|
| |
| |
| |
Noch ien fan kwizekwânsje
En dyselde jûne dan kaam Brandsma, út namme fan it bestjoer fan 'Us sjongen'. De skoanâlden sieten der swijend by - der waard gjin wurd oer it waar wiksele en Brandsma moast de sfear fan ferbittering en fijanskip dy't hjir yn 'e hûs hinge, snije kinne. Mar hy bleau woltemoede en neamde de skriklike nammen yn dit pleit sûnder euvelmoed. It siet dan sa, de dochter fan Nammensma wie opnommen foar in galblaasoperaasje en dat soe wol gâns in skoft oanhâlde kinne, it wie no net sa rare slim, mar je koene dêr dochs gjin peil op trekke. En no hie it bestjoer efkes op koarte termyn gearwest mei de spylders, en it like harren de baas ta dat juffer Westra, dy't frije tiid by de rûs hie, de rol fan Fokje Nammensma oernaam. Dat koe dan, ek yn koarte tiid, bêst klearkomme, de útfiering koe dan dochs foar krysttiid noch trochgean, oars rekke men sà wer yn it farwetter fan de gymnastyk en de frouljusferiening. En dan lei it yn 'e reden dat dy altsolo fan in oar oernommen waard.
Hindrik knikte mei de slûge kop, hy hâlde him goed.
- En hiene jo ien op 't each? frege er.
- Wy hiene oan frou Sudema tocht, sei Brandsma.
In skoft swijen. Doe sei Hindrik:
- Ik sil 't yn my omgean litte. As dy it noch leare kin. Mar oars... ik hingje alhiel net oan dy kantate. It wie mar in besykjen, in aardichheidsje. Jimme moatte it beleaven net om my dwaan. Ik wol der wol ôfsjen. Dat stik fan Palestrina is der ek noch...
No, dat stik hie Brandsma net folle mei op. Dat wie te kultu- | |
| |
reel, net sasear foar it publyk hjirre.
- Dy kantate wol?
Hy fernuvere him der oer, dat er mei syn hammerjende kop en nei sa'n minne dei noch sa helder en ûnferskillich wêze koe.
- Omdat it fan jò is, sei Brandsma, mei gâns earbied yn syn stim en tagelyk wat fan ynskiklikheid. Eigen wurk, wat fan it doarp sels. De man fielde wol, hy moast der wat foar oersette: wy Lutske, do dyn kantate. Tagelyk oerjaan.
Hindrik sei:
- Ik sil der oer neitinke, en dan hearre jim it fan 'e wike op 'e sang wol.
Brandsma krige syn pet fan 'e flier en fûstke mei de skoanâlden, dy't der as faaie fûgels by sieten en wat ûnfersteanbers werommompelen. Hy liet de man út en sei:
- It bêste mei de dochter fan Nammensma. En foaral de groetnis.
Brandsma soe it oerbringe. Yn 'e gong, by de útdoar, draaide er him nochris om en sei mei ynhâlden lûd:
- Net om 't ien of oar m'ster, it is myn saak net. Mar der giet praat oer jo. It is my persoanlik bêst, hear, sa net, elk moat mei syn eigen hûdsje nei de loaier, sei ús heit altyd. Mar ik woe 't jo dochs efkes yn djip betrouwen sizze.
- Tanke foar de ynljochting, sei Hindrik, ik wit der alles fan. De lju wolle graach wat te rabjen hawwe. In meiminske besmoarkje. Stil gewurde litte.
- Sa sit dat, sei Brandsma, tefreden oer syn kammeraatskip mei de master, en stapte yn syn klompen.
Dat wie dat, tocht Hindrik. Syn skonken woene amper mear mei, mar hy makke dat er boppe kaam, op syn keamer. Mar hy seach earst noch efkes op 'e sliepkeamer. Se lei mei de rêch nei him ta. Hy seach har skrale nekke en it net opmakke
| |
| |
hier en in stik fan dy rôzige pyjama dêr't er altyd sa'n hekel oan hân hie. Kleurleas rôze. It gyng him troch alles hinne, dit tafriel. Mar hy sei neat. Hy ferflokte himsels, dat alles him út 'e hannen slein waard, dat de hiele wrâld gearspande om him yn 'e djipste nederklits te krijen, ek dy stomme dochter fan Nammensma mei har stomme blaas. En moarn de definitive klap út hannen fan de boargemaster.
En op syn keamer betocht er, dat er der nedich in pear dagen of in wike út moast, mei sykteferlof, om ta himsels te kommen, mei himsels te riede te gean, it út te fjochtsjen. In hotel oan see, by it hjerststrân lâns traapje en troch de dunen, les cheveux et les pensées au vent. Syn posysje like hjir ommers ûnhâldber, hy soe hjir wei moatte, solsitearje nei in oar plak, baantsjes genôch foar in jong ûnderwizer mei goede oarder en nije tinkbylden.
Hy noaske it fakatuerebledsje troch. Kar genôch, mar neat dat him talake. Flissingen, Apelskea, Doetinchem, Breda, trije plakken yn Drinte. En hy fersmiet it tinkbyld ek wer. Wêrom ûnhâldber? Hy hie syn wurk goed dien, in stik folksûntwikkeling opboud, de geast fan it doarp ferrike, de leefberheid fan it plattelân mei fersterke. Nimmen koe him om partikuliere bûtensprongen wat meitsje. In bankdirekteur wurdt dochs ferdomme ek net ûntslein om in slûperke mei syn typiste? Dan hiene der allang gjin bankdirekteuren mear op ierde west.
Mar der wie méar as plicht en trou en amt en plak dat him hjir yn't doarp hâlde. Hy koe it stal, de heupen, de boarsten, de hals fan Lutske Westra en noch yntimer dielen fan har net út himsels weistreekje. Har eagen folgen him wylst er dêr siet, heal spotsk, heal earnstich. Har wurden, har skerpe formulearringen gyngen yn him oereinstean. Hy koe har net oerjaan en wist dat er har ek nea hawwe soe. Hoe soed er har
| |
| |
ea hawwe? Foar in echtskieding wied er net yn 'e widze lein en wat bleau der dan oer? Hy siet mei keatlingen fan moraal en tradysje oan Wypkje en Jisse fêst, dêr hoegde er net om te ligen. Foar Lutske dus oars neat as snipperoerkes en stellene eagenblikken by tsjuster en ûntiid en mei in spytgnyskjend doarp yn 'e rêch. Dêr wie se te goed en te kostber ta. En hjir thús? Oars neat as leagentsjes en ferlechjes en gjin ein. Oerjaan dus. En dat betsjutte de oerwinning fan Bjinse Houtsma. En dêrmei kaam it ferset wer yn him op, en de twang om as in man te fjochtsjen foar syn leafde tsjin dy oare man dy't safolle frijer styng as hy, en dy't, om in wurd fan it doarp te brûken, doch wier wolris oan trouwen ta wie. Hy mealde yn in rûntsje om en koe der net útkomme, hy siet sa fêst as in skip op 't strân by leech tij. Hy wie der ek net út doe't ûnder de telefoan gyng. Hy sette stuitelich de trep del en hearde hàr lûd:
- Hindrik ik wachtsje op dy (alteraasje yn har stim).
- No?
- Ja no. Daliks.
- Wat is der?
- Dat sil ik dy dàn wol fertelle. Ik ferwachtsje dy.
- Goed, ik kom, sei er. Ik kom sa gau mooglik. De telefoan kreake. Hy stie noch mei de hoarn yn 'e hân, doe't syn skoanmem der oan toffeljen kaam. Hy hie noch wat sizze wold, mar se hie al oplein, hy soe dus fannijs draaie moatte. Mar wat mòast er sizze? Se hie boadskip, en grif gjin goed boadskip. It wie no sawat de tiid, 24 oeren betinktiid... Hy lei de hoarn op en gyng nei boppen, stiif en wurch yn 'e knibbels. It kaam net op 'e minút oan. Se hoegde no ek net te tinken, dat er him kommandearje liet, dat er... It wie hàr beslút, net sines. Hy soe der dus hinne en hy koe der net oer gearkomme. Hy hearde Jisse gûlen yn 'e widze en it
| |
| |
kreakjen fan Wypkje har bêd. Hy seach har gesicht foar him, strak, in masker fan bestjurre fertriet, in grouwe klompe fan wanhoop. Hy hearde har syn namme roppen. Hy gyng nei har ta en lei syn hân op har meagere earmtakke. Se moast krekt noch gûld hawwe. Se kearde har nei him om. Grize, flakke eagen, dêr't er eartiids sa mâl mei west hie, yn syn ûnnoazele-jongestiid, en dêr't er no gjin kant mear mei út koe.
- Do kinst nei har ta gean, sei se sêft. Ik haw it heard. Ik wol dy net yn 'e wei stean. Ik ha der oer neitocht. Ik wol dy net keare. Ik ha der lang oer neitocht.
Har wurge eagen sochten sines. Hy wist net oft it har tinken wie, hy loek oan 'e skouders en kearde him ôf. Hy siet op 'e râne fan it bêd, syn hannen op 'e knibbels. Spile se dit of wie it echt? Hy seach har wer oan, hy moete har eagen. Der stie in gloede fan koarts yn.
