De oerwinning fan Bjinse Houtsma

[p. 136]

Trije rekkenboekjes

En dit waard dan yndied de dei der dagen, de dei dy't alles oer syn geare holle ûntlade woe, dat er mei syn pine kop, syn temin sliep en syn fracht kwea gewisse net mear ferneare koe. It like in ôfsprutsen saak; en alles wie sa goed timed, it koe net aardiger en slutender. Moarns stie dan de ynspekteur op 'e skoalstoepe. In langliddich skraal man, dy't syn taak oars meast represintatyf opnaam, mei it iepenjen fan nije skoallen en it wolkom hjitten en rûnlieden fan noch hegere autoriteiten, en dy't net al te folle oandacht hie foar de pedagogise en didaktise masterstikjes, dy't it ûnderwizend 'persoaniel' by sokke gelegenheden opdrave liet. Teffens in bekend amateurskilder en skriuwer oer skilderkeunst. Freonlik, royaal en tagelyk in tikje sinys. Se koene it altyd ridlik mei elkoar roaie en dizze kear gyng it noch goed, de man hie begryp - moast dat ek wol hawwe, om't er in soad oan froulju dien hie (ynspekteurs hawwe fan datoangeande in fin mear as in sljochte mastersbears) en nei twa nochal yn 't each rinnende echtskiedingen fannijs in pypjong ding yn syn houliksfûke sleept hie. Hy sei:

- Visser, it is myn saak net, en ik kin 't my bêst begripe, mar der geane praatsjes oer jo. Oer jo houlikslibben spesiaal of leaver, oer wat dêr justjes bûtenom giet. Begryp my goed, ik respektearje en bewûnderje sels jo aktiviteiten en ik haw der each foar, minslikerwize, dat jo jo warberheden net strikt binnen it eigen bedstee hâlde kinne. Mar it kin jo posysje hjir gjin goed dwaan. De lju binne hjir net mak en nimme de seedlike dingen heech op, heger as se yn myn each

[p. 137]

wurdich binne. Wy hawwe dat destiids sjoen mei jo foargonger - ik haw omdôch besocht om de man te rêden - en ik jou ta, dat wie in oarsoartich bedriuw as dat folwoeksene en folweardige fan jo. Mar it folk is yn dy ûnderskiedingen sa fyn net. Jo begripe wol wat ik bedoel. De âlderkommisje is oer ien en oar net sa bot te sprekken.

Der wie nei al dy goedbedoelde irony gjin oanlieding om oars te dwaan as knikke mei in brok foar de kiel en de man tankber wêze dy't jin sa yn jins minsklike weardichheid befêstige. De man stiek in sigaar op en yn syn hiele hâlden en dragen wie begryp en meifielen. Sa'nien hie dan miskien net it measte rjocht fan praten, mar hy hie al it rjocht fan Superieur, fan Boppebaas. En lykwols: Goeie maten, heale artysten ûnder elkoar. Der hie bêst in skunnige mop oerhinne kinnen, dêr wie ús maat net fij fan. Mar hy wie hastich, hy seach noch efkes by juffer Baanstra - noas troch de doar, knikje, wiuwke mei de hân - en krûpte mei gauwens wer yn de auto.

Doe, noch gjin oere letter, kaam de boade fan it gemeentehûs mei in brief fan boargemaster. In missive mei it fersiik om de oare deis om healwei tsienen foar him te ferskinen. Hy wist wat dat ynhâlde koe. De boade fan de ynspekteur hie mar in sêfte tarieding west. No kaam de klap: ûntslach nimme, dan noch mei it predikaat: earfol, en oars...

En de middeis om healwei fjouweren, de lêste bern draafden op har klompen it plein ôf, dêr hiene je trije man sterk de âlderkommisje sels op 'e stoepe. De hear Winkelman, kassier fan 'e boerelienbank, boer Betsema en freon Sudema, de broer fan de man fan Sudema-Meijer, winkelman fan berop. Dit wie tefolle oan autoriteiten foar ien dei. Hy sette him teskoar ear't se der noch yn wiene. Pas op é slach! Hy sette stuollen ree yn syn administraasjehokje.

[p. 138]

- Wy woene graach efkes prate, sei Winkelman, wylst er syn útgiene sigaar fannijs en omsichtich yn 'e brân sette.

- Oer it skoalfeest fan takomme jier? weage er.

- No nee, sei Winkelman yn in wolk reek. Dat no just net. Oer freon Sudema syn krudeniersgesicht rûn in skeadlik glimke:

- Oer jo, sei er. Oer jo hêlden en dragen.

- Jo bedoele dat ik myn wurk net goed genôch doch, sei er.

- Dat is in oare saak, antwurde Winkelman, alhoewol dêr wolle wy ek wolris oer prate.

- Gean jo gong.

- It is no allegear wol wakkere moai, mei dy fernijing en sa, mar jo lizze trije rekkenboekjes efter by oare skoallen. By de kristlike skoalle.

- Trije rekkenboekjes, sei er ferstuivere. Dat is... dat moat... Al wat er ferwachte hie, dit net. Trije rekkenboekjes.

- Mar yn oare dingen binne jo ryklik foarlik, begûn Sudema wer. Dy woe mar daliks op it stik oan prate. Der wie ek gjin reden om it oars te dwaan, want dizze master winkele by in oare, in kristlike krudenier.

- Goed, ferfette Winkelman, dy rekkenboekjes litte wy dus dêr. Jo hawwe gedoente mei Lutske Westra, en dat is wat, dat kinne wy as doarp net goedkrije.

- In master moat it foarbyld jaan, sei boer Betsema. Wat moatte de bern fan harren master tinke, as se geheime briefkes oerbringe moatte en hearre dat master by nacht en ûntiid tusken de blomperkjes fan Roukama-state omswalket.

- Dit kin gjin kant út, master, sei Winkelman, syn sigaar wer oanstekkend. Kassiers krije faak dampe sigaren fan harren klanten.

[p. 139]

- It kìn gjin kant út, sei Sudema. As dit sa moat, dan kinne jo bêst om in oar hinnekommen sjen.

- Untslach oanfreegje, earfol ûntslach, ferdúdlike Winkelman, en Betsema knikte:

- Earfol, dêr steane wy boarch foar. It is in wink, wy hawwe it goede foar.

Hindrik tocht nei. De kantate soe hjir op rotsgrûn falle. Hy koe in gokje weagje, hy stie op skerp en moast him sjen te rêden, al wie't mei in sprong yn it tsjuster. Hy sei:

- Ik bin bang, dat jimme net alhiel by de tiid binne mei it doarpsnijs. Mar ik kin jim meidiele dat nei alle wierskynlikheid jûn de ferloving beklonken wurde sil fan dyselde juffer Westra mei de hear Bjinse Houtsma, jimme alle trije wol bekend as in doarpsgenoat sûnder wryt of slyt. In man fan ear.

Der ûntstie in djip swijen. Op it lêst sei Winkelman:

- Dêr is ús neat fan bekend.

- It kìn ek noch net bekend wêze. Jim hawwe de primeur. It is my yn 't geheim ferteld. En it is yn dit stadium ek noch yn strikt betrouwen. Dêr rekkenje ik op. Ik haw der mines ta dien, as jim it krekt witte wolle. Dat ik briefkes krige fan juffer Westra en wolris petearen mei har hân ha, lange, fertroulike petearen, ûnder fjouwer eagen (o, wat gyng dit goed) wie inkeld dêrom. Om de hear Houtsma. Se frege my om ried. Foar har is de skoalmaster (hy moast sels glimkje om de machtige fynst) noch altyd wat er eartiids plichte te wêzen: de goede freon en riedsman fan alle doarpslju, de man dêr't se mei har problemen hinne kinne.

Hjir hiene se net fan werom. Der waard wer swijd. Se ferwurken it slimme stadich. Hy wist lykwols, dat er heech spul spile, hy wie der lang net wis fan dat Bjinse yndied jûn syn sin krije soe. As it oan hìm lei nèt. Mar goed, foar dit

[p. 140]

stuit hie dyselde Bjinse, syn grutte konkurrint, de doarpssjarmeur, him der trochskuord. Want se hiene net werom. Winkelman sei stadich en djip neitinkend, lykas doarpsljuwe foeget:

- As dat sa is, it wol my hast net oan, mar as dat sa is, hawwe wy neat sein, n't mannen? Dan binne wy hjir per abuis. Dat hearre wy dus moarn of oaremoarn wol. As it sa is, dan... no ja... In lytse ûntskuldiging fan ús kant is dan...

- Jo meitsje ús neat wiis, hoopje ik, besocht Sudema noch. Mar Betsema sei:

- Ik haw dat briefke fansels net lêzen, en wat der krekt bard is yn it tún fan Roukama-state, witte wy ek net. As master it sa seit...

- Dat is 't him krekt, besocht Sudema wer. Syn skoansuster hie him goede ynstruksjes yndruid.

Nòch in set, tocht Hindrik, alles mar op ien kaart. Hy sei:

- Juffer Westra soe dy solo yn myn kantate sjonge. Ek dêr hawwe wy gâns wat oer ôfpraat. Mar dat giet net troch. De solo is foar frou Sudema, jo skoansuster.

Sudema grânzge tefreden, ta bewiis dat de solo earne wol in punt yn syn oertinkings west hie. Winkelman gyng oerein:

- Oer dy rekkenboekjes en it feest moatte wy noch alris prate. Mar dan leaver in oare kear. Kom mannen, it wurdt ús tiid. It wurk wachtet wer.

De oare twa riisden ek oerein, mei kreakjen fan rêchbonken. Hindrik stie mei de rêch tsjin syn opberchkast oan, de kast mei absinsjekaarten, rapporten en skoalreisjild. Hy beseach it trijemanskip, syn âlderkommisje, hoeders en noeders boppedat fan de goede doarpsseden. Se fûstken en stommelen ta it keammerke út. Hy brocht harren nei de útdoar en skarrele doe noch in skoft yn syn administraasje om. De

[p. 141]

pine kop dreunde him troch it brein, hy koe net goed mear tinke, hy wist dat syn oerwinning mar betreklik wie, en faaks de dei fan moarn net oerlibje soe. Mar moarn wie de soarch fan moarn.