|
| |
| |
| |
Frij man yn it koalehok
Hy wist net wêr't er hinne soe. De skoalkaai hied er yn 'e bûse, mar der barnde gjin kachel en hy hie dêr ek neat te ferstriken. Hy koe de bus nimme en nei stêd gean, dêr wat ite by de Chinees en jûn nei in film ta. Hy fielde him dit sneinneimiddeisskoft wûnderlik frij, net lokkich, mar frij te moede. Hy koe nei Roukama-state gean, of op 'e fyts nei Harm en dy. Hy koe nei de mar te kuierjen. Hy koe alle kanten út. It einbeslút wie dat er alhiel neat die. Hy stie bûtendoar, efterhûs, yn in klamkâlde dize, hy stie by it jiskefet, letter by it lege kninehok en op syn ikkerke bou. Hy stie mar wat yn 'e fierte te stoarjen, hy liet de minuten ferglide en, nei't him tochte, de oeren. Hy hie him troch dy twa njirren yn ferbûn mei syn frou en in poarsje misferstân ta de hûs útdriuwe litten en in moai man dy't him der de earste oeren wer yn krige. Hy fielde him frij en hie tagelyk begrutsjen mei himsels. Dit lêste aventoer hie ommers syn skuld gjin oanpart yn, dy lei earne oars en wàt fan dy skuld alteast waard hjirtroch dylge, as men it goed beseach. En hy betocht, hoe'n moai ding as it wêze soe, as se de doarren, àlle doarren efter him yn 't slot of op 'e skoattel goaie soene. Mar sa gek wiene se fansels net, en doe't it nei oardeloere omhingjen yn de al suver winterske tún en yn it koalehok mei de fytsen, amers en skrobbers, lûkerich waard, sette er op 'e efterdoar ta en besocht yn syn eigen domein wer thús te wurden.
Nimmen sei in wurd tsjin him. It wie stjerrende stil yn dit hûs, syn hûs. De skoanheit siet yn in noflike stoel en prakke- | |
| |
searre stoef oer it leed dat syn teare dochter no wer oandien waard, mooglik wist er no al fan de tredde-yn-'t-spul en hied er foar sok in ûnbidige skande noch gjin wurden fûn dy't in Himpenius-retoricus weardich wiene. Dat der waard net praat, it like in hûs dêr't immen op stjerren lei. Sels lytse Jisse - hy koe it stuit ferflokke dat er grutsk as wat dy namme yn it gemeentehûs oer de toanbank soald hie - paste him by de stilte oan. Tsjin breatiid toffele de skoanmem, ronfelich en lyts, rûngear fan soarch en fertriet, nei ûnderen en makke wat klear. Elk koe him mar rede. In sneintejûn waard dit om fan te janken. In sneintejûn, just. No, hy sòe. De jongfeint, de puber, de adolessint waard yn him wekker, de plattelânse seden lieten har nochris jilde: der foel fan alles te belibjen as je de frijheid keazen of krige hiene! By healwei achten wie it, doe't er syn fyts út it hok skode en dat út sette nei Roukama-state. De reis sels wie syn safolste gefjocht mei de moraal.
De moraal wûn it by tafal. Neist de hússide stie de gloednije Saab út Sweden fan Bjinse Houtsma, en dat makke syn sin net better. Hy flokte, en speurde yn it hurd oanwinnende tsjuster om in plak dêr't er feilich de fierdere gong fan saken ôfwachtsje koe. Yn 'e hûs hiene jo dus gjin taflecht mear en de oare wei, de wei nei de oare, wie ek ôfskoattele. Hy fielde himsels in kloat, dy't alle kânsen ferspile hie, troch ferkeard spyljen, troch falsk spul. Mar der waard in razende jaloersens yn him wekker, en ek in gefoel fan nije spanning, wat fan in Grutte Wrakseling soe men sizze kinne, in machtige einstriid fan sterke goaden, in Götterdämmerung, tsjin in wylde Noardske himel, kompleet mei Wagner en Walküren en mistflarden oer in fjord. Yn de foarkeamer barnde skimerljocht, tocht him, tusken de gerdynskreven troch. Boppe, dêr't er har keamer wist, dêr't er sels west hie en syn
| |
| |
net al te royale oerwinning befochten, wie alles tsjuster. En dat wie sa goed sa kwea. Hy besleat te retirearjen, hjir op it boerehiem gjin risiko's te nimmen. Earne yn 'e omkriten wist er in hikke tusken wat beammeguod. Efter dat beammeguod koed er de pleats en de auto yn 't fizier hâlde sûnder sels sjoen te wurden. De hjerstnacht flijde him oer it gea en hy siet op 'e pakjedrager fan syn fyts en smookte de iene sigaret nei de oare. En hy fantasearre yn dryste bylden wat him dêrjinsen ôfspylje soe, yn de grutte ryk bemeubele heareboerskeamer, dat makke syn ûnrêst en syn woede almar grutter. Op 'e ryddyk efter him knettere it bromfytse-jongfolk it aventoer fan 'e sneintejûn temjitte. Dat soarte hearde hy no ek by, allinne wat dimmener, wat mear yn eigen tragyk besletten. Syn keunst fan dûnsjen koe nammers ek gjin sprekken lije. Ryklik oardeloere moast it duorje ear't der feroaring kaam. Yn 'e sydgevel fan Roukama-state gyng in doar iepen en yn 'e fal fan it bûtenljocht koed er Lutske en Bjinse sawatsawat ûnderskiede, hy rette 't mear as dat er it seach. Letter like it him ta, se rûnen om 'e nije auto hinne dy't yn 't ljocht justjes helderder opblikkere. It soe noch saaklik wêze kinne, yn ferbân mei de folkswein, betocht er. Mar wa hannelt sokke saken op sneintejûn ôf sûnder bybedoelings?
Hy sette syn fyts tsjin in pealtsje en wâde troch it sompige lân dat út nei de pleats. Mist loek yn flarden foarby, en liet soms it sicht op in feale moanne frij.
Hy makke in omlûkende beweging oant er foar in sleat kaam, it wetter blonk flau op yn it tsjuster. Hy wie no út it sicht fan de beide dêrjinsen en skatte de ôfstân. In wiete foet koed er aventoerje. It slagge, al wie't wikkerdewik, mei ien skoech yn 'e weake dridzige ûnderwâl. Doe naam er de folgjende eker en skarrele dwersoer op 'e folgjende sleat oan,
| |
| |
dy't ticht njonken it weinhûs lei. De sleat wie gâns wider, mar hy fûn in planke. Op 'e teannen skode er der taastenderwize oer en wachte doe in skoft. It ljocht barnde noch. Mar hy hearde ek ynienen it starten fan de motor en seach de grutte ljochten opgloeien yn it beamguod om hûs hinne, syn freonen de rododendrons. Doe sloep er by it weinhûs lâns en kaam om 'e hoeke op in meter of seis fan it reau te stean. Bjinse siet al efter it stjoer. Sij bleau bûten, bleate earms (einefel, rette er) oer elkoar en bûgde har nei it portier. Wat der sein waard, koed er net ferstean. Stadich sette efkes letter de wein him yn beweging, efterút. Se wykte fansiden en weau him nei. Mar doe hie Hindrik de stap der al ynset en har de pas ôfsnien nei de doar ta, presiis op tiid, op 'e heale sekonde. Doe't Bjinse de daam út kriemde, stie er efter har. Hy koe har suver oanreitsje.
- Lutske, sei er sa sêft mooglik.
Se waard kjel en draaide har mei in skok om. Yn it ljocht fan de lampe boppe de doar seach er har fan eangst ferlutsen gesicht.
- Ik bin it mar, sei er.
- Do Hindrik? Se hime der oer. Wat dochsto hjir?
- Ik woe graach efkes mei dy prate, sei er sunich.
- It past my net. Us heit en dy sitte yn 'e keamer. Mar wat is der?
- Alles is mis, sei er, folslein yn 'e war. Hy wist net mear. Wat moast dy Bjinse by dy, hied er sizze wold. En: pleagje my net sa. Mar sij hie de dingen al wer foar 't ferstân:
- Ast in gaadlik boadskip betinke kinst, kom der dan mar efkes yn. Oer dy kantate.
Dy ferdomde kantate, tocht er panikerich, doe't er efter har oan de gong yn rûn. Dy kantate dy't myn hiele libben yn trewyn brocht hat. Mar hy taaste al nei in stikje muzyk- | |
| |
papier dat er miende er yn 'e binnenbûse hie. Ek diskear soe dy kantate útrêding bringe. En yn dy lange, djoer útriste gong steande hearde er Lutske troch de keamersdoar praten fan master Visser en sjongjûn en kantate. Dwers troch dy spanning seach er yn syn ferbylding de ferhearde eagen fan dy beide âldelju: de twadde manspersoan al op ien sneintejûn, dit gyng stoefernôch, en hy betocht der ek noch by, dat gâns earsten de lêsten wêze mochten neffens it bibelwurd, en dat joech dan wer wat ferromming. Se kaam werom en gyng him foar nei boppen en liet him yn har domein. Se draaide de ferwaarming op heech en dêr sieten se dan beide yn in djippe stoel, in Bertstoel of in Johnnystoel, en hy eage de foto's bylâns en de twa skilderijen fan moderne masters dy't him de oare kears net yn 'e wei west hiene. Hy stie dus wol op skerp. En hy seach har oan, der wie in trek fan earnst of drôvens yn har eagen dy't no dochs wier wer te ticht byinoar stiene. Mar wat ynfierens hie se ek, dat net fuortdaliks paste by de needsaaklikerwize flotte omgong mei de bonvivant Bjinse Houtsma. Hy sette him teskoar en begûn syn ferhaal:
- It is mis by my thús. Skoanâlden oer de flier en dy de leie yn 'e hannen. Ik bin der suver útjage, nee, flechte.
Se seach him earnstich oan mei har grutte donkere eagen en knikte.
- Dat is net bêst, sei se nei in skoftke. Ik hoopje net datst my de skuld joust. Ik haw noait fan doel west om dy by dyn... Se wifke efkes, as woe't wurd har mar mei lijen oer de tonge. By dyn frou wei te heljen.
- Dat is dyn skuld ek net, sei er deemoedich. It is gjinien syn skuld. Hy besinde him, dat er tsjin Lutske noait oer Wypkje praat hie, - har allinne as 't net oars koe, oantsjut mei dizenichheden lykas: thús, yn it skoalhûs, dêrjinsen. Hy
| |
| |
moast dus no lang om let foar de moard útkomme en opbychtsje wat se fansels al lang wist: in gewoane man mei in gewoan ûngelokkich houlik, it âlde ferhaal, dat se al sa faak heard hie, yn de Bert- en Johnnydagen, en dat him sa maklik fertelle lit, as der wat mei te berikken is of liket. Hy hie it al earder dwaan moatten, no koed er der net oer gear komme. It woe net flotte. Mar nee, ynienen wist er dàt er it ferhaal al ien lang twa breed dien hie, dy jûns yn it kafee yn 'e stêd, al hied er doe har namme, Wypkje, en it lytse grêf ferswijd. Hy moast dus oppasse mei syn wurden, syn tinken wie net al te helder mear. Ien misse set en alles wie ferlern. Se seach him noch altyd oan mei grutte eagen (wat fan meilijen, fan tagedienens? of fan ferwûndering út net begripen? fan ûngeduld no ek? Wêrom avensearde er no net, wêrom sobbe er sa lang en ûnhandich op in pear wurdsjes en breklike sinnen om?) - Se hie de fingerseinen ûnder it kin byinoar, in hâlding fan neitinkend ôfwachtsjen, mei dochs in swymke fan: komt der noch wat? Hy moast it dan mar oer de boech fan de oergeunst spylje, dat wie tenminsten rûnút, en Wypkje rêste litte.
- Ik soe dat bêst ferneare kinne allegearre, sei er, as ik mar wis wie fan dy. Mar...
It ferhaal heakke al wer. De geast fan Bjinse Houtsma húsmanne hjir noch earne troch it hûs om, troch dizze heare-boerepleats mei syn bollekaptalen en syn kaptale bollen.
- Do doelst op... Bjinse, sei se sêft. Wie dit dy frou fan wûnder en geweld dêr't er noch sa koart lyn... hy seach nei it opklapte opklapbêd.
- Ja, sei er, dêr doel ik op. Ik woe graach witte wat dy hjir docht op sneintejûn. Wat er mei dy... fan doel is.
Se glimke.
- Dy hie hjir boadskip. In deagewoan boadskip. Do meist it
| |
| |
wol witte, miskien mòatst it sels witte yn dyn funksje. Do witst dat ik dy folkswein fan him kocht ha? Hy hat noch 500 gûne falle litten. Bewûnderje efkes de tûke sakefrou. Mar goed, dat boadskip.
Hy makke him ree foar slimme dingen, skriklike dingen, dy't er witte mocht, nee dy't er witte mòast, yn syn funksje.
- It is dy miskien bekend, ferfette se, dat Fokje Nammensma yn 't sikehûs leit? It wie him net bekend. Dat betsjutte dus, dat dy net meispylje koe yn it stik. Der gyng him in ljocht op.
- Of wy moatte de útfiering opstelle oant nei krysttiid, sei er hastich.
- Dat hat gjin doel, it kin mei Fokje wolris lang duorje, en it is mei har allegear ûnwis. Wat oan 'e galle of de nieren en sa, alhiel net sa bêst.
- En no moatstò dy rol spylje.
- Dat wie de bedoeling, ja.
- En dat hast oannommen.
- Ja, dat haw ik oannommen. Ik kin de lju net stikke litte. Ik bin de iennichste dy't it oan tiid hat om dy rol noch te learen. Ik haw optheden neat om hannen.
Der wie wer in skoft swijen. Hy betocht de brokstikken fan it stik fan Cannemakker dy't er sjoen hie en heard. In rotstik, in boerefamyljedraak, mar der kaam gâns frijerij oan te pas. Jaloersens begûn wer yn him te fretten. Mar ho, der wie ek noch wat oars:
- En de kantate, hoe komt it dêr dan mei?
- Dêr ha wy it net oer hân, dat kin, tinkt my, dat kin dochs wol trochgean... alhoewol... no'st it seiste. Nee, dêr haw ik net oan tocht sa gau. It petear rûn dea. Hy wist it ommers wol: As de kapper gjin dwerse kneppels smite soe mei it each op it tuskentiids grimearjen, dan soe frou Sudema wol wer
| |
| |
opdûke en stikem agearje tsjin de al te dominearjende rol fan dat frjemde froumins. Se soe mei help fan Brandsma en oare bestjoersleden de har rjochtlik takommende altsolo opeaskje kinne. Se hie ynfloed, dêr wied er wis fan. Hy moast dizze ympasse trochbrekke, no op dit stuit. De erotyk moast rêde wat it rappe wurd net koe. Hy gyng op har ta en woe syn earms om har skouders lizze. Se wykte efterút yn de stoel, net folle, in sentimeter miskien, mear in symboalise útwiking, mar genôch om him wat fiele te litten, fermoedens yn him opkomme te litten. Hy wifke efkes, doe sette er troch, driuwend op syn yntuysje en syn opwâljende drift. Hy dyng ommers neat oars as in berop op wat se him earder sûnder wurden ûnthjitten hie, of sels mei wurden. En se joech har ferwar oer, nee, net alhiel, der bleau reserve, der bleau in amper taastbere ûnwil yn har. Se ûntwynde him, net mei it lichem, mar mei de geast, mei har eagen, mei...
- Leaver net, Hindrik, sei se sêft.
- Wêrom net. Do bist... do hast... Do lychst my foar, der is... der is wat mei dy...
Har ferwar briek, se joech har del yn syn earms.
- Ik sil it dy earlik sizze, har lûd wie tige sunich en wat heazich, en hy fielde ynienen wer hoe gek as er op dit fanke wie. Hy hat my in oansiik dien.
Doe wie it wer stil. Hy liet har skouders los. Har lêste wurden klonken ek noch wat bespotlik nei, patétys suver, de trant fan âlde Himpenius. Wat man docht yn ús tiden in 'oansiik', by de âlde lju thús noch wol? Hy hie dus om 'e hân fan 'e dochter frege, offisiëel, kreas yn 'e ferklaaiers-klean, stive board miskien, mei de gloednije auto foar as oerstallich bewiis fan wolstân.
Hy gyng wer op syn eigen stoel sitten. Hy fielde de waarmte fan de kachel by syn boksen oplûken en waard der kâld fan.
| |
| |
- En do hast it oannommen, sei er, ek mei heas lûd.
- Nee, sei se. It wie pynlik mei ús heit en mem der by. Dy wolle dy kant wol út. Net om stân of jild of sa, want sa safe is Bjinse net. Mar om, no ja, do begrypst it wol, om wat each op my te hâlden. Om my ûnderdak te krijen, om my tebek te hâlden...
- Fan slûperkes mei troude skoalmasters.
- Ast it sa neame wolst.
- Do hast dus ja sein? Hy gyng wer oerein en fielde in soarte fan driging fan himsels útgean. Hy ferdomde it om foar de kroade riden te wurden, en hy fernaam dat syn hâlding har ymponearre.
- Nee, ik ha... ik haw it op berie hâlden... Nee sa is 't net, ik haw sein... ik soe...
Se rekke yn har eigen ferklearringen fertiisd en seach him helpleas oan. De frou fan kwizekwânsje wie net folle mear fan oer. Wêr wie har oermoed, har gruttens, har fynynlein spul? Mar tagelyk kaam se wer op him ta, treau him efteroer yn syn stoel en gyng by him op 'e knibbel sitten, dwersoer, streake him oer 't hier, mar die it ôfwêzich en tryst. Hy wist net oft er dit akseptearje moast, hy wie wrantelich en fielde tagelyk ek de hertstocht wer yn him opwâljen, stridend mei syn eargefoel. Se striek him noch in kear oer de holle, en koe no ynienen de wurden wol wer fine. Hy roek har parfum nuit de paris, djoer en bedwelmjend, en hy harke nei har wurden:
- Ik haw sein, dat der in oarenien wie, of leaver ik ha dat net sein, want ik hoegde it net te sizzen. Hy neamde sels dyn namme. Dat fan ús is rûnom bekend en dêr haw ik al grut spul om hân mei ús heit en mem. Dêrom wie ik de lêste tiid sa... sa ôfwizend, sis mar. Ik woe datsto it begripe koest... Witste, heit en mem tinke dat it mei my altyd wat oars is en selden wat goeds, fan de iene nuverichheid yn de oare. En
| |
| |
miskien binne se dêr net alhiel mis mei. It is rûnom bekend, tocht er, no ja, gjin wûnder. In wûnder as it net sa wie.
- It is sa, sei er (en hy ferburch de spyt net iens yn syn wurden), fan it iene nuvere aventoer yn it oare. Ik begryp dat wol, it safolste famyljeskandaal. En Bjinse Dinges kin dy fan in fierdergeand skandaal rêde, dat moat altyd wêze. It kin net better. Moai mei elkoar holpen.
Se lei him de hân op 'e mûle.
- Sis net sokke dingen, jonge - tochtst dat ìk wat om in skandaal joech? It soe myn earste net wêze.
- Nee, mar al it earste ûnder jim heite dak, moai wis.
- No, dêr bin ik noch net sa wis fan (ha! boerefeint, hea, tsjustere hoeke, boereroman).
- Bjinse Dinges is in oannimlik man, sei er grym. In man fan kwizekwânsje.
Hy wist sels net wêrom't er sa taboe-eftich mei dy fàn die. De namme Bjinse wie dochs al genôch om spoeken op te roppen. Faaks wie it om distânsje te skeppen, romte te meitsjen tusken him en dy suksesrike, lang net mear sa jonge feint, dy't no wier dochs wolris oan trouwen ta wie, en om syn steat, syn grutekspediteurssteat, ôfbrek te dwaan. Hy hearde fuotstappen op 'e trep en treau har hastich by him wei.
- It is ús mem, sei se súntsjes, dy komt hjir net.
En doe, lûdop, lûder sels as nedich wie:
- Ja master, mar dy iene noat dy is my wier te heech, dat soe al oars moatte. Myn stim...
Slofslof, gyngen de toffeltsjes oer de oerloop en doe wie it wer stil. Hy naam it spultsje oer:
- Dan is it de baas dat ik dat hiele ein wat oars meitsje. Ik soe dy in soarte twadde stim jaan kinne en de melodij yn 'e sopranen. Sokssawat as Brahms en Mahler wolris mei de
| |
| |
hoarn dogge. Miskien is dat de oplossing.
Doe kaam ynienen in wat benaud âlderefrouljuslûd:
- Lutske, do moatst it net te lang meitsje, hear!
In drigemint wie it, dêr't eangstme troch hinne spile.
- Wy binne sà klear, mem, rôp Lutske werom. Se stie foar him oer en spande har op 'e hark. Hy seach har boarsten ûnder it tinne bloeske. De fuotstappen toffelen de trep del en efkes letter wie der ûnder in lûd praten fan in manljuslûd. De bollemagnaat roerde him.
- It is it bêste, dat ik it fjild mar romje, Lutske, sei er. Ik bring hjir neat as ûnrêst en kreauwerij.
Se seach him oan en lei har earms om syn skouders.
- Ja, do kinst no better fuortgean... it besakket wol wer. Mar do litst my net yn 'e steek, no?
Nea dúdliker wie it troch Hindrik Visser syn brein sketten hoe't er himsels fêstwrotten hie yn it alfabet, as diskear. Hy hie hjir gjin plak, hy wie thús hosk, mar hy mocht har, Lutske, net yn 'e steek litte en hy kòe it dy oare, Wypkje, net. En hy moast no werom nei it hûs dêr't er amper wenje koe en dêr't er wenje moast. Liet er har yn 'e steek, dan makke er it paad frij foar dy aventoerier fan in Bjinse Houtsma. En kearde er Bjinse Houtsma út it stee, dan moast er in ding dwaan dat er noait dwaan soe, in rol spylje dy't er lang net oan koe, dy't fier boppe syn meuch gyng. Mar hy sei, om him der foar dit momint út te rêden:
- Ik lit dy net yn 'e steek. En do giest net mei Bjinse. Se slokte en skodholle sêft. Folslein lyts-frou no, suver in bern noch, dat de holle foar 't earst tsjin de hurde muorre fan it libbeb stjit.
- Ek net as er... as er weromkomt en oanhâldt?
- Moarnjûn sis ik him ôf. Ik hâld allinne fan dy, sil ik tsjin him sizze.
| |
| |
It klonk as moast der noch in 'mar' efteroan komme. Mar hy wachte der net te lang op, hy stoep nei de doar en helle har noch ien kear oan, ûnhandich en hastich en wyld, en doe stoep er fierder. Se sakken de treppen del. By de útdoar waarden gjin wurden mear wiksele. In sfear fan fijanskip en lûd razen en bearen hong yn 'e lange gong mei it koperwurk, de Chinése tekkenkiste, de Perzise loper, de twatrije Fryske klokken en de kast mei âld perslein. In knypke yn 'e hân om 'e hoeke fan 'e doar, dêr moast er it dus mei dwaan. It wie in flecht. Beskamsum.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd