De oerwinning fan Bjinse Houtsma

[p. 116]

De bêste medisyn

Sjudêr dan it begjin fan de ein en tagelyk de ein fan it begjin. Hy hie de kâns hân om earlik te wêzen, om gewoan te sizzen: Wypkje, ik bin net alhiel frij fan Lutske Westra (of miskien: ik bin sljocht op Lutske Westra) en lit my no mar, it sil fansels wol oerbetterje. Elke man hat dat wolris yn syn libben en hy hoecht dêrom noch gjin ferkearde dingen te dwaan of in ferkeardenien te wêzen, hy hoecht it allinne mar mei himsels út te knokken. Elke man wol wolris mei in oare frou op bêd. Hy wol it en hy docht it soms, mar hy wol it altyd. En dat is sa simpel as wat: oan syn eigen frou falt neat mear te feroverjen, dy ìs der al, dy jout him net mear it gefoel dat er sûnde bedriuwt, en dat gefoel fan sûndebedriuwen kin er net sûnder, net alhiel, net altyd. Mar dat betteret altyd wer oer. Meastal.

Dat hie de earlike en keninklike wei west en yn dat gefal hie it ferswijen fan wat der nyskes bard wie, ek noch gjin ramp west. Mar hy hie op it beslissende stuit dy earlikheid net oandoarst. En wêrom net? Gewoan út meilijen, om't er har sparje woe. Om't er te folle fan har hâlde om har sa'n soad fertriet te dwaan. Faaks barde der no ommers neat mear, bleau it hjirby en rekke Lutske Westra út syn eachweid, al soe se foar de foarm dan noch dy kantate sjonge. En wêrom dan sliepende hûnen? Mar it die al gau bliken, hy hie Wypkje net oertsjûgje kinnen fan syn nommele bedoelingen. Of miskien ek wol, mar dochs hied er har oan it ferstân brocht, dat der wat mis wie yn syn libben, dat er hjir of dêr oan litte, en sa hied er dus ek it bewitten fan har eigen

[p. 117]

tekoart yn har wekker roppen. It wie hàr skuld, sij koe him net genôch jaan, se wie mar in sjutsje, ensafuorthinne. Hy seach har as yn in dream rûngean en har dingen dwaan. Hy seach hoe't it fertriet op har gesicht nestele, yn alle hoeken en hernen, yn har fel friet en har meagerder en ûnsjogger makke as se ea west hie. In útbloeide blom wie se, dy't sà fan 'e stâle falle koe. En hy hie hjir gjin ferwar tsjin, om't er him mei syn leagens en oare útfynsels folslein fêstwrotten hie. Mooglik leaude se dat fan dy muzyk (it wìe ommers foar in part wier, al hied er skriklik oerdreaun en dramatisearre, of miskien better: téoretisearre), mar se socht der no dochs wat oars efter: in tekoart, in ûnbefredige wêzen, in tekoartsjitten fan harsels. Se hie bygelyks sizze kind: Do fielst dy net noflik yn ús houlik en dat taast dyn tefredenheid oan, ek dy yn dyn maatskiplik bestean. It skoalmasterskip is dy dêrom te min, do wolst dysels earne yn befêstigje en sa falst werom yn in puberteits-yllúzje. En ik, sjutsje, kin dy net helpe, om't ik dy lichaamlik net bekoare kin, al lang net mear en om't ik dy ek yn it geastlike net de spanningen jou dêrst ferlet fan haste. It docht der neat ta, ofsto no dy spanningen sikest yn 'e muzyk of yn wrokjen oer miste kânsen of do sikest it yn 'e leafde foar in oare frou, ien dy't dy dy spanningen wol jaan kin, just om it ferbeane derfan.

Dàt hie se bygelyks sizze kinnen - en út dy redenearring wei hie der faaks wat te rêden west, fannijs op te bouwen, troch praten, troch de dingen ûnder it each te sjen, punt foar punt. Mar se sei dat net, want se wie der net ta yn steat, sels net mei help fan al dy probleemromans dy't se lêzen hie sûnder dat se wat fan har wêzen yn beroering brochten. Se wie ta oars neat mear yn steat as lije en weikwine en treast sykje by Jisse tsjin har ûnmacht om de dingen ûnder it each te sjen. Se wie gjin heldere tinkster, gjin eigen persoanlikheid,

[p. 118]

se hie altyd tsjin him oanline, har hâldingen en mieningen oan sines ûntliend. Se koe dit dus ek net yn reedlikheid ferarbeidzje, en al syn besykjen, al syn goede wurken en wurden, it rûn dea op in muorre. Op 'e ûnmooglikste tiden fûn er har op bêd, mei strakke, ferlutsen trekken en bestjurre triennen, stoarjend yn it neat, yn in grize leechte. Griis, dat wie de kleur dy't om har hinne ware, dy't har bestean útmakke. Kleie oer pine yn 'e holle of wurgens, dat dyng se net: op dat punt begûn har grutskens, har stiifkoppige, ferflokte grutskens, dy't yn 'e grûn neat oars wie as selskwelling, selskwelling út skeinde eigenleafde, en dy't makke dat se fan gjin dokter hearre woe: wat moat ik mei in dokter, ik wit sels wol wat my skeelt. En dan mar wer besykje om it út te praten, in ein hinnelulle: Leau my no, der is neat tusken dy frou en my. Ik mei har wol lije (bedoeld: ik hie har doe net nei de Ferdommenis winskje moatten) en dêr skamje ik my net foar. Mar fierder is der niks. En dan sij wer: Dêr giet it ek net om. Dit libben foldocht dy net. En dat is myn skuld. Punt út. En dan hy dêr wer tsjinyn mei wiidweidige téoretise ferhannelingen oer syn muzykplannen, oer de akte, oer in oare basis. En as er dan oan 'e ein fan syn konstruksje wie, dan kaam se ûnferbidlik wer fanwegen mei in tsjustere of haatlike sinspiling op Lutske Westra, dêr't it neffens har sizzen fan niiskrektsa just hielendal net om gyng. Se hie har dêr dus yn fêstbiten (mei rjocht, fansels), mar woe it net wêze. Of se hie yndied wat opheind, praatsjes heard, in geheime brief krige út 'e tsjustere koker fan frou Sudema-Anonyma. Hy wist it net, hy kaam it net te witten. Se liet gjin wurd los.

It lei folslein beslach op syn tiid. Help mocht der net komme, ek net dy allinne-steande doarpsfrou, dy't earder tiden wolris in skoft holpen hie en dy't wol wer komme woe.

[p. 119]

Hy skarrele dus in grut part fan syn tiid yn 'e húshâlding om, beävensearre Jisse, sea it iten, stofsûgere en makke de bêden op, as se belies jaan moast. De kursus hood op, dat hie no gjin doel mear. De sjongjûn wie noch it iennichste wat him barre mocht, dêr't er him oan fêstklampte. Soms seach er dêr ek gjin heil mear yn. Dan rûn er it lokaal út, om in ein te gean, yn 'e novimberjûn, oan 'e mar ta, dêr't in mins it suver bestoar fan trystens en benearing yn dy godfergetten oarde, dêr't by 't simmer de syljachtsjes har spultsjes boarten mei wyn en weagen, mar dêr't no de dea rûnware en de hjerstwyn him it brûs yn 'e eagen blies. Hoopjend dat Lutske him efternei komme soe, mar dy wist wol better plak. Thúskommen fûn er Wypkje yn har suterige pyjama, sittend by de kachel, mei in âld sjaal om holle en nekke, de ynsonken eagen stil fermoedzjend, beskuldigjend. Hy makke har net wizer.

Mar it kaam safier, dat se der net mear ôf koe, en dat de dokter dan mar komme moast. Dokter Haan ûndersocht har fan top ta teil, fûn tekens fan swakte, bloedearmoede en befûn har meager en fertutearze. Se liet sels neat los, mar Haan fielde fansels wol dat de dingen yn it psychise flak leine. Se moast der eins in skoft út, sei er ûnder tsjin Hindrik, yn in herstellingsoarde foar oerspande troude froulju of sokssawat.

Hy sei:

- Der is gjin salve oan te striken, dokter. Se wol net meiwurkje, ik haw datselde withoefaak sein. Ik wol 't jo wol sizze dokter... ik ha, no ja, lit ús sizze wat bûtenechtliks oan 't hantsje... hân. En dêr kin se net oerhinne komme. Dêr sit de oast.

De dokter knikte: Ik wit der alles fan (hoe bedoelde dy man dat: fan Lutske of fan syn eigen ferliedlik doktersbestean?), mar

[p. 120]

dit is sa'n frou dy't dêr no ienkear net oer kin. Jo sille jo wat mije moatte. Wat kalmoan yn dy dingen.

- Dat doch ik al.

- It is myn persoanlike saak net, ik bin sels ek gjin hillige, ferfette Haan, mar der geane yndie praatsjes oer jo, ik sis it mar. Jo sille der mei oanpiele moatte, it komt op jo oan. Ik kin oars net dwaan as wat medisinen foarskriuwe. Mar de bêste medisyn leit hjir earne oars.

Dat wie dan ek in moaie suver klassike formule.

- Dat sil't wol, sei Hindrik.

- Ik ha wol it idee, de dokter wer, dat jo frou geastlik en lichaamlik net sa botte ryp is foar in houlik mei spanningen... of ryp... it is net in kwestje fan ryp... earder ûngeskikt.

Dat wie dan dus de befêstiging fan âlde Himpenius syn warskôgjende retoryk. Moai, soks te hearren!

En dy sneinoerdei dan kaam de befêstiging nochris, want dêr hiene je heit en mem Himpenius yn in taksy en dy soene wol efkes oarder op saken en puntsjes op 'e seedlike i sette. Wypkje libbe der suver fan op, want allinne fan har altyd hoedzjende en noedzjende mem woe se help oannimme. It wie allinne net dúdlik, wêrom't dy heit dêr ek by moast. Of eins ek wol: En dêr hiene je it al, middeis nei 't teedrinken:

- Ik haw it dy altyd al sein, Hindrik, mar do woest it net leauwe. No sjochst it dan. It klonk nochal gemoedlik, mar pas op. Hy wachte ôf en réagearre net.

- En no is it dan safier. (Lytse driging yn it feninich mûltsje sûnder boppetosken). Hindrik wachte noch, mar der groeide spanning. It lyts mantsje mei de knipende eachjes kaam tichter by:

- Earst har ús ôfnimme, har gewoan twinge om mei har... Hast ús warskôging yn 'e wyn slein. Doe twa kear in bern...

[p. 121]

en no har sûnens op dizze wize ferknoeie...

Hy draaide him om, syn hert kaam yn opstân, mar hy woe de hannen thúshâlde:

- Sis it mar, sei er, mei de rêch nei Himpenius takeard, sis it mar. It wie in soarte fan treiterjen.

- Do witst it sels blikstienderse goed.

Dus, dus noch gjin praat oer oare froulju, faaks hie dat punt dêrboppe noch net oan 'e oarder west. It klonk sels wat swak.

- Mar... mar..., sei de man efter syn rêch noch, tenei bliuwst fan har ôf, begrepen? Litst har gewurde!

Hindrik fette it noch net: fan wa ôfbliuwe? Mar it waard wol dúdlik:

- Ik set in bêd op dyn studearkeamer, ast dat begrepen hast.

Hy gniisde, Hindrik, hy gniisde lûdop, dit wie dan dochs de hichte wol, dit grouwélich misferstân, hy dy't Wypkje mei syn seksuéle sinnen hjitfolge, har gjin minút mei rêst liet... Hy de omnipotinte bêdgonger, dêr koene je allinne mar mear om laitsje, dêr wie gjin praten tsjin. Hy soe dit mar yn goedens oplosse. Hy sei:

- Heit kin my gjin grutter deugd dwaan.

En doe wie it alhiel mis. Efter syn rêch, wylst er nei de keamersdoar gyng en dy iepenloek, stadich, om himsels yn 'e stokken te hâlden, hearde er de âld man yn flokken en rachen útbarsten.

- ... wel ja godfer... dàt ek noch... har yn 'e steek litte... har oan har lot oerlitte... godfer...

En doe stie er al bûtendoar, yn 'e hjerstige eftertún.