- Heit en mem wolle my wol weromnimme, hawwe se sein. It snie him troch de siel, hy wist no dat it echt wie. Weromnimme, tocht er, weromnimme, neame jo soks weromnimme? Niet goed, geld terug. En hy seach it foar him: in ferhúswein mei har part fan de ynboel. In taksy dy't foarried, sij en Jisse der yn. En hy allinne yn in heal leech hûs. De skoalmaster dy't syn frou ta de hûs út wurke hat om der in oarenien yn te krijen, dy't der moai wis net iens yn woe, yn sa'n lytsboargermanshûs.
Har hân taaste nei sines. In meagere hân, klam fan koarts en ellinde. Mar yn har eagen lies er in soarte fan frede, in beslút dat frede brocht hie, myn God, hoe wie 't mooglik? Hy liet har hân los en gyng foar it finster stean. Hy seach nei bûten, de tsjusterte yn. Beammen rûzen, tinzen skeaten him wech ende wear dwers troch de kop. Want hy seach méar. Hy seach ek Lutske dy't - soks kòe dochs? - syn heal leech
| |
| |
hûs of in oar leech hûs fol makke mei har lûd en har sjongen en mei har parfums soir en matin en nuit de paris, en hy seach in folkswein foar de doar. Hy moast no al wat sizze, al wie 't allinne mar om dat ferrekte fizioen kwyt te wurden, dat him de strôte takniep. Hy moast wat sizze en hy wist dat er der sadêrmei spyt fan hawwe soe, wàt er ek sei. Mar hy hie syn earlike, earlik bedoelde gefoelens en hy wie mei ynlike triedden oan dizze ûngelokkige frou Wypkje ferbûn. Hy sei, nei it tsjuster ta pratend:
- Watsto seiste is folslein dwaas. Sa'n hufter bin ik net, dat ik dàt doch. En boppedat kin ik dy en Jisse net misse.
- Dat slyt wol, de earste wiken binne de slimste (se hie der dus yndied oer neitocht, se wie de dingen al in ein foarút). Do hast rjocht op in sûne frou en ien dy't begryp hat foar dyn muzyk en sa. Ik bin mar in bongeltsje, dat ta neat nut is. Mar do moatst my Jisse litte, dat is alles wat ik noch ha... Se is in grutte frou, tocht er, dêr steande, in ferdomd grutte frou, in frou fan kaliber, dêr't ik net oan tippe kin. En se hat it goedbesjoen by de rjochte ein. Mar ik ferdom it. Ik sil der spyt fan krije as hierren op myn kop. It is wer krekt as doe, yn 'e bus. L'histoire se répète. Ik hoech mar ien wurd te sizzen om frij te wêzen. Mar frij op in rottige en ferflokte wize, dat wol. No èn? Efkes trochsette, gewisse, jou dy ôf. Mar ik gean der net hinne, ik ferdom it, ik gean der net hinne. As ik no gyng, soe ik in leffert wêze, in oerkommeling, in...
- Do moatst der hinne gean, Hindrik, sei se. Ik kin dizze spanning ek net langer drage. As ik better bin, bring ik alles wol foar elkoar, mei in advokaat en sa.
Hy tocht ynienen dat se dit spylje koe. In frou yn need is ta alles yn steat, kin bergen fersette. In fynynlein spul om him te krijen dêr't se him hawwe woe: yn 'e djipste djipte fan syn ferdomde gewisse.
| |
| |
- No goed, sei er, dan gean ik. Hy sei it mear as eksperimint, om har te hifkjen, as omdat er it echt fan doel wie.
- Dat is goed, sei se, en sakke efteroer yn 't kessen. Bleek wie se en mei gleone koartsige eagen. Mar grut tagelyk, en tefreden. Se sei:
- Ik hie it noait dwaan moatten mei dy, ús heit en mem hiene gelyk, it hie net wêze moatten, ik bin... ik wie...
- Ik ha dy ha wollen, sei er. Dat is myn ferantwurdlikheid, dêr stéan ik foar.
- Do moatst net it slachtoffer wurde fan in ferantwurdlikheid dy't gjin mins yn dyn gefal drage kinne soe, sei se. Do hâldst fan dy oare.
- Ik wit it net, sei er. Dy oare hat my yn 'e besnijing en dêr gean ik oan kapot, mar ik wit net. Ik wit net o't je dat leafde neame kinne.
- Dy leafde kin komme, as alles ta rêst kommen is. Se wie tige kalm no, helder fan geast. Se seach de dingen reëel. In frou fan kaliber. In frou fan kwizekwânsje, op gâns oare wize as dy oare, mar likegoed kwizekwânsje.
- Ik wòl datst der hinne giest.
- Goed, sei er, ik gean. Ik kin gjin kant mear út. Ik sit fêst as in muorre. Ik gean, omdatsto it wolst. Mar ik kom by dy werom.
- Nee, sei se, fûl en oertsjûge, strang en heechhertich. Dat wol ik net, dat soe heal spul wêze. It is gjin boarterij. Alles of neat. Do giest fuort en komst net werom. En mien net dat ik dy haatsje of in hekel oan dy ha. Ik begryp it allegear wol, ik fal dy net hurd. Ik haw it allegear wol witten, dat it sa komme moast. As dit oerbetterje soe, kaam der dochs op in dei wer in oaren. Dat giet altyd sa. Sa wol ik net. Gieste?
Hy stie dêr as in skoaljonge. Hy woe wol fuort, hy woe ek wol bliuwe, hy wist it net mear, hy bestoar it fan 'e pine holle
| |
| |
en fan it tinken, it modderjen, it rotsoaien. Hy hie ferlet fan rêst no, fan wynfleagen om 'e kop. Hy woe fan alles ôf wêze, ynienen fuortrane, oplosse yn it neat. Mar hy woe ek wat oars, by Lutske wêze, har waarm lichem tsjin sines oan hâlde, har besitte yn 'e geur fan har lichem en har parfum, fergean yn 'e dellingen fan har boarsten en skurte. En dat joech dan wer de trochslach. Hy rjochte de rêch. Hy sei:
- Goed, dan gean ik.
Se bleau behearske.
- It giet dy goed, sei se.
- Dy ek, sei er. Hy bûgde him foaroer om har te tútsjen. Hy roek de rook fan har hier, yn gjin tiden wosken, muffich en ûngesûn. Hy seach de sloppe boarsten yn 'e spleet fan de ferblikte en ferwosken pyjama. Hy slokte, de strôte siet him ticht. Mar se warde him ôf, mei in wurch glimke:
- Dêr is 't no gjin tiid mear ta. Do moatst der hinne gean, sei se. Foargoed. Tink net mear oan ús, dat hat ôfdien.
Us, dat wiene sij en Jisse. Hy seach Jisse no foar it lêst, rêstich sliepend, sykheljend yn syn widze. In poppe mei in ûntaarde heit. Hy gyng oerein, syn bonkerak kreake. De flier kreake doe't er nei de doar rûn. Alles kreake. Hy wist gjin wurden mear foar it ôfskie. Gjin wurd soe hjir yn passe. Hy loek de doar efter him ticht en as in dief sloep er de treppen del. Yn 'e gong krige er syn winterjas. Moarn moat ik dy skriften fan 'e sechde klas helje, betocht er noch, hy wìe dus noch skoalmaster, hy soe hjir, foar syn wurk, noch in kear oanskilje moatte. Doe seach en befielde er dy knoop, dy't Wypkje oan syn jas naaid hie. In knoop, godferjamme. In knoop dy't jin dwerse kneppels smiet. In ferkearde knoop, in knoop dy't der net bypaste en dy't se der ek noch mei de ferkearde kant oan fêstnaaid hie, slop en heal. Mar dy knoop hie wat oandwaanliks, dat wie in symboal fan har
| |
| |
ûnmacht en har goede wil, dêr hie se machteleas mei har ûngeskikte knoffelige winterhannen oan sitten te nifeljen, te wrotten, om dy troch it grouwe guod te krijen. Hy seach it dúdlik wer foar him, ûnder de lampe, by de tafel mei lapkes en knopedoaskes en spjelde- en nuddelkessens, ferbiten bewegings mei krampige fingers. In knoop, tocht er, krekt as Alexander. Jou my in swurd, om in knoop midstwa te hakjen. Ik, sentimintele gek, dy't snottert om in knoop, Hear stean my by, de profundis.
Hy loek de doar efter him ticht en stie yn 'e buorren. De huzen bûgden har om har sykheljende ynhâld. Hjerstroken waaiden him oan, lette ierpelloffen of wat it dan mar wie, rook fan rotsjen, fan dahlia's of krysanten, tewaaid en ferwile, de blommen fan hjerst en ûndergong, fan falske yllúzjes. Hy hearde syn fuotstappen oer de buorren gean, kraskras. Sa gyng dat dus, op 'e flecht foar in frou, nei in oare frou. It swit briek him út, hy die de jas los. Wer dy ferflokte knoop, wer de knoop fan Gordias.
Hy murk dat er stilstie. Midden op 'e dyk stie er stil, tusken twa hagen, dy fan Sikke-Froukje en fan de widdo Wesselius. In histoarys plak, it beslissende stuit wie kommen. Hy befielde de knoop en tocht dat er in leffert wie as er fierder gyng, en dat er in noch grutter leffert wie as er werom gie. Leffert of grutte leffert? Hy draaide him om en kroaske op hûs oan. De doar wie noch los.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd