese Soldeniers aldus overal gecoren sullen wesen by den genen, die men daer toe ordonneren sal, soo sullen die Steden en Dorpen elex heur Soldeniers coopen binnen 14 daegen daer naer Harnasch en geweer te weten, elck persoon een ruggentuych, een paer armscheenen, een rynck-

[p. 432]

craech, een backkenneel, een Duytschen degen, ofte koerde, en een bosche voor den genen, die daer mede omme konnen gaen, en voor den genen, die met geen bosche omme en connen gaen sal men leveren een spietse van 18 voeten, ofte een hellebaertse. Welck geweer sulcx gedeelt sal worden, dat onder elck Vaentgen wesen sal die minste helft hantbusschen, en van de andere helft die twee deelen spietsen, en de reste hellebaertsen of slachswaerden daer of elck borge sal stellen in den synen omme 't selve Harnasch en geweer weder te leveren, soo wanneer hy gedestitueert wort ofte sterft.

5. Item na de veertien dagen sal men monster nemen van elck Vaentgen bysonder elcx in syn quartier en maecken een Register, daer men inne schryven sal de namen en toenamen van deselve Soldeniers by ordre elcx in 't syn: welck Reg^r. gebrocht sal worden onder den Raet van Hollant, omme daer uyt altyts te monsteren als men wilt: daer uyt elker Stede en Dorpe nemen sal copie van heur volck: Ende soo wanneer yemant van deselue Souldeniers sterft, ofte onbequaem wert ter Oorloge, soo sal die Officier van den plecken mit die van de weth, daer dat gebeuren sal, binnen acht dagen daer na kiesen andere bequame Persoonen in heur plaetsen en die den Hove oversenden in geschrifte, en te verclaren wie datter gestorven ofte onbequaem geworden is, en uyt wat saecke, op dat men die in 't Register mag deurstaen en andere gecoren in heuren plaetse stellen.

6. Item om dat dese Souldeniers overal tot allen tyden gereet souden moeten wesen omme te trecken daer men hen bevelen sal, daer voor souden sy

[p. 433]

elcx jaerlycx hebben vier pont van XL gren, voor een duytsch cleet mit een paer hosen, sulcx men hen jaerlycx ordonneren sal en drie pont voor haer onderhout, die men hen alle jaers betalen sal half April, omme alle jaere haer cleedinge te doen maecken goet tyts voor Meye.

7. Item als die Souldeniers in 't generael ofte particulier uyt souden reysen, 't sy buyten of binnen 's lants tegens den vyanden tot deffentie van den Lande van Hollant en Vrieslant of dat men die leggen wilde op ten Frontieren in Garnisoen dan souden sy hebben elcke paeye seven ḡr̄n v̄ls 's daechs, gerekent van dat sy uytreysen en weder thuys comen souden, sonder meer, daer van sy betaelt sullen worden van achte dagen tot achte dagen, by den genen van daer sy waren, die men daer van weder rembourseren soude uyt die penningen van den Beede ofte uytten eersten ommeslach die men tot de deffentie van den Lande doen sal.

8. Item waer dese Souldeniers mit heuren Capityn ofte Luytenant gesonden worden en daer sy comen sullen sal men hen logeren, gelyck den fairier die fairieren sal, sonder eenich wederseggen, alwaer men hen den cost geven sal den tyt dat sy daer leggen, voor elck man een blanck 's maels, wyn en bier buyten, des sullen sy mitten gemeenen cost te vreeden wesen, willen sy yet anders hebben, 't sy van eeten ofte drincken, dat sullen sy buyten betalen.

9. Item die Souldeniers sullen gehouden wesen waer sy comen ofte teeren, wel te betalen en niemant te beschadigen, op peyne 't selfde te verhaelen aen haer lyff.

[p. 434]

10. Item de Capⁿ. sullen gehouden syn alle quartier jaers haer volck te monsteren, elck in syn quartier onder syn Vaentgen en dan eenen dach byeen te blyven, omme malcanderen te leeren kennen de wapenen hantieren, en haer oirdenen en slachordenen te leeren maeken.

11. Item de vyf Capⁿ. sullen elcx mit heur Vaentgens en alle haer volck, gewapent in heur nieuwe cleedinge alle jaers eens comen in den Hage, ofte aldaer myn Heere den Stadthouder ofte den Raet in syn absentie believen sal, den 5 dach van Meye, omme die dan byeen te samen te monsteren, en haer ordonnantie en oerdens te sien maken, op dat sy mogen weten mit wat volck 't Lant gedeffendeert is en waer toe sy hen mogen verlaten.

12. Item soo wanneer dat men een clockegeslach doet, in wat quartier dat sy, ofte dat die Capⁿ. syn volck beschryft, soo sullen die Souldeniers van stonden aen sonder vertreck mit heur harnasch en geweer comen onder heur Vaentgen by heuren Capⁿ. ofte syn Luyten^t. daer die wesen sal, daer mede sy trecken sullen aldaer 't den seluen Capⁿ. geordonnert sal worden, en soo wie daervan in gebreke waer sal gestraft worden aen zyn lyf.

13. Item wat geschillen gebeuren onder den Souldeniers, terwyl sy onder heur Vaentgen uyt syn, die sullen berecht worden by den Capiteyn en syn Amptluyden naer crysch Recht.

14. Item soo wie tot Souldenier gecoren wort en sal niet buyten 's Lants reysen, sonder oorlof van syn Capⁿ. ofte en sal hem in geenen anderen diensten verbinden, hy en sal mogen onder syn Vaentgen comen en daer onder blyven soo langen dat van doen sal wesen op arbitrale correctie.

[p. 435]

15. Item elcke tien knechten sullen hebben een Rotm^rs. en elcke tien Rotm^rs. sullen hebben een Weyfel, daer sy onder staen sullen, en die vier Weyffels sullen staen onder den Capⁿ. ende soo wanneer den Capⁿ. off syn Luyten^t. eenich bevel gecrycht, ofte een aenslach voor handen heeft, die welcke hy wil dat den gemeenen man weet, dat sal hy te kennen geven syn vier Weyfels, die elcke dan by hen ontbieden sullen haer tien Rotm_rs. die sy 't selve oock te kennen geven sullen, die Rotm^rs. sullen daer na elcx entbieden haer knechten van haer Rot, die sy voort die meyninge van den Capⁿ. te kennen geven sullen sonder eenigh ander gemeyn te houden, overmits dat selden uyt gemeen goet comt.

16. Als men dese Ordonnantie in der maniere voors. soude willen onderhouden 't selve soude jaerrlycx costen, alleen voor de ordinaire cleedinge en onderhout die somme van veertien duysent ponden van xl ḡr. v̄ls. 't pont, om die welcke te gecrygen men soude mogen opsetten over 't selue Lant van Hollant en Vrieslant een extraordinaris Exeys, te weten op elck vat bier een ḡrn. vls̄. en op een aent wyns tien ḡrn. vls̄. daer van niemant vry wesen en soude, hy waer edel ofte onedel Geestelyke ofte Waerlycken dat wel 's jaers bedragen soude de voorsz. 14000. ponden of meer en 't selue en soude niemant lastich vallen, off men sal't selue mogen vinden soo dat redelyckste duncken sal.

Item, omme te ordonneren die Capiteynen ende 't Hooft van dien - - -