De oerwinning fan Bjinse Houtsma

[p. 151]

Kleanskuorren

Dat besiik by de boargemaster brocht de ûntknoping fan Hindrik Visser syn drama. Ja, it waard in drama, mei in deaden noch wol. Ek dit wie allegear goed úttimed, de hegere macht hie it bêste mei him foar. Hy siet noch mar krekt yn dy boargemasterskeamer, foar de akademys foarme man mei de keale plasse en de flûnkerjende brilglêzen oer, beringe slanke master-yn-'e-rjochtenhannen op it glêde, feilleas organisearre buro, of de telefoan gyng. De boargemaster taaste nei de hoarn. Hindrik soe oerein en der út gean, mar waard werom wiuwd. Hy harke dus mar, hy moast wol.

- Yn 't sikehûs stoarn - skedelbasisfraktuer. Hy skrille op. Efkes letter foel de namme Houtsma, it wurd Saab, it wurd sterke drank, fermoedens, nachtlik aventoer. Hy waard dwyl en fielde syn hert slaan as in wyld. Der foel in lang, faai swijen doe't de hoarn wer op it tastel lei. De boargemaster fage mei de hân oer syn blanke foarholle:

- In ynwenner fan jo doarp, Houtsma, jo kenne him wol, yn 'e iere moarn mei de auto tsjin in beam oan jage. Deadlik ferwûne, yn 't sikehûs stoarn. Mar wat myn boadskip wie... Hoe siet dat ek al wer?... It ferhaal dreau by Hindrik as in neare, ûnoersichtlike dream lâns, mar hy knikte en joech ta, dat er mis west hie, dat dit gjin kant út koe. De boargemaster siet al in hiel skoft swijend mei in brieve-iepener te tyspeljen, doe't it yn him opkaam, dat it oer Lutske Westra gyng en dat er wat sizze moast ta beslút. Hy sei, en it ferbân koe de boargemaster doe noch net dúdlik wêze. Him wie't wol dúdlik.

[p. 152]

- Bjinse Houtsma is dea en dat betsjut ek de ein fan myn aventoer. Boppedat haw ik in knoop oan 'e jas...

De boargemaster seach him oan en moat wat tocht hawwe oer oerspand en net goed by de holle. Hy sei:

- Jo kinne trije wike sykteferlof krije, as dat gedonder mar ophâldt.

- Dat ìs al ophâlden, juster, fannacht, fan 'e moarn doe't Bjinse Hout... In snok briek troch syn kiel.

- Fan 'e moarn betiid, tusken fjouweren en fiven, sei de boargemaster neitinkend. Moai wis drank, al wied er oars in matich man. Der moat wat mei him west hawwe, tsjinstuit yn saken...? Men wit it net. Spitich, it wie oars in ûndernimmend man, ien dy't syn libben foar de frijheid ynset hat, en dy't libben yn it doarp brocht, mei syn bedriuw. En ek in artyst.

Ja, ek in artyst, in akteur. De toanieljûn soe oergean, betocht er, en de kantate koed er dan dus mei eare frij fan. In ûnferhoedse oplossing. En hy koe nomei rjocht ûntslach nimme as direkteur fan 'Us sjongen'. En byneed as haad fan de skoalle. Mar dat hoegde net iens, as er de boargemaster goed begrepen hie, de boargemaster dy't mooglik fan doel west hie (hy betocht it yn in flits) him ta frijwillich ûntslach oan te poenen en dy't troch de dea fan Bjinse... Bjinse, dy't dus, oer syn dea hinne, konkurrinten rêde koe fan ûntslach en fernedering, fan de ûndergong.

Hy sei:

- Jo oanbieding om in pear wike sykteferlof nim ik graach oan. Ik bin wat oer myn toeren.

De boargemaster knikte:

- Dat is dan foar elkoar. Nei de krystfakânsje begjinne jo wer.

Hy gyng stean en joech de hân:

[p. 153]

- En gjin mâljeierij mear, dat past net foar folwoeksen minsken.

Doe't er de treppen fan it gemeentehûs ôfkaam, knipereagjend tsjin in ûnferwachte gjalp sinneljocht, it waard wat winterich suver al, en noch dwyl yn 'e holle, kaam der in kraanauto lâns mei it oerbliuwsel fan in gloednije Saab der yn te hingjen. De motorkap folslein oan grús, gjin koplampe mear te sjen, lege eagen, ferfoarme gatten, tebûgd en ferwrongen metaal, mei grien fan moas en beamsplinters. Dêr hie sels de Sweedse oarlochsyndustry net tsjinop kinnen. Yn it foarrút in rûn gat, mei splinterkes der om ta, in gat mei de grutte fan in kop. De royale kop fan Bjinse Houtsma, in dronken kop fan in doarpsartyst, in dronkene kop mei in blautsje der yn.

Hy seach der nei troch in flues en besocht de dingen te kombinearjen. It wie sa helder as glês: 24 oere betinktiid, it telefoantsje fan Lutske, syn ûnthjit om te kommen, de knoop, syn thúsbliuwen, de fersoening mei Wypkje, Bjinse dêrjinsen (mar al earder, yn 'e foarjûn al) by har om útslútsel, en in wegering, om him, om in ûntrouwe, trouwe skoalmaster dy't yn syn skulp kroep, mar dat wist se net, noch net, hy, Bjinse, mei de lilke of teloarstelde kop fuort, nei stêd, âlde maten, drank, mei de dronkene kop tsjin in beam. Sa moast it west hawwe, dêr hoegde net in soad fantasij by. Sa ûntlade de skuld har oer jins holle.

Ien ding stie him noch te dwaan, ien ôfwikkeling fan saken. Hy woe in man fan ear wêze. Hy gyng nei de telefoansel yn it plantsoen foar it gemeentehûs, en skille Roukama-state. Hy moast noch witte wat dat telefoanpetear krekt ynhâlden hie, hy moast har ôfsizze, ôfskied nimme, frede slute oer it teplettere lyk fan Bjinse Houtsma, dy't er ienkear, hoe koart lyn noch mar, Bjinse Dinges neamd hie, út ûntsach,

[p. 154]

út earbied, hy wist it no, om't er tsjin Bjinse net op koe, net as minske en net as artyst. Hy hood fan Bjinse Houtsma, dy wie him sympatyk, dat wie in rûne, golle doarpsman sûnder komplikaasjes, mar mei de siel fan in èchte artyst, in natoertalint, in man fan kwizekwânsje. Hied er wèst.

Mar dat ôfskie fan Lutske hoegde al net mear. Hy soe ek noait te witten komme oft se it wist, dat fan de dea fan Bjinse Houtsma. Se hoegde it al net mear te witten. Se hie it foarfield, foarsein yn de panyk fan har lûd by dat telefoanpetear fan 'e foarrige jûns. Se wist doe al dat it mei Bjinse net goedkomme soe. En se wie no al in oere lyn ôfreizge, mei twa koffers en in pear wykeintassen, nei Amsterdam of Den Haach ta, justerjûn noch besletten, yn har eigen folkswein, bewûnderje de tûke sakefrou. De tsjinstfaam fertelde it justjes spytgnyskjend, de tsjinstfaam fan Roukama-state, fan de bollepleats. Noch in âld-learling fan him.

Hy lei de telefoan op 'e heak en die de doar fan de sel iepen. Hy foel wer mei syn wurge, barnende eagen yn it folle ljocht, it waard yndied wat winterich. Hy rûn nei syn fyts, hy gyng wer nei syn doarp en syn húsgesin. Hy wist, dat de earste fout alle oare fouten yn syn sok meisleepte. En dat moasten je mar nimme, fout en skuld, fouten en skulden. En bliid ta wêze, dat je der sels sûnder kleanskuorren ôfkamen, mei in Wypkje dy't nei dy floed fan triennen wol wer wat oplibje soe, en in Jisse dy't yn syn widze kraaide en groeide as koal. Alhoewol, - sûnder kleanskuorren? Dat bleau noch wol in fraach.

Snits, maaie - july 1961,

op 'en nij besjoen novimber 1983.